Gaagweg 40 en 40a, 2636 AK Schipluiden De bescherming betreft de in oorsprong zeventiende eeuwse boerderij Gaagweg 40 en 40a. Het achterterrein omgeven door sloten is reeds een archeologisch monument (4136). Op het erf staan diverse twintigste eeuwse schuren. Deze vallen niet onder de bescherming. Historische context De naam Huis ten Dorp duidt op de familie van Dorp, de vroegere eigenaren van het mottekasteel dat op het huidige boerenerf stond. Het kasteel stond op een verhoging (de motte), was omgracht en had een verdedigbare functie. Het is gebouwd in het midden van de dertiende eeuw. Afbeeldingen uit de zeventiende eeuw wekken de indruk dat het kasteel in een bouwvallige toestand verkeerde en in het begin van de 18e eeuw is het niet meer dan een ruïne. Op het voorterrein van het kasteel werd inmiddels een boerderij gebouwd, het huidige 'Huis ten Dorp', Gaagweg 40 / 40a. Ten zuidwesten van het kasteel stond reeds langer een bij het kasteel behorende boerderij. Deze is in 1985 gesloopt en vervangen door een moderne boerderij (Gaagweg 42). De boerderijen die in dit gebied werden gebouwd, moesten een deel van hun opbrengsten aan de heer overdragen. Dit gold ook voor de pachtboerderij Huis ten Dorp. Toen het kasteel in een ruïne veranderde, kreeg de boerderij een meer autonome rol. Huis ten Dorp ligt in de Dorppolder ten zuidwesten van Schipluiden. Deze polder wordt begrenst door de Oost-Gaag aan de oostzijde en de Zijde (voormalig Zijdwindsche kade) aan de noordzijde. Het kasteel en de boerderij zijn gesticht op een kreekrug van de Maasmonding (estuarium), één van de eerste bewoonbare plekken van de streek. Het ligt in het midden van de polder, enkel bereikbaar via de Dorplaan, de huidige Gaagweg. Aan het begin van de laan stond een watermolen, in 1876 vervangen door een stoomgemaal. De laan was destijds een hoger gelegen dijk met bomenrij en dijksloot. Een deel van de slotenstructuur is nog in het landschap aanwezig. Beschrijving pand Algemeen De L-vormige boerderij is in de loop van de jaren verschillende keren aangepast en uitgebreid. De noklijn van het achterhuis maakt halverwege een knik naar rechts, hetgeen waarschijnlijk duidt op een verlenging of een gedeeltelijke vernieuwing van de stal. Deze krukhuisboerderij behoort tot de boerderijen van het Delflandse type. Dit type behoort weer tot de zogenoemde hallenhuisgroep, waarbij wonen, werken en veestalling onder één dak plaatsvinden. Het voorhuis wordt door middel van een brandmuur van het achterhuis gescheiden. Zoals ook bij deze boerderij te zien is, werden de ruimtes van oudsher verdeeld in drie beuken. Dit is nog het best te zien in het achterhuis. Exterieur Het voorhuis Kenmerkend voor de Delflandse boerderijen is een uitgebouwde melkkelder met opkamer. Zo ook bij deze boerderij waarbij rechts in de voorgevel de kelder te herkennen is aan de kelderluiken onder de opkamerramen. Het metselwerk van deze voorgevel bestaat uit gele IJsselsteen opgetrokken in kruisverband. De voegen bestaan uit recent aangebrachte cementvoegen. Op de hoeken is het metselwerk voorzien van klezoren. De hoeken van de voorgevel worden geaccentueerd door rode stenen. De topgevel is voorzien van vlechtingen bij de dakrand. De goot boven het rechter deel van de gevel bestaat uit een eenvoudige bakgoot gesteund door houten gootklossen. Het dak van het voorhuis is gedekt met gesmoorde, oude holle pannen, ook wel Oud Hollandse dakpan genoemd. De achterliggende balken zijn in deze gevel door
