ADVIEZEN VOOR GOEDE SIGNALISATIE BIJ WEGENWERKEN [09-01-2008] Auteur(s): Bart Derison (Groep C en Slangen) Verkeersborden behoren tot de belangrijkste media die we dagelijks gebruiken. Werf- en omleidingssignalisatie zijn daarop geen uitzondering. Zo een medium moet communicatief scherp staan. Dat ene verkeersbord dat de automobilist de juiste keuze moet laten maken terwijl hij 70 kilometer per uur rijdt en er zich vanwege de werken een totaal nieuwe verkeerssituatie voordoet, is van levensbelang. Signalisatie bij wegenwerken zou meer vanuit de gebruiker bekeken kunnen worden. Iedereen moet immers de oranje interimverkeersborden die tijdens wegenwerken de weg wijzen actief raadplegen, d.w.z. interpreteren en opvolgen. Dat gebeurt soms in moeilijke omstandigheden: tegen hoge snelheid, in de gutsende regen of met jengelende kinderen op de achterbank. De borden hebben zeer dwingende boodschappen die opvolging vereisen om ongelukken te voorkomen. De uitdaging die zich stelt bij de verkeersborden tijdens werken is om de complexiteit van de onderliggende verkeerscode te koppelen aan de noodzakelijke eenvoudigheid die de gebruiker nodig heeft. De aannemer die de wegenwerken uitvoert, is verantwoordelijk voor de plaatsing en het onderhoud van de tijdelijke verkeerssignalisatie. Het durft wel eens te gebeuren dat die omleidingsborden langzaam wegzakken in de berm en opeens uit het zicht verdwijnen. Wie verkeersborden als een belangrijk communicatie-instrument ziet, moet tot de conclusie komen dat ze niet de appendix mogen zijn van een complex aannemingscontract, maar onderwerp moeten worden van een specifiek takenpakket waarin deskundigheid inzake communicatie vereist is. Het gaat om de inzet van een expertise die tot nu te weinig geassocieerd wordt met het opzetten en uitvoeren van wegwerkzaamheden. Knowhow en ervaring kan aanwezig zijn binnen de eigen communicatiedienst of bij de betrokken aannemer. Desgevallend kan een beroep worden gedaan op een gespecialiseerd bureau. Bij werfsignalisatie, van gewone aankondigingsborden tot moeilijke omleidingsystemen, kan communicatie-inzicht soms mensenlevens redden en bijna altijd irritatie vermijden, omzetdaling voorkomen en de verkeersdoorstroming verhogen. Het blijkt dat er 4 grote problemen opduiken bij werfborden en omleidingsborden tijdens wegenwerken: 1. Signalisatieborden zijn vaak alleen begrijpbaar voor experts 2. Omleidingen leiden klanten (voorgoed) weg 3. Omleidingen zijn niet doordacht genoeg 4. Omkaderende informatie ontbreekt 1. Signalisatieborden gemaakt door experts zijn vaak alleen begrijpbaar voor experts Bij omleidingen en signalisatieborden is wat logisch lijkt achter de tekentafel vaak zeer onlogisch achter het stuur van een auto. Het vraagt inderdaad voldoende empathisch vermogen van ingenieurs om met de ogen van de modale chauffeur, fietser of wandelaar een bord te ontwerpen zonder dat hun voorkennis, expertise en eigen verwachtingen het zicht vertroebelen. Om aan dit probleem tegemoet te komen, zou signalisatie op voorhand getest kunnen worden door de weggebruikers zelf. Zo n test kan bestaan uit het voorleggen van de bordopschriften aan een testpanel van leken, zijnde gewone weggebruikers met de vraag: zijn de opschriften begrijpbaar en leesbaar? Een andere test kan erin bestaan om een aantal proefritten bij de opstelling te laten uitvoeren. Daaruit blijkt dan of de borden correct en logisch geplaatst zijn. Bij complexe situaties en daar waar er een te hoog veiligheidsrisico is om ter plaatse te evalueren en bij te sturen, kan gebruik worden gemaakt van recente technieken. De complexiteit, omvang en duur van de werken verantwoorden meestal voldoende waarom daarvoor een extra budget kan worden uitgetrokken. Er bestaan signalisatiesimulatoren waarbij de geplande werfborden ingebracht worden in een realistische camera-montage van de weg. Daarmee zou een testpanel van gewone weggebruikers op voorhand de borden kunnen testen op hun leesbaarheid, duidelijkheid en plaatsing. In de toekomst wordt het zelfs perfect mogelijk om deze module te installeren in een echte rijsimulator waarbij de testchauffeur zelfstandig keuzes maakt en de juiste interpretatie van de borden kan worden gescreend. Via 3D-simulaties en een testpanel wordt de signalisatie uitvoering onderworpen aan een degelijkheidtest: De geplande signalisatie wordt in een realistische testomgeving geplaatst. Deze bestaat uit een 3D-visualisatie voor nieuwe wegen enerzijds, en video-integratie voor de bestaande (omleidings)wegen anderzijds.
