Van: H. de Gooijer (Ecofys), J. Verschelling (Ecofys), M. Scholtens (K+V) Voor: Gemeente Terneuzen Onlangs onderzochten Ecofys en K+V de mogelijkheden van duurzame energie in Zeeuwse gemeenten. Per gemeente werden de mogelijkheden geïnventariseerd. Deze inventarisatie bestond uit twee delen: 1. Inventarisatie van het potentieel van duurzame energie binnen de gemeentegrenzen. 2. Inventarisatie van een aantal interessante projectmogelijkheden voor het vervolgtraject. Het eerste deel heeft een potentieel met onderverdeling over sectoren en technieken opgeleverd (zie 1), zowel voor Terneuzen als omliggende gemeenten. Daarnaast heeft een brainstorm een lijst van mogelijke projecten opgeleverd (zie 2). Tijdens een werkbijeenkomst zijn de meest kansrijke projecten geselecteerd (lokaal of regionaal), welke in deze eindrapportage zijn uitgewerkt tot een overzichtelijke projectsheet met aanbeveling over de te nemen stappen. 1 Potentieel van aanbod van duurzame energie 1.1 Terneuzen Met behulp van de gestandaardiseerde DE-scan 1 is het potentieel aan duurzame energie (behalve windenergie) ingeschat. Uit deze scan is naar voren gekomen dat in Terneuzen ca. 440.000 Gigajoule 2 duurzame energie jaarlijks kan worden opgewekt. Hiermee kan het energiegebruik van bijna 5.000 huishoudens (20% van de 25.000 huishoudens in Terneuzen) volledig duurzaam worden gecompenseerd. Het potentieel kan worden verdeeld in: 1. Duurzame energie dat in en op gebouwen (woningen, boerderijen, kantoorgebouwen, andere bedrijfsgebouwen) wordt opgewekt. Hierbij dient met name te worden gedacht aan toepassingen van zonne-energie en warmtepompen. Dit deel bedraagt in Terneuzen 66%. 2. Duurzame energie dat uit biologische afvalproducten wordt opgewekt, met name uit organisch afbreekbare reststoffen, zoals mest, snoeihout en GFT-afval. Het potentieel van deze bioenergie bedraagt in Terneuzen 34%. Exacte resultaten staan vermeld in bijlage 1. 1 Er is gebruik gemaakt van software van Novem, aangepast naar eigen inzichten van Ecofys. Deze software gaat uit van aannamen om het zogenaamde praktische potentieel van duurzame energie te bepalen. Hieronder wordt verstaan dat bewezen technologie wordt toegepast die (eventueel door subsidie) rendabel is of anderszins toegevoegde waarde voor de doelgroep biedt. Er wordt bijvoorbeeld aangenomen dat 50% van de bestaande woningen met een zonneboiler en vier zonnepanelen kunnen worden uitgerust, en evenzo 90% van de nieuw te bouwen woningen. 2 Een gigajoule (GJ) is 1 miljard Joule, dit is de eenheid van energie. Statistisch gebruikt een gemiddeld Nederlands huishouden op jaarbasis 89 GJ, verdeeld over elektriciteit, warmte en gas. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 1/16
De volgende figuur geeft een indruk van de gebouwgebonden opties, verdeeld over de sectoren. 31% 14% 42% Volkshuisvesting Gemeente Vastgoed Sport & recreatie Onderwijs Infrastructuur Zorg Bedrijven Agrarisch 2% 7% 1% 1% 2% Figuur 1 Het potentieel van gebouwgebonden duurzame energie opties verdeeld over verschillende sectoren. De technieken die het mogelijk maken om het duurzame energie potentieel nuttig te gebruiken, worden toegelicht in bijlage 2. Een onderverdeling van het potentieel over deze technieken biedt de volgende figuur. Zonnepanelen Zonnewarmte actief 29% 35% Zonnewarmte passief Omgevingswarmte Energie-opslag 5% 3% 4% 1% 23% Vergisting natte biomassa Verbranding droge biomassa Figuur 2 Het potentieel van duurzame energie in de gemeente Terneuzen over de verschillende technieken. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 2/16
