Praktische wegwijzer voor de levering aan e-readers, pc's, smartphones en tablets 1
Digitale distributie en verkoop van toeristisch-recreatieve informatie Praktische wegwijzer voor de levering aan e-readers, pc's, smartphones en tablets In opdracht van itrovator en het Regionaal Bureau voor Toerisme Gooi & Vecht Michiel Hatenboer PlanMedia Januari 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Staalkaart van mogelijkheden en ontwikkelingen 5 2.1 Uitgangspunten 5 2.2 Specifieke omstandigheden toeristisch-recreatieve sector 13 2.3 Opties voor itrovator / RBT Gooi & Vecht 18 3. Advies voor praktische toepassing 25 3.1 Optimaal scenario 25 3.2 Minimaal scenario (quick wins) 26 3.3 Stappenplan 28 3.4 Digitaal distributie- en verkoopplatform voor partners 29 2
1. Inleiding Het Regionaal Bureau voor Toerisme (RBT) Gooi & Vecht verzorgt de promotie- en ontvangstfunctie voor acht gemeenten binnen het gewest Gooi & Vecht in Noord-Holland. Zij verzorgt zowel de fysieke ontvangstfunctie via onder andere acht VVV vestigingen als de digitale ontvangst via onder ander de toeristische website. itrovator, het innovatieplatform voor toerisme in Gooi & Vecht heeft dit nieuwe RBT vanaf september 2010 vormgegeven en vanaf 1 januari 2011 is het RBT daadwerkelijk van start gegaan., ontwikkeld vanuit het innovatieplatform itrovator. Sinds het bestaan van itrovator (opgestart in april 2010) en de oprichting van het RBT is voor de promotie van de regio Gooi & Vecht een aantal aantrekkelijke en vaak succesvolle publicaties ontwikkeld. Met www.gooivecht.nl heeft het RBT ook een goed functionerende website, onder andere met driedimensionale foto's van de regio. Innovatief is ook een layar applicatie die itrovator heeft ontwikkeld voor watersporters op de Loosdrechtse Plassen en de Vecht. In toenemende mate willen bezoekers en potentiële bezoekers van de regio informatie over de streek digitaal ontvangen om deze te kunnen lezen en gebruiken op mobiele apparaten als tablets, smartphones, notebooks en e-readers, zowel ter voorbereiding thuis als onderweg. Voor aanbieders van informatie zoals het RBT Gooi & Vecht, en daarnaast alle afzonderlijke toeristisch-recreatieve ondernemers in de regio, is het aantrekkelijk om informatie digitaal te distribueren en verkopen, in verband met de snelheid om klanten te bereiken, de beschikbaarheid (7 dagen / 24 uur) en de relatief lage kosten van de productie, opslag en verspreiding. Dit rapport is bedoeld om richting te geven aan concrete stappen om zo efficiënt en duurzaam mogelijk de digitale distributie en verkoop van informatie te realiseren, vanuit een laagdrempelig platform, dat ook kan worden benut door partners van itrovator en het RBT, zoals hotels en restaurants. Het rapport geeft inzicht in de mogelijkheden, de kosten en de beveiliging van zo'n platform, ook in het licht van de technologische ontwikkelingen op het gebied van mobiele media. Het biedt een handvat voor concrete actie waarbij met beperkte financiële middelen een zo groot mogelijk bereik wordt gerealiseerd. Er zijn vele mogelijkheden om informatie digitaal te distribueren en verkopen. De technologische ontwikkelingen volgen elkaar daarbij ook nog eens in hoog tempo op. Om een gedegen keuze te kunnen maken voor itrovator/rbt Gooi & Vecht en de toeristischrecreatieve sector in het algemeen is enige basiskennis onontbeerlijk. Daarom presenteren wij in dit rapport eerst een staalkaart van de belangrijkste mogelijkheden en ontwikkelingen op het gebied van het lezen op elektronische apparaten en de daarbij digitale distributie en verkoop van de daarbij behorende informatie. In de staalkaart wordt aandacht besteed aan het gebruik thuis en onderweg, op pc's, notebooks, smartphones, e-readers en tablets. De distributie via applicaties met bladerfunctie wordt daarbij onder de loep genomen en ook de verdienmodellen die horen bij de digitale distributie zullen op een rijtje worden gezet. Bij het behandelen van de verkoop is ook aandacht voor de specifieke eisen die moeten worden gesteld aan de distributie en verkoop van toeristisch-recreatieve informatie, zoals een mogelijke koppeling met de webshop van VVV Nederland. Deze inventarisatie vormt de basis voor het formuleren van enkele keuzemogelijkheden voor itrovator / RBT Gooi & Vecht. 3
Op basis van de staalkaart heeft PlanMedia aanbevelingen ontwikkeld voor een efficiënte en toekomstbestendige realisatie van de digitale distributie en verkoop. Het gaat daarbij om eenvoudig te gebruiken goedkope oplossingen. De partners van itrovator/rbt Gooi & Vecht moeten in principe aan een minimale handleiding genoeg hebben om hun informatie beschikbaar te kunnen maken. Om snel aan de slag te kunnen, maar ook langdurig gebruik te kunnen maken van het te realiseren platform, worden de aanbevelingen gepresenteerd in de vorm van een minimaal scenario met quick wins, een optimaal scenario en een stappenplan om op een evenwichtige manier te bewegen in de richting van het optimale scenario. 4
2. Staalkaart van mogelijkheden en ontwikkelingen Het is nog niet zo lang geleden dat de digitale distributie van informatie helemaal onmogelijk was. Pas met de opkomst van het internet in de jaren tachtig ontstonden er mogelijkheden. De verkoop werd pas mogelijk met de komst van de webshop, een decennium later. Voor toeristisch-recreatieve informatie waren de mogelijkheden tot voor kort nog helemaal beperkt, omdat men voor het lezen ervan gebonden was aan de weinig mobiele pc. Bovendien waren er niet veel mogelijkheden om de informatie offline te lezen. De afgelopen jaren zijn gekenmerkt door de stormachtige opkomst van mobiele apparatuur om op een steeds aangenamere manier digitale informatie te lezen, van notebook pc via de smartphone naar de e-reader en de tablet. Ook mobiel internet heeft een grote vlucht genomen. Het moment is gekomen waarop de digitale distributie en verkoop van informatie ook voor de toeristisch-recreatieve sector serieus gaat worden naast of in plaats van het papier. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, want er is een ruime keuze aan apparaten, softwareformaten en platforms. Daarbij stelt de toeristisch-recreatieve informatie zo zijn eigen eisen, door de specifieke doelgroepen, gebruikssituaties, leveranciers van informatie en partnerships. De inventarisatie van uitgangspunten en specifieke eisen levert uiteindelijk de basis voor een overzicht van de opties die itrovator / RBT Gooi & Vecht ter beschikking staan. 