Voorzitter: prof. dr. Jaap van Weeghel, Kenniscentrum Phrenos, Dijk en Duin en Tilburg University

1) Symposium: 'Het psychiatrisch stigma en wat je daartegen kunt doen. Nederlandse onderzoeksbevindingen in internationaal perspectief' Ronde I / Beatrixzaal Voorzitter: prof. dr. Jaap van Weeghel, Kenniscentrum Phrenos, Dijk en Duin en Tilburg University Een psychische aandoening is nog steeds een tweesnijdend zwaard: zij die eraan lijden hebben behalve met hun aandoening ook met het psychiatrisch stigma te kampen. Een stigma is in de sociologie een merkteken dat personen onderscheidt van anderen (zoals in psychiatrische behandeling zijn) en dat hen aan onwenselijke eigenschappen koppelt (gevaarlijk, onbetrouwbaar), waarna zij door anderen worden afgewezen of benadeeld (discriminatie). Het psychiatrisch stigma is voor mensen met ernstige psychische aandoeningen een dagelijkse bron van zorg en een belangrijke barrière voor hun persoonlijk en maatschappelijk herstel. Sinds enkele jaren staan stigmatisering en stigmabestrijding volop in de belangstelling bij cliënten en hulpverleners in de Nederlandse GGz. Ook begint het onderzoek naar stigmabestrijding op gang te komen. In het symposium presenteren we de bevindingen van enige recent afgeronde dan wel nog lopende onderzoeken naar het stigma(bestrijding) in Nederland. Enkele daarvan betreffen Nederlandse deelstudies binnen grootschalige onderzoeken in een groot aantal landen. Eerst komen enige studies naar de aard en omvang van de problematiek aan de orde. Daarna worden onderzoeksbevindingen over effectieve of veelbelovende antistigma interventies gepresenteerd. De serie korte onderzoekspresentaties wordt gevolgd door vragen en discussie. De presentaties worden gegeven door enige leden van de landelijke Werkgroep Stigmaonderzoekers, die sinds 2012 onder de vlag van Kenniscentrum Phrenos opereert. Problemen - Discriminatie van mensen met schizofrenie en mensen met een depressie; de INDIGO en ASPEN studies (Jenny Boumans MSc, Trimbos-instituut en Jaap van Weeghel) - Stigmatisering bij verslaving (Leonie van Boekel MSc, Tilburg University) - Stigmatisering in de woonwijk (Tessa Verrijp MD, Yulius) Oplossingen: - Groepsprogramma voor weerbaarheid tegen stigmatisering bij mensen met psychosen (Catherine van Zelst MSc, Maastricht University) - Wat werkt bij het bestrijden van het publieke stigma? Antistigma programma's in mondiaal perspectief; eerste resultaten van het D-STIGMI-onderzoek (Kim Helmus MSc, Jenny Boumans MSc, Jaap van Weeghel) Jaap van Weeghel Kenniscentrum Phrenos Postbus 1203 3500 BE Utrecht E-m: jweeghel@kcphrenos.nl Tel: 030-2931626

2) Symposium: 'Zelfregulatie: het zelf bepalen en het bepalen van jezelf als voorwaarden voor herstel' Ronde I Jaap van der Stel, lector GGz, Hogeschool Leiden Irene van de Giessen, ervaringsdeskundige In de GGz wordt tegenwoordig uitgegaan van een brede visie op herstel: klinisch, functioneel, maatschappelijk én persoonlijk herstel. Het persoonlijke herstel is in onze visie ± de motor van de andere vormen van herstel, al is er altijd sprake van een tweerichting-verkeer. Op de keper beschouwd weten we in de GGz veel meer over ons 'eigen' handelen, het gedrag van de werkers, dan over dat van de cliënten. Over hoe en waarom cliënten zich gedragen als ze doen, en hoe zij hun gedrag (zelf) (kunnen) veranderen, weten we minder. Wat we weten is vaak nogal oppervlakkig, clichématig of gebaseerd op verouderde theorieën. In opleidingen gaat het nog in hoofdzaak over handelingsstrategieën en 'toolboxen'. Dat reflecteert dat we het gedrag van de professional 'belangrijker' vinden, al belijden we met de mond het omgekeerde. In het symposium willen we de zaak omkeren en herstel bespreken vanuit het perspectief van de cliënt en verduidelijken wat zelfregulatie is, hoe het ontstaat, waardoor het wordt gefrustreerd en - pas op het laatst - hoe vanuit de omgeving de ontwikkeling van zelfregulatie kan worden ondersteund. Naast zelfregulatie wordt aandacht besteed aan identiteit, motivatie en de ontwikkeling van de 'executieve functies'. Programma: - Presentatie Jaap van der Stel: de betekenis van zelfregulatie voor herstel. - Presentatie Irene van de Giessen: zelfregulatie vanuit het perspectief van een ervaringsdeskundige. - Discussie. Jaap van der Stel Hogeschool Leiden / GGz ingeest-vumc Bakenessergracht 46A 2011 JX Haarlem E-m: jaapvanderstel@gmail.com Tel.: 06 81429415

3) Symposium: 'Verbreding Ervaringsdeskundigheid' Ronde I Christ Wesenbeek, Roland van den Nieuwenhuijzen, Chantal Schiks, Toon Walravens, Ivy Veira, Margreet Diks van Heumen, Transitieprogramma, GGz Eindhoven In de regio Eindhoven is de afgelopen jaren veel ingezet op de ontwikkeling van Ervaringsdeskundigheid. De visie, methodieken, functieomschrijvingen, competenties, opleidingen, personeelsbezetting, bevoegdheden, arbeidsleertrajecten etc. zijn aangescherpt. Nu is het zaak deze resultaten te verankeren in een samenwerkingsverband voor de regio Zuid-Nederland: een Academie in oprichting en ontwikkeling. Initiatieven vanuit ervaringsdeskundigen doen hieraan mee, ook werkgevers, onderwijs en gemeenten. Er zijn ook nog vragen voor de toekomst, zoals: verbreding doelgroep, verbreding werkveld, behoefte Ervaringsdeskundigheid op de arbeidsmarkt, regie en aansturing. Presentatie van de stand van zaken van de Academie i.o. Voorbeelden ter bespreking uit de praktijk. Vragen van deelnemers aan de workshop Discussie aan de hand van thema's Hanneke Henkens GGz Eindhoven Transitieprogramma Boerhaavestr. 93 5017 HD Tilburg E-m: Acm.henkens@ggze.nl Tel: 06-51356816

