DE VOLKSKRANT GEZONdHEId DE GEVOLGEN VAN FULL BODY SCANS INVASION ofthe BODYSCANNERS Artsen vrezen veel(onnodig) ongeruste patiënten en een kostenexplosie als minister Schippers MRI-scans toestaat voor gezonde mensen. Want kijk:tocheenrareplek.ishunangstterecht? Lessen uit Duitsland, waar de Nederlandse toekomst al praktijk is. Door Mensje Melchior Illustratie Stefan Glerum 8
DE VOLKSKRANT IndewachtkamervanhetEuropeanPreventionCenter(EPC) indüsseldorf krijgenpatiëntengeenkoekje bij de koffie, maar nootjes, rozijnen of desnoods een energiereep. Opeengroteflatscreentelevisiezijnopnamen te zien van een congres over preventieve geneeskunde: Uwe Nixdorff, de cardioloog die dit preventiecentrumrunt,houdtereenpraatjeoverde voordelenvandriekeerindeweekeenhalf uurhardlopenenvetteviseten. HetEPCiseenvandegroterepreventiecentrain Duitslanddieeen totalbodyscan aanbiedenmet de MRI-scanner. Nixdorffs centrum licht tussen de 600en800mensenperjaardoor. Driekwartvanhen isduits,derestkomtuithetbuiten- land:vooralruslandenhetmidden- Oosten. Indespreekkamervanderadioloog zittentweehalfbroersuitjemen.de ene kwam een paar maanden geleden al. Nu heeft hij zijn jongere halfbroer meegenomen, omdat die totaal geen energie heeft, zijn diabetespillen wel sliktmaardanmeteendaarachteraan zoetigheid naar binnen werkten twee pakjessigarettenperdagrookt. Hetis duidelijk: de oudere halfbroer maakt zich zorgen. Vanmorgen is de jongste doordemri-scannergegaan, nubekijkenzesamenmetnixdorffenderadioloogdebeelden.datgaatinhoog tempo. Dethorax, lever, pancreas het zieterallemaalgoeduit,zegtdecardioloog. En zijn longen dokter, hoe is hetmetzijnlongen?,wildeoudste weten. Datkunnenwenognietzeggen. Omdatuwbroereenstevigeroker is,moetenwenogeenapartect-scan makenvandelongen.datkunnenwe later doen. In Duitsland bestaan, anders dan in Nederland, geenrestrictiesvoorprivékliniekendiedemri-scannerwillen inzetten voor preventieve diagnostiek. Artsen mogen de techniek, die mensenlichamenindetailvanbinnen bekijkt, naareigeninzichtinzetten. En dus vragen ze tussen de 800 en Door vals-positieve uitslagen kost elke gescande persoon gemiddeld 400 euro aan vervolgonderzoek 3.000eurovooreentotalbodyMRIscan, een doorlichting van top tot teen. Omdatdeverzekeraarsdekosten niet vergoeden, draaien de klanten daarzelfvoorop. Ook in Nederland overweegt minister Edith Schippers van Volksgezondheid preventieve scans, onder bepaalde voorwaarden, toe te staan. De Gezondheidsraad onderzoekt wat daarvandevoor- ennadelenzijn. Naar verwachting volgt eind dit jaar of begin volgend jaar de uitkomst. Veel artsenmakenzichzorgen:wiezomaar gaat zoeken, vindt altijd wel een rare plekof eenverdachtknobbeltje.de medische APK zou zodoende tot overbehandeling leiden en de samenlevingopkostenjagen.eindvorigjaar becijferde radiotherapeut Lukas StalpersinAMCMagazinebijvoorbeelddat hettoestaanvancommerciëlepreventievescansdenederlandsezorg32- tot 40miljoeneuroextraperjaarzalkosten. Stalpers: Door vals positieve uitslagen erisietstezienopdescan,dat moet verder onderzocht worden, maarhetblijktloosalarm kostelke gescande persoon gemiddeld 400 euro aan vervolgonderzoek. Deschattingvan32-tot40miljoen eurobaseerthijopeenuitlatingvan