middel van eenvoudige muurankers aan de metselwerkgevel bevestigd. Aan de onderzijde is de gevel voorzien van een gecementeerde en wit gesausde plint, die rechts van de voordeur verspringt in hoogte. Meestal zijn er bij dit type boerderij, in de voorgevel twee vensters voor de opkamer en twee kelderluiken. Deze boerderij heeft echter drie keldervensters onder de twee opkamerramen. De vensters van deze kelderramen hebben houten luiken en gesmede gehengen op fraai gevormde duimen. Ze liggen verdiept en zijn voorzien van boogtrommels in siermetselwerk (ruit- en hartvormig). Het kelderraam wordt overspannen door een gemetselde cirkelboog in rode gehakte steen. De twee vensters van de opkamer hebben twintigste eeuwse negenruitsvensters met openslaande ramen en aan de bovenzijde een eenvoudige rollaag van rode stenen. De vensters links van de voordeur, zijn gelijk aan die van de opkamer, maar zijn voorzien van anderhalfsteens hoge strekken in rode steen en een schuine rollaag als lekdorpel. De twintigste eeuwse entree met bovenlicht heeft eveneens een eenvoudige rollaag. Op de verdieping zit een negentiende eeuws negenruits schuifvenster met voorzetraam. Aan de onderzijde heeft dit venster een gemetselde dorpel en aan de bovenzijde een rollaag in rode steen. De kopgevel (rechter gevel) van het voorhuis heeft twee keldervensters op de begane grond, een venster ter hoogte van de opkamer en een venster ter hoogte van de zolderverdieping. De keldervensters zijn voorzien van houten luiken en gesmede gehengen. Deze keldervensters hebben een eenvoudige rollaag als beëindiging aan de bovenzijde. De bovenliggende vensters zijn beide in vieren gedeeld met aan de onderzijde twee openslaande ramen. Deze vensters zijn vernieuwde versies van de oorspronkelijke kruiskozijnen. De hoek met de voorgevel wordt geaccentueerd door rode stenen. Direct na deze hoek en ter hoogte van de bovenzijde van het venster is een bouwnaad zichtbaar. Het metselwerk van dit deel van deze gevel heeft een afwijkende kleur van het metselwerk van de voorgevel. De topgevel is voorzien van vlechtingen langs de dakrand. Het dak heeft aan deze zijde een wolfeind. Naast deze kopgevel bevindt zich een lage aanbouw met lessenaardak. In dit bouwdeel bevindt zich een toegang tot de kelder. De linker zijgevel van de boerderij bestaat uit een hogere gevel van het voorhuis en een iets lagere gevel van het achterhuis. Het metselwerk van deze gevel is opgetrokken in dezelfde gele IJsselsteen met cementvoeg als de voorgevel. Ook hier is de hoek met de voorgevel geaccentueerd door rode stenen. In de gevel zit een venster met luiken met zandlopermotief. Daarnaast bevindt zich een groot, modern venster uit de twintigste eeuw. Ook hier een bakgoot met houten gootklossen en een gecementeerde plint. Op het dak, eveneens gedekt met gesmoorde holle pannen, bevinden zich twee dakkapellen en een schoorsteen. Het metselwerk van de linker zijgevel van het achterhuis van de boerderij bestaat voor een groot deel uit gele IJsselsteen. In de gevel van dit achterhuis bevindt zich een zijdeur met een bovenlicht. Daarnaast zitten twee vensters met een vast deel en een klepraam. De bovenlichten van deze deur en van de vensters hebben glas in lood uit de jaren 20 of 30 van de twintigste eeuw. De deur ernaast markeert een sprong in het metselwerk. In dit vlak zitten enkele recent aangebrachte kozijnen. Het metselwerk van dit achterste deel bestaat uit verschillende soorten en kleuren baksteen. Het dak van het achterhuis is gedekt met gesmoorde holle pannen. Op het dak bevindt zich een dakkapel met twee grote, moderne vensters. De achtergevel van de boerderij is opgebouwd uit gele IJsselsteen. Aan de bovenzijde van het metselwerk bevindt zich een brede, houten windveer. In het midden van de gevel zit een dubbele deur met daarom heen een gecementeerde band, die aan weerszijden