Mede op basis van deze figuren trekken wij de volgende vier conclusies: 1. Met het praktische potentieel aan duurzame energie in Terneuzen is het mogelijk om 20% van het huishoudelijke energiegebruik duurzaam te compenseren. 2. Het potentieel van bio-energie is relatief groot (34%). Hiervan wordt 14% ingevuld door natte biomassa stromen uit de agrarische sector en gemeentelijk beheer. De overige 86% bestaat uit droge biomassa uit de agrarische sector (met name snoeihout tuinders 3 en stapelbare mest uit de pluimveesector 4 ), ingezameld afvalhout en snoeihout uit plantsoenen, recreatiegebieden, bos e.d. 3. Met 27% van het totaal (incl. bio) biedt volkshuisvesting goede mogelijkheden om duurzame energie toe te passen. Denk hierbij vooral aan mogelijkheden van zonnepanelen en zonnewarmte in de bestaande bouw en nieuwbouw. 4. De agrarische sector en bedrijven leveren volgens de figuur tevens interessante mogelijkheden voor andere duurzame energie (niet bio-energie). Dit komt met name door de dakvlakken van boerderijen en bedrijfspanden die voor zonnepanelen kunnen worden benut. Het is echter de vraag of dit potentieel ook in de praktijk kan worden ingezet. Bovenstaande resultaten zijn gebaseerd op het praktisch potentieel van de gemeente. Hiermee wordt bedoeld het toepassen van bewezen technologie, dat (eventueel door subsidie) rendabel is of anderszins een toegevoegde waarde voor de doelgroep biedt. De volgende, voor Terneuzen relevante, duurzame energiebronnen zijn buiten beschouwing gelaten: 1. Getijdenenergie: Het is technisch mogelijk om de stromingsenergie van de in- en uitgaande eben vloedstroom van de Westerschelde te benutten. De provincie laat dit momenteel onderzoeken. 2. Energie uit osmose. Mogelijk dat in de toekomst (termijn ca. tien jaar) de potentiële energie uit het grensvlak tussen zoet en zout benut kan worden. Bij het spuien van overtollig polderwater in de Westerschelde kan deze energie worden gewonnen. De provincie Zeeland laat de mogelijkheden momenteel onderzoeken. 3. Bio-energie uit energieteelt: Vanwege het enorme areaal aan landbouwgrond in de gemeente biedt energieteelt in de toekomst wellicht goede mogelijkheden. Het areaal aan akkerbouwgrond bijvoorbeeld (ca. 7.000 ha in gemeente Terneuzen) biedt een potentieel van 1,0 miljoen GJ duurzame energie, waarmee 11.000 huishoudens duurzaam gecompenseerd kunnen worden. Energieteelt is echter economisch nog niet haalbaar, vanwege de vaak negatieve prijs van bijvoorbeeld snoeihout afval. De vraag naar brandstof voor bio-energiecentrales zou veel groter moeten zijn om energieteelt te overwegen. 3 Snoeihout van de 120 ha fruitteelt 4 Gedroogde kippenmest van de circa 100.000 leghennen kan worden verbrand of vergast. Er is slechts een klein aantal bedrijven hiermee actief. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 3/16
1.2 Terneuzen en de regio Het onderzoek voor de gemeente Terneuzen vond in dezelfde periode plaats als het onderzoek voor de overige Zeeuwse gemeenten. Onderstaande figuren geven de resultaten van Terneuzen weer in vergelijking met deze naburige gemeenten. DE-potentieel (GJ/jaar) 500,000 400,000 300,000 200,000 100,000 Bio: buitengebied Bio: gem. beheer Bio: agrarisch Agrarisch Bedrijven Zorg Infrastructuur Onderwijs Sport & recreatie Gemeente Vastgoed Volkshuisvesting 0 Vlissingen Middelburg Veere Schouwen-Duiveland Goes Reimerswaal Tholen Noord Beveland Kapelle Borsele Terneuzen Hulst Sluis Ter vergelijking: Een gemiddeld huishouden gebruikt 89 GJ Figuur 3 Terneuzen in vergelijking met het potentieel van duurzame energie in naburige gemeenten 2 Projectmogelijkheden Terneuzen Onderstaande tabel biedt een overzicht van projecten die tijdens de startbijeenkomst op 4 december 2003, alsmede tijdens interviews ter plaatse, naar voren zijn gebracht. Vervolgens zijn enkele projecten geselecteerd tijdens de werkbijeenkomst om een plan van aanpak uit te werken in de vorm van een projectsheet. Dit plan van aanpak vindt u in de bijlage. Tabel 1 (zie volgende pagina) Projectmogelijkheden in de gemeente Terneuzen. Het toepassen van duurzame energie gaat meestal gepaard met het maximaal benutten van energiebesparingsmogelijkheden, met name bij toepassingen in de gebouwde omgeving. Dit is aangegeven in de toelichting in de middelste kolom. In de laatste drie kolommen staat een indicatie van een drietal aspecten waarop deze projecten kunnen worden beoordeeld om een vervolgtraject in te zetten, waarvoor een plan van aanpak in de volgende fase wordt uitgewerkt. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 4/16
Nr. Titel Toelichting Realisme korte termijn Potentieel CO2 besparing Uitstraling 1 Brandweerkazerne: Ca. 350m2 realisatie +/- - Hoek 04/5 2 Brandweerkazerne: Klein, voor ca. 2 auto s. 05 +/- - Zaamslag 3 Brandweerkazerne: Grote kazerne (ca. 10 auto s, 1.500m2) 06 +/- - Terneuzen, grote (10 auto s of meer?), incl. tunnel, 4 Masterplan Axelsedam Was bedrijventerrein met winkels en bedrijven, winkel / Gefaseerde + + woon combinaties, onderdelen zijn Schuttershofgebied (winkels + 80 woningen), kop van de Noordstraat (30-40). aanpak, vanaf 05 5 Waterfront Woningbouw woontoren(s), waar watertoren stond Bouw gestart + +/- 6 Herbestemming huidige Terschorre verhuist, de locatie krijgt een nieuwe n.n.b. Terschorre bestemming 7 Stedelijke randzone Ontwikkeling stedelijke randzone richting Koegorspolder Lopend? + +/- bedrijventerrein (nieuw), vooral kantoren. 8 Othene zuid Woningbouw (1200 woningen) nu in aanbouw gefaseerd in Gefaseerd: 2003- ++ ++ volgende fase (3) nog mogelijkheden. Grond reeds verkocht aan ontwikkelaar. Komen ook scholen. 12 9 Axel: plan buitenweg Bouw 80 woningen door corporatie, grond in eigendom van 2006? + + de gemeente. 10 Bouw van diverse WZC Philippine, Sluiskil (40 eenheden) Zuiddorpe (24 >2004 + +/- woonzorg complexen eenheden), Sas van Gent, Zaamslag (Molenhof), Blide in Terneuzen 11 Glastuinbouw Een deel van de polder komt beschikbaar voor grootschalige Is al bezig ++ +/- Koegorspolder glastuinbouw, evt met gebruik van restwarmte 12 PV op vuilstort Vuilstortplaats wordt binnenkort gesloten. Mogelijk Sluiting vuilstort +/- ++ Koegorspolder volleggen met PV op korte termijn 13 Mestvergisting Fa. Kunst wil mestvergister bouwen in Koegorstpolder Onbekend ++ - 14 Gemeentelijke biomassa Ca. 6.000 ton GFT per jaar, verder snoeihout (wordt nu Onbekend ++ - versnipperd en gecomposteerd). 15 Nieuwbouw scholen Basisscholen Oude Vaart en de Reede willen uitbreiden Onbekend +/- + 16 Bredeschool Lievenspolder: Willebrordschool samen met kinderopvang 2004 +/- + en buurthuis Mogelijk ook bredeschool in de Oudelandshoeve polder. 17 Nieuwe gemeentewerf Nieuwbouw plannen (nog onzeker) voor gemeentelijke Ca 2006 +/- +/- buitendienst. Ca. 4.000m2 18 Wilgenteelt op baggerspeciedepot Er bestaan plannen (RWS) voor een baggerspecie depot in de Koegorspolder. onbekend +/- - Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 5/16
3 Conclusie Fase 1 Als het volledige potentieel in Terneuzen wordt benut dan wordt 20% van het energieverbruik van de huishoudens gedekt. Om verdergaande energie en CO 2 doelstellingen te kunnen halen (bijvoorbeeld 100% van het energieverbruik door huishoudens is afkomstig van uit duurzame energie) dienen ook andere mogelijkheden te worden benut om CO 2 uitstoot te vermijden. Daarnaast zijn er in de toekomst mogelijk kansen voor getijdenenergie, energieteelt en energie uit osmosecentrales. Indien volledig benut, zal het potentieel van deze bronnen een mogelijke veelvoud van het huidige praktische potentieel bieden. Praktische en economische bezwaren verhinderen op korte termijn het inzetten van een vervolgtraject. In vergelijking met de gemeenten in de regio biedt Terneuzen een relatief hoog duurzame energie