2.1 Uitgangspunten Om een gedegen advies te kunnen geven over het verspreiden van digitale informatie is het noodzakelijk om enige kennis en enkele begrippen op een rijtje te zetten. Zonder ICT is er geen elektronische publicatie. Apparaten, software en platforms zijn onontbeerlijk. We nemen ze hier onder de loep. Apparatuur De digitale distributie en verkoop van informatie heeft geen enkele zin als er geen apparaten zijn waarop die informatie gelezen of gebruikt kan worden. De ontwikkeling van het gebruik van elektronische publicaties is dan ook sterk afhankelijk van de elektrotechnische industrie. Niet voor niets zijn bedrijven als Apple, Sony en Samsung leidend bij het veranderende mediumgebruik van consumenten in de hele wereld. Hieronder zetten we de voordelen, de nadelen en van de verschillende apparaten voor het verwerken van digitale informatie op een rijtje. De pc of personal computer is tegenwoordig aanwezig in bijna elk huishouden in Nederland. Het apparaat heeft meestal een groot beeldscherm, is snel en heeft veel gebruiksmogelijkheden. De pc staat meestal op het werk of in de studeerkamer. Bijna altijd is hij verbonden met luidsprekers en een printer en is er een betrouwbare bekabelde internetverbinding. Daarnaast zijn er vaak nog legio andere aansluitmogelijkheden. Een groot nadeel is de beperkte mobiliteit van het apparaat. Op je gemak een boek, tijdschrift of brochure lezen is ook mede door de oriëntatie van het beeldscherm niet erg aantrekkelijk. De laatste jaren is de verkoop ook sterk afgenomen en die trend gaat zich voortzetten. De PC zal in toenemende mate worden ingezet voor specifieke plaatsgebonden activiteiten, zoals tekstverwerking, opslag van muziek of het kijken van videofilms. 5
In het begin van deze eeuw heeft de mobiele variant van de pc, de notebook of laptop, een grote opmars gemaakt. Dit apparaat heeft het voordeel dat hij tamelijk makkelijk overal mee naar toe genomen kan worden, zodat hij ook vaak in de huiskamer wordt gebruikt. Het beeldscherm is meestal wel iets kleiner, maar de gebruiksmogelijkheden zijn bijna hetzelfde als die van de gewone pc. Er zijn wel minder aansluitmogelijkheden, printen, het luisteren naar muziek en het kijken naar films zijn daarom minder vanzelfsprekend. Dankzij de opkomst van draadloze wifi verbindingen zijn de apparaten wel goed geschikt voor de toegang tot internet op het werk, in huis en op sommige openbare plekken. Voor echt mobiele toegang tot internet moet meestal fors worden betaald. Nadelen voor het comfortabele lezen zijn de landscape oriëntatie van het beeldscherm en het toetsenbord dat in de weg zit. De notebook zal de komende jaren terrein gaan verliezen aan compactere mobiele apparaten. Echt mobiel is de smartphone, een apparaat dat de laatste jaren vooral dankzij de iphone en klonen daarvan een verkoop boom beleeft. De smartphone is heel makkelijk mee te nemen en biedt bijna overal toegang tot internet. De actieve gebruiksmogelijkheden (tekstverwerken en rekenen) en de aansluitmogelijkheden zijn veel beperkter dan die van de pc en de notebook. De passieve gebruiksmogelijkheden zijn weer veel groter dan die van de pc. Dankzij satellietnavigatie en het kompas kan de plaatsbepaling gekoppeld worden aan digitale informatie, ook met de beelden van de ingebouwde camera. Het beeldscherm is echter wel erg klein voor het lezen van informatie die verder gaat dan korte berichten. Het apparaat is immers primair ontworpen om mee te telefoneren. Comfortabel lezen, dat zich kan meten met het lezen van papier is ondanks het ontbreken van een hinderlijk toetsenbord niet goed mogelijk op een smartphone. Het gebruik van de smartphone zal de komende jaren nog verder toenemen. Het is wel de vraag welke invloed de tablet zal hebben op de verkoop, omdat veel functies (zoals het lezen en kijken) beter door dat apparaat kunnen worden uitgevoerd. Van een heel andere orde is de e-reader. Dat apparaat is speciaal ontworpen om boeken en andere teksten mee te lezen. Je kunt er meestal ook niet veel meer mee doen. Dankzij het beeldscherm van elektronisch papier kun je op een e-reader heel goed buiten teksten lezen. In de zon spiegelt het beeldscherm niet, zoals bij alle andere hier besproken apparaten. De e-reader is vooral populair voor het lezen van elektronische romans in de vrije tijd en dan in het bijzonder op reis, omdat je er veel boeken in kunt opslaan. De nieuwste generatie e-readers heeft een draadloze internetverbinding, zodat e-books en andere digitale informatie ook in de luie stoel binnengehaald kunnen worden. Een belangrijk nadeel van de e-reader is dat het beeldscherm nog slechts publicaties in zwart wit kan weergeven. Ze zijn bovendien door de trage opbouw van het beeld ook niet geschikt voor bewegend beeld. Het apparaat zal door zijn specifieke gebruik een aparte plaats op de markt blijven houden. Een massale verkoop valt niet te verwachten. Met de ontwikkeling van e-readers met snelle beeldschermen in kleur kunnen wel nieuwe gebruiksmogelijkheden ontstaan, maar voordat die in productie kunnen worden genomen zullen er nog wel heel wat jaren verstrijken. Een ander specifiek mobiel apparaat is het navigatiesysteem, in de wandelgangen de TomTom genoemd. Dit apparaat is nog voornamelijk gebonden aan de auto en heeft een klein beeldscherm met weinig comfortabele leesmogelijkheden, maar het leent zich wel uitstekend voor het weergeven van korte plaatsgebonden informatie. De laatste jaren is een tendens zichtbaar waarbij de GPS-functionaliteit zich steeds meer verplaatst naar meer multifunctionele apparaten, zoals de smartphone en de tablet. Ook dit apparaat zal 6
een specifieke positie houden op de markt. Voor de informatievoorziening zal het weinig van belang blijven. Het laatste apparaat dat we hier bespreken heeft de grootste potentie. De tablet is met zijn relatief grote aanraakbeeldscherm in kleur goed geschikt om bijna overal comfortabel brochures, tijdschriften en boeken te lezen en om er mee te kijken naar videofilms. Bij sterk zonlicht vertoont het scherm wel een hinderlijke spiegeling. Dankzij het lichte gewicht kan de tablet ook heel makkelijk worden meegenomen. De bediening is erg eenvoudig. De gebruiksmogelijkheden zijn vergelijkbaar met die van de smartphone, maar dankzij het grotere beeldscherm komen ze veel beter tot hun recht. Er zijn daardoor ook veel betere actieve gebruiksmogelijkheden. Met een tablet kun je bijvoorbeeld heel aardig, teksten schrijven, rekenen, presenteren en tekenen. Het prototype van de tablet is de ipad, maar er verschijnt een groeiend aantal concurrenten op de markt met vergelijkbare eigenschappen. De meeste hebben twee camera's, zodat je er ook mee kunt telefoneren met levend bewegend beeld. De aansluitmogelijkheden van de tablet zijn meestal wel erg beperkt, alles moet draadloos. Het gebruik met mobiel internet is wel behoorlijk prijzig, zeker voor mensen die al een smartphone bezitten. Sommige mensen zeggen ook dat het apparaat eigenlijk te veel gebruiksmogelijkheden heeft. Door de afleiding van het raadplegen van de email en het bekijken van nieuws zouden mensen minder toekomen aan het echte lezen. Het apparaat leent zich in ieder geval erg goed voor het lezen van digitale informatie, van het bezoeken van websites tot het binnenhalen van kleurrijke folders. Dit kan bovendien worden gecombineerd met andere toepassingen, zoals