PROTOCOL AANSPRAKELIJKHEID SPORT SCOORT! EN VERLENGDE SCHOOLDAG Augustus 2004
PROTOCOL SPORT SCOORT! EN VERLENGDE SCHOOLDAG (aug 2004) 1. Wet- en regelgeving Er bestaat geen wet- of regelgeving die specifiek ingaat op de aansprakelijkheid bij dit soort projecten. Uit beschikbare jurisprudentie blijkt dat de rechter bij het onderhavige aansprakelijkheidsvraagstuk meestal moet oordelen aan de hand van het algemene begrip onrechtmatige daad. Volgens artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek wordt als een onrechtmatige daad aangemerkt: een inbreuk op een recht en een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht of met hetgeen volgens het ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt, een en ander behoudens de aanwezigheid van een rechtvaardigingsgrond. In dit artikel staat ook dat hij die een onrechtmatige daad pleegt welke hem kan worden toegerekend, verplicht is om de dientengevolge geleden schade te vergoeden: hij is dan aansprakelijk. De zogenaamde zorgvuldigheidsnorm is een belangrijke toetssteen voor een rechter om na te gaan of er onrechtmatig gehandeld is. Deze norm, die vaak van belang is bij aansprakelijkheidsvraagstukken in het onderwijs, verwijst naar op dat moment geldende ongeschreven maatschappelijke regels die bepalen welk doen of nalaten onrechtmatig is. Gelet op het feit dat deze regels van situatie tot situatie en in de tijd verschillen, zal de rechter pas per concreet geval kunnen oordelen of er onzorgvuldig gehandeld is. Het hangt dus af van de omstandigheden in het specifieke geval of een handeling of het nalaten daarvan onrechtmatig is. In het algemeen kan men stellen dat bij een ongeval tijdens het uitvoeren van deze projecten de rechter met name zal moeten oordelen of er geen veiligheidsnormen zijn geschonden. Bij die afweging komt aan de orde of er door de betrokken partijen voldoende veiligheidsmaatregelen genomen zijn. Dit betekent in de praktijk dat het schoolbestuur, uitvoerende instanties, opdrachtgever en diens werknemers een zorgplicht hebben voor de kinderen die deelnemen aan deze projecten. Niet alleen schending van de zorgvuldigheidsnorm, ook strijd met een wettelijke plicht kan aanleiding zijn om iemand aansprakelijk te stellen voor de gevolgen van zijn gedrag. Voor het schoolbestuur is in dit geval de Arbowet van belang. De wetgever heeft daarin namelijk bepaald dat werkgevers een verplichting hebben om zorg te dragen voor de veiligheid, gezondheid en welzijn van hun werknemers. Deze bepaling geldt ook voor de relatie tussen de school (het schoolbestuur) en de leerlingen. De zorgplicht van het schoolbestuur vloeit dus niet alleen voort uit de zorgvuldigheidsnorm, maar ook uit dit wetsartikel. 2. Zorgplicht van de partijen In deze paragraaf wordt de zorgplicht van gemeente, schoolbesturen, schoolcoördinatoren en leerkrachten, van wijkwelzijnsorganisaties (wwo's), wijkcoördinatoren, sportverenigingen en vakdocenten nader uitgewerkt. 2.1 Gemeente De gemeente heeft vanuit de gedachte meer kinderen sporten vaker in 2000 in vier Utrechtse wijken Sport Scoort! opgericht. Omdat dit aanbod duidelijk voorzag in een behoefte is het in 2003 uitgebreid naar alle wijken. Verlengde Schooldag is in 1992 als landelijk experiment in de vier grote steden van start gegaan in het kader van het onderwijsvoorrangsbeleid. De positieve ervaringen waren in Utrecht reden voor de gemeente om daarmee door te gaan. Het kreeg een prominente plaats in het lokaal onderwijsachterstandenbeleid dat de gemeente vanaf 1997 voert. De gemeente wil dat uiteindelijk alle kinderen die binnen de doelgroep vallen deel kunnen nemen aan het programma. De gemeente wil de activiteiten in het kader van Verlengde Schooldag en Sport Scoort! niet zelf uitvoeren. Door middel van subsidie stimuleert de gemeente maatschappelijke instellingen om die activiteiten uit te voeren. In het kader van Verlengde Schooldag en Sport Scoort! zijn dat vooral scholen, wijkwelzijnsorganisaties en sportverenigingen, maar ook aanbieders van programma s/ cursussen zoals het Utrechts Centrum voor de Kunsten en Scouting. De gemeente heeft de regie over de projecten en de zorg voor de Protocol Sport Scoort! en Verlengde Schooldag (aug 2004) 1
