VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS PLASTISCHE OPVOEDING Derde graad BSO Derde leerjaar BANKETBAKKERIJ-CHOCOLADEBEWERKING Brussel - Licap: - september 1995
INHOUD 1 BEGINSITUATIE... 5 2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN... 5 3 LEERPLANDOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN... 5 3.1 Plastische vormgeving van de banket- en bakkersproducten... 6 3.2 Etalage en toonbank... 6 3.3 Schrift - Lay-out... 7 3.4 Verpakkingen... 8 4 DIDACTISCHE WENKEN... 8 5 MATERIAAL EN GEREEDSCHAP - VAKLOKAAL... 9 6 BIBLIOGRAFIE... 9 AV Plastische opvoeding 3 Banketbakkerij-chocoladebewerking
1 BEGINSITUATIE 1 uur/week De leerlingen die dit 3de leerjaar van de 3de graad volgen, komen uit een 3de graad 'Brood- en banketbakkerij en confiserie BSO' of uit een andere overeenstemmende studierichting. De leraar dient bij het begin van het schooljaar informatie te verzamelen omtrent de beginsituatie van zijn leerlingen. Hieruit zal blijken dat het om een heterogene klasgroep gaat. Dit leerplan wil ontplooiingskansen bieden aan elkeen vanuit zijn mogelijkheden en vanuit het niveau dat hij reeds bereikte. De leraar zal naast zijn vakkennis, didactische vaardigheden en inzichten, interesse, motivatie en creativiteit ook een soepele houding moeten aannemen tegenover leerlingen uit verschillende sociale milieus en met verschillende begaafdheden. 2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN Plastische opvoeding wil een verband leggen tussen de creatieve vormgeving en de eigen beroepsopleiding. - De verworvenheden aangaande vorm-, kleur- en compositieleer verder ontwikkelen en kunnen toepassen in praktische opdrachten. - Doelgericht en snel kunnen waarnemen en schetsen. - Ideeën kunnen vastleggen in schetsen. - Aanvoelen dat er een eenheid moet zijn tussen de vorm van het object en de decoratieve versiering ervan. - Aanvoelen dat soberheid vaak esthetischer oogt dan overladenheid. - Het kunnen verwerken van letters, cijfers en teksten in functie van de praktijk. - Eigengemaakte producten op een aantrekkelijke wijze kunnen presenteren. - Een decoratie integreren op de juiste plaats binnen de etalage of de toonbank en in harmonie met de artikelen. - Inzicht hebben in de wereld van de verpakking. - Verder ontwikkelen van de technische vaardigheden en de materiaalgevoeligheden tijdens het creatief gebruik. - Bronnen kunnen hanteren op efficiënte wijze. - Eigen idee en werkwijze kunnen verantwoorden. - Door met kunst om te gaan de belangstelling ervoor wekken en zo de esthetische beleving verder ontwikkelen. - Inzien dat creativiteit en inventiviteit, aangewend in de les Plastische opvoeding, ter ondersteuning van de praktijk, ook van belang zijn in de verdere loopbaan. 3 LEERPLANDOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN Plastische opvoeding is moeilijk samen te vatten in een reeks leerinhouden die duidelijk afgebakende gegevens bevatten, aangaande een bepaald aspect van de werkelijkheid. Daarom wordt een reeks van mogelijke leerinhouden en doelstellingen voorgesteld. De leraar kan hieruit een keuze maken of naar nieuwe items zoeken die passen in de opleiding van Banketbakkerij-chocoladebewerking BSO. Belangrijk hierbij is dat de leraar naar mogelijkheden zoekt om de algemene doelstellingen in direct aansprekende activiteiten om te zetten, die de specifieke beroepsopleiding verrijken met een beeldende AV Plastische opvoeding 5 Banketbakkerij-chocoladebewerking