4) Symposium: 'Van verblijf naar herstel' Ronde I ' Schets van een afdeling in ontwikkeling' Marian Dethmers, psychiater, 'Psychologische behandelingen: mogelijkheden en onmogelijkheden' Kees Rietberg, klinisch psycholoog, 'Innovatieve behandelingen en onderzoek' Lisette van der Meer, senior onderzoeker, 'Ontwikkelingen vanuit verpleegkundig perspectief' Bas Polman, verpleegkundige, afdeling Langdurige Rehabilitatie Zuidlaren Lentis De afgelopen jaren heeft de herstelbenadering in de zorg voor patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening steeds meer aan terrein gewonnen. Echter op langdurige woonafdelingen is deze herstelbenadering nog niet zo vanzelfsprekend. In deze serie presentaties zullen we de ontwikkeling beschrijven van een afdeling voor langdurig verblijf naar een afdeling gericht op verblijf, behandeling, rehabilitatie en herstel. De afdeling Langdurige Rehabilitatie Zuidlaren (LRZ) was van oudsher een afdeling gericht op langdurig verblijf van mensen met ernstige psychische beperkingen en beperkte copingstrategieën, meestal ten gevolge van chronisch psychotische stoornissen. Wegens het onvermogen te herstellen zijn deze mensen uiteindelijk, na vele opnames binnen psychiatrische klinieken en vormen van beschermd wonen, terecht gekomen binnen het voormalig Wonen van Dennenoord. Vele van de bewoners wonen al jaren op het terrein. In de afgelopen jaren heeft de afdeling zich ontwikkeld van een afdeling voor langdurig verblijf tot een afdeling waar veel aandacht wordt besteed aan behandeling, rehabilitatie en herstel. De begeleiding van de patiënten is steeds meer verschoven van groepsbegeleiding naar individuele en intensieve begeleiding, waardoor nieuwe mogelijkheden ontstaan voor behandelingen gericht op herstel. Een belangrijk onderdeel van het behandelaanbod vormt de activiteitenbegeleiding. De veranderingen op de afdeling hebben geleid tot een meer dan vertienvoudiging van de deelname aan dagbestedingsactiviteiten. De ambitie om optimale zorg te leveren op het gebied van wonen met behandeling, rehabilitatie en herstel van patiënten met een ernstig psychiatrische stoornis en kennis hieromtrent te delen, heeft geleid tot het oprichten van een expertisecentrum voor langdurige rehabilitatie en herstel. Als zodanig kan de afdeling worden geconsulteerd door andere afdelingen met een vergelijkbare doelgroep. Naast het aanbieden van behandelingen die reeds worden aanbevolen in de Multidisciplinaire Richtlijn voor Schizofrenie, wordt wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de effectiviteit van bestaande behandelingen bij onze doelgroep, die reeds effectief bleken bij minder ernstig zieke patiënten. Daarnaast worden nieuwe experimentele behandelingen geïmplementeerd en onderzocht op effectiviteit van de behandeling en op kosteneffectiviteit. Ook wordt door middel van wetenschappelijk onderzoek de psychische en somatische ontwikkeling van de patiëntenpopulatie gedetailleerd in kaart gebracht (o.a. ROM). Met deze kennis kunnen de beste interventiestrategieën ingezet worden voor een optimale behandeling. In een viertal presentaties zullen wij de ontwikkeling van de afdeling van alleen verblijf naar verblijf met behandeling, rehabilitatie en herstel beschrijven. Marian Dethmers, inhoudelijk manager en psychiater, zal de patiëntenpopulatie en hun problematiek schetsen. Zij zal presenteren welke stappen nodig waren om tot de afdeling in zijn huidige vorm te komen, welke problemen in dit proces zijn ondervonden en hoe hiermee is omgegaan.

Kees Rietberg, klinisch psycholoog, zal de mogelijkheden voor gedragstherapeutische behandelingen van de doelgroep presenteren. Lisette van der Meer, senior-onderzoeker, zal een overzicht geven van de experimentele interventies en de onderzoeken die lopen op de afdeling. Ook zal zij kort ingaan op de voorlopige resultaten van deze experimentele interventies. Ten slotte zal Bas Polman, verpleegkundige vanuit het verpleegkundig perspectief de veranderingen en ontwikkeling van de afdeling presenteren. Lisette van der Meer afdeling Langdurige Rehabilitatie Lentis Postbus 128 9470 AC Zuidlaren E-m: l.vandermeer@lentis.nl Tel: 050-4097846

5) Workshop: 'Herstelondersteunend omgaan met psychische aandoeningen' Ronde I Dr. Jos Dröes, psychiater n.p. Marian Klein Bramel, projectmedewerker Bureau Herstel SBWU In de psychiatrie wordt over het algemeen gedacht in termen van ziekten of functiestoornissen. In het kader van herstel en herstelondersteuning wordt eerder gedacht in termen van problematische communicatie met over het algemeen begrijpelijke oorzaken. In de training Herstelondersteunend omgaan met psychische aandoeningen leren de deelnemers om het ziektedenken terughoudend te gebruiken door problematisch gedrag eerst te bezien als communicatieprobleem. Wanneer dat niet voldoende handelingsoriëntatie kijkt men ernaar vanuit functieoogpunt en pas als dat ook dat niet voldoende handvatten biedt wordt overgegaan tot het denken in ziektebeelden. In alle gevallen levert het gesprek met de cliënt een leidraad voor het benoemen van de aandoening en voor het handelen van de hulpverlener. We besteden ook aandacht aan de betekenis van een psychische aandoening voor het herstelproces. In de workshop demonstreren we het hanteren van dit gedachtekader aan de hand van een videofragment en doen we er een gezamenlijke oefening mee. A. Verspoor SBWU & Rehabilitatie'92 Furkaplateau 15 3524 ZH Utrecht E-m: Tonverspoor@sbwu.nl Tel: 030 2361088

6) Workshop: 'Ouders met psychische problematiek' Ronde I A) Kracht voor ouderschap Drs. P(eter) C. van der Ende, senioronderzoeker, Lectoraat Rehabilitatie, Hanzehogeschool Groningen en een ervaringsdeskundige Doel: Hoe ervaren ouders met psychische aandoeningen hun ouderschap en wat is de invloed van hun beperkingen op ouderschap? Welke veranderingen in de ouderrol willen zij bereiken en welke steun willen zij hiervoor? Achtergrond: Ongeveer de helft van de mensen met psychische aandoeningen heeft kinderen. Een deel van hen zet zelf stappen voor persoonlijk herstel van de ouderrol, die naar de achtergrond is verdwenen in de periode van psychische aandoeningen. Een ander deel wil hiervoor steun. Dit geldt niet alleen in de periode waarin de psychische problemen zijn verdwenen, maar ook als de problemen nog aanwezig zijn of terugkerend. Methoden: Er is een kwalitatief onderzoek uitgevoerd. Er zijn 31 diepte-interviews gehouden om de ervaringen van de ouders in kaart te brengen. Deze interviews zijn via de computer geanalyseerd. Resultaten: Over het algemeen gaf de geboorte van een kind een positieve impuls aan de ouders. Ouderschap is motiverend voor de structuur, de betekenis en het persoonlijk herstel. Aan de andere kant vertraagt stigmatisering door familie, vrienden, buren of collega s en andere relaties, de vorderingen op de weg naar oplossingen. Conclusie: De groep ouders met ernstige psychische aandoeningen is kwetsbaar en heeft extra aandacht nodig. De kwetsbaarheid van deze ouders bestaat uit beperkte energie, structuur, contacten en levenslust. Dit komt tot uiting in onder meer recreatie, grenzen stellen, en het organiseren van activiteiten voor de kinderen. Toch konden deze ouders genoeg kracht voor hun ouderschap vinden. Discussie: Hulpverleners zouden zich, in toenemende mate, ook op de omgeving van de cliënt moeten richten. Daarbij gaat het om de interactie tussen de cliënt en zijn omgeving. Als de cliënt kinderen heeft, vormen deze vermoedelijk het belangrijkste deel van de omgeving. Dit vereist van de hulpverleners niet alleen aandacht voor de kinderen maar ook voor het ouderschap van de cliënt. Dit project is uitgewerkt door: P.C. van der Ende, J. van Weeghel, J.T. van Busschbach en E.L. Korevaar. Het Fonds Psychische Gezondheid heeft hiervoor een subsidie verleend. De presentatie door eerst een ervaringsdeskundige en daarna door de onderzoeker wordt gevolgd door een discussie over ouderschap van mensen met psychische aandoeningen. Peter van der Ende Lectoraat Rehabilitatie Groningen Zernikeplein 23 9747 AS Groningen e-m:p.c.van.der.ende@pl.hanze.nl Tel:050-5953370 www.ouderschap-psychiatrie.nl<http://www.ouderschap-psychiatrie.nl