plaatsbepaling, bewegend beeld en geluid. De verwachting is dat de markt voor tablets de komende jaren explosief gaat groeien. Software Om digitale informatie te kunnen lezen en gebruiken op één van de daarvoor geschikte apparaten is altijd een software programma nodig. Die programma's werken op een bepaald besturingsysteem. Voor de pc kent bijna iedereen wel het Windows operating system, dat wordt gebruikt door bijna alle merken. Een besturingsysteem is soms exclusief gekoppeld aan een apparaat van een bepaald merk. Zo zijn de pc's van Apple allemaal voorzien van een versie van het Mac OS, dat werkt op geen enkel apparaat van een ander merk. Voor mobiele apparaten is de markt voor besturingsystemen ook sterk verdeeld. Microsoft heeft een eigen mobiele versie van Windows die in weinig smartphones en tablet wordt gebruikt. De iphone en de ipad werken op verschillende versie van het Apple mobile OS. De meeste concurrerende merken gebruiken een versie van het Android besturingssysteem, dat is ontwikkeld door Google. De meeste merken e-readers hebben hun eigen operating systeem. De uitwisseling van software om informatie te kunnen lezen en gebruiken is beperkt door al deze besturingssystemen. Een programma dat werkt op de een tablet als de ipad moet speciaal geschikt gemaakt worden voor een apparaat dat werkt onder Android. Zelfs tussen versies van hetzelfde operating system bestaan grote verschillen. Om het ingewikkelder te maken is er ook een grote veelheid aan programma's om digitale informatie mee te lezen. De allerbekendst software op dat gebied is Adobe Reader, waarmee bestanden in het PDF-formaat kunnen worden gelezen. Het PDF-formaat is zo zeer geaccepteerd als standaard dat vrijwel voor vrijwel alle apparaten en besturingsystemen wel software beschikbaar is om informatie in dat formaat te kunnen lezen. Als een aansluiting voor een printer aanwezig is kunnen ze ook vanuit bijna alle 7
apparaten worden afgedrukt. Leek het PDF-formaat enkele jaren geleden aan het eind van zijn bestaan inmiddels is het dankzij de tablet aan een tweede leven begonnen en worden nieuwe versies ontwikkeld. Zo kan nu ook video en geluid in de bestanden worden geïntegreerd. Het nadeel van het PDF-formaat en de bijbehorende programma's is dat de tekst zich niet kan aanpassen aan het formaat van het beeldscherm. Voor kleine mobiele apparaten is dat een bijna onoverkomelijk probleem. Als een A4 document in PDF wordt getoond op een beeldscherm met een diameter van slechts enkele centimeters is het onleesbaar klein of je moet over de tekst heen en weer bewegen om het te kunnen lezen. Om dit bezwaar te ondervangen zijn herschikbare formaten ontwikkeld. Teksten in dit formaat passen zich niet alleen aan aan de grootte van het beeldscherm, je kunt er ook de lettergrootte mee instellen, wat erg handig is voor mensen met slechte ogen. Het meest gangbare herschikbare formaat is epub, ontwikkeld als een universele standaard. Teksten in dat formaat kunnen op de pc worden gelezen met het (gratis) programma Adobe Digital editions, dat overigens ook met PDF-bestanden overweg kan. Voor e-readers is het verreweg het belangrijkste bestandsformaat. Maar ook voor vrijwel alle tablets en de apparaten van Apple is software beschikbaar waarmee deze bestanden kunnen worden gelezen. Ook veel maar zeker niet alle smartphones kunnen er mee uit de voeten. Ook in epub kan video en geluid worden geïntegreerd. Het verwerken van beeldmateriaal levert echter vaak problemen op, omdat de grootte van afbeeldingen veel minder goed kan worden aangepast aan het formaat van een beeldscherm. Een ander nadeel van epub is dat informatie niet of nauwelijks door een vormgever opgemaakt kan worden. Een andere belangrijk soort software voor het lezen en gebruiken van digitale informatie is de webbrowser. Programma's als Internet explorer, Firefox, Safari en Google chrome lezen allemaal bestanden in het bestandsformaat HTML. Niet alleen websites in dit formaat kunnen via de webbrowser worden weergegeven, maar ook opgemaakte informatie kan er mee worden gelezen. Tot op zekere hoogte kunnen HTML-bestanden in de webbrowser zich ook aanpassen aan de grootte van het beeldscherm. De lettergroote kan er echter niet mee worden aangepast. De meest recente versie, HTML5, kan ook goed overweg met bewegend beeld en geluid. Een nadeel van dit formaat is dat pagina's niet worden gelezen door te bladeren, maar door te scrollen, waardoor het heel anders leest dan van papier. Voor de webbrowser zijn ook programma's beschikbaar waarmee online boeken, tijdschriften en brochures kunnen worden geleden, zoals Google boeken en het Nederlandse Yindo. Voor aanbieders die hun informatie zo direct via de eigen website willen aanbieden is het voor een goed resultaat wel verstandig om een site te ontwikkelen die goed overweg kan met mobiel internet. Nog beter is het ontwikkelen van programmatuur om de publicaties al bladerend te kunnen lezen. Er zijn ook service providers (zoals Publitas) die het gebruik van deze software aanbieden. Om kaarten digitaal te kunnen weergeven is het gebruik van een Geografisch Informatie Systeem (GIS) nodig, dat minimaal de coördinaten van een bepaald object weergeeft. Voor een goede functionaliteit is vaak ook routeringssoftware noodzakelijk. Dankzij de iphone en de ipad heeft ook een nieuwe vorm van software een enorme opmars gemaakt: de app of applicatie. De app is een programma dat zich na het simpel aanklikken van een icoon zelf kan installeren. Het is dan direct klaar voor gebruik. Een app kan de software bevatten om publicaties in PDF of epub mee te lezen. De apps ibooks (van Apple voor PDF en epub op de iphone en ipad), het Nederlandse Tablisto (PDFbestanden op de ipad) en Bluefire reader (PDF en epub voor de producten van Apple) zijn daar voorbeelden van. Een app werkt maar op één besturingssysteem en moet dus apart 8
worden ontwikkeld voor het mobiele OS van Apple en voor Android om de belangrijkste tablets van informatie te kunnen voorzien. De enige goede app met software om te kunnen lezen op apparaten met Android is Adobe Reader, waarmee alleen PDF bestanden kunnen worden gelezen. Een boek of gids kan ook zelf als app worden aangeboden, inclusief software om door de pagina's te bladeren, de teksten te lezen en de lettergrootte aan te passen. Ook informatieleveranciers en distributeurs hebben soms hun eigen app waarmee publicaties kunnen worden gelezen. Zo bieden AKO en Zinio een tijdschriftenkiosk met lees software. Soms hanteren die aanbieders weer eigen softwareformaten voor de informatie, vaak om illegaal kopiëren moeilijker te maken. In verband met de veelheid aan besturingssystemen en software is het belangrijk om een goede keuze te maken voor het formaat om de informatie op te slaan. Om goed op de toekomst te zijn voorbereid is het handig om zo flexibel mogelijk te zijn door niet louter op één formaat in te zetten. Extra functionaliteit