Rookvrij Schoolterrein Werkblad beschrijving interventie Gebruik de HANDLEIDING bij dit werkblad Werkblad, versie mei 2015 Dit is een gezamenlijk werkblad van de volgende kennisinstituten:
Colofon Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam organisatie: Het Longfonds i.s.m. de Onderwijsagenda SBGL E-mail: benjaminvanwijngaarden@hotmail.com Telefoon: 033 434 1305 Website (van de interventie): Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in. Naam : Benjamin van Wijngaarden E-mail : benjaminvanwijngaarden@longfonds.nl Telefoon : 033 434 1305 Referentie in verband met publicatie Naam auteur interventiebeschrijving: Benjamin van Wijngaarden Titel interventie: Rookvrije schoolterreinen Databank(en): Plaats, instituut: Woerden, MBO Raad; Amersfoort, Longfonds Datum: 20-04-2016 Het werkblad is een invulformulier voor het maken van een interventiebeschrijving, geordend naar onderwerp (doelgroep, doel, enzovoort). De onderwerpen volgen de criteria voor beoordeling. De interventiebeschrijving is een samenvatting van de beschikbare schriftelijke informatie over de interventie voor de bezoeker van de databanken effectieve interventies en voor de erkenningscommissie interventies. De informatie is van belang voor de beoordeling van de kwaliteit, effectiviteit en randvoorwaarden van de interventie. Kijk bij het invullen in de handleiding die bij dit werkblad hoort. Titel interventie * 2
Inhoud Colofon... 2 Inhoud... 3 Samenvatting... 4 Korte samenvatting van de interventie... 4 Doelgroep... 4 Doel... 4 Aanpak... 4 Materiaal... 4 Onderbouwing...Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Onderzoek... 4 1. Uitgebreide beschrijving... 5 Beschrijving interventie... 5 1.1 Doelgroep... 5 1.2 Doel... 6 1.3 Aanpak... 6 2. Uitvoering... 8 3. Onderbouwing... 10 4. Onderzoek... 11 4.1 Onderzoek naar de uitvoering... 11 4.2 Onderzoek naar de behaalde effecten...fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Samenvatting Werkzame elementen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 6. Aangehaalde literatuur... 14 7. Praktijkvoorbeeld... 15 Titel interventie * 3
Samenvatting Eén A-4tje, max 600 woorden Korte samenvatting van de interventie max 150 woorden De interventie rookvrij schoolterrein wil bereiken dat alle buitenterreinen van scholen in Nederland geheel rookvrij worden. De interventie komt voort uit een eerder project van het Longfonds en wordt nu uitgevoerd vanuit de Onderwijsraden (PO-raad, VO-raad en MBO Raad), onder de vlag van de Onderwijsagenda Sport, Bewegen en Gezonde Leefstijl. Met behulp van Gezonde School-adviseurs en informatieve materialen wordt het thema rookvrij schoolterrein bij scholen geagendeerd. Als het onderwerp door de school wordt opgepakt ondersteunt het interventiemateriaal hen bij de invoer van een rookvrij schoolterrein. Waar nodig krijgt een school advies van de expert rookvrij schoolterrein of ondersteuning van een Gezonde School-adviseur om specifieke obstakels aan te pakken. Als de school het terrein rookvrij heeft gemaakt, is het interventiedoel bereikt. Doelgroep max 50 woorden Schooldirecteuren in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs vormen de doelgroep. Er is tevens aandacht voor andere medewerkers die de school betrekt bij de invoer van een rookvrij schoolterrein, ouders en leerlingen/studenten van de school. Doel max 50 woorden Het uiteindelijke doel is data alle scholen in het primair, voortgezet en middelbaar beroeps onderwijs hun schoolterrein geheel rookvrij maken en houden. Aanpak max 50 woorden Schooldirecteuren worden door een Gezonde School-adviseur gewezen op het belang van een rookvrij schoolterrein. Scholen die deze argumenten omarmen worden door middel van materialen, zoals een stappenplan, en advies op maat geholpen bij invoering van een rookvrij schoolterrein. De