B) 'Jong en ouder', begeleiding van jonge moeders Marriëtte Rutjes, Hendriët Borneman, Kwintes Jonge moeders zijn een kwetsbare groep, ze staan midden in hun eigen ontwikkeling naar volwassenheid, de acceptatie van en omgang met eigen kwetsbaarheden en het hebben van de verantwoordelijkheid voor een kind. Kwintes biedt opvang, beschermd wonen en begeleiding aan deze groep. Dit doet zij in nauwe samenwerking met jeugdzorg en jeugdzorg-aanbieders. Deze samenwerking is de kern van het succes. Aan de hand van een korte film, waarin de samenwerking wordt toegelicht, zullen de deelnemers op interactieve wijze worden meegenomen in alle aspecten die van belang zijn in het bieden van een veilige omgeving voor deze kwetsbare gezinnen. Hierbij staan attitude en professionele deskundigheid, lotgenotencontact, samenwerking met jeugdzorg en de omgeving en het inventariseren van mogelijkheden en kracht centraal. Afke Jong Kwintes Laan van Vollenhove 3213 3700 AA Zeist E-m: a.jong@kwintes.nl Tel: 030-6956173

7) Workshop: 'Samenwerken in het kader van de Wmo' Ronde I Jolanda A. Kroes, MRc Lectoraat Rehabilitatie Hanzehogeschool Groningen In de workshop wordt stilgestaan bij de uitkomsten van één van de onderzoeken uitgevoerd door de Wmo-werkplaats Groningen/Drenthe. De noordelijke werkplaats is aangehaakt bij het Lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool. Het Lectoraat Rehabilitatie, STAMM CMO, een aantal gemeenten en instellingen werkten in deze werkplaats samen. Eén van de prestatievelden van de Wmo is: het bevorderen van de sociale samenhang in en leefbaarheid van dorpen, wijken en buurten. Zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie, het kunnen meedoen in de samenleving is de belangrijkste factor om de kwaliteit van leven te verbeteren. Er worden kwaliteitseisen gesteld aan de professionals zodat zorg- en dienstverlening zo is ingericht dat alle burgers kwalitatief volwaardig kunnen participeren in de samenleving (Movisie, 2010). Organisaties kunnen het zich niet meer veroorloven intern gericht te zijn, samenwerking met andere instellingen is een logisch gevolg van de doelstelling van de Wmo. In de workshop wordt gestart met een korte inleiding over de Wmo werkplaats Groningen/Drenthe. Vervolgens worden de uitkomsten van het onderzoek Kansrijk samenwerken en leven in de gemeente Tynaarlo gepresenteerd. Een groot gedeelte van de tijd wordt aan de hand van de Handreiking Professioneel Ondersteunen van Movisie een aantal kwaliteitskenmerken (resultaatgericht ondersteunen en integraal benaderen) onderzocht. Centraal hierin staat de samenwerking met de burger, mantelzorger, vrijwilliger en andere organisaties. Aan de hand van een kaartenspel worden korte analyses gemaakt (in kleine groepen) waarbij de vraag:"in hoeverre de eigen organisatie Wmo proof is". besproken wordt. De uitkomsten worden kort nabesproken. De uitkomsten van de workshop kunnen door de deelnemers besproken worden in de eigen organisatie en daarmee dienen als een vertrekpunt in de bespreking van de betekenis van de Wmo voor de eigen organisatie. Jolanda Kroes Hanzehogeschool Groningen Zernikeplein 23 9747 AS Groningen E-m: j.a.kroes@pl.hanze.nl Tel: 050-5952106

8) Workshop: Variant Housing First bij de eerste psychose Ronde I Drs. Bettina Jacobsen, psychiater, Drs. Leonie de Kort, unithoofd, Drs. Marguerite Elfrink, programmaleidster, Monique Hendriks, projectleidster, Pro Persona Nijmegen Jacques Steegemans, programmamanager sociale innovatie woningbouw gezamenlijke woningbouwverenigingen Nijmegen Samenwerking tussen de gezamenlijke woningbouwverenigingen Nijmegen en ACT team eerste psychose Housing First is het aanbieden van een woning aan een dak- of thuisloze, zonder behandelvoorwaarden vooraf, waarbij door een team wooncoaches worden ingezet om de deelnemer te begeleiden bij het behouden van deze woning. Bij de eerste psychose komen cliënten het eerst in aanraking met de psychiatrie. Niet zelden is er een probleem met wonen. Mensen zijn nog niet zwervend. Studenten komen terug in de stad van hun ouders, sommigen zijn huizen kwijt geraakt door overlast of het niet betalen van huur. Adolescenten kunnen op basis van problemen met hun ouders niet thuis wonen maar willen niet naar de RIBW. En als zij dit wel willen worden zij geconfronteerd met lange wachttijden. Er is te weinig wachttijd opgebouwd voor een eigen woning. Ondertussen blijft iedereen gefocust op de as 1 problematiek en verblijven jonge mensen te lang in de kliniek met voor hun onvoldoende perspectief. Met de woningbouwverenigingen Nijmegen zijn afspraken gemaakt om cliënten direct in een eigen woning te plaatsen zonder bepaling van urgentie op indicatie van het ACT-team. In het vervolg gaan wij als ACT-team multidisciplinair samenwerken met cliënt, zijn naasten, de zes woningbouwverenigingen en evt. andere instanties als schuldhulpverlening. Dit is een sterk middel om cliënten zich weer op de toekomst te laten richten en weer een normaal leven aan te gaan. Cliënten worden vrijwillig aan de hulpverlening gebonden in een stadium waarbij nog weinig sociale rollen verloren zijn gegaan. Wij vertellen over onze werkwijze, het woningproject en schetsen de randvoorwaarden aan de hand van casuistiek. In discussie met de deelnemers vindt uitwisseling van mogelijkheden plaats. Bettina Jacobsen Pro Persona Ubbergse Holleweg 1 6574 AS Ubbergen E-m: b.jacobsen@propersona.nl Tel: 06-12688698

