1
2
Resultaten paddenstoeltelling 2010 Natuurpunt organiseerde in 2010 voor de eerste keer een paddenstoelkijkweekend in Vlaanderen. Op 16 en 17 oktober wilden we iedereen de tuin in sturen om op zoek te gaan naar paddenstoelen. Naast het verzamelen van cijfers was het ook de bedoeling om mensen bewust te maken van de nuttige rol van paddenstoelen in de natuur en in de tuin. In dit kort verslag bespreken we de resultaten van de eerste telling. Bedankt aan alle speurneuzen voor de inspanning om ons deze leuke en belangrijke informatie te bezorgen. Aantal deelnemers Met 2.500 abonnees op de paddenstoelen.flits hadden we toch gehoopt op evenveel deelnemers aan het groots aangekondigde telweekend. Wij konden slechts 204 deelnemers registreren. Een aantal enthousiastelingen liet weten dat er de voorbije maand veel meer paddenstoelen hadden gestaan in de tuin. Het weer was niet optimaal doordat het seizoen dit jaar vroeger van start was gegaan, maar er waren her en der toch nog voldoende paddenstoelen te vinden. Net zoals bij de andere telacties van Natuurpunt merken we een ongelijke verdeling van de tellers over de provincies. Ook voor dit telweekend hinkt Limburg achterop. Uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kregen we geen enkele waarneming binnen. De meeste waarnemingen kwamen uit de provincie Antwerpen, Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant. Een Nederlander en een Waal gaven hun tuinwaarnemingen door. Wanneer we rekening houden met het aantal inwoners per provincie, komen we voor de deelnemers per provincie aan de percentages in figuur 2. De meeste deelnemers kwamen dan uit Vlaams-Brabant, gevolgd door Oost-Vlaanderen en Antwerpen. Uit de provincies West-Vlaanderen en Limburg hadden we proportioneel gezien evenveel deelnemers. Figuur 1 Verdeling van de deelnemers aan het telweekend over de provincies 3
Figuur 2 Verdeling van de deelnemers aan het telweekend over de provincies, gecorrigeerd met het aantal inwoners. Aandacht in de media Ondanks het feit dat ons telweekend samenviel met de week van het bos, de week van de kansarmoede en de politieke impasse was er wel interesse voor het telweekend. Er waren radiointerviews op Radio 2 Vlaams-Brabant, Radio 2 en Radio 1 Nationaal. De lokale tv-zenders uit Vlaams-Brabant (ROB TV) en West-Vlaanderen (WTV) brachten het telweekend in beeld. De eerste resultaten verschenen op Belga en in De Standaard. Aantal zwammen en aantal soorten In totaal werden 8.009 vruchtlichamen geteld. Dit aantal wordt sterk omhoog getrokken door een aantal soorten die massaal, in grote groepen kunnen verschijnen. Voorbeelden hiervan zijn Gewone zwavelkop, Gewoon elfenbankje, mosklokjes en Weidekringzwam. Van deze soorten werden er in een aantal tuinen meer dan 100 exemplaren geteld. In principe zal het in een tuin vaak om de vruchtlichamen van één organisme gaan. Indien we per soort één waarneming aanrekenen, komen we aan 1038 waarnemingen van 189 verschillende soorten. Nulwaarnemingen werden bij deze telling niet ingebracht. Dit geeft een gemiddelde van 5 soorten paddenstoelen per tuin. De soortenrijkste tuin ligt in West-Vlaanderen, er werden 36 soorten gezien. Op de tweede plaats staat een Antwerpse tuin uit de gemeente Liezele (Puurs) met 25 soorten. De derde plaats is voor een Limburgse tuin in Zonhoven, met 23 soorten. Deze drie tuinen behoren uiteraard toe aan specialisten. We moeten eerlijk bekennen dat het op naam brengen van paddenstoelen niet eenvoudig is. In de tuin van een leek of beginner worden sowieso minder soorten gezien. 4