aanpak is vraag gestuurd en lost problemen op die scholen onderweg tegenkomen. Materiaal max 50 woorden Belangrijk materiaal is het stappenplan rookvrij schoolterrein, dat de implementatie van een rookvrij schoolterrein opknipt in opeenvolgende activiteiten. Voorts zijn er generieke en gesprekstechnische tips voor organisatoren en handhavers van het rookvrij schoolterrein. Alle materialen worden voor po, vo en mbo individueel afgestemd. Een volledig overzicht is te vinden op: www.gezondeschool.nl/rookvrijschoolterrein. Onderzoek max 100 woorden Onderzoek naar de interventie is onder te verdelen in drie categorieën: de landelijke monitor rookvrij schoolterrein, de interne procesevaluatie en de (effect)studie van het Tranzo Instituut, de uitkomsten van deze laatste is op dit moment nog maar beperkt beschikbaar. De landelijke monitor laat een stijgende trend zien van rookvrije schoolterreinen, in het voortgezet onderwijs, die duidelijk correleert met de inzet van het project. De procesevaluatie vond en vindt plaats op indicatoren als: websitebezoek, materiaalafname, thema s van adviesverzoeken en aantal vragen om ondersteuning door een Gezonde School-adviseur. Titel interventie * 4
1. Uitgebreide beschrijving Beschrijving interventie Het werkblad is ook geschikt voor een samenvattende beschrijving van complexe of samengestelde interventies. Dit zijn interventies die uit twee of meer afzonderlijke onderdelen bestaan. Denk aan interventies met aparte onderdelen voor verschillende doelgroepen, zoals een leefstijlinterventie die zowel gericht is op de community als op de school als op de individuele docent. Of aan interventies met verschillende modules die bij een doelgroep op maat worden toegepast. Naarmate er meer onderdelen zijn is het aan te bevelen de structuur visueel weer te geven in een schema. Dit geldt met name voor de subdoelen en voor de aanpak van de interventie. Zie ook de aanwijzingen in de handleiding. 1.1 Doelgroep Uiteindelijke doelgroep max 100 woorden Wat is de uiteindelijke doelgroep van de interventie? Schooldirecteuren in het voortgezet onderwijs zijn de uiteindelijke doelgroep. Zij zijn de drijvende kracht en beslissende factor als het gaat om het rookvrij maken van het schoolterrein. In sommige gevallen kan een bestuur van een hele scholengemeenschap worden aangesproken, in dat geval is er sprake van meerdere directeuren per locatie die als groep de doelgroep van de interventie vormen. Intermediaire doelgroep max 100 woorden Zijn er intermediaire doelgroepen? Zo ja, welke? Er zijn geen expliciete intermediaire doelgroepen. Ouders die graag willen dat het schoolterrein van hun kind rookvrij wordt, worden wel van advies voorzien door het project. Selectie van doelgroepen max 250 woorden Hoe wordt de (intermediaire)doelgroep geselecteerd? Zijn er contra-indicaties? Zo ja, welke? Alle schooldirecteuren in het, primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs, wiens schoolterrein nog niet volledig rookvrij is, komen in principe in aanmerking voor de interventie. Er worden geen specifieke inclusie- of exclusiecriteria toegepast. Wel is het zo dat de Gezonde Schooladviseur afweegt of er voldoende draagvlak is om het onderwerp te agenderen. Betrokkenheid doelgroep max 150 woorden Was de doelgroep betrokken bij de (door)ontwikkeling van de interventie, en op welke manier? De doelgroep was intensief betrokken bij de ontwikkeling van de interventie. In een pilot met enkele scholen in Den Haag en Spijkenisse is de invoering van een rookvrij schoolterrein met schooldirecteuren en ouders stap voor stap doorgelopen. Alle materialen, het project concept en de kernboodschappen van het project zijn getest op schooldirecteuren en ouders. Voor de materialen was dit in de vorm van een aantal klankbordgroep sessies, waarbij de materialen in diverse stadia werden becommentarieerd. Voor het project concept en de kernboodschappen is zowel een enquête onder schooldirecteuren gehouden als een pre-test, waarbij schooldirecteuren werden geïnterviewd bij het zien van verschillende concepten en kernboodschappen. Titel interventie * 5