randvoorwaarden wat betreft de financiën en het informeren van betrokkenen (zie de hieronder genoemde partijen). 2.2 Schoolbesturen, schoolcoördinatoren en leerkrachten Schoolbesturen hebben gedurende de lesactiviteiten de plicht om zorg te dragen voor de veiligheid en de gezondheid van de leerlingen op de scholen die onder hun bestuur ressorteren. Verder zijn zij verantwoordelijk voor alle activiteiten die in het kader van het schoolplan in en buiten de school worden uitgevoerd. Project Verlengde Schooldag Bij Verlengde Schooldag neemt de school zelf het initiatief voor het opzetten van een Verlengde Schooldagprogramma. Dit is geen onderdeel van het schoolplan, maar betreft een dienst die door de school buiten de lesuren aan de leerlingen wordt aangeboden. De activiteiten in het kader van Verlengde Schooldag worden gecoördineerd door de zogenaamde schoolcoördinator VSD. Iedere aan Verlengde Schooldag deelnemende school heeft een schoolcoördinator VSD. In de meeste gevallen is dit een leerkracht van de school. Soms is een actieve ouder of de conciërge van de school de schoolcoördinator VSD. De schoolcoördinator is in dienst van de school (als leerkracht of conciërge) of werkt als vrijwilliger voor de school (ouder). De schoolcoördinator VSD heeft onder andere tot taak en is verantwoordelijk voor: - het creëren van draagvlak voor Verlengde Schooldag binnen de school bij de directie, het docententeam, het schoolbestuur en andere betrokkenen; - voorlichting aan de ouders en kinderen over Verlengde Schooldag; - coördinatie van de praktische organisatie (accommodatie, materialen); - contactpersoon voor de vakkrachten VSD; - hij voert het kennismakingsgesprek met een vakkracht, maakt afspraken over de uitvoering van het VSDprogramma en de benodigde ruimtes en middelen, gebruik van ruimtes, achterwacht en opvang, begeleiding en evaluatie; - hij maakt voortgangsafspraken met de vakkracht; - hij draagt zorg voor het (doen) informeren van vakkrachten wat betreft het pedagogisch klimaat op school (incl. school- en groepsregels), de deelnemende kinderen, praktisch-organisatorische zaken en andere relevante onderwerpen; - hij maakt afspraken met vakkrachten over het invullen van presentielijsten, evalueren van bijeenkomsten, evaluatie van het programma en evaluatie van de vakkracht en de samenwerking tussen vakkracht en school; - de opvang van kinderen in de tijd die ligt tussen einde schooltijd en begin VSD-programma; - het regelen van een achterwacht op de school of de locatie waar de Verlengde Schooldag wordt uitgevoerd om ervoor te zorgen dat een vakdocent niet als enige de zorg over de groep kinderen heeft; - het regelen van het vervoer van kinderen van school naar de locatie waar de VSD-activiteit plaatsvindt; - de vertegenwoordiging van de school in de wijkwerkgroep Verlengde School; en; - de registratie, verslaglegging en evaluatie van het project VSD op zijn school. De leerkracht heeft in het kader van het project VSD tot taak en is verantwoordelijk voor: - mondelinge informatie naar hun leerlingen over VSD; - werving, aanmelding en selectie van kinderen voor VSD-programma s; - contact met de vakkrachten voor zover het om uitwisselen van informatie over hun kinderen gaat (inclusief informatie over relevante leerlinggegevens); - contact