Figuur 3 Verdeling van het aantal tuinen in functie van het aantal waargenomen paddenstoelen. Figuur 4 Verdeling van het aantal waarnemingen en het aantal soorten over de verschillende provincies. 5
De meeste soorten werden gevonden in de tuinen in de provincie Antwerpen. In de 55 bezochte tuinen werden 356 waarnemingen gedaan van 115 verschillende soorten. Dit betekent dat gemiddeld bijna 7 soorten per tuin werden gezien. In de provincies Oost-Vlaanderen en Vlaams- Brabant werden slechts 4 soorten per tuin waargenomen. Het gemiddeld aantal soorten per tuin in Limburg en West-Vlaanderen is 5. We kunnen een Top 20 opstellen voor de meest waargenomen paddenstoelen in de Vlaamse tuinen. 1 Gewone zwavelkop 75 2 Gewone krulzoom 71 3 Weidekringzwam 70 4 Gewoon Elfenbankje 69 5 Mycena spec. 53 6 Mosklokje spec. 42 7 Fopzwam spec. 40 8 Afgeplatte Stuifzwam 35 9 Vliegenzwam 34 10 Oranjegeel Trechtertje 33 11 Vlekplaat spec. 32 12 Geschubde inktzwam 31 13 Melkzwam spec. 25 14 Russula spec. 22 15 Parelamaniet 21 16 Champignon spec. 19 17 Hazenpootje 19 18 Platte tonderzwam 17 19 Eekhoorntjesbrood (s.l.) 9 20 Stinkzwam spec 9 De Gewone zwavelkop, een zeer algemene soort op dood hout, werd in 37% van de tuinen waargenomen. Op de tweede plaats komt de Gewone krulzoom (35%), een algemene symbiont bij allerlei loof- en naaldbomen. De Weidekringzwam staat op de derde plaats (34%), wat betekent dat minstens 1/3 van de onderzochte tuinen niet of weinig bemest worden. Ook het Gewoon elfenbankje, een zeer algemene opruimer op dood hout, komt vaak (34%) voor op houtstapels in de onderzochte Vlaamse tuinen. Mycena s (26%) en mosklokjes (21%) werden regelmatig in gazons gezien. De Vliegenzwam komt slechts op de 9 e plaats, deze soort heeft een voorkeur voor voedselarme zandgrond en verkiest berk en den als partner. In de provincie Antwerpen werden 115 soorten waargenomen, waarvan de Gewone zwavelkop (28 tuinen) de algemeenste is, op de tweede plaats staat gewoon elfenbankje (25 tuinen), en op de derde plaats de gewone krulzoom (22 tuinen). De vliegenzwam komt slechts op de 6 e plaats. In de provincie Limburg werden 49 soorten gezien, Weidekringzwam en Gewoon elfenbankje staan op de eerste plaats (6 tuinen), gevolgd door mycena sp. (5 tuinen). 6
In Oost-Vlaanderen werden 72 soorten gezien, met de Gewone krulzoom op de eerste plaats (24 tuinen), op de voet gevolgd door de Gewone zwavelkop (22 tuinen) en de Weidekringzwam met 21 tuinen. In Vlaams-Brabant werden 43 soorten waargenomen, met Weidekringzwam en Gewoon elfenbankje op kop (16 tuinen), gevolgd door Gewone zwavelkop en Gewone krulzoom (15 tuinen). De Vliegenzwam komt slechts op de 12 de plaats. In West-Vlaanderen werden 70 soorten gezien, met Weidekingzwam op kop (8 tuinen), gevolgd door Mycena sp., Gewone krulzoom en Gewoon elfenbankje (6 tuinen). Effecten van beheer en aanplantingen in de tuin Er werd in 204 tuinen gekeken naar paddenstoelen gekeken. Van 151 tuinen kregen we extra tuingegevens. 