3D-visualisatie van een nieuwe weg Videointegratie bij een bestaande weg Een testpanel, bestaande uit een representatieve groep weggebruikers, evalueert de geplande signalisatie op aspecten zoals lay-out, leesbaarheid, duidelijkheid van symbolen, afmetingen en plaats langs de weg. De signalisatie wordt verbeterd op basis van de opmerkingen en suggesties uit het testpanel, rekening houdend met vastgelegde procedures en wetgeving. Voordelen van de signalisatiesimulator: borden kunnen worden getest in alle mogelijke weg- en weersomstandigheden; de weggebruiker wordt betrokken waardoor de uitvoerder signalisatie op maat kan uitwerken; de 3D-beelden kunnen achteraf op de website worden getoond en alle weggebruikers op voorhand bekend maken met de geplande signalisatie.
2. Omleidingen die klanten wegleiden (en die daarna de weg nooit meer terugvinden) Het zou makkelijker zijn, zeker voor de aannemer, als tijdens wegenwerken de hele werfzone gewoon zes maanden werd afgesloten voor het verkeer. Maar dan zijn alle handelaars failliet en dus moet er met doordachte omleidingen gewerkt worden die ook als toe-leidingen functioneren en zo letterlijk en figuurlijk het handelsverkeer faciliteren. Maar daarbij loopt het al eens mis. Zo bestaan er totempalen met 43 borden van alle handelzaken of levensgrote borden met twee zones, drie kleuren en vijf letters. Goed bedoeld om de in wegenwerken verstrikte klant tot op de stoep van de handelaar te leiden. Maar het probleem is dat ook deze borden logisch lijken achter een tekentafel of in de vitrine van een handelszaak maar niet vanachter het stuur van een auto. Te vaak worden te veel en te ingewikkelde keuzes opgedrongen aan de chauffeur. We spreken hier over bereikbaarheidsconcepten en het is goed om er even bij stil te staan. Negen regels voor een goed bereikbaarheidsconcept (bron: Infrastructuurcommunicatie, Groep C) 1. Gebruik niet meer dan 2 tot 3 onderscheidende elementen Een bord met een bereikbaarheidsconcept moet eenvoudig en begrijpbaar zijn. Hoe meer elementen (bv. wijken, routes,...) een bord bevat, hoe moeilijker het bord te begrijpen is. Gebruik nooit meer dan twee tot drie verschillende elementen op een bord. Meer kan een automobilist niet onthouden. 2. Maak gebruik van natuurlijke grenzen Wanneer u een stad of een gebied opdeelt, maakt u best gebruik van natuurlijke grenzen. Loopt er een rivier door de stad of een belangrijke winkelstraat? Ga in geen geval zelf grenzen verzinnen die de mensen niet als een grens ervaren. 3. Vereenvoudig de situatie Het omleidings- en bereikbaarheidsconcept dat u op een bord toont, moet niet de natuurgetrouwe weergave zijn van de realiteit maar juist een vereenvoudiging van de realiteit. Het moet gemakkelijk te onthouden zijn en de keuzemogelijkheden voor de automobilist tot een minimum beperken. 4. Gebruik logische kleuren en vormen Gebruik in uw bereikbaarheidsconcept logische kleuren en vormen, die voor de automobilisten als een geheugensteun dienen. Een rivier of waterplas duidt u in het blauw aan, een park of bos in het groen. Een groene of zwarte rivier leidt enkel tot verwarring. 5. Gebruik geen betekenisloze cijfers of letters Bereikbaarheidsconcepten die gebruik maken van elementen zoals route 1 en route 2 zijn niet erg begrijpbaar voor de automobilisten. Stel u voor dat u het bord gemist heeft waar de verschillende routes stonden uitgelegd? Stel u voor dat u dit bord wel hebt gezien, maar dat u een menu kreeg voorgeschoteld gaande van route 1 tot route 10? Gebruik daarom enkel letters of cijfers die ook een betekenis hebben en die dienen als geheugensteun voor de automobilist. 