9) Workshop: Wat betekent herstel in de ouderenzorg? Ronde I Paul Andreoli, gz-psycholoog, Innosearch Benno Wiegers, SPV, Ouderenpsychiatrie, GGz Friesland Gert Jongetjes, ervaringswerker, Mensana Wat kan de herstelbenadering betekenen voor ouderen die al lang in zorg zijn? Maar al te vaak wordt ervan uitgegaan dat deze mensen niet veel meer te wensen hebben. In de status quo lijkt weinig meer te kunnen veranderen. Toch is dit niet terecht. Er zijn (nieuwe) initiatieven die ondersteunen dat mensen onverwachte mogelijkheden ontdekken. Welke competenties en voorwaarden vraagt dit? De workshop komt voort uit het Platform Rehabilitatie en Ouderen van Kenniscentrum Phrenos. Eerst komt middels videobeelden een cliënt aan het woord over de eigen ondersteuningsbehoefte. Daarop volgt een toelichting op de methodische stappen die in de ondersteuning gezet zijn en hoe die inhoudelijk zijn uitgevoerd: wat heeft de ondersteuner concreet ondernomen. De ervaringswerker zal hierop reflecteren vanuit ervaringsdeskundigheid. De deelnemers worden uitgenodigd met overwegingen te komen hoe zij zouden aansluiten bij de ondersteuningsbehoefte van de cliënt. Elk herstelproces is niet alleen uniek vanwege wat elke individuele cliënt nodig heeft om zich in orde te voelen maar ook door hoe de cliënt zijn herstelproces vorm geeft vanuit het leren kennen van de mogelijkheden van - onder meer - de ondersteuner. Het uitwisselen van afwegingen heeft niet tot doel uit te maken wat het beste gedaan had kunnen worden, maar hoe vorm kan worden gegeven aan de wederkerige afstemming tussen cliënt en ondersteuner in een proces waarin de zelfsturing van de cliënt centraal staat. Dienke Boertien Platform Rehabilitatie en Ouderen Kenniscentrum Phrenos Da Costakade 45 3521 VS Utrecht E-m: dboertien@kcphrenos.nl Tel: 030-2959351

10) Workshop: Begeleid Leren; werk in ontwikkeling Ronde I Franca Hiddink, docent Hanzehogeschool Groningen, Kenniskringlid Lectoraat Rehabilitatie, docent Stichting Rehabilitatie '92 Annemarie Zijlstra, MSc., Rehabilitatiespecialist Promens Care, Kenniskringlid Lectoraat Rehabilitatie, docent Stichting Rehabilitatie '92 Over jongeren met psychische beperkingen (waaronder autisme) die een reguliere opleiding volgen. Jonge mensen met een psychische beperking ervaren veel belemmeringen bij het kiezen, verkrijgen en behouden van een reguliere opleiding. Het Lectoraat Rehabilitatie ontwikkelde een programma voor Hoogeveense middelbare scholieren met autisme. Het betreft leerlingen die in de examenklas zitten en zich voorbereiden op de keuze van een vervolgstudie. Kwalitatief onderzoek bij jongeren van Promens Care was aanleiding tot de ontwikkeling van nieuw begeleid leren aanbod; activiteiten op het gebied van studievaardigheden, steun en de prioritering van onderwijsdoelen zijn inmiddels beschikbaar. Beide voorbeelden worden in de workshop behandeld. Ze benadrukken het belang van het verkrijgen van een startkwalificatie en het met succes afronden van een reguliere (beroeps) opleiding. In de workshop worden korte presentaties afgewisseld met oefeningen. Annemarie Zijlstra Lectoraat Rehabilitatie Hanzehogeschool Groningen/Promens Care Assen Postbus 214 9400 AE Assen E-m: a.zijlstra@promens-care.nl Tel: 06-11489643

11) Workshop: Rehabilitatie & herstelondersteuning op de afdeling Ronde I A) Soteria en rehabilitatie: een mooie combinatie Miriam Pellaers, Melanie Silva, Emergis Een mooie combinatie hoe er aan herstel gewerkt wordt bij mensen met een psychose. Er wordt hier gewerkt vanuit de Soteria gedachte (Loren Mosher en Luc Compi) bij mensen met een psychose. In de kern komt Soteria neer op een afdeling in een zo huiselijk mogelijk situatie, medewerkers en cliënten, die samen een dagelijks leven vormgeven, dat appel doet op een zo normaal mogelijk inter-persoonlijke omgang (wat dan toch weer een grote kunst is bij mensen die een psychose doormaken) en de cliënt door de psychose heen begeleiden terug naar een normaal functioneren en een plaats in de samenleving. Er wordt gewerkt met een duidelijk gestructureerd weekprogramma zodat cliënten zich niet verliezen in hun psychose. Daarnaast wordt er met zo min mogelijk medicatie een zo hoog mogelijk herstel beoogd. Door deze manier werken ontstaat er een sfeer waarin mensen zich gesteund voelen en weer grip krijgen op hun psychose en werken aan hun herstel. Middels een interactie met de deelnemers duidelijk gaan maken wat een psychose is en wat Soteria hierin kan betekenen. Dit met ondersteuning van video- en fotomateriaal. Tom van den Boom Emergis Oostmolenweg 101 4460 AR Goes E-m: vandenboom@emergis.nl Tel: 06-10424134 B) Herstelondersteunende zorg op de gesloten opnameafdeling drs. Alan Ralston, dr. Yolanda Nijssen, stafdienst Onderzoek en Ontwikkeling, Zorgebedrijven Dijk en Duin / Lucertis In het afgelopen decennium is de herstelbeweging aan een opmars begonnen in Nederland, en heeft het herstelbegrip vooral in de langdurige GGZ veel weerklank gevonden (Van Wel, 2010). Herstellen verwijst naar de inspanningen die cliënten zelf moeten doen om de vaak ingrijpende gevolgen van een ernstige psychische aandoening te boven te komen en om hun leven weer een positieve wending te geven. Het herstelproces telt een aantal dimensies: herstel van gezondheid, herstel van persoonlijke identiteit en herstel van dagelijks functioneren en maatschappelijke rollen. Goede behandeling en rehabilitatie kunnen het herstelproces effectief ondersteunen (Van Weeghel, 2010). Belangrijk daarbij is dat de ervaringen en wensen van cliënten als vertrekpunt worden genomen en dat de nadruk niet op ziekte en beperkingen wordt gelegd, maar op kwaliteiten en mogelijkheden (Dröes, 2011). Onduidelijk is in hoeverre de principes en werkwijzen van herstelondersteuning geïmplementeerd zijn in de dagelijkse praktijk van de GGZ (Van Hoof & Van Vugt, 2011). Een verkenning in de praktijk geeft de indruk dat herstelondersteuning op gesloten opnameafdelingen nog niet z n beslag heeft gekregen. De discussie over ambulantiseren en reductie van klinische bedden, de ervaringsverhalen