vorming. Gezien de directe confrontatie met de praktijk zal de plastische vormgeving van het product uit de praktijk een belangrijk item zijn in het geheel. 3.1 Plastische vormgeving van de banket- en bakkersproducten 3.1.1 LEERPLANDOELSTELLINGEN B - Vorm- en kleurcomposities ontwerpen en uitvoeren in geometrische basisvormen, zoals cirkel, vierkant en driehoek, geïnspireerd door de beeldende kunst en de natuur. B - Leren composeren met eetbare natuurelementen, zoals vruchten en noten, als decoratieve versiering van de praktijk. B - Schetsen (van) naar de natuur van het personage, fauna en flora en andere voorwerpen uit onze omgeving. B - Stileringen afleiden van waarnemingsstudies, te gebruiken als decoratie. U - Allerhande driedimensionale figuraties ontwerpen en uitvoeren in opbouw(materialen) of boetseermaterialen, steeds afgeleid uit de waarneming of van beeldende kunstfiguraties zoals: speelgoed, fruit, muziekinstrumenten, schoolgerei, meubilair, sportartikelen, voertuigen... B - Kunnen ontwerpen en versieren in functie van thema's zoals feesten, gebeurtenissen, actualiteit enz. U - Kunnen ontwerpen van pronkstukken voor schetsen en maquette, hierbij rekening houdend met de typische eigenschappen van de materialen uit de praktijk. 3.1.2 LEERINHOUDEN 3.1.2.1 Vorm- en kleurcomposities - Decoratieve (taart)gebakversiering - Abstracte composities met de klemtoon op beeldaspecten zoals evenwicht, ritme, kleur, vorm - Oppervlaktebehandeling en textuur - Beeldende creaties vanuit de rechtstreekse waarneming en bestaand beeldmateriaal 3.1.2.2 Driedimensionale vormstudies - Inleving in het thema - Beeldende creaties vanuit rechtstreekse waarneming en bestaand beeldmateriaal - Figuren en beelden vereenvoudigen en stileren - Harmonie, vormgeving en materiaalkeuze - Ruimtelijke opbouw en boetseertechnieken 3.2 Etalage en toonbank 3.2.1 LEERPLANDOELSTELLINGEN B - Basisbegrippen rond etaleren kennen en toepassen. B - Etalages kritisch bekijken en verantwoord bespreken. B - De kleurharmonie en materiaalkeuze op elkaar kunnen afstemmen. B - Uitvoeren van tweedimensionale reliëfcomposities met eenvoudige materialen of bestaande producten. B - Bestaande opbouwelementen, zoals kubus, balk enz. harmonisch kunnen schikken voor de presentatie van de banketbakkerijproducten. B - Een uitstalling realiseren met één of meerdere producten uit de vakpraktijk (als blikvanger). AV Plastische opvoeding 6 Banketbakkerij-chocoladebewerking
B - Aanverwante attributen integreren in een presentatie. B - Bestaande blikvangers integreren in functie van een thema. U - Sfeer verhogen door juist lichtgebruik. B - Informatie kunnen opsporen in verband met decoratiemateriaal. 3.2.2 LEERINHOUDEN 3.2.2.1 Tweedimensionale reliëfcomposities - met banketbakkerij-chocoladeproducten, rekening houdend met de opbouw van de compositie: geordend, ongeordend, symmetrisch, asymmetrisch e.a. - decoratief paneel met gedroogde vruchten, bloemen, bladeren, rekening houdend met kleur- en vormharmonie. 3.2.2.2 Driedimensionale composities - Presentaties van eigen producten - Pronkstukken in chocolade, marsepein en andere materialen integreren als blikvanger in presentaties - Attributen als antieke speculoosvormen, chocoladegietvormen e.a. integreren in presentaties - Sfeerschepping met bestaande decoratie-elementen 3.3 Schrift - Lay-out 3.3.1 LEERPLANDOELSTELLINGEN B - Het typisch karakter van een letter kunnen opmerken en correct gebruiken. B - Aanvoelen hoe verschillende lettertypes zich gedragen in een compositie. B - Elementaire noties hebben van typografie: kapitalen, onderkasten, spatiëring... U - Lay-out van een tekst verzorgen. B - Letters, cijfers, teksten kunnen vergroten en verkleinen. B - Ontwikkelen van een gelijkvormig schrift, toepasbaar op gebak, prijskaartje of pancarte (met of zonder steunelement). U - Voor een bepaalde slogan, tekst, aanwijzing, in functie van de lees-, zicht- en opmerkbaarheid, het karakter en de grootte van de letters kunnen aanpassen en de geschikte kleur kiezen. B - Op de hoogte zijn van de computermogelijkheden aangaande het weergeven van teksten. 3.3.2 LEERINHOUDEN - Methode om zelf letters te zetten. lettertekenen. lettertypes. computerletters. sjabloonletters. vergrotings- en verkleiningstechnieken - Teksten verwerken, constructief opgebouwd of met de losse hand. pancartes. prijskaartjes. teksten op gebak. gelegenheidsteksten. aankondigingsteksten AV Plastische opvoeding 7 Banketbakkerij-chocoladebewerking
- Oefeningen op lay-out. karakter en grootte van de letters. gelijkvormigheid en spatiëring. kleurgebruik 3.4 Verpakkingen 3.4.1 LEERPLANDOELSTELLINGEN B - De eisen kennen waaraan een goede verpakking voor banketbakkerij en chocoladeproducten moet voldoen. B - Kennen van verpakkingsspeciaalzaken. U - Een verpakking zelf ontwerpen en realiseren in functie van het thema, de zaak, de gelegenheid en het bakkerijproduct. Hierbij vertrekken vanuit een bestaand model om tot een eigen verwerking te komen. 3.4.2 LEERINHOUDEN - Criteria ter beoordeling van een goede verpakking, documentatie en informatie - Originele verpakking. product. feestgelegenheid. thema. huisstijl 4 DIDACTISCHE WENKEN De leraar zal de verworvenheden aangaande de beeldende vorming verder ontwikkelen en deze toepassen in ondersteunende opdrachten van de praktijk. Om dit te waarborgen is er constant vakoverleg nodig met de andere leraars, in het bijzonder met de leraars Praktijk Bakkerij. Het enthousiasme van de leerlingen zal vergroten als zij de praktische bruikbaarheid van de lessen Plastische opvoeding ervaren. De leraar van het 3de leerjaar van de 3de graad moet meer nog dan andere leraars inspelen op de groei naar zelfstandigheid en op integratie met het beroepsleven. De nauwe samenwerking met andere vakken, die voor de hand ligt, kan gemakkelijker tot stand komen wanneer er samen rond een praktijkgericht geheel of thema gewerkt wordt. Dit geheel kadert in de cultuur van de studierichting en geeft de leraar Plastische opvoeding zo voldoende zicht op het toekomstig beroep van zijn leerlingen. Hij zal in functie van dit beroep zijn opdrachten kiezen. Bij deze werkwijze komen de verschillende leerinhouden geïntegreerd aan bod. Wij denken bijvoorbeeld aan de diverse beeldende opdrachten die kunnen aangeboden worden rond het thema "Pasen". - Schetsen naar waarneming van fauna, zoals kippen en konijnen en flora, bijvoorbeeld narcissen of andere voorjaarsbloemen. - Stileringen afleiden van deze studies voor decoratieve versieringen op eieren en gebak (nadien uitvoerbaar in chocolade, marsepein enz.). AV Plastische opvoeding 8 Banketbakkerij-chocoladebewerking