1.2 Doel Hoofddoel max 100 woorden Wat is het hoofddoel van de interventie? Het uiteindelijke doel is data alle scholen in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs hun schoolterrein geheel rookvrij maken en houden. In het projectplan 2015-2016 zijn specifieke doelstellingen vastgelegd over het percentage scholen met een geheel rookvrij schoolterrein per onderwijsniveau, 90% voor po, 75% voor vo en 7,5% voor mbo. De doelstelling wordt op locatieniveau gemeten en omgezet naar een landelijk percentage. Zo zijn er in het voortgezet onderwijs bijvoorbeeld 654 scholen, maar 1414 schoollocaties. Subdoelen max 350 woorden Wat zijn de subdoelen van de interventie? Indien van toepassing: welke subdoelen horen bij welke intermediaire doelgroepen of subdoelgroep(en)? Subdoelen bestaan uit het agenderen van het onderwerp rookvrij schoolterrein bij scholen en het ondersteunen van scholen op weg naar een rookvrij schoolterrein. Het eerste doel hoort specifiek bij de doelgroep schooldirecteuren. Het tweede doel kan ook andere medewerkers belast met de invoer van het rookvrij schoolterrein omvatten. Het agenderen vindt plaats in gesprekken tussen een Gezonde School-adviseur en de schooldirecteur. Ondersteuning wordt (op thema) aangevraagd door de school, dan wel voorgesteld door de adviseur. Voor beide activiteiten is geld beschikbaar voor uren van de Gezonde School-adviseur vanuit het project. 1.3 Aanpak Opzet van de interventie max 200 woorden Hoe is de opzet van de interventie en wat is de omvang (duur, aantal contacten indien van toepassing)? Voeg eventueel een schema toe als bijlage. De interventie bestaat uit de volgende aanpak. - Agenderen van het rookvrij schoolterrein door een Gezonde School-adviseur, in gesprek dan wel vai informatiemateriaal van het project. Dit gebeurt op jaarlijkse basis, meestal n.a.v. een gezondheidsmonitor op schoolbasis, zoals Testjeleefstijl. - Ondersteunen bij de aanpak van (de belangrijkste) obstakels bij succesvolle implementatie, deze ondersteuning kent een getrapt model van intensiteit: o 1 e trede: met behulp van materialen o 2 e trede: met behulp van materialen en persoonlijk advies o 3 e trede: met behulp van materialen, persoonlijke advies en lokale ondersteuning door Gezonde School-adviseur, eventueel aangevuld door een IVV (Instelling voor Verslavingszorg). Het wisselt van school tot school of ze intensief of minder intensief worden begeleid. De gemiddelde doorlooptijd van de interventie hangt af van de besluitvorming. Wanneer deze positief is, is het terrein na gemiddeld 5 maanden rookvrij. Het aantal contacten met een adviseur is minimaal één keer face-to-face en kan verder oplopen bij een intensief ondersteuningstraject. Titel interventie * 6
Inhoud van de interventie max 1200 woorden Welke concrete activiteiten worden uitgevoerd en -eventueel- in welke volgorde? Geef geen uitputtende beschrijving van activiteiten; het is voldoende als de lezer zich een beeld kan vormen van wat er gedaan wordt en hoe dit gedaan wordt. Indien van toepassing per onderdeel samenvatten. Vergeet niet aandacht te besteden aan de werving. Bij interventies op maat: geef aan wat op basis van welke criteria wanneer wordt uitgevoerd. Geef ook aan wat minimaal moet worden uitgevoerd om de gestelde doelen te behalen. De opzet van de interventie is gevolgtijdelijk, agenda setting is de eerste stap. Dit wordt met name bereikt door schooldirecteuren voor te lichten over tabaksgebruik en jeugd. Belangrijke feiten en cijfers over dit onderwerp zijn verzameld