RenéSprangers,eenartsverbonden aan Prescan. Die schat dat als minister Schippersgroenlichtgeeft, tachtig- tot honderdduizend Nederlanders per jaar zich willen laten scannen. Sprangers: Dat is natuurlijk een ruwe schatting,maarerzijnbijna6miljoennederlanderstussende40en65jaar.als een klein percentage daarvan zich wil laten scannen, zit je al snel op zo n honderdduizend Nederlanders per jaar. Willen er écht zoveel Nederlanders straks door de MRI-scanner? Of is het maar een exclusief groepje worried welldatzichzallatendoorlichten? Om daarachtertekomengingenwenaar Duitsland, het land waar de Nederlandse toekomst al jaren werkelijkheid is. Hoeveel Duitsers doen er jaarlijks een total body MRI-scan? Hoe eerlijk informeren preventiecentra hun klanten over mogelijke nadelen en risico s? En zijn er extra kosten? Alsnelwordtééndingduidelijk: het getalvantachtig- tothonderdduizend scangragenederlandersiszwaarovertrokken. Tenminste, als Nederlanders ookmaarietsopduitserslijken.bijelkaarzijnerinduitslandvijf grotere centradieeentotalbodyscanmetmri aanbieden.decentradiehuncijfers willendelen,noemenaantallenvan tussen de 600 en 1.500 gescande klantenperjaar.daarnaastlieteenkeur aanpreventievekliniekenwetendat ze de MRI-scanner wel inzetten, maar alleenalsdaareenmedischeaanleiding voor is. OokgewoneDuitseziekenhuizen en universiteitsklinieken bieden preventievefullbodyscansaan,watde markt nogal versnipperd maakt. Deze 10
SIR EDMUND / 10 MEI 2014 ziekenhuizen kunnen maar een beperkt aantal gezondemensenscannen,omdatzeookgewonepatiënten onder hun hoede hebben, en er melden zich doorgaans weinig mensen aan. Zo biedt het preventiecentrum van de Universiteit Greifswald voor de zeer schappelijke prijs van 800 euro een Ganzkörper MRTaan. Intweejaartijdheeftdeuniversiteitskliniek nog maar acht klanten gehad, vertelt onderzoeker Katrin Hegenscheid: Nou zitten wij in een redelijk armgebiedvanduitslandenooknietineengrote stadalsberlijn. Maardannog: ditlageaantalafgezet tegendeprijsgeeftaandatduitserszichzekerniet massaal willen laten scannen. Ook Jürgen Windeler, van de Duitse toezichthouder op de kwaliteit van medischebehandelingen, het Institut fürqualitätundwirtschaftlichkeitim Gesundheitswesen(IQWiG), denktdat het om een zeer beperkte groep Duitsers gaat die zich laat scannen. We moetenhetzelf betalen verzekeraars vergoedeneenmri-scanzondermedische indicatie niet. Dat maakt het onaantrekkelijk. Windelersinstituutdoetonderzoek naardewetenschappelijkeonderbouwing van screeningsprogramma s in zijnland.volgenshemiserinduitslandgeenenkeleinstantiedieregistreert welke privéklinieken zich op de marktvandefullbodyscanshebben gestort.voorzoverhijkanoverzien, zijn er zo n twintig klinieken die ze aanbieden, inclusief de universiteitsklinieken en reguliere ziekenhuizen. Ditbetekentdaterperjaartussende vijf- en tienduizend worden gemaakt. Dat het maar om een klein groepje gaat,bevestigtookdeduitseartsenfederatie. Het is goed dat Duitsers de mogelijkheidhebben,maarzestaan erzekernietvoorinderij,zegteen woordvoerder. Maximaal tienduizend scans per jaar, opeenbevolkingvanruim81miljoen. Alsjehetzouomrekenennaarde Nederlandsebevolking,komjegrof- Hetisgoeddat Duitsers de mogelijkheid