potentieel. Dit is het gevolg van het in de regio relatief hoge bevolkingsaantal gecombineerd met een groot buitengebied, waardoor zowel de mogelijkheden in de gebouwde omgeving als voor bio-energie groot zijn. Een longlist met achttien projecten is opgesteld. In lijn met de goede mogelijkheden in de gebouwde omgeving, zijn de meeste projecten hieraan gerelateerd. Tijdens de werkbijeenkomst zijn de meest kansrijke projecten geselecteerd. In de bijlage vindt u een uitwerking van deze projecten in de vorm van een overzichtelijke projectsheet met aanbevolen stappen. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 6/16
Bijlage 1 Overzicht praktisch potentieel Terneuzen Zonnepanelen Zonnewarmte actief Zonnewarmte passief Omgevingswarmte Energie-opslag Vergisting natte biomassa Verbranding droge biomassa Totaal Volkshuisvesting 36.336 77.084 2.075 4.287 119.781 Gemeente Vastgoed 3.780 30 3.811 Sport & recreatie 1.585 1.875 133 3.593 Onderwijs 5.303 60 5.363 Infrastructuur 0 21.000 21.000 Zorg 906 4 1.365 2.200 2.562 7.037 Bedrijven 71.974 9.472 8.279 89.725 Agrarisch 37.286 648 3.177 1.160 42.271 Bio: agrarisch 11.812 33.782 45.594 Bio: gem. beheer 10.145 75.956 86.101 Bio: buitengebied 16.510 16.510 157.169100.611 3.500 19.299 12.001 21.958 126.248 440.786 Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 7/16
Bijlage 2 Duurzame energie technieken Zonne-energie Zonnewarmte actief Zonnewarmte passief Zonnepanelen Omgevingswarmte (warmtepompen) Energie-opslag (aquifers) Bio-energie Vergisting van natte biomassa Verbranding van droge biomassa Zonlicht wordt met behulp van collectoren omgezet in warm water. De systemen worden meestal ingezet voor de warmwatervoorziening (zonneboilers), maar kunnen ook voor ruimteverwarmingsdoeleinden worden gebruikt. Zonne-energie zonder gebruik van apparaten. De warmtevraag bij ruimteverwarming en de elektriciteitsvraag voor verlichting (daglicht) wordt verlaagd door zonlichtinstraling. Maximale benutting van passieve zonnewarmte vraagt om een optimaal gebouwontwerp. Zonnepanelen zetten (zon)licht om in elektriciteit. De panelen zijn gekoppeld aan het elektriciteitsnet, zodat elektriciteit die niet wordt verbruikt teruggeleverd kan worden aan het net. Warmtepompen brengen met behulp van mechanische energie de gratis warmte/energie die in de omgeving aanwezig is in grond- of oppervlaktewater of de buitenlucht (relatief lage temperatuur) op een hoger en bruikbaar temperatuurniveau. Deze techniek is te vergelijken met een omgekeerde koelkast. In de zomer wordt overtollige warmte opgeslagen in ondergrondse watervoerende lagen (zogenaamde aquifers ). Diezelfde warmte wordt er in de winter uitgehaald en gebruikt voor verwarming. Omgekeerd kan in de winter koude worden opgeslagen die in de zomer voor koelingsdoeleinden kan worden gebruikt. Alleen toepassingen van seizoensopslag van warmte, die met niet-fossiele energiedragers (zoals zonne-energie en warmtepompen) is opgewekt, worden meegeteld. Door biologische afbraak van natte biomassastromen (varkensmest, GFT, berm- en slootmaaisel). Door bacteriën onder uitsluiting van lucht ontstaat biogas dat direct kan worden omgezet in elektriciteit en warmte. Minimaal 2.500 ton per jaar nodig voor een unit. Snoei- en dunningshout, gedroogde kippenmest en ander droog bio-afval wordt verbrand of vergast. Hiermee wordt warmte en/of elektriciteit opgewekt. Meestal wordt voor de energieomzetting gebruik gemaakt van een warmte/krachtinstallatie (minimaal 10.000 ton per jaar nodig), maar ook alleen warmte opwekken is mogelijk (minimaal 1.000 ton per jaar nodig). Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 8/16