en opgenomen in voorlichtingsmaterialen zoals een hand-out rookvrij schoolterrein, een infographic en de projectsite: www.gezondeschool.nl/rookvrijschoolterrein. De Gezonde School-adviseur speelt hierbij een belangrijke rol. In een gesprek met de schooldirectie wordt het rookvrije schoolterrein geagendeerd. Hierbij kan als aanleiding ook de uitslag van leefstijlscores van leerlingen/studenten worden gebruikt bij monitoringsinstrumenten als www.testjeleefstijl.nl. Als positieve besluitvorming heeft plaatsgevonden begint de implementatie van het rookvrij schoolterrein. Hierbij zijn vaak enkele obstakel om te overwinnen, de drie meest voorkomende zijn: Draagvlak onder rokers (personeel) Leerlingen en (overlast in) de buurt Effectief handhaven Om de obstakels bij de implementatie aan te pakken is er ondersteuning beschikbaar, in verschillende maten van intensiteit. De school bepaalt welke ondersteuning wordt ingezet. De minst intensive ondersteuning bestaat uit materialen, beschikbaar op de projectsite. De belangrijkste hiervan is het stappenplan rookvrij schoolterrein. Deze beschrijft tot in behoorlijk detail de beste manier om de implementatie aan te pakken, geeft praktische tips en bevat (verwijzingen naar) voorbeeld teksten die scholen kunnen gebruiken. Het plan omvat de volgende 6 stappen: Het creëren van draagvlak Het stellen van het doel en verdelen van taken Hulp zoeken (bij externe partijen) Het voorbereiden van het rookvrij schoolterrein Het invoermoment van het rookvrij schoolterrein De handhaving van het rookvrij schoolterrein Er zijn ook ervaringsverhalen van scholen die al een rookvrij schoolterrein hebben verzameld en opgenomen in korte inspirerende videoboodschappen. Voor scholen die behoefte hebben aan meer ondersteuning kan er persoonlijk advies worden gevraagd aan de expert rookvrij schoolterrein. Deze adviseur beantwoord alle vragen die de school heeft. Zo nodig voorziet hij de school van extra materialen of verbindt hij ze met een school in de regio die ervaring heeft met het onderwerp van hun vraag. Als zowel de materialen als het advies niet geheel in de ondersteuningsvraag kunnen voorzien wordt lokale hulp worden ingeschakeld. Dit is vrijwel altijd de Gezonde School-adviseur met wie het eerdere agenderingsgesprek heeft plaatsgevonden. Zij gaan langs bij de school en/of verlenen assistentie bij een specifieke klus. Bijvoorbeeld het organiseren van een rondetafelgesprek met medewerkers van de school of het opstellen van een goed handhavingsplan. Met deze getrapte ondersteuning kan elke school bediend worden in de mate die zij nodig acht om succesvol het rookvrij schoolterrein te implementeren. Titel interventie * 7
2. Uitvoering Materialen max 200 woorden Welke materialen zijn beschikbaar voor de uitvoering, werving en evaluatie van de interventie? De website www.gezondeschool.nl/rookvrijschoolterrein geeft een overzicht van alle materialen. De Gezonde School-adviseur zelf is het belangrijkste elementen van werving, naast pers en communicatie vanuit de Onderwijsraden. De materialen op de site omvatten o.a.: De hand-out voor schooldirecteuren Het stappenplan rookvrij schoolterrein De top 10 tips voor een rookvrij schoolterrein Hoe voer ik het gesprek over het rookvrij schoolterrein Een handreiking over het handhaven van het rookvrij schoolterrein Het informatiebord rookvrij schoolterrein Inspirerende filmpjes van directeuren, die ingaan op praktische vragen Een infographic over roken en het rookvrij schoolterrein Voorbeelden van beleid, brieven aan ouders en enquêtes onder leerlingen Een overzicht van scholen met een rookvrij schoolterrein (Google Maps) Inspirerende video s van scholen die al een rookvrij schoolterrein hebben De expertise van de expert rookvrij schoolterrein en Gezonde School-adviseurs vormen een essentiële aanvulling