toevoegen aan de informatie betekent vaak ook weer dat extra software nodig is. Zo zijn speciale programma's of apps nodig om van plaatsbepaling gebruik te kunnen maken. Layar, dat informatie kan projecteren op live beelden van een in een apparaat ingebouwde camera maakt bijvoorbeeld gebruik van het GPS en kompas van de iphone en kan alleen worden gebruikt door middel van een app op dat apparaat. De webbrowsers met hun bijbehorende bestandsformaten bieden nog de meeste mogelijkheden voor geïntegreerde toepassingen, bijvoorbeeld door het toepassen van frames. Toegankelijkheid Tot voor kort was het nog alleen mogelijk om informatie met een snoertje te laden op een echt mobiel apparaat. De e-readers, navigatiesystemen en smartphones konden brochures, tijdschriften en boeken alleen offline weergeven. Dit had het nadeel dat de informatie altijd moest worden geladen via een ander apparaat met toegang tot internet. Omslachtig dus. Inmiddels zijn er legio mogelijkheden om de informatie online te laden op de apparaten. De meest gebruikte vormen van direct contact met internet zijn wifi en mobiel internet. Voor online contact via wifi moet een draadloos netwerk beschikbaar zijn, meestal in een beschermde omgeving en beveiligd met een wachtwoord. In toenemende mate zijn er ook openbare gelegenheden (horeca, treinen, bibliotheken, gemeentehuizen) met open wifiverbinding, maar die hebben nog geen grote dekking. Die gaat de komende jaren wel sterk toenemen. Vrijwel alle mobiele apparaten die nu op de markt komen hebben een wifi-verbinding. De meeste e-readers en navigatiesystemen van de huidige generatie werken nog alleen offline, maar ook daar gaat het snel in de richting van draadloze toegang. Mobiel internet heeft een veel groter bereik. Het 3G UMTS netwerk is bij verschillende aanbieders beschikbaar voor heel Nederland, tot in de stille natuurgebieden, hoewel er wel klachten zijn over de betrouwbaarheid. Het nadeel van mobiel internet is dat er een apart (redelijk prijzig) abonnement op moet worden afgesloten. Daar staat tegenover dat men overal online informatie kan lezen en gebruiken op het mobiele apparaat. Voor smartphones is dit al de standaard geworden. Op die apparaten kan de informatie al overal online worden gelezen in een webbrowser. Voor de tablets zal de online toegang de komende jaren ook sterk gaan stijgen, zodat steeds meer mensen onderweg steeds beter online informatie kunnen lezen en gebruiken. Het beeldscherm van e-readers is nog te traag voor mobiel internet via een webbrowser. 9
Offline heeft niet alleen nadelen. Als de brochures, tijdschriften, gidsen en boeken in het apparaat geladen zijn is de informatie overal goed toegankelijk, ook waar geen mobiel internet beschikbaar is, of waar dat te duur is. Smartphones en tablets bieden dan ook meestal de mogelijkheid om bestanden online te laden in de apparaten, zodat de informatie offline gelezen kan worden. Voor de consument heeft dit grote voordelen. Door de opkomst van de apps is dit ook een stuk eenvoudiger geworden. Het stelt echter wel hoge eisen aan de aanbieders van de informatie. Aanbieders van online informatie via de webbrowser zien ook het nadeel van de beperkte toegankelijkheid. Daarom werken ze aan mogelijkheden om de informatie te cachen. De brochures, tijdschriften of gidsen worden dan in een tijdelijk geheugen op het apparaat geplaatst, waardoor ze toch offline gelezen kunnen worden. Google Boeken maakt hier (beperkt) gebruik van. Er zijn ook aanbieders (zoals Yindo) die hun informatie zowel online als offline (als downloadable) aanbieden. Distributie Hoe krijg je als leverancier je informatie op het apparaat waarop de klant het wil lezen of gebruiken? Er zijn veel manieren beschikbaar, maar vaak vereisen die grote investeringen. Een complicerende factor is daarbij het gewenste niveau van beveiliging tegen het illegaal kopiëren van de informatie. De meest eenvoudige vorm van distribueren is het uploaden van een bestand met de informatie naar een (het liefst eigen) website. Op de website kan het bestand dan als downloadable worden aangeboden. De klant kan het bestand op zijn mobiele apparaat laden, waar hij of zij het kan lezen of gebruiken met de daar beschikbare software. Dit proces kan voor de klant worden vereenvoudigd door de informatie aan te bieden als app of door de hele procedure te laten plaats vinden binnen een app waarin meer informatie kan worden gelezen. De keuze voor het bestandsformaat waarin de informatie wordt geleverd is hierbij van groot belang. Een paar jaar geleden kon je bijvoorbeeld nog slechts elektronische boeken aanschaffen in het Mobipocket formaat, dat inmiddels helemaal in onbruik is geraakt. De klant heeft daar niets meer aan, want er is bijna geen apparaat meer dat er mee overweg kan. Een goed ingerichte en strak gestructureerde server is een voorwaarde voor een soepele online distributie van bestanden. Het is ook mogelijk om de distributie van de bestanden helemaal te laten verlopen via een externe service provider. Elektronische boeken en gidsen kun je bijvoorbeeld uploaden via het Centraal Boekhuis, dat het beschikbaar kan maken voor veel webshops voor boeken. Voor tijdschriften zijn er de diensten van Sellvia. Dat bedrijf levert de bestanden aan webshops voor tijdschriften (zoals de app van de AKO). Er zijn ook bedrijven die zowel de distributie als de verkoop op zich kunnen nemen. We komen daar verderop op terug. Een belangrijke ontwikkeling voor de distributie van informatie is de opkomst van cloud computing, waarbij informatie van één of meer servers van de aanbieder direct toegankelijk is via internet. De klant leest de informatie dan online. In de eenvoudigste vorm kan die informatie direct toegankelijk zijn van de website van de aanbieder, zodat hij op alle apparaten gelezen kan worden met een webbrowser. Er moet daarbij wel worden gedacht aan de weergave op (meestal kleine) mobiele beeldschermen, hoewel dat bij tablets nog nauwelijks nodig is. Ook hiervoor is een goed content management essentieel om de publicaties te beheren. Een belangrijk nadeel van het lezen in een webbrowser is dat je de brochures, tijdschriften en gidsen zonder de bouw van speciale faciliteiten om te bladeren alleen in de website kunt lezen door middel van scrollen. Dat is weinig comfortabel. Het is mogelijk om hiervoor 10