overgaat in de plint. Aan weerszijden zijn de voormalige groepdeuren dichtgezet met een venster met boven vastglas en onder een houtinvulling. Aan de bovenzijde van de gevelopeningen wordt het metselwerk gesteund door een betonnen latei. Op de hoek met de zijgevel zit een vertanding in het metselwerk. Tegen de achtergevel bevindt zich een moderne houten overkapping. De rechter zijgevel van de boerderij bestaat uit een IJsselstenen met een cementvoeg. In de gevel bevinden zich diverse houten stalvensters. Tevens zijn er bouwsporen van dichtgezette vensters te zien. Deze gevel is, gelijk aan de overige gevels van de boerderij, voorzien van een gecementeerde plint en een bakgoot op houten gootklossen. Interieur In het interieur is veel weggetimmerd achter plafonds en houten delen. Door eerdere verbouwingen is de originele opzet van het interieur niet duidelijk meer afleesbaar. Via de hoofdentree wordt de keuken betreden. Deze bezit een ruwe, grenen, enkelvoudige balklaag met grenen vloerdelen. In de keuken bevindt zich een recente inbouwkeuken. De vloer heeft tegels van recente datum. De kelder en opkamer zijn via deze ruimte bereikbaar. Deze verschillende ruimtes worden gescheiden door opgeklampte deuren. De kelder, die bestaat uit drie afzonderlijke ruimtes, heeft een enkelvoudige, gladde balklaag met daarop houten delen. In de kelder bevindt zich één venster met een naar binnendraaiend luik met gehengen. Andere keldervensters zijn aan de binnenzijde voorzien van ramen. De opkamer, met enkelvoudige balklaag, is bereikbaar door een scheluwe trap. De kap van het voorhuis bestaat uit een grenen sporenkap met gestapelde jukken,vermoedelijk uit de tweede helft van de zeventiende eeuw. Het blokkeel maakt de verbinding met de muur, Een travee verder zit een grenen driehoeksspant van latere datum. Ter plaatse van de linker dakkapel zitten kasten met twee spiegelklampdeuren met met ovale houten deurknop. In de stal in het achterhuis is de oorspronkelijke indeling van voergang en koestanden verdwenen. Aan de driebeukige indeling is te zien dat het hier om een Hollandse stal ging waarbij de dieren aan beide zijden met hun kop naar het middenpad stonden. De constructie van deze stal bestaat uit een dwars dekbalkgebint op poeren. Het gebint bestaat uit gebintslijlen en korbelen met daarop een dekbalk van zijgevel tot zijgevel. Op het gebint staat een driehoekspant die de kap ondersteunt. De zoldervloer is verwijderd. De kap is geïsoleerd en afgetimmerd met beplating. Bijgebouwen Op de luchtfoto en de GBKN kaart is een grote stal / overkapping te zien met de nok haaks op de stal van de oude boerderij. Deze overkapping was in de tweede helft van de twintigste eeuw tegen de linker zijgevel van de boerderij aangebouwd en was de vervanger van de oorspronkelijke hooibergen op deze plaats. Deze overkapping en koppelde het hoofdgebouw en de bijgebouwen aan elkaar en is recent gesloopt waardoor de andere schuren op het erf als losse bijgebouwen zijn te beschouwen. Links van de boerderij en haaks op de boerderij staan twee kleinere aan elkaar gekoppelde schuren uit de negentiende eeuw. De voorste schuur was varkensschuur die in de loop van de jaren is ingekort en voorzien is van een nieuwe rode blinde kopgevel. In de gevel van deze schuur bevindt zich een vierruitsvenster en een deur. Tegen deze gevel is een houten kippenren met opnieuw verbeterde holle dakpannen gemaakt. De achterste schuur is jonger en deels vernieuwd waarbij de gevels met oude stenen weer opnieuw zijn opgemetseld. In drie van de vier kopgevels bevinden zich grote dubbele deuren.