met vakkrachten over de eindpresentatie van een programma; - werving van ouders voor de eindpresentatie van een VSD-programma; - als teamlid is hij betrokken bij besluitvorming over doelstellingen en doelgroepen, beschikbaarstelling ruimtes (materialen), opvang en achterwacht, evaluatie. Project Sport Scoort! De activiteiten in het kader van Sport Scoort! vinden meestal na schooltijd plaats, maar starten meestal kortlopend (meestal 1, 2 of 3 gymlessen) binnen schooltijd (bijv. tijdens de reguliere gymlessen) en soms ook in de school als er een gymzaal is. Bij Sport Scoort! bepalen de scholen welke vraag zij bij Sport Scoort! (meestal het Sportteam van de wijkwelzijnsorganisatie) neerleggen. De wijkwelzijnsorganisatie heeft een Sport Scoort!- coördinator in dienst en deze huurt de nodige sportleider of vakdocent in om de activiteit te verzorgen. Protocol Sport Scoort! en Verlengde Schooldag (aug 2004) 2
De leerkracht heeft tot taak en is verantwoordelijk voor (voor zover aanwezig bij de activiteit): - werving van leerlingen en registratie (eigen leerlingen, binnen schooltijd); - behoeftepeiling (onder leerlingen) v.w.b. de in te kopen programma's; - keuze programma's meebepalen o.b.v. de behoeftepeiling; - ter beschikking stellen relevante leerlinggegevens aan de vakdocent; - faciliteert zoveel mogelijk op de uitvoering (Sport Scoort!); - medewerking verlenen aan werving (Sport Scoort!, buiten schooltijd). Verlengde Schooldag en Sport Scoort! De schoolcoördinatoren VSD, de wijkcoördinatoren Sport Scoort!, de wijkcoördinatoren VSD, leerkrachten Sport Scoort! en de vakdocenten die de activiteiten aanbieden en uitvoeren moeten duidelijke afspraken maken over wie waarvoor verantwoordelijk is bij het daadwerkelijke aanbod van de activiteiten aan de kinderen. Als de afspraak is dat de vakdocent als enige aanwezig is, is dat ook degene die op dat moment de zorg heeft voor de kinderen die gebruik maken van het aanbod. Is de afspraak dat de schoolcoördinator daarbij ook aanwezig is of dat een leerkracht van de school meehelpt, dan hebben zij allemaal een zorgplicht ten opzichte van de kinderen. 2.3 Wijkwelzijnsorganisaties, wijkcoördinatoren en aanbieders/vakdocenten De activiteiten in het kader van Verlengde Schooldag en Sport Scoort! worden door een groot aantal verschillende organisaties en freelancers aangeboden en uitgevoerd. Veel activiteiten worden uitgevoerd door het Utrechts Centrum voor de Kunsten, wijkwelzijnsorganisaties, Stade Jeugd & Techniek en sportverenigingen. De uitvoering van de activiteiten worden verzorgd door vakdocenten. Dit kunnen professionals zijn, in dienst van zogeheten aanbiedende instellingen (zie hierboven), professionele freelancers maar ook vrijwilligers/ sportkader met de benodigde kwaliteiten. Deze laatste vakdocenten worden rechtstreeks ingehuurd door de wijkcoördinator Verlengde Schooldag en/of de wijkcoördinator Sport Scoort!. De vakdocenten voeren het aanbod uit en dienen alles te doen wat in hun vermogen ligt om te voorkomen dat er ongelukken gebeuren met de aan hen toevertrouwde leerlingen. Dit houdt onder meer in dat zij voldoende toezicht moeten houden tijdens de les. Door zich op de juiste plaats op te stellen en goed overzicht te houden, instructies te geven en de groep ordelijk bij de les te houden, geeft de vakdocent invulling aan zijn zorgplicht. Tevens kan hij de leerlingen informeren over zaken in de accommodatie die van belang zijn voor hun veiligheid. Het moet echter wel in de macht liggen van de vakdocent om gevaarlijke situaties te kunnen beoordelen en te voorkomen alvorens hem een fout kan worden aangerekend. De wijkcoördinator Verlengde Schooldag heeft tot taak en is verantwoordelijk voor: - de coördinatie van de