op de materialen van de interventie. Locatie en type organisatie max 200 woorden Waar kan de interventie uitgevoerd worden en welk(e) soort(en) organisatie(s) kan/kunnen de interventie uitvoeren? De interventie wordt landelijk uitgevoerd. De interventie in de volledige breedte kan alleen worden uitgevoerd door landelijke organisaties, zoals de Gezonde School en eerder het Longfonds. Samenwerking met en ondersteuning van lokale organisaties zoals een GGD of IVV zijn van groot belang voor succes. Ten slotte vormt de school als onderwerp van de interventie een noodzakelijke rol bij de uitvoering, gezien zij het rookvrij schoolterrein uiteindelijk, met hulp, zelf invoeren. Opleiding en competenties van de uitvoerders max 200 woorden Wie zijn de uitvoerders en welke opleiding en competenties hebben zij nodig? De uitvoerder op landelijk niveau is de expert rookvrij schoolterrein, die zowel scholen adviseert als Gezonde School-adviseurs ondersteunt bij dit onderwerp. Op lokaal niveau is meestal de schoolleiding degene die de interventie uitvoert. Soms delegeren ze de uitvoering naar een locatiemanager, gezondheidsbevorderaar of ander personeelslid. Belangrijke competenties voor hen zijn communicatievaardigheden, omgevingssensitiviteit en doorzettingsvermogen. De landelijke adviseurs worden door de expert getraind in het onderwerp rookvrij schoolterrein, het agenderen en ondersteunen van scholen met behulp van de materialen. Kwaliteitsbewaking max 200 woorden Hoe wordt de kwaliteit van de interventie bewaakt? De communicatie en materialen worden elk jaar geoptimaliseerd. Hierbij wordt geënt op de landelijke monitor, onderzoek van het Tranzo Instituut en de gegevens uit de continue monitoring van advies- en ondersteuningsaanvragen. Als bepaalde onderwerpen meer of langdurig voorkomen wordt er extra materiaal ontwikkeld, zo is er bijvoorbeeld onlangs een gesprekshandleiding opgesteld voor handhavers. Jaarlijks wordt een monitor gehouden die de rookvrije schoolterreinen meet, per provincie en GGD regio. Naar gelang de uitkomst wordt meer aandacht besteedt aan regio s waar het percentage achterblijft. Herhaaltrainingen van Gezonde School-adviseurs zorgen dat de nieuwe inzichten bij hen bekend zijn. Titel interventie * 8
Randvoorwaarden max 200 woorden Wat zijn de organisatorische en contextuele randvoorwaarden voor een goede uitvoering van de interventie? De interventie heeft als eerste doel het prioriteren van het rookvrij schoolterrein. De belangrijkste randvoorwaarde hierbij is het gesprek tussen de schooldirectie en de Gezonde School-adviseur, bij voorkeur rechtstreeks. Een goed vervolg van de interventie staat of valt met de overtuigingskracht van de argumenten die voor het rookvrij schoolterrein worden gepresenteerd en de mate waarin deze toepasbaar zijn voor de individuele situatie van de school. Voor een school die verder verwijderd is van het invoeren van het rookvrij schoolterrein is gedegen kennis van de lokale context van de school van groot belang, zodat de argumentatie voor het rookvrij schoolterrein hierbij kan aansluiten. Steun vanuit een gemeente is op veel plekken behulpzaam geweest, maar is geen randvoorwaarde voor de interventie. Implementatie max 200 woorden Is er een systeem voor implementatie? Geef een samenvatting. Er is geen systeem voor implementatie van de interventie als geheel, het sluit nauw aan bij de Gezonde School methode. Het stappenplan rookvrij schoolterrein beschrijft grotendeels de volledige cyclus van de implementatie van het rookvrij schoolterrein op het niveau van de school. Kosten max 200 woorden Wat zijn de kosten van de interventie? Benoem daarbij de personele (in aantallen uren) en de materiële kosten. De gemiddelde tijdsbesteding is variabel, maar kost van het begin tot eind al gauw 10 uur voor de Gezonde School-adviseur en 30 uur voor de school. Na de agendering en besluitvorming komt de tijdsbesteding vooral ten laste van de school. De interventie is er wel op gericht de tijdsbesteding voor de school te minimaliseren. De kosten voor informatieborden op het terrein liggen rond de 150. Titel interventie * 9
