Nitraatgehalte in de meetplaatsen van het MAP-meetnet Indicatorgegevens Naam Definitie Meeteenheid Nitraatgehalte in de meetplaatsen van het MAP-meetnet (MAP = mest-actie-plan) Percentage meetplaatsen van het MAP-meetnet waar de nitraatnorm van 50 mg NO - 3 /l wordt overschreden Gemiddelde nitraatconcentratie in de meetplaatsen van het MAPmeetnet Overschrijding norm : % (percentage) Concentratie : mg NO - 3 /l (of mg N/l) Situering Beleidsdomein Bekommernis Relatie tot de SO Situering in het lokaal beleid Provinciale beleidsdoelstelling/bron Water/Doelgroep landbouwsector Intensievere productiemethoden in de na-oorlogse landbouw, gericht op een maximalisatie van de productie, hebben nadelige effecten op het milieu ten gevolge van chemische meststoffen, bestrijdingsmiddelen, concentratie van vee op kleinere stukken grond, Daardoor raakte Vlaanderen overbemest want er werd meer mest geproduceerd dan men op de aanwezige landbouwgrond nog kwijt kan zonder schade aan het milieu te berokkenen. Overbemesting betekent dat te veel voedingsstoffen in het milieu terechtkomen: stikstof, fosfor en kalium. Stikstof komt in de vorm van nitraat terecht in het oppervlakte- en grondwater, met alle gevolgen van dien. Nitraten in grote hoeveelheid in het oppervlaktewater veroorzaken algengroei, waardoor er gebrek is aan zuurstof wat tot sterfte en verrotting leidt. Ecologische processen en natuurlijke kringlopen worden verstoord. De norm voor oppervlaktewater is vastgesteld op maximum 50 mg nitraat per liter water. Doelgroepen/bedrijven en handelaars: landbouwsector De Provincie behandelt de milieuvergunningen van landbouwbedrijven 1 ste klasse en landbouwbedrijven 2 de klasse in beroep. Ze volgt hiervoor het gewestelijk beleid. Geen Relatie tot het gewestelijke beleid Indicator op gewestelijk niveau (1) Percentage meetplaatsen van het MAP-meetnet oppervlaktewater en oppervlaktewatermeetnet met overschrijding van de nitraatnorm van 50 mg (11,3 mg N/l) Percentage van metingen van het oppervlaktewatermeetnet met een overschrijding van 10 mg N/l (2) Percentage meetplaatsen van het MAP-meetnet oppervlaktewater met overschrijding van de nitraatnorm van 50 mg NO 3 - /l : - max 16% in 2014 - max 5% in 2018. Beleidsdoelstelling op gewestelijk niveau (1) Voldoen aan de grenswaarde van 10 mg N/l (nitraat en nitriet) en geen overschrijdingen meer van de maximale nitraatnorm van 50 mg/l in oppervlaktewater. (2) In 2015 is de gebiedsgerichte kwaliteit van oppervlaktewater en grondwater verbeterd : In het landbouwgebied neemt de nutriëntenconcentratie van het oppervlaktewater en grondwater af, met bijzondere aandacht voor meetpunten, meetputten en grondwaterzones waar nu hogere concentraties gevonden worden. pg.1/6
Bron (1) Vlaams Milieubeleidsplan 2003-2007 en actualisatie voor de periode 2008-2010 (2) Mina-plan 4 (2011-2015) Data Dataleverancier Vergelijkbaarheid in de tijd en ruimte Validiteit Complementaire indicatoren Rapporteringfrequentie Jaarlijks Nulmeting 2003 Laatste rapportering 2012 Vlaamse Milieumaatschappij (op aanvraag) Het MAP-meetnet behelst een 800-tal meetpunten. Deze meetpunten werden geselecteerd aan de hand van volgende criteria : het stroomgebied is hoofdzakelijk agrarisch van karakter; er is geen invloed van industriële afvalwaterbronnen er is geen invloed van overstorten (op riolen of collectoren) of effluentlozingen van rioolwaterzuiveringsinstallaties van Aquafin de hoeveelheid stikstof in het geloosde huishoudelijk afvalwater is berekenbaar, en heeft een beperkte invloed. De MAP-meetpunten worden minstens maandelijks en bijkomend na of tijdens neerslagrijke periodes bemonsterd. Per meetplaats worden jaarlijks ongeveer 12 monsternemingen en nitraatanalyses uitgevoerd. De indicator is dan ook perfect vergelijkbaar in tijd en in ruimte. Het meetnet is zo geconcipieerd dat het de invloeden van hoofdzakelijk de land- en tuinbouw op de nitraatconcentratie in het oppervlaktewater nagaat. pg.2/6