planning, programmering, uitvoering en evaluatie op wijkniveau; - de inkoop van de programma s; - de inhuur van vakdocenten bij aanbiedende instellingen of op freelancebasis; - mee zorgdragen voor evaluaties van VSD-programma s; - het beheer van de activiteitenbudgetten die de scholen hebben voor Verlengde Schooldag; - het in overleg met de scholen maken van begrotingen; - de betaling van de vakdocenten; - overleg, afstemming en samenwerking met wijkcoördinator Sport Scoort! De wijkcoördinator Sport Scoort! heeft tot taak en is verantwoordelijk voor: - wijkplanvorming en inhoudelijke en financiële verantwoording; - organiseren en uitvoeren; - meewerken aan stedelijke evaluaties en coachingsgesprekken; - aanleveren relevante gegevens van deelnemers aan de vakdocent; - indien van toepassing: overleg, afstemming en samenwerking met wijkcoördinator VSD. De vakdocenten VSD en Sport Scoort! hebben tot taak en zijn verantwoordelijk voor: - een veilig klimaat tijdens de activiteiten, mede tot uitdrukking komend in de locatie- en materialenkeuze; - toezicht in de kleedkamers en tijdens het douchen voor en na de les; - toezicht op de leerlingen tijdens de les; - het ter beschikking hebben van leerlinggegevens; de vakdocent dient een volledige lijst van namen, voorletters, geboortedatum, geslacht en eventuele specifieke, voor de activiteit relevante gegevens (bijvoorbeeld van medische aard) van leerlingen te hebben, deze wordt aangeleverd door de school; Protocol Sport Scoort! en Verlengde Schooldag (aug 2004) 3
- het ter beschikking hebben voor iedere les van de aantallen leerlingen die deelnemen aan de les en van de absenten; - voldoende begeleiding per groep; ouders, stagiaires etc. kunnen eventueel worden ingeschakeld ter assistentie van de vakdocent; - een goede gang van zaken gedurende de activiteit; de vakdocent heeft het recht de activiteit niet door te laten gaan. 2.4 Activiteiten op een andere locatie dan op school In sommige gevallen vinden de activiteiten in het kader van Verlengde Schooldag en Sport Scoort! niet plaats op school, maar elders. In die gevallen wordt geregeld dat de kinderen zelf naar een andere locatie komen of dat kinderen onder begeleiding naar de betreffende locatie gaan. Vervoer per fiets of lopend Voor de gevallen waarin de kinderen fietsend of lopend naar de locatie gaan, is het van belang aan te geven wie daar op dat moment bij aanwezig is en daar dus ook de verantwoordelijkheid voor heeft. Indien er iets gebeurt, moet per geval bekeken worden wie er uiteindelijk verantwoordelijk is. Voor een kind dat zich onttrekt aan het toezicht van de begeleider, is de begeleider niet verantwoordelijk. Kinderen die op eigen gelegenheid naar de locatie gaan, dragen zelf verantwoordelijkheid of de verantwoordelijkheid ligt bij de ouders/ verzorgers. Voor weggebruik (voorbeeld fiets, skateboard of te voet) gelden de algemene aansprakelijkheidsregels geregeld in de wegenverkeerswet. 3. Aansprakelijkheid van de partijen Zowel de gemeente, schoolbesturen, de wijkwelzijnsorganisaties, aanbiedende instellingen, free-lance vakkrachten (en eventuele vrijwilligers) kunnen aansprakelijk gesteld worden voor eigen onrechtmatig handelen op grond van artikel 6:162 BW. Ook artikel 6:170, lid 1 BW is van toepassing: Voor schade, aan een derde toegebracht door een fout van een ondergeschikte, is degene in wiens dienst de ondergeschikte zijn taak vervulde aansprakelijk, indien de kans op een fout is vergroot door de opdracht tot het verrichten van deze taak en degene in wiens dienst hij stond zeggenschap had over de gedragingen waarin de fout was gelegen (artikel 6:170, lid 1 BW). De gemeente is eigenaar en beheerder voor de gymzalen in de gemeente Utrecht. De gemeente dient ervoor zorg te