Bijlage 3: Project sheets Wat kunnen de Zeeuwse gemeentes met biomassa? Achtergrond: Biomassa in Zeeland 5 : 20.000 ton bermgras 45.000 ton GFT-afval 12.000 ton houtafval (waaronder ook geverfd en geïmpregneerd hout dat een speciale verwerking vergt) ton snoeihout uit de openbare ruimte 13.000 ton grof tuinafval Rooi- en snoeihout uit de fruitsector (7.5 ton/ha/jr) Mest Sommige van deze stromen kunnen gemeenten alleen tegen betaling kwijt (zoals GFT, bermgras, verontreinigd hout). De meeste gemeenten hebben meerjarige contracten afgesloten voor de afvoer van GFT. Niet alle bovenstaande gemeentelijke biomassa is beschikbaar. GFT wordt bijvoorbeeld middels compostering verwerkt tot compost en hiervoor hebben de gemeenten langlopende contracten afgesloten. Soms wordt het gemeentelijke snoeihout gebruikt voor voetpaden in de vorm van houtsnippers of wordt via een gedoogbeleid verbrand in de openlucht. Daarnaast is een bepaalde hoeveelheid snoeihout ook noodzakelijk als structuurmateriaal bij groencompostering. Iepenhoutafval wordt bijvoorbeeld verwerkt in de spaanplaatindustrie. Afhankelijk van het soort biomassa, de marktwaarde, de hoeveelheid en de lokale kansen en regionale verwerkende instanties zijn verschillende Duurzame Energie-trajecten mogelijk. Enkele voorbeelden: vergisten van GFT-afval met opwekking van elektriciteit en warmte grootschalig thermische verwerking van houtachtige biomassa met de opwekking van elektriciteit en/of warmte (b.v. bij industriele partijen) kleinschalig thermische verwerking van houtachtige biomassa met de opwekking van warmte (b.v. bij kassen, woonblokken, zwembaden) mestvergisting met eventuele toevoegingen van bijvoorbeeld bermgras of vetten (er loopt op dit moment een initiatief voor mestvergisting in de gemeente Sluis en in de gemeente Hulst) co-vergisting van bijvoorbeeld bermgras of vetten bij RWZI s (bij het waterschap de Zeeuwse Eilanden is ruimte voor vergisting van extra biomassa i.v.m. een verbeterd procédé van rioolslibvergisting). productie van koolzaad/suikerbieten/graan voor de productie van biobrandstoffen. 5 Op basis van (bewerkte) CBS gegevens en opgaves van gemeenten. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 9/16
Betrokken partijen: Gemeente, ondernemers, energiebedrijf, afvalverwerkende partijen (Olaz/Delta milieu), agrariërs, waterschappen, projectontwikkelaars, staatsbosbeheer, Zeeuws landschap. Omvang van het project: Aangenomen dat het afvoeren van bermgras en GFT 35 euro per ton kost zijn de kosten voor de gezamenlijke Zeeuwse gemeenten: 2,275,000 Euro. Dit zijn de huidige verwerkingskosten. Voor een DE optie zal meer moeten worden betaald, maar daar staan mogelijk ook weer opbrengsten tegenover. Aangenomen dat snoeihout en 25% van het houtafval kan worden verkocht voor een prijs van Euro 25 per ton t.b.v. het opwekken van schone biomassa, dan zijn de opbrengsten voor de Zeeuwse gemeenten: 200,000 Euro. Echter, de biomassa moet dan wel op specificatie worden aangeleverd. Met het op specificatie maken is al snel een zelfde bedrag (25 Euro/ton) gemoeid. De gemeente verdient er dus niet aan. Combinatie met andere projecten mogelijk? Bouwprojecten waar constante warmtevraag is (nieuwbouwwoningen met hoge warmtevraag per ha, zwembaden, verzorgingstehuizen, glastuinbouw). Bedrijvigheid in de gemeente. Financiering: gemeente, bedrijven, provincie Kansenstudie biomassa voor een gemeente kost 10.000-15.000 Euro. Te nemen stappen (uitvoeringsstrategie): Vaststellen van biomassa stromen: hoeveelheden, wat gebeurt er nu mee, contractduur, wat zijn de kosten en wat zijn de baten? Bepalen van mogelijke bestemmingen: Aanwezigheid van warmtevraag: zwembad, koelhuizen, zorgcentra, glastuinbouw, bedrijven, etc Bestaande of nieuw te bouwen vergistingsinstallaties (bijvoorbeeld mest- of slibvergistingsinstallaties). Vaststellen mogelijkheid van regionale aanpak samen met naburige gemeenten. Vaststellen mogelijkheid van aanvoer van biomassa Overleg met de partij die de warmtevraag heeft, evt met energiebedrijven. Verder: gemeenten moeten zich aktief opstellen naar bedrijven die veel energie gebruiken. Voor deze bedrijven kan het opzetten van bijvoorbeeld biomassa WKK interessant zijn. Resultaat: Optimaal gebruik van biomassa voor het opwekken van DE. Wijk of bedrijventerrein met hogere EPL. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 10/16