3. Onderbouwing Probleem max 400 woorden Voor welk probleem of (mogelijk) risico is de interventie ontwikkeld? Omschrijf aard, ernst, spreiding en gevolgen. In Nederland bestaat, in tegenstelling tot andere landen, geen wetgeving die scholen verplicht de buitenterreinen rookvrij te maken. Nederlandse voorlichtingscampagnes over roken, adresseren het probleem evenmin. Bij veel scholen die wij vooraf aan het project spraken bestond het idee dat roken in de buitenlucht weinig negatieve gevolgen had en (onbewust) dat roken een keuze is waar je weinig invloed op kon hebben als school. De scholen gaven ook aan dat het belang van een rookvrij schoolterrein hierdoor in de praktijk niet opwoog tegen praktische bezwaren, zoals de tijdsinvestering om draagvlak te bouwen en nieuw beleid te handhaven. De motivatie voor het invoeren van een rookvrij schoolterrein was hierdoor laag en het onderwerp had ook geen prioriteit. De aard van het probleem zit hem dus in het gebrek aan prioriteit en besluitvorming. En in vervolg daarop, obstakels bij de implementatie van het rookvrij schoolterrein. Het gevolg van die situatie is dat nog steeds 100 kinderen per dag verslaafd raken aan dagelijks roken, mede omdat op de school een norm bestaat dat roken normaal is. Scholen zonder rookvrij schoolterrein voelen zich onvoldoende verantwoordelijk om een gezondheid schadende verslaving te voorkomen. In 2013 toen het Longfonds begon met hun project had slechts 26% van de scholen een rookvrij schoolterrein. Titel interventie * 10
4. Onderzoek 4.1 Onderzoek naar de uitvoering max 600 woorden Wat is op basis van het beschikbare onderzoek bekend over de uitvoering van de interventie? Beschrijf kort welke onderzoeken zijn gedaan en wat daarvan de uitkomsten waren. Stuur bij het indienen van het werkblad de volledige publicatie van ieder genoemd onderzoek mee. Beschrijf per onderzoek: a) De titel, auteurs, organisatie en jaar van uitgave (indien gepubliceerd) b) Het type onderzoek, de onderzoeksmethode en de omvang van het onderzoek c) Een samenvatting van de meest relevante uitkomsten met betrekking tot inzicht in de mate waarin activiteiten zijn uitgevoerd volgens plan, het bereik van de interventie, de waardering en ervaring van de uitvoerders en doelgroep, succes- en faalfactoren, en -indien beschikbaar- de uitvoerbaarheid, de randvoorwaarden en de omgevingsvariabelen. Er is beperkt onderzoek gedaan waarin de uitvoering van de interventie terugkomt. Wel wordt een aantal indicatoren, die terugkomen in de procesevaluatie, continu gevolgd, op basis waarvan de interventie meerdere malen is geoptimaliseerd. Diverse monitors hebben de algemene trend en opinie over rookvrije schoolterreinen in kaart gebracht die gebruikt zijn om het project te optimaliseren. Vanuit het Tranzo Instituut loopt een groot onderzoek naar rookvrije schoolterreinen, waar ook de interventie wordt onderzocht op effectiviteit. Dit is nog een lopend onderzoek waarvan één publicatie heeft plaatsgevonden. A Monitor rookvrij schoolterrein, van Grootheest, Duo Market Research, 2014. Duo Market Research heeft van 2012 t/m 2014 onderzoek gedaan naar rookvrije schoolterreinen in Nederland, in opdracht van het Longfonds. Hiervoor hebben zij een enquête gehouden onder zoveel mogelijke scholen in het voortgezet onderwijs. De totale respons lag rond de helft van alle scholen in het voortgezet Onderwijs in Nederland. De rapportage geeft zowel inzicht in het aandeel rookvrije schoolterreinen per provincie en GGD regio, maar ook de houding