(tamelijk dure) software te ontwikkelen voor de eigen website, maar er zijn ook bedrijven als Publitas, die dit kant en klaar aanbieden. Het nadeel daarvan is dat de leverancier afhankelijk wordt van de distributie via zo'n bedrijf. Een eigen app kan ook het online binnenhalen en lezen van de informatie voor de klant sterk vereenvoudigen, maar de ontwikkeling daarvan is nog kostbaarder. Als de leverancier zijn bestanden wil beschermen tegen illegaal kopiëren moeten er beschermende maatregelen worden genomen die ingrijpen op de distributie. Bij het publiceren in the cloud is dit het eenvoudigst. De beveiligde toegang tot de server moet dan goed worden geregeld en de bestanden moeten op slot worden gezet. Bij het leveren van downloadables ligt dat veel ingewikkelder, omdat de bestanden dan immers in handen komen van de klant. Er zijn nog slechts enkele vormen van kopieerbeveiliging of DRM (digital rights management) voor elektronische publicaties beschikbaar, waarbij Adobe digital editons verreweg de belangrijkste is. Dit DRM-systeem kan alleen overweg met PDF- en epub-bestanden. Klanten kunnen de bestanden alleen lezen via Adobe digital editions. De distributie vindt bij dit DRM systeem plaats in die beschermde omgeving, waarbij bij het bestand telkens de identiteit van de gebruiker wordt gekoppeld aan die van het apparaat waarop het gebruik is toegestaan. Het hangt af van de uitgever, maar meestal mag het bestand maar op een beperkt aantal apparaten worden gedownload. Het toepassen van DRM maakt het de klant ingewikkelder en beperkt het aantal apparaten waarop de bestanden kunnen worden gelezen. Daarop moet immers een vorm van Adobe digital editions aanwezig zijn. Kopieerbeveiliging is ook zeker niet voor alle brochures, gidsen, tijdschriften, kaarten en boeken nodig. Verkoop In principe is de verkoop van elektronische informatie eenvoudig te regelen als men al in het bezit is van een webshop. Na het betalen kan de klant met het aanklikken van een eenvoudige link bijvoorbeeld een bestand downloaden. Het uploaden is nauwelijks ingewikkelder dan bij het distribueren van gratis materiaal. De verkoop wordt een stuk ingewikkelder als men wil werken met een adequate beveiliging tegen illegaal kopiëren. Het online lezen in the cloud biedt daartoe goede en tamelijk eenvoudige mogelijkheden. Maar dit vereist wel enige organisatie. Na het betalen krijgt men via een link toegang tot een beveiligd deel van de server. De gecontroleerde toegang tot de bestanden op de server moet dus goed worden geregeld. Daarnaast is het ook van belang dat de te lezen bestanden op de server goed op slot worden gezet, want anders kunnen ze met eenvoudige copy paste acties alsnog worden gekopieerd. Het verkopen van bestanden met elektronische brochures, tijdschriften, gidsen en boeken is nog ingewikkelder met een adequate kopieerbeveiliging (Alleen PDF of epub dus, via Adobe Digital Editions). De distributie kan dan het beste worden geregeld via een partner. Zelf regelen is erg kostbaar. Het Centraal Boekhuis kan een beveiligde distributie leveren voor eigen gebruik, maar de dienst van epagine is daarvoor goedkoper en praktischer, omdat die makkelijker in een eigen webomgeving kan worden geïntegreerd. Je betaalt epagine een bedrag per levering. De verkoop van de informatie kan ook helemaal worden uitbesteed, bijvoorbeeld via AKO, Selexyz, Bol.com of Ebook.nl. Voor het leveren van bestanden met informatie is dat echter meestal een kostbare aangelegenheid. De aanbieder van de informatie betaalt dan 11
meestal een percentage van de verkoopprijs die vergelijkbaar is met die voor de boekhandel. Bovendien is men voor de marketing afhankelijk van het platform van de partner. Het is wel mogelijk om op de eigen website een link te maken naar het platform van de verkooppartner. Voor de ipad is het beveiligde push2tablet platform beschikbaar van Yellowmind uit Baarn. De consument kan voor het kopen en lezen van informatie op dat apparaat gratis de app Tablisto aanschaffen. Dat platform leent zich uitstekend voor het offline lezen van elektronische boeken, tijdschriften en brochures. Aanbieders van informatie kunnen kosteloos gebruik van het push2tablet platform in combinatie met een eigen webshop. De kosten bedragen (ook voor gratis uitgaven) afhankelijk van het volume 0,50 tot 0,10 per download. Op de ipad kunnen de publicaties door de consument worden gekocht via de Tablisto app. Het afrekenen met de aanbieder vindt plaats via hetzelfde platform tegen vergelijkbare kosten. Het aanbod van push2tablet is beperkt tot de ipad en verwerkt alleen PDF-bestanden. Aantrekkelijk is de mogelijkheid om met een gratis hulpmiddel video en geluid toe te voegen aan de PDF-bestanden. Via het Amerikaanse bedrijf Zinio kun je goed beveiligde tijdschriften verkopen die op veel apparaten gelezen kunnen worden met de door Zinio ontwikkelde software, inclusief bladerfunctie. Binnen de omgeving van Zinio, op de tablets net als Tablisto aangeboden in de vorm van een app, kunnen tijdschriften ook offline worden gelezen. Ook Zinio verwerkt alleen PDF-bestanden en je kunt de verkoop alleen koppelen door middel van een link in je webshop naar de verkoopomgeving van Zinio. Ook aan Zinio betaal je een forse fee per transactie. Voor de beveiligde verkoop via partners die werken met cloud computing zijn de mogelijkheden wat groter en is de procedure wat eenvoudiger. Interessant is het aanbod van het Nederlandse bedrijf Yindo, dat een platform in the cloud heeft ontwikkeld waarmee informatie niet alleen online kan worden gekocht, maar ook kan worden geleend voor een beperkte tijd. Het bedrijf biedt ook de mogelijkheid om abonnementen aan te bieden. De leessoftware van Yindo biedt ook een mooie bladerfunctie en de bestanden kunnen in principe zelfs worden geprint. Het bedrijf biedt ook de mogelijkheid om bestanden te laten downloaden. Het maakt daarbij gebruik van sociaal DRM, dat is geen echte kopieerbeveiliging, maar werpt een morele en juridische drempel op door de naam van de klant in de publicatie te plaatsen. Ook voor de verkoop van informatie via Yindo betaal je een bedrag per levering. De diensten van Publitas, waarmee publicaties met een bladerfunctie online beschikbaar gemaakt kunnen worden voor heel wat (mobiele) apparaten bieden (nog) geen mogelijkheid om de publicaties te verkopen. De hele engine van Publitas is gericht op het beschikbaar maken van gratis materiaal, waarbij de kopieerbeveiliging ook niet zo van belang is. Al met al kan de conclusie worden getrokken dat de beveiligde verkoop van bestanden met informatie nog behoorlijk ingewikkeld en beperkend is. Het verdient dus aanbeveling om een lager niveau van beveiliging te overwegen, omdat daarmee de handling via een eigen webshop eenvoudiger wordt. Zonder eigen webshop moet rekening worden gehouden met aanzienlijke marges voor de diensten van een partner. 12