hebben, maarzestaanerzeker nietvoorinderij weguitoptussendeduizendentwee- duizendmensendiezichzoudenla- tenscannen. Dátgetallevertuiteraard ookextrakostenop,maarhetisniet meerdaneenfractievanonsjaarlijkse zorgbudget. JürgenWindelertwijfeltaanhetnut van preventieve full body scans, en vooralaandatvandeanderepreventievecheck-upsdieduitserskunnen laten doen. Zo kan iedereen vanaf zijn 35steelketweejaarnaardeartsvoor een controle waarbij de bloed- SCANNERTOERISTEN: 150 TOT DUIZENDEN PER JAAR InNederlandisdefullbodyscan zonder medische indicatie vooraf niet toegestaan: elk jaar wjken Nederlanders uit naar met name Duitsland, om zich daar alsnog aan het onderzoek te onderwerpen. Om hoeveel scannertoeristen hetpreciesgaat,islastigtezeggen. Het bedrijf Prescan, dat op zijn site rept over 60.000 tevreden klanten, zegt aanvankelijk 8.000 Nederlandse patiënten per jaar naar Duitsland te sturen. Maar geconfronteerd met het feitdatzemaarmetzevenklinieken samenwerken die bovendienmaareendeelvandetijd beschikbaar hebben, stelt het bedrijfdatbijnaar4.000;de rest zijn klanten die geen full body scan doen. Verzekeraar ONVZ, die als enige Nederlandse zorgverzekeraar aanvullende pakketten aanbiedt diedefullbodyscansdekken, komt uit op veel lagere aantallen: 140 scantoeristen in 2012 en 120in2013.ONVZdektoverigens niet alle kosten, maar tussende250ende750euro.het kleinere bedrijf Privatescan wil geen cliëntenaantallen geven. Hoeveel Nederlanders zich uiteindelijk zullen laten scannen, mocht de preventieve full body scan ook in Nederland worden toegestaan, zal erg afhangen van de kosten, denkt radioloog Lukas Stalpers. Hij is enigszins gerustgesteld door de bevindingen van de Volkskrant in Duitsland, maar zegt ook: Zolang je zelf moet betalen, blijven de aantallen wellicht laag. Maar wat gebeurt er als verzekeraars het uit aanvullende pakketten gaan vergoeden? Foto Charles O'Rear/Corbis 11
SIR EDMUND / 10 MEI 2014 BN ER DOOR DE SCANNER: TOCH IETS TÉ GERUSTGESTELD zoudengaanmetdewetenschapofze gezond waren of niet. Eenanderpuntisdevoorlichting, iets waaraan de Gezondheidsraad bij haaradviesuitgebreidaandachtwil besteden.datwordtnogeenlastige kwestie,leertdeervaringinhetbuitenland. Neem Canada, waar de preventieve totalbodyscanookistoegestaanen waar het eveneens niet bepaald storm loopt. Enkele jaren geleden bracht AlanCasselsvandeuniversiteitvan Victoria en auteur van het boek SeekingSicknessaanhetlichtdathet zeer slecht gesteld is met de voorlichting: klinieken geven misleidende informatie en hebben het niet over risico s en nadelen. Duitslandheeftnooitzo nonderzoek gedaan, maar wie de websites vandekliniekenafstruint,vindtook daar nauwelijks disclaimers of waarschuwingen.termenals vroegtijdig ontdekken en zekerheid over uw gezondheid vallen veelvuldig. De de kli- Foto Howard Sochurek/Corbis niekengevenonlinenergensinforma- tie over toevalsbevindingen, die tot somsschadelijk, maarvaakiniedergevalvervelend vervolgonderzoekkunnen leiden, over uitslagen die ten onrechtezorgelijklijken, of overgemiste diagnoses. Websites zijn niet de plek om dat soortinformatietegeven,ishetverweervandeartsenvandeklinieken. Zij zeggen dat ze hun klanten ter plekke informeren, nog