ten opzichte van het rookvrij schoolterrein. Het onderzoek geeft inzicht in de motivatie om wel of niet rookvrij te worden en welke thema s daarbij spelen. Dit is een basis voor het project om de interventie verder aan te scherpen. Ook kan het voorkomen van meer of minder rookvrije schoolterreinen in een GGD regio worden gebruikt om te zicht te krijgen op hoe de inzet van Gezonde School-adviseurs verschilt per regio. B Rapportage rookvrije schoolterrein in het po, vo en mbo. Reijgersberg en Verhoofdstad, Mulier Instituut, 2015. In 2015 is door het Mulier Instituut in samenwerking met Duo Onderwijsonderzoek gekeken naar rookvrije schoolterreinen in het primair en middelbaarberoepsonderwijs. Ook hier ging het om vragenlijsten die onder een grote groep scholen is uitgezet. Dit diende als nulmeting om te weten hoe het bij deze onderwijsniveaus was gesteld met het rookvrije schoolterrein en welk soort argumenten relevant zijn voor de agendering van het rookvrij schoolterrein. Hieruit bleek o.a. dat 79% van de scholen in het primair onderwijs en 6% van de scholen in het middelbaar beroepsonderwijs een rookvrij schoolterrein hadden. Een later onderzoek, onderdeel van dezelfde publicatie, keek naar het voortgezet onderwijs. C Andrea Rozema Schools as smoke-free zones? Barriers and facilitators to the adoption of outdoor school ground smoking bans at secondary schools, Tranzo Instituut Universiteit van Tilburg, 2016. Dit is een kwalitatieve studie naar scholen zonder een rookvrij Schoolterrein en welke barrières en faciliterende elementen zij zien bij de invoer van een rookvrij schoolterrein. Diverse interviews zijn afgenomen onder verschillende typen medewerkers op scholen. Dit onderzoek zal worden gebruikt bij de Titel interventie * 11
doorontwikkeling van de interventie. Onderzoek over de uitvoering van de interventie rookvrij schoolterrein worden ook door Rozema uitgevoerd, deze worden naar verwachting eind 2016 of begin 2017 gepubliceerd. D De procesevaluatie die door het Longfonds, nu in opdracht van de Onderwijsagenda SBGL, wordt uitgevoerd kijkt naar een aantal indicatoren. Een aantal zijn direct meetbaar zoals websitebezoek en bestellingen van het bord rookvrij schoolterrein. Een tweede groep is meetbaar na clustering, zoals de onderwerpen van advies- en ondersteuningsaanvragen. Ten slotte zijn is er kwalitatieve feedback die meer analyse vraagt, bijvoorbeeld de uitspraken in focusgroep gesprekken rondom de training. Op basis van deze gegevens zijn onder andere de volgende belangrijke aanpassingen gedaan in het project: Agendering via Gezonde School-adviseurs in plaats van direct mailings. Het openingspercentage van de directe mailings van het Longfonds daalde het tweede jaar sterk en leverde niet hetzelfde websitebezoek op. Ook was er een negatieve reactie vanuit sommige scholen dat ze voor het zoveelste onderwerp werden benaderd. De Gezonde School-adviseurs hebben een beter bereik bij scholen en kunnen inschatten welke scholen ontvankelijk zijn voor de boodschap van rookvrij schoolterrein. (Landelijke) pers of nieuwsberichten van bronnen met autoriteit, zoals de Onderwijsraden, correleren sterk met website bezoek en advies- en ondersteuningsvragen. Om de agendering te ondersteunen is er geregeld nieuws over het rookvrij schoolterrein vanuit de projectorganisatie, dan wel wordt deze aan de pers aangeboden. Nieuwe materialen over gesprekstips, handhaving en het primair onderwijs. Veel advies- en ondersteuningsvragen gingen over hoe men de handhaving moest aanpakken en het, soms emotionele, onderwerp van roken moest bespreken. Om mensen hierin beter te voorzien zijn hoe voert u het gesprek over het rookvrije schoolterrein en de handreiking handhaving rookvrij schoolterrein ontwikkelt. Ook waren er diverse vragen vanuit primair onderwijs om hen