2.2 Specifieke omstandigheden toeristisch-recreatieve sector De toeristisch-recreatieve sector heeft te maken met enkele specifieke omstandigheden bij de distributie en verkoop van informatie. Die hebben een belangrijke invloed op de eisen die moeten worden gesteld aan het inrichten van een efficiënt platform voor de digitale verspreiding van brochures, gidsen, tijdschriften, boeken en kaarten. Gebruikssituatie De toeristisch-recreatieve informatie moet worden verdeeld in drie compleet verschillende gebruikssituaties, die elk hun eigen eisen stellen aan de elektronische publicaties. De eerste soort publicaties wordt gebruikt ter inspiratie. De klant heeft nog geen concreet idee om ergens naar toe te gaan, maar wil worden verleid om een leuke bestemming voor de vrije tijd te kiezen. Deze promotionele publicaties moeten er gelikt uit zien. Het is moeilijk om daarvoor de papieren vorm te verslaan, omdat die er glossy uit kan zien en er door zijn fysieke aanwezigheid de aandacht kan trekken. Een boeiende en levendige website met veel foto's en videobeelden komt nog het dichtst in de buurt. Een ander mooi voorbeeld zijn de magazines binnen de ipad app TRVL. Publicaties ter voorbereiding op de toeristisch-recreatieve activiteit vormen een tweede categorie. De klant weet dan al globaal wat hij wil gaan doen, hij is dus al ergens naar op zoek. Hij wil er meer over weten. Dit soort gidsen en brochures worden meestal thuis geraadpleegd, in toenemende mate ook via internet, waar ook direct geboekt kan worden. Als deze publicaties in elektronische vorm worden aangeboden is het dus van belang dat er koppelingen kunnen worden gemaakt naar boekingssites, zoals Booking.com en MeetingSelect. Dan bieden ze meer dan de papieren variant. Dit betekent ook dat de publicaties bij voorkeur met een actieve internet verbinding beschikbaar moeten zijn. Het gebruik van bewegend beeld en geluid in de publicaties kan wel een goede aanvulling zijn: aantrekkelijk en functioneel bij het maken van selecties. Dit stelt wel weer hogere eisen aan de elektronische uitgaven. Een voordeel boven papier is de beschikbaarheid 7 dagen per week, 24 uur per dag. Dit voordeel wordt echter ook al geboden door de websites die op de pc of notebook kunnen worden geraadpleegd. Er zal dus meer moeten worden geboden wil het product worden verkocht. De derde soort toeristisch-recreatieve publicaties wordt onderweg gebruikt. Deze categorie leent zich het meest om digitaal te worden gedistribueerd en verkocht op mobiele apparaten. Informatie over objecten onderweg en route-instructies moeten ter plekke toegankelijk zijn. Via de pc of notebook thuis heb je er niets aan. We verwachten dat de digitale publicaties voor dit soort gebruikssituaties een grote vlucht zal gaan nemen met de verdere opmars van de tablets. Een voordeel is niet alleen dat je niet naar een kantoor of boekhandel hoeft om ze op te halen, maar ook dat ze vrijwel geen ruimte in beslag nemen en dat ze verrijkt kunnen worden met plaatsbepalende informatie door gebruik te maken van satellietnavigatie. Doelgroepen De gemiddelde Nederlander is goed geautomatiseerd. In het algemeen kan daarom worden gesteld dat er ook voor de digitale distributie en verkoop van toeristischrecreatieve informatie goede perspectieven zijn. De meeste mensen bezitten wel een pc of 13
een notebook. Het is nu al bijna zo dat de toegang tot internet bij alle klanten kan worden verondersteld. Alleen oudere, minder goed opgeleide mensen zullen nog alleen via de telefoon en op papier benaderd kunnen worden. In hoger opgeleide en welgesteldere kringen en onder jongeren zijn de mobiele apparaten sterk in opkomst. Niet voor niets heeft itrovator, RBT Gooi & Vecht voor de iphone een layar applicatie (die toeristische informatie koppelt aan de locatie) ontwikkeld voor de relatief welgestelde en goed geautomatiseerde watersporters. De smartphone, aanvankelijk vooral populair voor zakelijk gebruik, begint inmiddels onder Nederlanders met een bovenmodaal inkomen ook populair te worden voor dagelijks gebruik. Ruim 40% van de Nederlanders boven 15 jaar was medio 2011 in het bezit van een smartphone, waarvan ongeveer een derde vrouw. Naar verwachting zal het gebruik van smartphones vooral onder vrouwen nog verder gaan stijgen, hoewel nog onbekend is wat de invloed hierop zal zijn van de opkomst van de tablets. E-readers zijn vooral populair bij vrouwen (de belangrijkste doelgroep voor het lezen van romans). Ongeveer 5% van de Nederlandse bevolking heeft zo'n apparaat in zijn bezit, toch een aanzienlijk aantal, als je bedenkt dat de eerste e-readers pas in 2008 in Nederland werden geïntroduceerd. Het bezit van de tablet, die zich veel beter dan alle andere mobiele apparaten leent voor toeristisch-recreatieve informatie, staat nog in de kinderschoenen, maar begint zich heel snel te ontwikkelen. In 2010 zijn in Nederland in de eerste zes maanden waarin het apparaat te koop was ongeveer 200.000 ipad's verkocht. In 2011 heeft dat apparaat met de komst van een nieuwe versie weer een nieuwe impuls gekregen. Het zijn nog voornamelijk mannen die zo'n apparaat in hun bezit hebben. Volgens recent onderzoek van Sanoma is het percentage vrouwen dat in het bezit is van een ipad in een jaar wel verdubbeld van 10 tot 20%. De tijdschriften die voor de ipad zijn ontwikkeld voor mannen doen het niet verwonderlijk ook veel beter dan die voor vrouwen. Het ligt in de lijn der verwachting dat de tablet de e-reader ook uitgedrukt in percentages van de bevolking voorbij zal streven en dat daarmee de verhouding man / vrouw nog meer gelijk getrokken zal worden. Uit een onderzoek van Gfk uit het voorjaar van 2011 bleek dat vooral mensen met een hoger inkomen en gezinnen met kleine kinderen de intentie hadden om een ipad aan te schaffen. De inkomensgroepen uit het lagere segment waren daarbij ondervertegenwoordigd. Wij durven de stelling aan dat in 2013 al zeker tien procent van de Nederlandse bevolking ouder dan 15 jaar een tablet in zijn bezit zal hebben. Daarbij zullen de belangrijkste doelgroepen van itrovator / RBT Gooi & Vecht ruim zijn vertegenwoordigd. Informatiebronnen en productie De papieren informatie komt in de toeristisch-recreatieve sector vaak uit veel verschillende bronnen. Meestal brengt een vormgever die (via het opmaakprogramma indesign) bijeen tot een fraaie publicatie. De toeristische organisaties zijn in het algemeen al wel ingespeeld op deze werkwijze. Voor de productie van elektronische publicaties kunnen veel verschillende trajecten worden gevolgd. De eenvoudigste haakt aan bij die voor de samenstelling van papieren publicaties, met het gebruik van vrijwel dezelfde PDF-bestanden die worden gestuurd naar de drukker. Daarbij wordt dan echter geen gebruik gemaakt van de digitale mogelijkheden. 14