van cliënten over het traumatische effect van een gesloten opname en de gemeenschappelijke wens om dwang en drang te verminderen vormen een dringende aanleiding om na te gaan hoe herstelondersteunend gewerkt kan worden op de gesloten opnameafdeling. Concept-mapping is een goede methode om een complex begrip als herstelondersteuning op de gesloten opnameafdeling in kaart te brengen (Trochim, 1989). In brainstorm-bijeenkomsten met cliënten, familie, medewerkers en onderzoekers van diverse instellingen, centra en verenigingen in het land, die ervaring hebben met gesloten opnameafdelingen en/of deskundigheid op het gebied van herstelondersteuning zijn kwaliteitsuitspraken over het thema verzameld. Deze uitspraken over herstel-ondersteunend werken op de gesloten opnameafdeling zijn vervolgens door de betrokkenen individueel geordend (naar inhoud en prioriteit) en verwerkt tot een gezamenlijk concept, weergegeven in een concept-map. Deze concept-map dient als basis om de KWAZOP, een instrument dat 15 jaar geleden ontwikkeld is en door gesloten opnameafdelingen gebruikt wordt om de opname met cliënten te evalueren (Nijssen, 2000), te herzien. Op een aantal gesloten opnameafdelingen zal een pilot met de nieuwe KWAZOP worden gedaan om de kwaliteit, toepasbaarheid en bruikbaarheid van het instrument te toetsen. T. van Wel (2010) Rehabilitatie: geen kleurloze brij. Maandblad Geestelijke volksgezondheid, 1/2, 25-38. J. van Weeghel (2010) Verlangen naar volwaardig burgerschap; maar wat doen we in de tussentijd? Oratie Universiteit van Tilburg. J. Dröes (2011) Ondersteuning van herstel in de eerste fasen van schizofrenie. Tijdschrift voor Rehabilitatie, 2, 6-18. F. van Hoof & M. van Vugt (2011) Samenhang en coördinatie in de ondersteuning van mensen met ernstige psychische aandoeningen. Trimbosinstituut, Utrecht. W.M.K. Trochim (1989) An introduction to concept-mapping for planning and evaluation. Evaluation and Program Planning, 12, 1-16. Y.A.M. Nijssen (2000) Kwaliteit kortgesloten: Het beoordelen van de kwaliteit van zorg op gesloten psychiatrische opname-afdelingen. Proefschrift Universiteit van Amsterdam.Naam: Yolanda Nijssen Mw.dr. Y. Nijssen Dijk en Duin ParnassiaGroep Duinenbosch 3 1901 NT Castricum E-m: y.nijssen@dijkenduin.nl Tel: 088-3580794

12) Workshop: Met meer mediawijsheid minder stigma Ronde I Sonja Nijon, Contro Corrente en betrokken bij media- en antistigmaprojecten als Spiegeljuwelen Martin van t Klooster, zelfstandig communicatieadviseur en mede oprichter van de Psyche Mediaprijs. Voor deelname aan het maatschappelijk verkeer is opinie- en beeldvorming door de media essentieel. Ervaringsdeskundigen, hulpverleners, managers en familievertegenwoordigers kunnen ook zelf een actieve mediarol vervullen. Kennis over en ervaring met succesvolle manieren om beeld/ en opinievorming in de media te beïnvloeden en het stigma terug te dringen nemen snel toe. In de workshop informatie en contact over omgaan met de media en stigma terugdringen. Deelnemers aan de workshop kunnen zelf een idee, concept of poging presenteren. Een panel met mediadeskundigen van binnen en buiten de GGz bespreekt met de aanwezigen de mogelijkheden en kansen. Martin van t Klooster Vrouwjuttenhof 12A 3512 PZ utrecht E-m: info@martinvantklooster.com Tel: 06-51604659

13) Discussiegroep: Wel of niet bemoeien met cliëntgestuurde initiatieven? Ronde I Yvonne Visser, voorzitter centrale cliëntenraad, Aukjen Niewijk, hoofd afdeling zorg, kwaliteit en communicatie, Kwintes Kwintes wil, evenals vele andere ggz-instellingen, een herstelondersteunende organisatie zijn. Daarin is zij actief rondom het begeleiden van cliënten zelf, voert zij veranderingen door op organisatie niveau en is de blik gericht op het gastvrij maken van de buitenwereld. Een belangrijk kenmerk van herstel ondersteunende zorg is het vergroten van de eigen regie van cliënten. Een concrete uitwerking daarvan is het cliënt (gestuurde) initiatief. De touwtjes weer in eigen hand krijgen, leren van missers en genieten van eigen succes geeft kracht, lol en zelfvertrouwen. Kwintes kent momenteel diverse vormen van cliëntsturing, zoals: Kookunst (met kookcursussen); Begeleid reizen (over vakantie); www.kunst.enmeer.nl (koop en huur van kunst); www.durfjijmetmij.nl (voor vriendschap en relatie), Activeringscentrum Jan Steen (cliëntgestuurd), Ontmoeten en meedoen door bewegen (over sporten) en cliënt gestuurde Inloop (voor ontmoeting). De professionals moeten leren zich bescheiden op te stellen, ruimte te maken voor de cliënt en vooral de persoonlijke omgeving in beeld zien te brengen. Alleen hoe doe je dat? Grijp je in als het financieel uit de hand loopt? Heb je geduld als een proces langer duurt dan gepland? Herschrijf je zelf geschreven teksten op de website? De discussie in de workshop gaat over de rol van de professional in dit soort initiatieven. We laten een aantal cliënt(gestuurde) initiatieven van Kwintes de revue passeren, waarbij helder wordt wat de rol van cliënten is van begin tot eind, de ervaringen van de diverse betrokkenen in het proces en de resultaten. Verder wordt er vooral tijd ingeruimd voor discussie. Wat zijn de ervaringen van ánderen en wat leren we van elkaar? Aukjen Niewijk Kwintes Laan van Vollenhove 3213 3706 AR Zeist E-m: a.niewijk@kwintes.nl Tel: 030-6956173

14) Presentaties Ronde I Bridging the gap Annemieke Hendriksen, MSc. Wetenschappelijk medewerker Trimbos-instituut Bridging the gap: onderzoek naar levenskwaliteit en toekomstplannen na vroege psychose In het project Bridging the gap is onderzoek gedaan naar de kwaliteit van leven en toekomstplannen van jonge mensen die een psychose of sterke voortekenen daarvan hebben ervaren. Ook is onderzocht wat kan bijdragen aan de kwaliteit van leven van deze doelgroep en op welke manier de hulpverlening verbeterd kan worden. Het betreft een breed onderzoek, bestaande uit diepte-interviews, een online vragenlijst en literatuurstudie. De resultaten pleiten voor vroege rehabilitatie. Meer ondersteuning bij werk en opleiding, in combinatie met training in cognitieve vaardigheden, is van groot belang. In de tweede fase van het project (start 2013) worden verbeteracties ingezet om de kloof in levenskwaliteit te verkleinen. Annemieke Hendriksen Trimbos-instituut Postbus 725 3500 AS Utrecht E-m: ahendriksen@trimbos.nl Tel: 030-2959369 www.bridging-the-gap.nl Innovatief hulpverlenen en het verleggen van zeggenschap Jenny Boumans, Msc Junior wetenschappelijk medewerker - Reïntegratie drs. Mathijs Tuynman Trimbos-instituut In zelfbeheer beheren en besturen cliënten hun eigen hulpverlening en voorziening. Anders dan in reguliere voorzieningen hebben professionals en managers dus niet de zeggenschap. In zo'n context krijgt hulpverlening een ander karakter. Hoe organiseer je hulpverlening waarbij een zelfbeheervisie centraal staat? Jenny Boumans Trimbos-instituut Postbus 725 3500 AS Utrecht E-m: jboumans@trimbos.nl Tel: 030-2971153 WRAP- Wellness Recovery Action Plan Dienke Boertien projectmedewerker Ervaringsdeskundigheid Kenniscentrum Phrenos Vanuit het HEE-team en Kenniscentrum Phrenos is het initiatief genomen om WRAP in Nederland te introduceren. Wat is de WRAP? WRAP staat voor Wellness Recovery Action