materialen te bieden die aansloten bij hun situatie. Toen de Onderwijsagenda SBGL het project overnam was de kans gelegen om dit door te voeren en tevens de interventie te verbreden naar het middelbaar beroepsonderwijs. Veel scholen zijn benieuwd naar de ervaringen van andere scholen en vragen hiernaar expliciet bij hun adviesvraag. Daarom zijn we, in aansluiting bij het project Gezonde Schoolpleinen, workshops gaan geven op regiobijeenkomsten voor scholen. Tijdens de workshops staan de ervaringen van scholen centraal en worden tips en ideeën uitgewisseld. Onlangs is een actie gehouden met een tijdelijke actie voor gratis borden rookvrij schoolterrein. De afname hiervan was groot, zo groot dat de actie vroegtijdig moest worden beëindigd. Deze actie haalt een financiële drempel weg bij de scholen en zodoende kan het een toekomstige optimalisatie zijn voor het project. Titel interventie * 12
5. Titel interventie * 13
6. Aangehaalde literatuur Maak een alfabetische lijst van alle in deze beschrijving aangehaalde literatuur en gebruik hiervoor de APAnormen (variant met kleine letters, zie aanwijzingen in de handleiding). Reijgersberg N. & Verhoofdstad, A. (2015). Rookvrije schoolterreinen: Tabellenrapportage in het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs 2015. Utrecht: Mulier Instituut. Rozema et al., Schools as smoke-free zones? Barriers and facilitators to the adoption of outdoor school ground smoking bans at secondary schools, Tobacco Induced Diseases (2016) 14:10; DOI 10.1186/s12971-016-0076-9. Grootheest, A. van. & Woud, L. van der. (2014). Rapportage Monitor Rookvrije Scholen 2014. Utrecht: Longfonds. Titel interventie * 14
7. Praktijkvoorbeeld Beschrijf, indien beschikbaar, in max. 600 woorden een praktijkvoorbeeld van de uitvoering van de interventie: hoe was de situatie voor, tijdens en na de interventie? Het Maerlant in Den Haag was één van de pilotscholen van het project. Op deze school waren het met name de ouders die actief wilden dat het schoolterrein rookvrij werd. In de pilotfase bleek het uiteindelijk te vroeg voor de school en kwam het niet tot uitvoering. Toen het project eenmaal gestart werd is het Maerlant opnieuw geprikkeld om het schoolterrein rookvrij te maken onder andere door de publiciteit die werd gemaakt voor de nieuwe rookvrije schoolterrein. Eind 2014 benaderden zij de expert rookvrij schoolterrein met de vraag om advies en ondersteuning op locatie. De school kreeg advies over het organiseren van een ludieke start actie en hoe hulp te bieden aan reeds verslaafde scholieren. In mei 2015 vroeg de school een informatiebord rookvrij schoolterrein aan en na de zomer voerde ze het beleid in. De school wist het beleid te handhaven hoewel ze het vervelend vonden dat veel leerlingen het terrein verlieten om te roken. Hier is aanvullend advies over gegeven. In de regio Friesland was het percentage rookvrije schoolterreinen in 2013 nog maar 18%, het laagst van alle provincies. Vanaf 2014 werd de inzet geïntensiveerd. Ankie Galama van de GGD Fryslân ging met diverse schoolbesturen in Leeuwarden in gesprek over het belang van een rookvrij schoolterrein. De gemeente gaf extra gas door een convenant met de scholen te sluiten om het terrein van alle scholen in Leeuwarden rookvrij te maken. Gedurende het traject werd met de expert rookvrij schoolterrein van de Gezonde School afgestemd, over de strategie en toon van het convenant. Extra materialen zoals een factsheet werden ingezet om de schoolbesturen te overtuigen van het belang van een rookvrij schoolterrein. Januari 2016 was het zover het convenant werd getekend, een aantal scholen waren toen al goed op weg. Diverse scholen, zoals vestigingen van het Comenius college en openbare scholengemeenschap Piter Jelles plaatsten het bordje en voerden het beleid in. Titel interventie * 15