Het is eigenlijk de enige productiewijze voor elektronische publicaties die bij het RBT Gooi & Vecht en de toeristisch-recreatieve partners in de regio reeds bekend is. Voor meer flexibele publicaties kan vanuit indesign een export worden gemaakt naar het epub-formaat. Bij gebruik van veel kleurrijke afbeeldingen levert dat echter vaak grote problemen. Eigenlijk werkt dat op dit moment nog alleen goed voor tekstgeoriënteerde publicaties. Het is voor dat soort elektronische producten ook mogelijk om PDF-bestanden te laten converteren naar epub. Conversie door externe partijen zoals het Centraal Boekhuis is niet duur. Voor enkele honderden euro's kan een heel boek worden geconverteerd naar epub. De informatie op de website moet in de meeste gevallen worden ingebracht binnen het stramien van een vast ontwerp, meestal in een content management systeem. Dat is wel wat eenvoudiger dan bij de publicaties op papier, maar biedt qua vormgeving ook minder flexibiliteit. De productie van publicaties om te lezen in de webbrowser (vooral geschikt voor een cloud computing), biedt wel weer veel meer mogelijkheden om functionaliteiten zoals video, locatiegebonden informatie (satellietinformatie) en routeringsmodules toe te voegen. Juist in de toeristisch-recreatieve sector zijn die mogelijkheden interessant. De informatie kan worden gekoppeld aan een specifieke locatie, zodat de lezer precies weet waar hij welke bezienswaardigheid onderweg kan vinden. Voor mobiele apparaten met satellietnavigatie ontstaan dan mogelijkheden die op papier of in een website niet kunnen worden toegepast. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om de fietsroutes en wandelingen van RouteYou te integreren in een digitale publicatie, iets wat in alle andere formaten niet mogelijk is. Daarbij wordt gebruik gemaakt van een GPX formaat, een XML-database waarin de coördinaten van het object besloten liggen. Om extra functionaliteiten goed te kunnen benutten in de publicaties en om de elektronische publicaties in zo veel mogelijk verschillende formaten te kunnen leveren verdient het aanbeveling om als bron te werken vanuit een XML-georiënteerde database. Vanuit zo'n database kunnen ook eenvoudig papieren producten en websites worden geproduceerd, bijvoorbeeld via InDesign. Alleen bij productie vanuit een database hoeft geen keuze te worden gemaakt voor een bepaald bestandsformaat en kan achteraf ook nog makkelijk worden geswitcht naar een ander bestandsformaat. Met zo'n productietraject zijn echter relatief hoge kosten (minimaal EUR 10.000) en een hoogwaardige organisatiegraad gemoeid. Voor de toeristisch-recreatieve sector biedt een koppeling aan het NDTRC (Nationale Databank Toerisme Recreatie en Cultuur) mogelijkheden om publicaties uit een database te produceren. Door de koppeling aan locatiegegevens biedt het NDTRC in principe ook goede mogelijkheden om de informatie te verrijken, bijvoorbeeld door ze te integreren in een layar applicatie. Distributie De VVV's hebben meestal wel een eigen website, maar deze is qua functionaliteit in het geval van RBT Gooi & Vecht gekoppeld aan de engine (qua vormgeving, functionaliteit en invoer) die is geleverd door VVV Nederland. Dit zal ook in de toekomst met steeds meer VVV s het geval zijn. Het voordeel hiervan is een goed werkende website, maar de mogelijkheden voor de distributie van elektronische publicaties zijn nog heel beperkt. Alleen het direct publiceren in de website is nu mogelijk. Zelfs voor het aanbieden van 15
PDF-bestanden die kunnen worden gedownload zijn nog aanpassingen in de engine van VVV Nederland noodzakelijk. Voor de distributie van hun papieren brochures maken veel VVV's gebruik van TWI. Het zou al een hele stap zijn als deze ook digitaal kunnen worden verspreid via dat kanaal. Op dit moment is dat echter ook nog niet mogelijk. Een eigen onafhankelijke website biedt veel meer mogelijkheden. Het aanbieden van bestanden die door de consument kunnen worden gedownload is dan door een eenvoudige webdesigner te realiseren. Als het content management systeem van de website kan werken met een XML-geörienteerde database dan kunnen bijna alle functionaliteiten worden geboden. Veel kleine ondernemers hebben een geheel eigen website, maar vaak maken ze ook weer gebruik van de faciliteiten van een keten, en dan zijn de mogelijkheden weer veel beperkter. De distributie van elektronische brochures, tijdschriften en gidsen via externe partners is organisatorisch aantrekkelijk. Daar staan dan wel relatief hoge kosten tegenover en een gebrek aan onafhankelijke marketing mogelijkheden. Een mooie tussenvorm is het integreren van een externe distributiepartner in de eigen webomgeving. In een frame op de eigen website wordt dan een deel van de site van de distributiepartner getoond. Dat is (door middel van een zogenaamde API) tamelijk eenvoudig te realiseren. Ook hiervoor biedt de engine van VVV Nederland echter nog geen mogelijkheden. Als men dit snel wil realiseren zal men dus een andere distributiepartner moeten kiezen, zoals het verderop in dit rapport genoemde Yindo en Tablisto. Verkoop De websites in de toeristisch-recreatieve sector zijn nog bijna nooit ingericht op de verkoop van informatie. De webshops die in gebruik zijn verkopen vooral boekingen (van accommodaties of reizen). VVV Nederland is bezig met de ontwikkeling van een verkoopmodule voor cadeaubonnen. De verkoop van digitale informatie staat economisch gezien nog niet bovenaan de verlanglijst van de meeste ondernemers in de sector. Digitale informatie is bovendien vaak promotiemateriaal met de wens deze zo breed mogelijk gratis te verspreiden. Voor de verkoop van elektronische publicaties kan worden gekozen tussen het inrichten van een eigen webshop daarvoor en de verkoop via een externe partner. Voor het in eigen beheer verkopen van elektronische gidsen en boeken moet een goede afrekenmodule aanwezig zijn. Het is nog bijna niet mogelijk om zonder partner bestanden te verkopen met kopieerbeveiliging. Er zijn wel verschillende partners beschikbaar die dit kunnen verzorgen in de vorm van een koppeling aan een eigen website. De bekendste en makkelijkst toegankelijke partij daarvoor is het van oorsprong Vlaamse epagine. Gezien de hoge kosten van het werken met een partner is het echter verstandig om goed te bekijken of verkoop van informatie wel verstandig is. Grote winsten kunnen er nog niet mee worden binnengehaald en het is voor de toeristisch-recreatieve ondernemer zelden core business. Wel maakt de verkoop van informatie het mogelijk om gebruik te maken van extra distributiekanalen en dit kan kosteloos als er wel een klein prijsje wordt gevraag voor de uitgave. Als de nadruk ligt op de promotie dan valt te overwegen om de verkoop te laten vallen en te kiezen voor de distributie van gratis elektronische brochures, gidsen, 16