6. Veronderstel bij de automobilist enkel een minimale basiskennis van zijn bestemming Gebruik geen elementen die de automobilist niet kent. Een voorbeeld hiervan is de indeling van routes of een stad in Noord en Zuid. De meeste mensen kunnen zich in een wagen niet onmiddellijk volgens de windrichtingen oriënteren. Ook het lukraak gebruik maken van plaatsen of gebouwen is niet aan te raden. Veel mensen kennen deze plaatsen of gebouwen niet of weten niet waar ze liggen. Hou dus rekening met de achtergrondkennis van automobilisten. Maak uw bereikbaarheidsconcept zo dat een minimale basiskennis van de lokale situatie volstaat. 7. Laat een automobilist niet kiezen tussen meer dan drie alternatieven Een bereikbaarheidsconcept mag niet te veel verschillende elementen bevatten. Deel daarom een gebied niet onmiddellijk op in zes verschillende zones, maar begin met drie zones. Deel deze drie zones in een volgende stap, en nadat een keuze is gemaakt, telkens pas verder op in twee zones. Werk uw bereikbaarheidsconcept op een piramidale manier uit. Start met enkele eenvoudige beslissingen (keuze tussen twee of drie alternatieven). Op deze beslissingen kunnen weer volgende beslissingen gebouwd worden. 8. Koppel een bereikbaarheidsconcept op een logische manier aan de omleidingsborden Het bereikbaarheidsconcept moet op een herkenbare manier aanwezig zijn in de concrete omleidingsborden. Vertaal een bereikbaarheidsconcept dus niet in betekenisloze cijfers of letters die op de omleidingsborden terugkomen. Zorg ervoor dat het bereikbaarheidsconcept makkelijk begrijpbaar en onthoudbaar is, en op een herkenbare manier terugkomt op de omleidingsborden. Wanneer een automobilist een omleidingsbord ziet, moet hij het meteen kunnen linken aan het bereikbaarheidsconcept. 9. Elke automobilist moet het bereikbaarheidsconcept minstens twee maal zien Wanneer een bereikbaarheidsconcept noodzakelijk is om een omleiding te kunnen volgen, moet u het
bereikbaarheidsconcept voldoende herhalen. Een automobilist moet een bereikbaarheidsconcept minstens twee maal gezien hebben vooraleer hij het begrijpt. 3. Omleidingen zijn niet doordacht genoeg Als uw bereikbaarheidsconcept klopt, bent u er nog niet. Hoe geeft u de omleiding aan? Welke keuzes moeten automobilisten maken? En wat met de bestaande borden? Allemaal vragen waarbij enige inleving in de chauffeur van pas komt. Weggebruikers moeten heel het parcours van een omleiding kunnen afleggen. Daarvoor hebben ze voldoende informatie nodig, maar ook weer niet te veel. Tips om een omleiding beter aan te geven 1. Plaats bij iedere keuzemogelijkheid een omleidingsbord Omleidingsborden moeten worden herhaald op iedere plaats waar een automobilist een beslissing moet nemen (bv. een kruispunt of splitsing). Daarnaast is het ook aan te raden om op lange stukken weg zonder keuzemogelijkheden de borden toch te herhalen zodat automobilisten niet gaan twijfelen of ze toch op de goede weg zitten. 2. De omleidingsborden geven de bestemming aan Omleidingsborden moeten duidelijkheid bieden aan de automobilisten. Laat de borden de bestemming aangeven. Indien de omleidingsborden worden ingezet in het kader van een bereikbaarheidsconcept moet er een logische koppeling zijn tussen de omleidingsborden en het bereikbaarheidsconcept. Vermijd ook bij omleidingsborden nietszeggende letters, cijfers of symbolen. 3. De omleidingsborden geven de lengte van de omleiding aan De omleidingsborden kunnen de lengte van de omleiding aangeven. Dit neemt de onzekerheid bij automobilisten weg. Wanneer automobilisten worden geconfronteerd met een omleiding weten ze immers niet of het gaat om een korte of lange omleiding. Door de lengte van de omleiding aan te geven worden de verwachtingen van de automobilisten erop afgestemd. 