voordat ze de scanner ingaan. Of dat nou het Oud-televisiepresentator Hans vandertogtwasin2008(toen 60)tezienineenuitzendingvan het RTL4-programma Naar de Kliniek. In dat programma liet een schare BN ers zich gratis bodyscannen. Heb ik geen cent voor gekregen, zegt Van der Togt er nu over. Terwijl het natuurlijk één grote reclamespot was. Maar ja, ik wilde weleens helemaal doorgelicht worden. Het filmpje is terugtezienopyoutube.hoewel hijeenstevigerokerendrinkeris, maakt hij zich vooral zorgen over dementie; zijn moeder heeft de ziekte van Alzheimer. Mijn grote angstdroom is om ooit dement in een verpleegtehuis te zitten en daterverdergeenhondmeer naarmekomtkijken. Naeenuur in de MRI-scanner komt het verlossende woord: zijn longen zijn ingoedeconditieenaanzijnhersenenisnietstezien. Hetblijft een momentopname, nuanceert de voice-over. Dementie kan helaas nog niet preventief opgespoord worden. Van der Togt reageert met: Jongens, lekker naar huis, sigaretje roken, borreltje drinken! Watwetoennietinbeeldzagen, wasdatdeartsvandertogtde boodschap meegaf zijn prostaat in de gaten te houden. Misschien hadhijwelontdektdatmijnprostaat vergroot was, maar dat zei hijernietspecifiekbij.ikwaszo opgelucht dat ik gezond was, dat ik daar verder helemaal geen aandachtmeeraanschonk ik benerinnederlandnietmee naardeartsgestapt.ooktoenik plasproblemen kreeg, negeerde ikdateentijd. In2012lietVanderTogtzichopnemen in een verslavingskliniek. Daar bleek bij een medische test dat zijn psa-waarde veel te hoog was en dat hij prostaatkanker had.hijwerdbestraald,ennuis het godzijdank weer goed. Achteraf zegt hij: Eigenlijk was ik doordietotalbodyscanietsté gerustgesteld. 13
SIR EDMUND / 10 MEI 2014 CENTRAVOOREENTOTALBODY-SCANINDUITSLAND idealemomentis,blijftdevraag zeker gezien Hegenscheids bevindingenoverhoegoeddeinformatieaankomt. Andereartsenzeggendatzijeen veellagerpercentagetoevalsbevindingenhebben,endatzediegoedweten inteschattenenhunpatiëntendaar goed over weten te informeren. Twintig privéklinieken in Duitsland bieden preventieve medische check-ups aan. Maar ongeveer de helft zetalleen de MRI-scanner aan als er een medische indicatie is. Een selectie, met daarbij de vijf grootste total body scan-aanbieders ( ). Medizinisches Präventions Centrum (MPCH) Ca. 1.500 total body scans per jaar.kosten: ca. 3000 euro. Diagnostik Zentrum Fleetinsel Ca. 1.500 medische check-ups per jaar, maar geen total body MRI-scans. DeartsChristophBambergervanhet MPCHinHamburg,metvijftienhonderd full body MRI-checks per jaar een grote speler op de Duitse markt, zegt bijvoorbeeld: Wij hebben een indringendgesprekaanhetbeginvanons trajectenaanheteinde.bijdatafsluitende gesprek bespreken we uitgebreid wat zaken zijn die behandeld of in de gaten gehouden moeten worden.ikdoedezecheck-upsaltienjaar, enonscentrumbestaatsinds2006. Wij hebben dus niet zo vaak foute diagnoses en kunnen toevalsbevindingen zoals een longafwijking die waarschijnlijk goedaardig is, heel goedinschatten.daardoorkomthet eigenlijknietvoordatpatiëntenonnodig ongerust worden gemaakt. Het MPHC biedt overigens nog iets opvallends aan: een alzheimer-check. ArtsenmakendaarbijeenMRIvande hersenen, berekenen met speciale software het