Feitelijke data : Nitraatgehalte in de meetplaatsen van het MAP-meetnet en het oppervlaktewatermeetnet in West-Vlaanderen MAP-meetnet Aantal meetpunten % > 50 mg NO3/l Gemiddelde nitraatconcentratie * (mg N/l) Oppervlaktewatermeetnet Aantal meetpunten % > 50 mg NO3/l Gemiddelde nitraatconcentratie * (mg N/l) 2003 215 62% 7,6 202 28% 5,5 2004 223 69% 9,3 235 66% 6,5 2005 225 71% 10,2 255 67% 7,4 2006 225 65% 9,5 278 53% 7,0 2007 226 67% 8,9 281 55% 6,6 2008 225 52% 7,3 268 44% 6,0 2009 221 55% 5,9 260 40% 4,2 2010 224 55% 7,4 272 39% 6,2 2011 223 30% 5,0 218 12% 4,2 2012 222 52% 7,2 222 41% 5,7 Bron : eigen verwerking a.d.h.v. databank VMM * : de gemiddelde nitraatconcentratie zoals vermeld in deze tabel is eigenlijk een overschatting van de werkelijke gemiddelde nitraatconcentratie. Bij de berekening werden de meetgegevens met een resultaat beneden de detectielimiet niet meegenomen. Percentage van de MAP-meetplaatsen waar de nitraatconcentratie de drempel van 50 mg per liter minstens éénmaal per jaar overschrijdt West- Vlaanderen juli 1999 juli 2000 juli 2001 juli 2002 juli 2003 juli 2004 -juli 2000 2001 2002 2003 2004 2005 73% 72% 66% 57% 72% 66% Vlaanderen 59% 51% 41% 32% 43% 41% West- Vlaanderen juli 2005 juli 2006 juli 2007 juli 2008 juli 2009 juli 2010 juli 2011 juli 2012 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 66% 66% 60% 46% 58% 45% 48% 43% Vlaanderen 41% 43% 37% 27% 33% 28% 27% 26% Bronnen : Voortgangsrapport Mestbank 2013 (VLM) www.vmm.be pg.3/6
Situering van de MAP-meetpunten in West-Vlaanderen (2012) map meetpunten 2012 geen overschrijding overschrijding Toelichting Voorafgaandelijke opmerking : De resultaten van de eigen verwerking van de gegevens van het MAP-meetnet 2011 verschillen nogal van deze van de VMM. Eén van de mogelijke verklaringen kan zijn dat de VMM werkt voor het MAP-meetnet met een winterjaar (van juli jaar x tot juni jaar x+1). Dit jaar werd een herberekening gedaan op niveau West-Vlaanderen - van de resultaten van 2011. Wat de meetplaatsen van het MAP-meetnet waren de berekende resultaten identiek aan de berekening van vorig jaar. De resultaten van het oppervlaktewatermeetnet verschillen, maar in zeer geringe mate. In de toelichting wordt verwezen naar de gebruikte bronnen : (1) bron : eigen verwerking a.d.h.v. databank VMM (2) bron : Voortgangsrapport Mestbank 2013 (VLM) - www.vmm.be (1) In 2012 werden er in West-Vlaanderen in 222 MAP-meetpunten analyses uitgevoerd, in 52% van de meetpunten werd er minstens 1x een overschrijding van de nitraatnorm vastgesteld. In de meetpunten van het oppervlaktewatermeetnet (die niet enkel in de agrarische gebieden liggen) voldoet 41% minstens 1x niet aan de nitraatnorm. Wat de spreiding in West-Vlaanderen zelf betreft, kan opgemerkt worden dat de kustregio, het bekken van de Brugse Polders en het bekken van de Boven-Schelde beter scoren (minder overschrijdingen) dan de rest van West-Vlaanderen. In vergelijking met 2003 doet zich zowel in het MAP-meetnet als het oppervlaktewatermeetnet een serieuze daling voor van het aantal meetpunten waar een overschrijding vastgesteld wordt. In de periode 2003-2005 wordt zowel in het MAP-meetnet als het oppervlaktewatermeetnet een grote stijging genoteerd van het aantal meetpunten die de norm overschrijden. Vanaf 2005 wordt een dalende trend vastgesteld. Vanaf 2008 valt een zekere stagnering te noteren. De resultaten van 2011 zijn afwijkend. pg.4/6