- Driedimensionale figuren, bijvoorbeeld kip, uitvoeren in kippengaas (al dan niet verder uitgewerkt met papier-maché) als blikvanger voor de etalage of toonbank of in boetseermateriaal, te vertalen in de bakkerij naar marsepein of getrokken en geblazen suiker. - Ontwerp voor een verpakking van een gevuld chocolade-ei. - Prijskaartjes en pancartes met toepassing van het lettertekenen en decoratieve vormgeving. - Lentesfeer in de winkel creëren door zelfgemaakte pronkstukken of goed gekozen etalagemateriaal te integreren met de presentatie. Deze aanpak kan een voorbereiding zijn op de geïntegreerde proef, waar zoveel mogelijk leerstof uit zoveel mogelijk vakken op een zinvolle wijze in een werkstuk worden toegepast. De planning en het verloop van beeldende activiteiten kan worden vastgelegd in een werkmap. Zeker als er met andere vakken wordt samengewerkt, is het nodig om precieze afspraken te maken en deze neer te schrijven om misverstanden te voorkomen. Het maken van notities tijdens de activiteiten verhoogt bovendien de betrokkenheid van de leerlingen en bevordert het zelfstandig werken. Leerlingen gaan dan doelbewuster werken en meer verantwoordelijkheid nemen voor hun werk. Het neerschrijven van bepaalde ideeën en het vastleggen van bepaalde zaken, maakt deze ook later nog bereikbaar. Dit geldt zeker ook voor de verzamelde documentatie en ingezamelde informatie rond een onderwerp, een thema of geheel. Deze werk- en documentatiemap kan op zich een voorbeeld van goede smaak en beeldend werk zijn door zijn samenstelling en lay-out. 5 MATERIAAL EN GEREEDSCHAP - VAKLOKAAL Om de diverse inhouden te kunnen realiseren moet er voldoende aandacht worden besteed aan het vaklokaal en de accommodatie. Langs een optimale werkruimte, moet het ook een plaats zijn waar een positieve en creatieve werksfeer geschapen kan worden. Als materiële voorzieningen denken we aan: grote werktabletten, stromend water, voldoende licht, open rekken, afsluitbare kasten en een berging voor het verzamelen van allerhande materialen en voor het opbergen van werkstukken. Het klassieke materiaal voor beeldende opdrachten kan hier aangevuld worden met typisch etalagemateriaal, een fototoestel, tijdschriften en vakliteratuur. Presentatiemogelijkheden binnen het schoolgebouw voor afgewerkte beeldende opdrachten, gelegenheidsversieringen en decoraties zijn onontbeerlijk. 6 BIBLIOGRAFIE - BERGEN, H., e.a., Leren etaleren. De Nederlandsche Boekhandel, Pelckmans. Kapellen, 1988. - BERGEN, H., Etaleren, stap voor stap (1 en 2). Den Gulden Engel. Wommelgem, 1988. - BOUDENS, J., Schrijfkunst en letterdesign. Beuselinck. Eernegem, 1980. Het grote teken- en schilderboek. Cantecleer, De Bilt. - HULSMAN, J.H., KAYSER, A., Modern etaleren. Spruyt, Van Mantgem en De Does, s.d. Leiden. AV Plastische opvoeding 9 Banketbakkerij-chocoladebewerking
- HULSMAN, J.H., KAYSER, A., De techniek van het etaleren. Uitgegeven in verschillende delen: 1 De etalage 2 De techniek van het etaleren 3 Decor en schrift 4 Organisatie 5 De winkel 6 Verkooptechniek en show 7 Het beroep van etaleur Spruyt, Van Mantgem en De Doest, s.d. Leiden. - JACKSON, D., Van Beitel tot Vulpen. Geschiedenis van het schrift. Gaade. Amerongen, 1981. - MULDER, J., Decoreren. Wolters-Noordhoff. Groningen, 1978. - NEWHALL, A., Walter Foster nr. 227. - PEARCE, C., The little Manual of Calligraphy. Williams Collins, 1982. - PILDITCH, J., SINIA, R.J., Pakkende verpakkingen. Samson. Alphen aan de Rijn, 1963. - SHIGERU UCHIDA, Package design in Japan. Benedikt Taschen, Keulen, 1989. - THUIJSMAN, C.J., Etaleren. Wolters-Noordhoff. Groningen, 1980. - VAN DER LINDEN, F., Letters-Schrift-Schrijven. De Bilt, Cantecleer, 1983. - VAN ROSSEM, H., Winkelinrichting en distributieleer. De Sikkel. Kapellen, 1977. - VERBERNE, J.M., Etalage en etaleur. Agon Elsevier. Amsterdam/Brussel, 1970. - VRIENS, A.J.P., Lettervormen. Agon Elsevier. Amsterdam/Elsevier, 1971. AV Plastische opvoeding 10 Banketbakkerij-chocoladebewerking