Ontwikkelen van standaard oplossingen voor kleinere nieuwbouwprojecten in Zeeland Achtergrond: In Zeeland zullen de komende jaren tientallen (brede) scholen, woonzorgcombinaties en kleinere woningbouwprojecten (maximaal 5-50 woningen) worden gebouwd. Dergelijke projecten spelen in alle 13 Zeeuwse gemeentes. Deze projecten op zich zelf zijn meestal te klein voor het inzetten van warmtepompen in combinatie met een collectief warmtenet. Afhankelijk van het draagvlak bij de gemeente en betrokken partijen zijn nog wel andere opties mogelijk. Het aanreiken van standaardoplossingen aan de gemeentes zou kunnen helpen om deze bouwprojecten met een lage CO2 uitstoot te realiseren. Betrokken partijen: Gemeentes, provincie, schoolbesturen, zorgverlenende instanties, woningbouw corporaties, projectontwikkelaars, (toekomstige) bewoners, energiebedrijven. Financiering: Projectontwikkelaars, schoolbesturen, gemeente, woningcorporatie, zorgverleners, bewoners, gemeente, energiebedrijf. Te nemen stappen (uitvoeringsstrategie): Met name de kleinere gemeentes hebben weinig kennis en capaciteit in huis om vast te stellen welke opties mogelijk zijn, waardoor meestal voor conventionele oplossingen wordt gekozen (bijv. een gasgestookte ketel). Om deze gang van zaken te doorbreken zou een cluster van gemeentes of de provincie de volgende stappen kunnen nemen: Opdelen van de diverse kleinschalige bouwprojecten in verschillende categorieën met dezelfde karakteristieken (energievraag, gebruikspatroon, wel/geen gronduitgifte door de gemeente, etc). Per categorie vaststellen wat de opties en de bijbehorende stappen zijn (bijvoorbeeld het toepassen van een mini WKK installatie, statiegeldregeling, toepassen individuele warmtepompen, etc). Opstellen van een overzichtelijk schema met de mogelijkheden, factoren, kosten, en de te nemen stappen en de nieuwe aanpak communiceren met de betrokken partijen. Resultaat: Realisatie van kleine nieuwbouw locaties met lagere CO2 uitstoot. Opbouw van kennis en ervaring bij Zeeuwse (bouw)partijen. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 11/16
Energie efficiënte glastuinbouw in Zeeland Achtergrond Deze sector zal de komende jaren groeien in Zeeland. De belangrijkste lokatie ligt in de gemeente Terneuzen. Daarnaast zijn er nog enkele andere locaties. Het gaat vooral om grote bedrijven. Er zijn diverse goede mogelijkheden om de CO2 uitstoot van glastuinbouw terug te dringen (gebruik van restwarmte, seizoensopslag van warmte, inzetten van WKK), met name wanneer nieuwe kassen worden gebouwd of oude worden vervangen. Van belang is dat de gemeentes die hiermee te maken hebben goed op de hoogte zijn van de huidige technologische (on)mogelijkheden. Daarnaast is het van belang om glastuinbouw gebieden goed te situeren en de onderlinge samenwerking tussen tuinders en omliggende industrie te bevorderen. Landelijke normen voor o.m. energieverbruik staan genoemd in het glami convenant. Het energieverbruik per vierkante meter grondoppervlak wordt stapsgewijs verlaagd tot 2010. Fase van het project: Terneuzen: locatiekeuze gaande (Witteveen en Bos adviseert), daarna moet een MER worden opgesteld. Kapelle: realisatie in 2004 Reimerswaal: bouw nu bezig St Annaland: bouw moet nog plaatsvinden Betrokken partijen: Gemeentes, provincie, glastuinbouwers (zoals