Plan en is een zelfhulpinstrument in de jaren negentig ontwikkeld door Mary Ellen Copeland. Zij constateerde na een langdurig verblijf in de GGz-voorzieningen dat de zorg niet bood wat zij nodig had. WRAP kwam tot stand mede op basis van gesprekken met andere cliënten; samen vonden zij een manier om hun eigen herstelprocessen vorm te geven. De WRAP is een heel concreet model met zeven onderdelen, alle zeven afgestemd op het hoofddoel: wat heb ik nodig om me goed te voelen. Het is bedoeld als een zelfhulpinstrument dat aan kracht wint door het met ervaringsdeskundigen en in uitwisseling in een groep te gebruiken. De WRAP is in de VS na een Randomized Controlled Trial en met positieve uitkomsten, (o.a. vermindering symptomen, vergroten van herstel, hoop, empowerment en coping) erkend als evidence based practice. De WRAP wordt inmiddels in de VS en daarbuiten breed geïmplementeerd. Modelgetrouwe invoering van de WRAP is ook in Nederland een belangrijke toevoeging aan de bestaande instrumenten voor zelfhulp en ervaringsdeskundigheid zonder andere instrumenten overbodig te maken. Er is een start gemaakt om de WRAP modelgetrouw en breed te kunnen gaan aanbieden. Ervaringsdeskundigen zijn getraind tot WRAP facilitator: erkende WRAP-begeleiders die mensen (zowel in een groep als individueel) ondersteunen om voor zichzelf een WRAP te maken. Na de training zullen de nieuwe WRAP-begeleiders in nauwe samenwerking met hun instellingen (GGz Eindhoven, GGz Noord-Holland-Noord, GGz Oost-Brabant, GGz Pameijer en SBWU) WRAP-groepen gaan draaien. HEE en Kenniscentrum Phrenos faciliteerden dit proces en ontwikkelden het Nederlands opleidingsmateriaal, dat door het Copeland Center gecertificeerd wordt. In de workshop zal ingegaan worden op de achtergronden en de stand van zaken rond de WRAP. Deelnemers maken op actieve wijze kennis met de WRAP. Dienke Boertien Kenniscentrum Phrenos Da Costakade 45 3521 VS Utrecht E-m: dboertien@kcphrenos.nl Tel: 030-2959351

15) Presentaties Ronde I Geloof je het zelf? Jacqueline Thüss Mrc, SBWU Marijke Brugman Mrc, cöordinator Rehabilitatie, RIWIS Medewerkers die worden opgeleid in de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB) blijken de methodiek onvoldoende in de praktijk te gebruiken. Hoe komt dat? Er is kleinschalig kwalitatief onderzoek gedaan naar bevorderende en belemmerende factoren bij het uivoeren van de IRB door ambulante begeleiders van een beschermende woonvorm. Marijke Brugman Riwis Zorg&Welzijn Oude Beekbergerweg 19 7331HL Apeldoorn E-m: mbrugman@riwis.nl Tel: 06-54951045 De bijdrage van maatschappelijke steunsystemen dr. Wilma Swildens, senior onderzoeker, Altrecht Willem Arntsz drs. M. Beenackers, SBWU Van welke MSS-voorzieningen maken cliënten in de stad Utrecht gebruik en wat levert dit op in termen van maatschappelijke participatie en kwaliteit van leven. De uitkomsten worden gepresenteerd van onderzoek naar de ontwikkeling van maatschappelijke steunsystemen voor cliënten met langdurige psychiatrische problemen in de stad Utrecht. Wilma Swildens Altrecht GGZ Willem Arntsz Lange Nieuwstraat 119 3512PG UTRECHT E-m: w.swildens@altrecht.nl Tel: 030-2308865 Maatschappelijke Steunsystemen Eleonoor Willemsen projectmedewerker MSS Kenniscentrum Phrenos Met het Trimbos instituut voert Kenniscentrum Phrenos het WWZ-project (MSS in de vorm van proeftuinen) uit. Onderdeel vormt de totstandkoming van een handreiking. Het project wordt in het voorjaar afgerond en kort voor het congres verschijnt de handreiking. Deze zal uitvoerig behandeld worden in de presentatie. Met de handreiking kan een nieuwe fase in de doorontwikkeling van MSS-en ingegaan worden. Eleonoor Willemsen Kenniscentrum Phrenos Postbus 1203 3500 BE Utrecht E-m: ewillemsen@kcphrenos.nl Tel: 030-2931626