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Regelmatig gemaaid gazon Gazon met veel mos Weinig of nooit bemest Gede elte bedek t met houtsnippers 1 of meer eiken 1 of meer berken 1 of meer (Haag)beuken 1 of meer Dennen/ Sparren lid van Natuurpunt Figuur 5 Overzicht van de ingevulde tuingegevens in percentages. Een regelmatig gemaaid gazon vinden we in 75% van de onderzochte tuinen. 71% heeft veel mos in het gazon en 64% bemest het gazon weinig of nooit. In 44% van de tuinen zijn houtsnippers te vinden. De meest aangeplante bomen in de tuin zijn haagbeuk of beuk (56%), vervolgens den of spar (50%), eik (49%) en berk (48%). Van de deelnemers vulde 85% in dat ze lid van Natuurpunt zijn. 7
6 5 4 3 2 1 0 Regelmatig gemaaid gazon Gazon met veel mos Weinig of nooit bemest 1 of meer (Haag)beuken Gedeelte bedekt met houtsnippers 1 of meer eiken 1 of meer berken 1 of meer Dennen/Sparren lid van Natuurpunt aan voorwaarde voldaan niet aan voorwaarde voldaan Figuur 6 Overzicht van het gemiddeld aantal soorten in de tuinen waar wel of niet aan de gevraagde tuinkenmerken werd voldaan. We berekenden het gemiddeld aantal waarnemingen per tuin voor de tuinen waar aan de verschillende tuinkenmerken werden voldaan en vergeleken deze cijfers met het gemiddeld aantal soorten in de tuinen waar niet aan de voorwaarden werd voldaan. Hieruit kunnen we besluiten dat er in de gazons die regelmatig gemaaid werden minder paddenstoelen werden gezien. In de gazons met veel mos, die weinig of nooit bemest worden, zijn meer paddenstoelen te zien. Hoewel er heel wat soorten paddenstoelen graag op houtsnippers groeien, werden in de tuinen met houtsnippers minder paddenstoelen gezien. Met bomen in de tuin maak je kans op boombegeleidende paddenstoelen. In tuinen met berk, (haag)beuk en den of spar werden gemiddeld meer paddenstoelen gezien. In tuinen met eik daarentegen werden minder paddenstoelen aangetroffen. Het feit of de tuineigenaar al dan niet lid is van Natuurpunt heeft geen invloed op het aantal paddenstoelen in de tuin. Speciale vondsten in de tuinen Wie op zoek gaat naar paddenstoelen vind vroeg of laat wel een zeldzame soort. Het feit dat weinig mensen naar paddenstoelen kijken en dat je op de juiste moment op de juiste plaats moet zijn om ze te zien, maakt het zoeken naar paddenstoelen altijd spannend. In een tuin in het Oost-Vlaamse Merelbeke werd de Spechtinktzwam (Coprinus picaceus) gezien. Deze soort was tot voor kort enkel gekend uit het Zoniënwoud, maar blijkt zich stilaan uit te breiden over Vlaanderen. Momenteel werd deze goed herkenbare soort (foto links op de 8
voorkaft) in alle Vlaamse provincies gezien. Maar het blijft wel een zeldzame soort, die bij voorkeur groeit op humusrijke leembodem, in oudere loofbossen. Op vochtig vermolmd hout en plantenresten kan je de Kogelwerper (Sphaerobolus stellatus) vinden. Dit paddenstoeltje is slechts enkele mm groot en wordt door weinig mensen opgemerkt. Wellicht is het dus algemener dan de waarnemingen doen vermoeden. In een tuin met Zwarte els op nattere bodem werd de Rossige elzenmelkzwam (Lactarius omphaliformis) gevonden. Dit is natuurlijk niet meteen het biotoop dat je in een tuin verwacht. In de provincie Antwerpen behoort deze soort tot één van de prioritaire soorten om elzenbroekbossen te beschermen. Rossige elzenmelkzwam Johan Paulussen Kogelwerper, amper 2 mm groot Johan Dierckx In Oost-Vlaanderen werd in een tuin met een oude eikendreef het zeldzame Schaapje (Lactarius vellereus, een grote witte melkzwam) gevonden. Het Schaapje werd daar vergezeld door de Gewone hanenkam (Cantharellus cibarius) en Gewoon eekhoorntjesbrood (Boletus edulis). Deze twee laatste zijn ook geen algemene verschijningen in tuinen. Schaapje, zeldzame melkzwam Joris Dewit Tepelsatijnzwam Kurt Boux 9