Seasun, Agro Care), industrie, project ontwikkelaar(s) (Reimerswaal: Fortis vastgoed), kassenbouwers, financiers, grondeigenaren (boeren, Zeeland seaports), adviseurs, omwonenden en energiebedrijven. Omvang van het project: Terneuzen (o.m. Koegorspolder): 70-300 Ha Rilland: 80-100 hectare Kapelle: ca 50 hectare Sint Annaland: ca 20 hectare Sirjansland: ca 40 hectare Combinatie met andere projecten mogelijk? Voor glastuinbouw is warmte, water, licht en soms ook CO2 nodig. Soms kan restwarmte of CO2 worden gebruikt van nabij gelegen industrie, ketelhuis of WKK station. Wanneer verschillende glastuinbouwers samenwerken, kan soms een schaalvoordeel worden bereikt waardoor bepaalde opties rendabel worden, zoals bijvoorbeeld seizoensopslag van warmte in de bodem, een WKK station, o.i.d.. Financiering (bron, omvang): Ondernemers, financiers. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 12/16
Te nemen stappen (uitvoeringsstrategie): De gemeente waarin de glastuinbouw plaatsvindt heeft het overzicht van de bouwplannen van de glastuinbouwers, de nabijgelegen industrie, andere bouwplannen, etc. Zodra de locatie vastligt is het van belang om de mogelijkheden op energiegebied vast te stellen. 6 Met een energievisie kunnen de energieopties worden vastgesteld, bijvoorbeeld: o restwarmte en CO2 benutting, o seizoensopslag van warmte in de bodem, o een WKK station, aanvoer van biomassa, o mogelijkheden voor samenwerking vanwege schaalvoordeel Bepalen van de ambities Doorlopen procedures (MER (de energievisie kan worden gebruikt voor het stuk over energie in de MER), aanpassing bestemmingsplan, bouwvergunningen etc). Resultaat: Na het uitvoeren van de energievisie: Overzicht van de opties. Beoogd resultaat: realisatie van een lage CO2 uitstoot en laag energieverbruik. 6. Afhankelijk van de grootte van de locatie en de complexiteit van de locatie kost dat ca 15-20,000 Euro. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 13/16
Ontwikkeling stedelijke randzone (bedrijventerrein) Achtergrond Ontwikkeling van industrieterrein Stedelijke Randzone in Terneuzen ongeveer 53 Ha. Bruto, waarvan 32 Ha. netto uitgeefbaar Gemeente heeft de grond nog niet verworven Specifieke bedrijven nog niet bekend: lichte industrie Uitgeven gedurende een periode van ca 20 jaar. Fase van het project: initiatief fase. Grond wordt momenteel aangekocht door WinWind. Realisatiedatum: Verwachte realisatie in 2020 Betrokken partijen: Gemeente, projectontwikkelaars (WinWind, overige onbekend) ondernemers, en bedrijven in de kanaalzone. De grond wordt aangekocht door WinWind en vervolgens doorverkocht aan de gemeente of een andere projectontwikkelaar. De gasleiding is van Gasunie/Delta, waterleiding van Delta en 50 kv-stroomleiding van Delta. De mogelijk aan te leggen weg naar de tunnel onder het kanaal wordt vermoedelijk een Rijksweg (N62). Omvang van het project: 53 Ha. Bruto Combinatie met andere projecten mogelijk? Er komt misschien een weg richting de tunnel onder het kanaal Gent-Terneuzen Er moeten wellicht leidingen verplaatst worden Financiering (bron, omvang): gemeente heeft budget om gronden te kopen tegen een vaste prijs, er zijn nog geen budgetten voor bouwrijp maken e.d.; projectontwikkelaars = onbekend. Te nemen stappen (uitvoeringsstrategie): De gemeente heeft het overzicht van de soort activiteiten die gaan spelen, de omvang van de activiteiten en heeft inzicht in het te verwachten energieverbruik. Deze kennis dient te worden benut. Samenwerking tussen bedrijven kan leiden tot lagere energiekosten en CO2 reductie bijvoorbeeld vanwege het benutten van restwarmte. Door schaalvergroting kan de aanleg van een gezamenlijk put voor seizoensopslag mogelijk gaan renderen, waar deze optie voor individuele bedrijven niet haalbaar zou zijn. Ook opties