16) Presentaties Ronde I Kortdurende begeleiding aan huis Gerrit Klop, BSW Kwintes drs. Sonja van Rooijen, wetenschappelijk medewerker Trimbos instituut Ambulante woonbegeleiding vanuit RIBW's is doorgaans een langdurend zorgaanbod waarbij cliënten één tot twee keer per week thuis ondersteuning en begeleiding krijgen. Kwintes heeft dit aanbod uitgebreid met kortdurende begeleiding aan huis (KBH). Om KBH vorm te geven en te implementeren binnen Kwintes is in september 2011 gestart met een pilot KBH in samenwerking met het Trimbos instituut. KBH is een krachtgerichte begeleidingsvorm die nog meer de nadruk legt op de mogelijkheden en krachten van de cliënt. Deze vorm van begeleiding is intensiever en doelgerichter dan de huidige ambulante begeleiding van Kwintes. De begeleiding bestaat uit minimaal 15 en maximaal 25 contacten. Het doel van KBH is om cliënten zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren en hun (veer)kracht te versterken. Na afloop van de begeleiding is de cliënt in staat om zelfstandig te leven, al dan niet met behulp van het sociale netwerk of maatschappelijke voorzieningen. Aanleidingen hiervoor zijn: -De veranderende zorgopvatting met een scherpere focus op zelfstandigheid van de cliënt, maatschappelijke participatie (regie en eigen kracht) en het beter op elkaar afstemmen van zorg. KBH leent zich hiervoor meer dan reguliere begeleiding en richt zich op de samenwerking met maatschappelijke voorzieningen en steunsystemen. -De overheveling van AWBZ-onderdelen naar de WMO leidt tot bezuinigingen (langdurende trajecten worden ingeperkt) en daarmee de noodzaak tot vernieuwing van de zorg. Uit de eerste ervaringen blijkt dat veel meer mensen, dan aanvankelijk gedacht werd, geholpen zijn met deze intensievere vorm van begeleiding. Tijdens de presentatie wordt het verloop van de pilot beschreven en toegelicht, de eerste resultaten gepresenteerd en worden de ervaringen met KBH gedeeld. Linda Kreuger Kwintes Postbus 31 3700 AA Zeist E-m: l.kreuger@kwintes.nl Tel: 06-46226185 Verlies, rouw en herstel in de psychiatrie Hilly Beuving-Brink, psychiatrisch maatschappelijk werker, Carolien Verpalen, co-trainer training verlies, rouw en herstel in de psychiatrie, Steunpunt GGz Utrecht Rouw staat Herstel in de weg Rehabilitatie, Herstel, Verlies en Rouw zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Cliënten met psychische c.q. psychiatrische problematiek krijgen te maken met veel persoonlijke verliezen op het moment dat ze van ( langdurige) psychiatrische zorg afhankelijk zijn. Verliezen en rouw daarover wordt in de psychiatrie nauwelijks onderkend of (vaak) diagnostisch anders vertaald. Het gaat om verliezen anders dan door overlijden: verliezen als: onafhankelijkheid, verliezen in de relationele sfeer (partner-vriendenstudiegenoten-collega s), sociale omgeving, werk, studie, toekomst dromen. In het Herstelproces moet ruimte zijn voor de vele verliezen en het kunnen rouwen daarover. Hoe ga je in gesprek met cliënten over verlies en rouw. Sinds drie jaar wordt de gelijknamige training (Verlies, Rouw en Herstel in de psychiatrie) gegeven aan hulpverleners, woonbegeleiders, persoonlijk begeleiders, SPV ers, Maatschappelijk Werkers e.a. Reacties van cursisten zijn o.a.: waardevol, inzichtgevend, een aanvulling op het professioneel werken als SPV Interessant, nieuwe inzichten gekregen, bruikbare methodieken Inzicht gekregen hoe een rouwproces nou precies verloopt bij andere verlieservaringen dan de dood. Hilly Beuving-Brink Steunpunt GGz Utrecht Mgr. Van de Weteringstraat 132a 3581 EN Utrecht E-m: h.beuving@ggzutrecht.nl Tel: 030-2369320 www.ggzutrecht.nl Zorg voor Zin. Rehabilitatie als ondersteuning bij het ontworstelen aan een verslaving Ton Verspoor, Projectmedewerker, Rehabilitation Counselor, Bureau Herstel SBWU en docent St. Rehabilitatie 92 Tjebbe Tamboer, Projectmedewerker, Bureau Herstel SBWU Er is waarschijnlijk geen gebied waar rehabilitatie zozeer verbonden is met behandeling als op het gebied van de verslavingszorg. Bij behandeling van verslaving aan alcohol, drugs en medicijnen gaat het erom dat mensen een identiteit en een activiteitenpatroon ontwikkelen waarin zij nieuwe zin en betekenis in hun leven ervaren. Het idee is dat mensen alleen van hun middelengebruik afkomen of er beter mee omgaan wanneer ze weer hoop hebben op een beter of zinvoller leven, dat andere zaken zoals als, werk,hobby, familie in het leven meer voldoening en belangrijker worden dan het gebruik van middelen. A. Verspoor & T. Tamboer Rehabilitatie92 & SBWU Bureau Herstel Furkaplateau 15 3524 ZH Utrecht E-m: tonverspoor@sbwu.nl Tel: 030-2361088

17) Symposium: Ervaringsdeskundigheid onmisbaar bij herstel en goede zorg Ronde II Beatrixzaal drs. Marianne van Bakel, coördinator HEE-team, drs. Nicole van Erp, wetenschappelijk medewerker, drs. Sonja van Rooijen, wetenschappelijk medewerker, Trimbos instituut drs. Dienke Boertien projectmedewerker Ervaringsdeskundigheid Kenniscentrum Phrenos - Twee jaar LIVE: een verbinding met herstel. Onderzoeksresultaten van het Landelijk steunpunt inzet van ervaringsdeskundigheid in de ggz. - Wat betekenen de Handreiking en het Beroepscompetentie Profiel Ervaringsdeskundigheid voor de praktijk? LIVE is een samenwerkingsverband van het Trimbos-instituut (HEE-team) en het Kenniscentrum Phrenos. In het kader van LIVE zijn tal van activiteiten uitgevoerd op het terrein van ervaringsdeskundigheid en herstel. Zo zijn bestaande initiatieven in Nederland op het terrein van ervaringsdeskundigheid geïnventariseerd, zijn initiatieven genomen in de opleidingspraktijk en is gewerkt aan een beroepscompetentieprofiel voor ervaringsdeskundigen. Verder hebben achttien ggz-instellingen in het kader van LIVE gewerkt aan de versterking en verbreding van de inzet van ervaringsdeskundigheid in hun instelling. Uit het evaluatieonderzoek blijkt dat er mooie resultaten zijn geboekt. Zo zijn er meer betaalde ervaringsdeskundigen aangesteld en hebben medewerkers en cliënten een beter inzicht gekregen in wat ervaringsdeskundigheid inhoudt. Ook zijn vrijplaatsen gecreëerd waar ideeën over herstel en ervaringsdeskundigheid verder ontwikkeld kunnen worden en is op veel plaatsen gewerkt aan de ondersteuning en scholing van ervaringsdeskundigen. Dit alles is belangrijke input geweest voor de ontwikkeling van de 'Handreiking voor de inzet van ervaringsdeskundigheid vanuit de geestelijke gezondheidszorg' waarin een analyse van ervaringsdeskundigheid en herstel wordt gegeven en praktische ondersteuning bij de vertaling hiervan naar de praktijk. Tevens is een Beroepscompetentie Profiel Ervaringsdeskundigheid ontwikkeld. Beide worden tijdens het symposium gepresenteerd, gevolgd door een discussie over de betekenis ervan voor de bestaande zorg. Nicole van Erp Trimbos-instituut Postbus 725 3500 AS Utrecht E-m: nerp@trimbos.nl Tel: 030-2959238