(2) Vlaanderen doet het beter dan West-Vlaanderen ook in 2012, 26% van de MAP-meetplaatsen in Vlaanderen voldoet niet aan de nitraatnorm. In de periode 2009-2010 wordt terug een stijging vastgesteld waarop er terug een daling is in de periode 2010-2013 tot op het niveau 2008-2009. In de periode 2012-2013 is West- Vlaanderen de slechtste leerling van de klas. (1) Wat de gemiddelde nitraatconcentratie in het MAP-meetnet in West-Vlaanderen in 2012 betreft bedraagt deze 7,2 mg N/l. In 2005 bedroeg deze nitraatconcentratie 10,2 mg N/l. In het oppervlaktewatermeetnet wordt in 2012 in West-Vlaanderen een waarde genoteerd van 5,7 mg N/l. Interpretatie van de gegevens Vergelijking met Zowel West-Vlaanderen als Vlaanderen voldoen niet aan de doelstellingen gewestelijke doelstelling namelijk dat in 2014 op maximaal 16 % van de meetplaatsen van het MAP-meetnet een overschrijding van de nitraatnorm wordt vastgesteld. De doelstelling (2014) lijkt niet gehaald te worden. Verklaring West-Vlaanderen wordt gekenmerkt door een zeer intensief land- en tuinbouwgebruik. Het jaar 2003 werd gekenmerkt door een zeer droge zomer. Deze droogte heeft er toe geleid dat de nitraatconcentraties in de zomermaanden lager waren dan gemiddeld maar dat de uitgespoelde concentraties tijdens de wintermaanden vanaf december 2003 beduidend hoger waren. Uit recent onderzoek is naar voor gekomen dat het gebruik van kunstmest in de tuinbouw of lozingen van de glastuinbouw verantwoordelijk zijn voor verhoogde nitraatconcentraties in de zomermaanden. De gunstige trend, nl. een stelselmatige daling van het aantal overschrijdingen van de nitraatnorm sinds 1999, werd dan ook doorbroken in 2003. Vanaf 2005-2006 is terug een verbetering/status-quo merkbaar. De indicator is ook sterk afhankelijk van de meteorologische condities. Knelpuntenanalyse Oplossing De resultaten van de volgende jaren dienen afgewacht te worden om dit eventueel te kunnen relateren aan het gewijzigde mestbeleid. Zie toelichting Het provinciebestuur speelt hoofdzakelijk via de milieuvergunningen (meer bepaald aantal dieren en mestverwerking) op deze problematiek in. Niet alleen door het aandeel mest in de bodem te verminderen, maar ook door de inzaai van wintergroenbedekkers en de aanleg van bufferstroken langs waterlopen kan nitraatuitspoeling verder gereduceerd worden. Daarnaast werkt Inagro (vanuit het CVBB (Coördinatiecentrum voorlichting en begeleiding duurzame bemesting)) rond de MAPmeetpunten. De meetpunten worden opgevolgd en de landbouwers worden intensief gesensibiliseerd en begeleid tot het beredeneerd bemesten van hun percelen. Dit heeft een positieve invloed op de gemeten nitraatconcentraties. pg.5/6
Administratief Naam Contactgegevens Elly Debever Provinciehuis Boeverbos Koning Leopold III-laan 41 8200 Sint-Andries tel 050 40 31 11 fax 050 40 03 03 elly.debever@west-vlaanderen.be Datum ontwerpversie : 21-02-2014 definitieve versie: 21-02-2014 printversie: 25-03-2014 pg.6/6