volume van bepaalde hersendelenendaaruitkomteenindicatie of iemand een verhoogd risico heeft ombinnenvijf jaardeziektevan Alzheimer te krijgen. Los van de vraag hoe betrouwbaar de berekeningen zijn(veelwetenschappelijkonderzoek isernognietovergepubliceerd)isde ziektenogniettebehandelen met medicatie valt het begin hooguit enigszins te vertragen. Toch zegt Bamberger: Ikzouhetzelfookwillenweten,alsikmerkdatikvergeetachtig word, bijvoorbeeld. De ongeveer vijftig mensen per jaar diehetonderzoekbijhemdoen,hebbenvaakdatsoortklachten.ofzemakenzichzorgenomdatdementieinde familie voorkomt. Deze mensen willenhetwetenomdatzedanvoorzorgsmaatregelenkunnennemen.financiële zaken regelen voor hun familie, bijvoorbeeld. Enwellichttochmedicatieslikkenomnogwatextratijdtekopen voordat de ziekte toeslaat. OokcardioloogUweNixdorff van hetdüsseldorfseeuropeanprevention Centervindtdathijzijnklantenprima voorlicht. Ikhebeenuitgebreidgesprek met mijn patiënten, over wat de bevindingen precies betekenen. In to- Mathias Spital Enkele Duitse,veel Nederlandse total body scans. Aantal onbekend. Preventicum Ca. 1.500 total body scans per jaar. Contilia Heart Centre Ca. 1500 medische check-ups per jaar, maar geentotal body scans. Gerichte check-ups zijn zinvoller, zegt de arts-directeur. Radprax Wilgeen cijfers geven. Doet onder andere scans voor Prescan. 100514 de Volkskrant DÜSSELDORF taal heb ik tweeduizend MRI-checkupsgedaanenmeestalzijnhetclear cut cases. De patiënten bij wie onduidelijkblijftoferacutegezondheidsproblemen zijn, houdt hij zo veel mogelijkzelfindegaten. Ikraadzedan aanovereenhalfjaarterugtekomen, dandoenweweerextratests. Indeloungekamerspeciaalvoorpatiënten (lederen banken, een eigen badkamer, flatscreen televisie en, wederom, een schaal met nootjes en fruit)zittendehalfbroersuitjemen ESSEN RHEINE GÜTERSLOH WIESBADEN FRANKFURT HAMBURG MÜNCHEN Deutsche Klinik für Diagnostik Tientallen total body scans per jaar.alleen op medische indicatie. BERLIJN European Prevention Center Ca. 600 tot 800 total body scans per jaar. Kosten: ca. 2.500 euro. Alta Klinik Ca. 200 total body scans per jaar. Institut für Bildgebende Diagnostik Ca. 50 total body scans per jaar.vooral gerichte scans, bijvoorbeeld om uitzaaiingen op te sporen als iemand al de diagnose kanker heeft. Diagnoseklinik München Wil geen cijfers geven. Eenvan de grotere spelers op de markt. metspanningopdeuitslagtewachten.ondankszijnongezondeeetgewoonten en stevige roken, blijkt de jongstelichamelijkgoedinorde. Ik maakmealleenzorgenoveruwgeestelijke welzijn, wanneer ik hoor dat u weinigslaaptenbijnageenenergie heeft. Alsuuwleveneencijferzoumogen geven, wat zou dat dan zijn? vraagt Nixdorff. Datblijkteendikkeonvoldoende. Nixdorff vermoedt een depressie, maar de stemmingswisselingen kunnenookkomendoordatdediabetes nietgoedondercontroleis. Ikwiluop anderemedicatiezetten.enumoet gaansporten, elkedageenhalf uur. En stoppen met roken. De man kijkt niet echt overtuigd, maar zijn oudere broer knikt hevig. Dank u dokter. Kan ik trouwens een nieuwe afspraak maken? Ik wil ook mijn oude moeder meenemen.enmijndochtervan5;zij praatnogsteedsbijnaniet.wijhebben alle vertrouwen in u, veel meer dan in onze eigen artsen. 15