18) Symposium: Herstel(ondersteuning) in de context van cultuur en etniciteit Ronde II - Herstel in de context van cultuur en etniciteit Huub Beijers, medisch antropoloog, - Psychische problematiek in de Turkse gemeenschap: samen lijden, samen helen Mine Özalp-Durmaz, maatschappelijk werkende, kwartiermaker Kapıları Açın/Open de Deur - Mijn werk als ervaringsdeskundig consulent in buurtteam Krachtig Overvecht Zuid Franklin Plein, consulent-ervaringswerker, Steunpunt GGZ Utrecht Herstel en herstelondersteuning nemen een steeds grotere vlucht in de Nederlandse geestelijke gezondheidszorg. Dat gebeurt in een context (samenleving en gezondheidszorg) die cultureel en etnisch steeds diverser wordt en steeds meer over de landsgrenzen heen werkt. In de verdeling van gezondheid en gezondheidszorg weerspiegelt zich die diversiteit. Bij de keuzen die worden gemaakt voor de inrichting en de inhoud van de geestelijke gezondheidszorg en in het werk van cliënten- en patiëntenorganisaties wordt hiermee in toenemende mate rekening gehouden. Het is de vraag of dit voor herstel en herstelondersteuning in Nederland ook geldt. Sluiten deze begrippen en de manier waarop daar in de praktijk invulling aan wordt gegeven in voldoende mate aan bij de actuele context van culturele en etnische diversiteit? We werken aan de hand van een reflectie op de (culturele) vooronderstellingen van het herstelbegrip en de ervaringen die Steunpunt GGZ Utrecht, een organisatie voor cliëntgestuurde zorg, heeft opgedaan met herstelwerkzaamheden voor migranten(groepen) met psychiatrische problematiek. We willen overdragen welke dilemma s daarbij aan de orde zijn gekomen en met de deelnemers aan het symposium reflecteren op de mogelijkheden en grenzen van herstel(ondersteuning) in een cultuursensitieve praktijk. We laten een kort fragment zien van de film Ftah al-bab (Steunpunt GGZ Utrecht 2011), met drie ervaringsverhalen van Marokkaanse Nederlanders met psychiatrische problematiek en drie korte inleidingen. Huub Beijers, Mine Özalp-Durmaz, Franklin Plein Steunpunt GGZ Utrecht Mgr. van de Weteringstraat 132-a 3581 EN Utrecht E-m: h.beijers@ggzutrecht.nl Tel: 030-2369320

19) Symposium: Zorgmonitoring en rehabilitatie in de GGZ; resultaten en consequenties voor de praktijk Ronde II - Eenzaamheid: een focus voor rehabilitatie prof. dr. Philippe Delespaul, Mondriaan zorggroep/ Maastricht University, Faculty of Health, Medicine and Life Sciences - Arbeidsparticipatie en welzijn dr. Wilma Swildens, senior onderzoeker, Altrecht Willem Arntsz i.s.m. drs. Lennart Gorter, Sascha Kwakernaak MSc, Altrecht Willem Arntsz en Bert Beentjes en drs. Maurits Beenackers, SBWU Focus op uitkomsten van activering en deelname aan sociale netwerken dr. Jan Theunissen, GGZ ingeest / Vumc i.s.m. dr. Pim Duurkoop Tijdens het symposium worden resultaten gepresenteerd van zorgmonitoring bij mensen met een ernstige psychiatrische aandoening in de regio's Utrecht, Amsterdam en Zuid- Limburg. Aandacht wordt besteed aan longitudinale uitkomsten in termen van verandering in functioneren, kwaliteit van leven en zorgbehoeften. Daarbij wordt een relatie gelegd met centrale thema s binnen rehabilitatie: eenzaamheid van cliënten, de mogelijkheid deel te nemen aan arbeid, aan activiteiten en sociale netwerken. Achtereenvolgens komen bovengenoemde presentaties aan de orde waarbij de uitkomsten besproken worden en eruit voortkomende vragen voor toekomstig onderzoek besproken kunnen worden. Wilma Swildens Altrecht GGZ Lange Nieuwstraat 119 3512 PG Utrecht E-m: w.swildens@altrecht.nl Tel: 030-2308865

20) Workshop: GGz, brug naar diploma's en banen Ronde II Venu Nieuwenhuizen, rehabilitation counselor en docent Rehabilitatie '92, ABC Altrecht & Rehabilitatie '92 De arbeids- en studieparticipatie van mensen met langdurige psychiatrische problematiek is slechts 17%. Hun wens ligt drie tot vier maal hoger. Hier is nog een wereld te winnen. Maar is de GGz wel de aangewezen organisatie om hierbij voortrekker te zijn? En zo ja, op welke wijze? ABC-Altrecht investeert nadrukkelijk in het ondersteunen studie en arbeidsparticipatie. Aan de hand van theorie en ervaringen ABC wordt een koppeling met de eigen praktijk van deelnemers gemaakt aan de hand van discussies en praktische oefeningen. Discussies en oefeningen staan centraal in de workshop. De deelnemers analyseren het niveau van het werk- en studieaanbod op de eigen afdeling + eventuele verbeterpunten. Venu Nieuwenhuizen ABC Altrecht ABC straat 8 3512 PX Utrecht E-m: v.nieuwenhuizen@altrecht.nl Tel: 06-51858774

21) Workshop: Herstel werkt! Ronde II mw. drs. H.E. Borgesius, coördinator training en coaching, M.G.M. Christians MSc, wetenschappelijk onderzoeker, Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg, UMC St Radboud Nijmegen De laatste anderhalf jaar is in meer dan tien maatschappelijke opvangorganisaties Herstelwerk (de krachtgerichte basismethodiek voor kwetsbare mensen) geïmplementeerd. In de workshop laten we het effect van de methodiek zien vanuit verschillende perspectieven: management, begeleiders en clienten. In de workshop zullen we kort inzoomen op de methodiek Herstelwerk en de trainingen in de methodiek. We betrekken deelnemers in de zaal actief door middel van een aantal oefeningen, zodat zij ervaren wat krachtgericht werken inhoudt. Daarnaast zullen een of meerdere cliënten van een opvangorganisatie hun ervaringen met deze methodiek vertellen. Els Borgesius UMC St Radboud, Onderzoekscentrum maatschappelijke zorg Postbus 9101, huispost 152 6500 HB Nijmegen E-m: e.borgesius@elg.umcn.nl / m.christians@elg.umcn.nl Tel: 024-3618826

22) Workshop: Community Based Rehabilitation, clubhuis De Waterheuvel, een voorbeeld bij uitstek! Ronde II - Wander Reitsma, directeur, - Janneke Boos, staflid, - Michiel de Leeuw, psychiater/bestuurslid, - Agnes Appelman, lid, - Monique de Graaff, lid, - Sebastiaan Koning, lid, De Waterheuvel Amsterdam De Waterheuvel in Amsterdam past al meer dan 25 jaar het clubhuismodel toe, een vorm van Community Based Rehabiltation voor mensen met een psychiatrische achtergrond (de leden van het clubhuis). In de interactieve workshop laten wij de deelnemers ervaren hoe wij community based rehabilitation vormgeven. Dit doen wij door de deelnemers te laten participeren in een ochtendmeeting. De ochtendmeeting vindt elke ochtend plaats in het clubhuis en is de plek waar het werk van de dag in samenspraak met staf en leden verdeeld wordt. Ook wordt in dit overleg gekeken naar wie we al lang niet gezien hebben zodat de Reach Out commissie met deze personen contact kan opnemen. Er wordt aandacht besteed aan het Transistional Employment programma (arbeidsrehabilitatie) en worden sociale activiteiten in kaart gebracht. Kortom aan de hand van deze meeting krijgt men een goede indruk van de werkwijze van ons clubhuis. Op onderdelen wordt achtergrondinformatie over het clubhuismodel gegeven. De workshop wordt verzorgd door bestuur, directie, staf en leden van De Waterheuvel, side-by-side. Wander Reitsma De Waterheuvel Sarphatistraat 43 1018 EW Amsterdam E-m: w.reitsma@waterheuvel.nl Tel.: 06-55689622 www.waterheuvel.nl www.iccd.org