In een paar tuinen met schrale, mosrijke gazons werden typische indicatorsoorten voor onbemeste graslanden gevonden: Tepelsatijnzwam (Entoloma papillatum), Wormvormige knotszwam (Clavaria fragilis), Gewoon vuurzwammetje (Hygrocybe miniata) en aardtongen (Geoglossum spec.). Deze soorten worden nog zelden gezien in graslanden, daar de bemestingsdruk in Vlaanderen bijna overal te hoog is. Aardtongen Frank Delbecque Wormvormig knotszwam Geert Vanhulle Twee exotische verrassingen die goed herkenbaar zijn aan geur en kleur zijn de Inktviszwam (Clathrus archeri) en de Traliestinkzwam (Clathrus ruber). De Inktviszwam is een echte exoot, die afkomstig is uit Australië. Men vermoedt dat de sporen tijdens de oorlog onder de zolen van soldaten zijn meegelift. De jongste jaren blijkt deze soort vaak op te duiken in tuinen op houtsnippers en compost. In de tuin van een school in Opwijk werd de zeldzamere Taliestinkzwam gevonden. Deze soort is welbekend uit het mediterrane gebied, maar duikt hier slechts af en toe op. Inktviszwam in tuin te Schilde Lode Rubbrecht Traliestinkzwam Siegfried Van Ingelghem De Citroengele satijnzwam (Entoloma pleopodium) is goed herkenbaar aan de kleur, maar vooral ook aan de geur van snoepgoed. Deze soort verkiest kale bodem en is meestal in moestuinen of tussen 10
brandnetels te vinden. Toch zie je deze opvallende soort niet zo vaak. Ten slotte werd de niet zo algemene Boomgaardvuurzwam (Phellinus tuberculosus) in drie tuinen gezien. Deze parasiet doodt zijn gastheer (fruitbomen, sleedoorn, sierprunussen, ) langzaam maar zeker. De aantasting begint op dood hout maar dringt zo de gezonde delen van de boom binnen. Wanneer de vruchtlichamen verschijnen is het vaak al te laat en is de uiterlijk gezonde boom binnenin al helemaal aangetast. Indien de boom geen gevaar vormt voor je huis bij wind, kan je hem best laten staan en een hele serie zwammen en insecten hun werk laten doen bij de afbraak van deze ten dode opgeschrevene. Zo kan deze nog een nuttige rol in de natuur vervullen Boomgaardvuurzwam op bloeiende fruitboom Ruben Walleyn Conclusies De dataset is in feite te klein en beperkt om sluitende conclusies te kunnen trekken. In tuinen van specialisten worden sowieso meer soorten gezien. Ook weten we niet hoe betrouwbaar de gegevens van de deelnemers zijn die voor het eerst naar paddenstoelen kijken. Paddenstoelen zijn misschien toch te moeilijk voor een laagdrempelig telweekend in de tuin. Maar het feit dat paddenstoelen ook in je tuin een meerwaarde kunnen vormen voor de natuur was voor veel mensen nieuw. De boodschap om je tuin paddenstoelvriendelijk in te richten werd bij deze aan een groot publiek gebracht. Dit was het eerste paddenstoelentelweekend en bij herhaling kan dit alleen maar groeien. De uitgebreide webpagina met veel informatie over paddenstoelen in tuinen blijft bestaan http://www.natuurpunt.be/paddenstoelen en het aantal abonnees op de paddenstoelen.flits blijft groeien. 11
12