tijdschriften en boeken. Verdienmodellen Het is duidelijk dat de verkoop van informatie in de vorm van elektronische publicaties of apps ook voor de toeristisch recreatieve sector een aanzienlijke stroom aan inkomsten moet kunnen genereren. Met name specifieke reisgidsen en route-informatie voor onderweg bieden op dat gebied goede mogelijkheden, zeker als ze kunnen worden verrijkt met extra's als bewegend beeld en plaatsbepalende functionaliteit of routeringssoftware. Vooralsnog is het aantal mensen dat in het bezit is van een tablet of e-reader de apparaten die zich het meest lenen voor dit soort informatie echter nog te beperkt om daar direct een forse winst van te verwachten. Er staan ook enige investeringen in tijd en geld tegenover. Het meest realistische verdienmodel is het zogenaamde P+E model, waarbij de elektronische publicaties worden verkocht als afgeleide van een product dat op papier wordt verkocht. Dit stelt wel eisen aan het productietraject van zowel de elektronische als de papieren publicaties, om de kosten zo laag mogelijk te houden, zeker als extra functionaliteit wordt toegevoegd aan de elektronische edities. Dat laatste maakt het uiteindelijk wel eerder mogelijk dat uiteindelijk een overgang kan worden gemaakt naar een verdienmodel dat geheel is gebaseerd op de verkoop van elektronische publicaties. De kosten voor de verkoop van elektronische publicaties zijn echter nog wel behoorlijk hoog: een investering in de webshop of een fors percentage van de verkoopprijs. Andere verdienmodellen zijn gebaseerd op de distributie van gratis publicaties. Omdat elektronische gidsen en brochures geen kosten voor het papier en de drukker kennen en nauwelijks kosten voor de opslag en voorraad, zijn ze veel goedkoper gratis onder een groot publiek te verspreiden dan papieren publicaties. De impact van kosteloze informatie is groot. Op dit moment gaat er ook nog een fors publicitair effect uit van gratis e-books of elektronische reisgidsen. Voor een toeristische ondernemer biedt een gratis elektronische gids met fietstochten bijvoorbeeld een aantrekkelijk perspectief. Dit schept natuurlijk ook goede mogelijkheden voor adverteerders. Zo is het mogelijk om dit soort producten te koppelen aan een merknaam, bijvoorbeeld een gratis Campina fietsgids van het boerenland. Met het groeien van het aantal apparaten waarop de publicaties onderweg gelezen kunnen worden zal het verspreiden van dit soort producten sterk toenemen. Digitale brochures lenen zich ook goed voor gerichte marketing, bijvoorbeeld door middel van DM-acties als bijlage bij digitale nieuwsbrieven. In economisch opzicht is het ook interessant om te kijken naar de mogelijkheden om kosten te besparen. Daartoe is een keuze om helemaal over te schakelen naar elektronische publicaties het interessantst. Door de publicaties aan te bieden in een formaat dat kan worden geprint kunnen de drukkosten dan worden verplaatst naar de consument. Ten opzichte van papieren publicaties kunnen ook de kosten voor de productie en distributie sterk worden gereduceerd. De grootste winst zit hem daarbij in het feit dat vrijwel alleen vaste kosten hoeven te worden betaald, geen papierkosten, geen kosten voor de drukker en nauwelijks kosten voor de distributie en ook voorraadkosten ontbreken bijna helemaal bij het gratis verspreiden van gratis informatie. Er hoeft ook geen rekening te worden gehouden met capaciteit in een winkel of aan een balie, terwijl daar ook nog tegenover staat dat de publicaties dag en nacht verkrijgbaar zijn. 17
Samenvattend kan worden gesteld dat de commerciële mogelijkheden van verkoop van elektronische publicaties nog beperkt zijn, maar dat de te verwachten groei van mobiele apparaten, de impact van gratis of verrijkte producten en de te realiseren besparingen scheppen wel goede mogelijkheden. 2.3 Opties voor itrovator / RBT Gooi & Vecht De hierboven genoemde uitgangspunten en specifieke omstandigheden van de toeristisch-recreatieve sector hebben duidelijk gemaakt dat het belangrijk is om de goede strategische keuzes te maken, wil een investering in tijd en aandacht voor de distributie en verkoop van elektronische brochures, gidsen, tijdschriften, kaarten en boeken verder gaan dan het produceren van een leuke eenmalige gadget of het inslaan van een doodlopende weg. Niet alles wat theoretisch mogelijk is kan worden gerealiseerd. Bovendien spelen ook de kosten en de commerciële perspectieven een belangrijke rol, want de toeristischrecreatieve sector heeft niet veel geld beschikbaar voor forse investeringen. Er zullen dus keuzes moeten worden gemaakt om een geschikt platform te kunnen selecteren. Voor welke apparaten? notebook en pc + groot bereik + printen is eenvoudig + extra functionaliteit is mogelijk (video, geen satellietnavigatie) beperkte mobiliteit / niet geschikt voor gebruik onderweg e-reader + goed bruikbaar onderweg / ook leesbaar in de zon alleen zwart wit beeld alleen geschikt voor tekstgerelateerde informatie heeft veel specifieke aanpak nodig weinig tot geen mogelijkheden voor extra functionaliteit die verder gaat dan de mogelijkheden van papier inzetten op één paard navigatiesysteem + goed bruikbaar onderweg alleen goed bruikbaar in de auto functionaliteit ook beschikbaar via smartphone of tablet klein beeldscherm met beperkte informatie capaciteit inzetten op één paard smartphone + tamelijk groot bereik + heel makkelijk mee te nemen 18
+ eenvoudig in gebruik door de apps + veel extra functionaliteit mogelijk (video, satellietnavigatie, kompas, geluid) relatief hoge kosten beperkte uitwisselingsmogelijkheden, zelfs met andere smartphones klein beeldscherm met beperkte informatie capaciteit tablet + op groei gericht + goed geschikt voor toeristisch-recreatief gebruik onderweg + makkelijk in gebruik door de apps + veel extra functionaliteit mogelijk (video, satellietnavigatie, kompas, geluid) + aantrekkelijke vormgeving mogelijk relatief hoge kosten beperkte uitwisselingsmogelijkheden, zelfs met andere tablets nog beperkt bereik zo veel mogelijk verschillende + platform is breed inzetbaar weinig tot geen mogelijkheden voor extra functionaliteit die verder gaat dan de mogelijkheden van papier of het web Welk software formaat? PDF + zeer algemeen toepasbaar + groot bereik + kan goed worden geprint + extra functionaliteit is beperkt mogelijk lettergrootte kan niet worden aangepast moeilijk leesbaar op klein scherm epub + lettergrootte kan niet worden aangepast + heel aardig leesbaar op klein scherm beperkt toepasbaar beperkt bereik kan niet goed worden geprint extra functionaliteit is beperkt mogelijk HTML (voor de webbrowser) + redelijk algemeen toepasbaar + groot bereik + extra functionaliteit is goed mogelijk kan moeilijk worden geprint lettergrootte kan niet worden aangepast 19
moeilijk leesbaar op klein scherm Apps + heel makkelijk voor de gebruiker + veel mogelijkheden voor extra functionaliteit + toekomstgericht relatief hoge productiekosten gekoppeld aan een specifiek apparaat nog beperkt bereik Zo veel mogelijk verschillende formaten + grote flexibiliteit + extra functionaliteit is zeer goed mogelijk + groot bereik opzet dure datebase noodzakelijk ingewikkelde productietrajecten Welke vorm van toegang? Online + biedt ruimte voor veel functionaliteit + grote mogelijkheid tot actualiteit + relatief eenvoudige beveiliging van bestanden afhankelijkheid van internet verbinding bereik onderweg nog tamelijk klein Offline + niet afhankelijk van internet verbinding + stabiel biedt ruimte voor weinig functionaliteit minder mogelijkheden voor actualiteit ingewikkelde en dure beveiliging van bestanden Beide + grote flexibiliteit + veel mogelijkheden + klant kiest de beperkingen van de toegang ingewikkelde distributie heel dure distributie 20