als gezamenlijke energie inkoop, het opstellen van een WKK installatie of parkbeheer kunnen tot kostenbesparingen leiden. Opstellen van een energievisie 7, evt. in combinatie met een of meer van de andere bedrijventerreinen. Vaststellen van de energieambitie (bijvoorbeeld: bedrijventerreinen met een hoge EPL of lage CO2 uitstoot) op basis van de opties. Besluitvorming en realisatie Resultaat: Na het uitvoeren van de energievisie: Overzicht van de opties voor energievisie, kosten en de te nemen stappen. Beoogd eindresultaat: bedrijventerreinen met hoge EPL of met weinig CO2 uitstoot. 7 Afhankelijk van de omvang en complexiteit kost dit ca 10-15,000 Euro. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 14/16
Woningbouw in Othene, gemeente Terneuzen Achtergrond Voor de komende jaren is dit hét grote woningbouw project in Terneuzen. Grond is al verkocht aan de projectontwikkelaar. Nieuwbouw van ca 1200 woningen. 1 (brede) school met een optie voor een 2 e school op een andere locatie. 1 winkelcentrum met buurtvoorzieningen (snackbar, kapper). Op dit moment is geen woonzorgcombinatie voorzien. Een wozoco is bestemmingsplantechnisch wel mogelijk. In het totale plan is 20% vrije kavelbouw voorzien. Voor de deelexploitatiegebieden 3 t/m 6 zal naar verwachting ook een deel sociale woningbouw plaatsvinden. Aantal woningen is nog onbekend. Bijzonderheden: het plangebied is onderverdeeld in 6 fasen. Per fase wordt een exploitatieovereenkomst tussen gemeente en projectontwikkelaar afgesloten waarbij het woningprogramma en eisen aan duurzaamheid kunnen worden aangepast. Fase van het project: Op dit moment zijn voor fase 1 en2 exploitatieovereenkomsten afgesloten. In de loop van 2005 zal naar verwachting fase 3 gaan spelen. Per fase gaat het steeds om ongeveer 200 woningen. Het totale plan omvat 1200 woningen. Realisatiedatum: 2014 Betrokken partijen: Alle grond is reeds verkocht. Ontwikkelaar is Projectontwikkeling Zeeland (onderdeel van Amstelland Wonen. De bouwpartijen zijn nog niet bekend, maar waarschijnlijk zal Imotec zeker een aantal woningen bouwen in fase 3. Omvang van het project: het project omvat 113 ha, waarvan 75 ha netto aan woningbouw Combinatie met andere projecten mogelijk? Een (brede) school en een winkelcentrum zijn voorzien in het plan. Op dit moment zijn er geen concrete initiatieven voor een woonzorgcombinatie. Rietlanden I is een luxe villawijk in ontwikkeling naast Othene Zuid. Dit project is ver afgerond. Financiering (bron, omvang): onbekend Te nemen stappen (uitvoeringsstrategie): Korte inventarisatie van de situatie 8 : wat is de positie van de gemeente, van de ontwikkelaar en welke andere afspraken zijn er gemaakt (bijvoorbeeld met de woningcorporatie). Is er draagvlak voor aansprekende duurzame energie- en 8 De kosten van deze korte inventarisatie bedragen ongeveer Euro 1000-1500. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 15/16
energiebesparingsopties? Afhankelijk van de situatie: quick scan doen 9 of energie visie opstellen om aan te geven wat de duurzame energie- en energiebesparingsopties zijn. Afspraken maken met ontwikkelaar, woningcorporaties, schoolbestuur, zorgleverancier en andere bouwpartijen over duurzame energie, energiebesparende maatregelen, eventueel toepassen statiegeldregeling. Om dit proces te laten slagen kan het noodzakelijk zijn dat de gemeente begeleiding krijgt van een deskundige. Resultaat: Een woonwijk waarin een aantal aansprekende duurzame energie- en energiebesparingsopties zijn benut. Opbouw van kennis en ervaring binnen de gemeentelijke organisatie en bij bouwpartijen. 9 Een quick scan om de opties in kaart te brengen kost ongeveer Euro 4000-6000. Een standaard energievisie kost ca Euro 15,000. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 16/16