Beide schuren zijn gedekt met een zadeldak met rode oude holle pannen. Achter deze twee gekoppelde schuren staat een grote stal uit de tweede helft van de 20ste eeuw met een constructie van gelamineerde spanten. De nok van deze stal is evenwijdig aan de nok van de boerderij en haaks op de nokrichting van de beide kleine schuren. Rechts van de boerderij, achter de kruk van het voorhuis, staat een langwerpige schuur evenwijdig aan de stal van de boerderij. Deze schuur dateert uit het midden van de twintigste eeuw en deed dienst als varkensschuur. De gevels van deze schuur zijn opgetrokken in wildverband en voorzien van betonnen stalramen. De achtergevel van deze stal heeft rechts achter een gevelopening zonder invulling. Tegen deze gevel bevindt zich een houten overkapping. Erf/ groenaanleg Het kasteel is reeds lange tijd verdwenen, het terrein is geëgaliseerd en er ligt een nieuw gegraven vijver. Echter in de stedenbouwkundige structuur zijn de contouren van het land / tuin van het kasteel nog steeds zichtbaar. Het terrein wordt omgeven door sloten. De waterput van het kasteel is nog aanwezig in het terrein. De lange oprijlaan vanaf de weg naar de boerderij is kenmerkend voor de ligging en dateert uit de tijd van het kasteel. ten oosten van deze oprijlaan ligt dwars daarop een laantje (het 'korenlaantje' of het 'vrijerslaantje'), omzoomd door bomen dat al is te zien op de kaart van Kruikius (1712). Op het erf komen enkele kastanjes voor. De beplanting op het erf bestaat verder voornamelijk uit essen. Aan de voorzijde van het erf is een houtsingel aanwezig. Motivatie Het complex aan de Gaagweg 40 en 40a is vanuit stedenbouwkundig, architectonisch en cultuurhistorisch oogpunt van lokaal belang - vanwege de bouwhistorische waarde van de zeventiende eeuwse gevels van de boerderij, zowel de materiaalkeuze en de materiaalverwerking als het gevelbeeld; - vanwege het aanwezige interieur zoals kelder, opkamer, gebinten, kapspanten en binnendeuren; - vanwege de karakteristieke kenmerken van een typische Delflandse boerderij met uitgebouwde melkkelder en opkamer; - als herinnering aan en als onderdeel van de geschiedenis van de heerlijkheid Dorp en het Huis ten Dorp; - vanwege de stedenbouwkundige elementen die herinneren aan en onderdeel zijn van de geschiedenis van de heerlijkheid Dorp en het Huis ten Dorp; - als herinnering aan en als onderdeel van de geschiedenis van de agrarische bedrijfsvoering en met name de zuivelbereiding van het gebied Midden-Delfland. Bronnen Peter de Jong, 'Geschiedenis van de heerlijkheid Dorp en het Huis ten Dorp', in: Historische Jaarboek Schipluiden 2012, pp. 39-87. Jos van de Lindeloof, Inventarisatie bomen (25 maart 2016). cultuur.middendelfland.net/huistedorp/huistedorp.htm
Score score max. score min. score weegfactor 1. cultuurhistorische aspecten lokaal belang 3 3 1 1 2. Architectonische aspecten bouwstijl 3 3 0 2 uniciteit 3 3 0 2 verminkingen/verstoringen 2 0 3-1 3. situering ligging 3 3 0 2 verminkingen/verstoringen 2 0 3-1 totaal 17 Huis ten Dorp op de kaart van Kruikius uit 1712. Bron: www.gahetna.nl
De kadastrale minuut van 1818. De boerderij ten zuidwesten van Gaagweg 40 (onder op de kaart) is de gesloopte boerderij Gaagweg 42. Het noorden bevindt zich links boven. Bron: www.watwaswaar.nl
Luchtfoto 2014. Bron: Gemeente Midden-Delfland.
GBKN-kaart van de Gaagweg 40 en 40a. Bron: Gemeente Midden-Delfland.
De voorgevel. Foto: Conserf De rechter zijgevel van het voorhuis. Foto: Conserf
Het voorste deel van de linker zijgevel van de boerderij. Het hogere gedeelte is een deel van het voorhuis. Geheel rechts op de foto een stuk van de lange oprijlaan. Foto: Conserf De linker zijgevel van de boerderij. Foto: Conserf
De beide schuren met links de tweede grote stal en rechts de voorste grote stal die inmiddels is gesloopt. Foto: Conserf Achtergevel van de boerderij met rechts op de foto de gevel van de voorste grote stal (inmiddels gesloopt) en links de achtergevel van de langwerpige stal. Foto: Conserf
Links op de foto de zijgevel van de langwerpige stal. Rechts op de foto de rechter zijgevel van de boerderij. Geheel achter op de foto de entree naar de kelder. Foto: Conserf De kapconstructie van het voorhuis. Foto: Conserf
Met de bouw van de grote voorste stal (inmiddels gesloopt) zijn de gevels van de schuren binnenwanden geworden. Foto: Conserf De gelamineerde spanten in de tweede grote stal. Foto: Conserf
De constructie van deze stal bestaat uit een dekbalkgebint op poeren. Op het gebint staat een driehoekspant die de kap ondersteunt. Foto: Conserf