4. Saneer de bestaande borden De omgeving van het omleidingsbord kan de duidelijkheid van een omleidingsbord in het gedrang brengen. Saneer bij wegenwerken daarom alle aanwezige signalisatieborden. Sommige (bestaande) borden kunnen immers voor verwarring zorgen. Zorg dat enkel nog de borden aanwezig zijn die ook echt een relevante betekenis voor de automobilist hebben. 5. Gebruik het wegdek als informatiedrager Elementen uit de omgeving van het bord kunnen ook de boodschap van het bord ondersteunen. Gebruik bijvoorbeeld het wegdek als informatiedrager. Markering of tekens op het wegdek zijn een leidraad voor automobilisten en dragen bij tot een goed begrip van de signalisatie. 6. Evalueer de omleidingsborden en pas ze aan Ga na of de omleidingsborden wel werken. Wanneer veel automobilisten de borden negeren of fout rijden, is er een probleem met de omleidingsborden. Pas ze dan aan. Zorg er ook voor dat, wanneer de omstandigheden wijzigen, de borden zo worden aangepast dat de situatie voor de automobilisten duidelijk is en blijft. 4. Omkaderende informatie ontbreekt
Vaak is het zoeken naar meer informatie over de werken: hoe lang duren ze? Waarom worden ze uitgevoerd? Borden met dit soort informatie noemen we colofonborden. Maar ook aankondigingsborden en waarschuwingsborden zijn belangrijker naarmate men de werken nadert. 1. Colofonborden creëren draagvlak Colofonborden bevatten informatie die niet echt noodzakelijk is voor de automobilist. Het gaat hier om informatie zoals de aannemer die de werken uitvoert, de overheid die de werken heeft aanbesteed en de kostprijs van de werken. Colofonborden bevatten een toekomstbeeld van de situatie. Met een digitaal beeld of één zin geeft het bord de verwachte verbetering aan na de werken. Zo worden automobilisten niet alleen geconfronteerd met de lasten van de werken, maar zien ze ook de verbetering die de werken met zich zullen meebrengen. Daarnaast bevatten zij steeds een verwijzing naar een website of een ander infopunt. Colofonborden zouden minstens een drietal maanden voor de start van de werken moeten worden geplaatst en moeten blijven staan tijdens de werken. Voorbeeld van een colofonbord 2. Aankondigingsborden kondigen de werken aan Aankondigingsborden worden minstens één maand voor de start van de werken geplaatst. Ze kondigen aan dat er in de toekomst werken zullen worden uitgevoerd én waarom. Aankondigingsborden geven de timing aan. Wanneer zullen de werken plaatsvinden? Vanaf wanneer is er hinder? Hoe lang zullen ze duren? Aankondigingsborden vallen op en staan op een opvallende plaats. Zo zien automobilisten ze goed staan en komen ze niet voor verrassingen te staan. Zodra de werken starten, worden de aankondigingsborden vervangen door de waarschuwingsborden.
Voorbeeld van een colofonbord 3. Waarschuwingsborden vestigen de aandacht op de gewijzigde situatie Waarschuwingsborden worden vlak voor de werken geplaatst en vervangen de aankondigingsborden. In tegenstelling tot colofonborden en aankondigingsborden hebben waarschuwingsborden een dwingend karakter. Het is van groot belang dat een automobilist ze ziet. Het dwingende karakter weerspiegelt zich in de plaats en vorm van waarschuwingsborden. Deze borden hebben een opvallende plaats en hun oranje kleur maakt de automobilist attent op het feit dat er een gewijzigde verkeerssituatie is. Bij het zien van een oranje waarschuwingsbord schakelt een automobilist over op een andere manier van denken. Hij is zich heel bewust van het feit dat er een gewijzigde situatie is en zoekt naar aanwijzingen om zijn weg voort te zetten. Voorbeeld van een waarschuwingsbord