dragen dat deze zich in een goede staat bevinden en kan aansprakelijk worden gesteld voor schade veroorzaakt door gebreken, zoals bijvoorbeeld schade die is ontstaan door een oneffenheid in de vloer van een gymzaal waardoor een kind zijn voet verstuikt. Schoolbesturen zijn behalve voor onrechtmatig handelen van hun werknemers aansprakelijk voor schade aan personen of zaken veroorzaakt door een gebrek aan het schoolgebouw zoals bijvoorbeeld een loszittende dakpan die op een fiets van een leerling valt waardoor schade wordt veroorzaakt. Wijkwelzijnsorganisaties en andere aanbieders van activiteiten in het kader van Verlengde Schooldag en Sport Scoort! zijn aansprakelijk voor onrechtmatig handelen van het personeel dat zij in dienst hebben. De coördinatoren (in dienst bij een wijkwelzijnsorganisatie) schakelen een vakdocent in die in dienst is bij bijvoorbeeld het UCK, een sportvereniging of de wijkwelzijnsorganisatie zelf. De vakdocent voert het aanbod uit. Gaat er tijdens de les iets mis doordat de vakdocent onvoldoende toezicht houdt, dan kan de betreffende vakdocent of zijn werkgever (UCK, sportvereniging of wijkwelzijnsorganisatie) aansprakelijk worden gesteld voor de daaruit voortvloeiende schade. Het gaat hier om een hoofdelijke aansprakelijkheid, d.w.z. dat de benadeelde beiden (werknemer of werkgever) kan aanspreken voor het geheel van de schade. In beginsel is de werkgever voor het geheel aansprakelijk. De vakdocent kan regres nemen op de werkgever als hij de schade aan de benadeelde heeft voldaan, tenzij sprake is van opzet of grove schuld (bewuste roekeloosheid) van de vakdocent. Protocol Sport Scoort! en Verlengde Schooldag (aug 2004) 4
Als de werkgever overigens kan bewijzen dat de schade het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer, dan dient de werknemer de schade te betalen, en niet de werkgever. De beweging van en naar de activiteit kan onder begeleiding van een leerkracht of een ander persoon van de school geschieden. Indien er iets gebeurt en de leerkracht of toezichthoudende persoon niet voldoende toezicht heeft gehouden dan kunnen zij in beginsel aansprakelijk gesteld worden voor het gebeurde. Dit is anders als een kind zich onttrekt aan de groep en daarmee aan het toezicht, dan is het kind zelf aansprakelijk of zijn ouder. Dit geldt ook voor het geval een kind zich alleen begeeft van en naar een activiteit. aansprakelijkheid van het kind Overigens kan het zo zijn dat een kind (mede)schuld aan een ongeluk heeft. Hoewel de mogelijkheid weliswaar bestaat, zal de rechtspraak niet snel besluiten dat een kind medeschuldig is aan de schade. Naarmate het kind jonger is, zal grotere terughoudendheid worden betracht door de rechter op dit vlak. Aangezien het bij Sport Scoort! en VSD gaat om kinderen in het primair onderwijs, zal de situatie van (mede)schuld zich slechts bij hoge uitzondering voordoen. Mogelijke gronden voor (mede)schuld door de leerling zijn roekeloos en onvoorzichtig gedrag. 4. Informatie en communicatie Voor een goede onderlinge communicatie raden wij aan de volgende afspraken te maken: 1. het protocol is bij alle betrokkenen van Sport Scoort! en Verlengde Schooldag bekend; het schoolbestuur tekent het voor akkoord, de wijkwelzijnsorganisaties tekent voor akkoord en de aanbiedende instellingen voor gezien. 2. minimaal eenmaal per jaar bespreken betrokken partijen het protocol en wordt het zonodig bijgesteld. voor akkoord namens het schoolbestuur: 1. 2. 3. naam functie bestuur Protocol Sport Scoort! en Verlengde Schooldag (aug 2004) 5
4. 5. 6. namens de Wijkwelzijnsorganisatie: naam functie bestuur 1. 2. 3. 4. voor gezien namens de aanbiedende instelling: naam: functie: datum: Protocol Sport Scoort! en Verlengde Schooldag (aug 2004) 6