Oplegmemo met nadere toelichting matrix arbeidsmarkt 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Eén van de pijlers van het coalitieakkoord 2014-2018 is: Iedereen aan het werk, niemand buiten de boot. De coalitie wil met het arbeidsmarktbeleid graag aansluiten op de behoefte van bedrijven en daarmee economische ontwikkeling in de regio stimuleren. Bovendien heeft de coalitie de ambitie om duurzame werkgelegenheid te creëren voor zowel de top als de onderkant van de arbeidsmarkt. Wij richten ons op werkzoekenden, werknemers én werkgevers in ons arbeidsmarktbeleid. Hoewel er door elke professional gestreefd wordt naar het doelmatig inzetten van publieke middelen, ontbraken er tot nu toe gemeenschappelijke kaders waaraan de doelmatigheid 1 van arbeidsmarktbeleid gemeten kan worden. De matrix arbeidsmarkt geeft een zo compleet mogelijk beeld welke projecten, instrumenten en initiatieven vanuit Gemeente Eindhoven zijn ingezet in 2015 met betrekking tot de arbeidsmarkt. De matrix is ingevuld aan de hand van de beschikbare informatie. Op dit moment zitten we in de 1 e fase, waar op basis van een inventarisatie een overzicht gecreëerd is van het arbeidsmarktinstrumentarium. Deze matrix geeft informatie op project niveau en een overzicht van de aard en type projecten. De matrix arbeidsmarkt is een eerste opstap naar een integraal afwegingskader. 1 e fase: Overzicht 2 e fase: Inzicht 3 e fase: Sturing 1.2 Matrix arbeidsmarkt brengt de kosteneffectiviteit in kaart De matrix arbeidsmarkt brengt onder andere de doelmatigheid, oftewel kosteneffectiviteit, van het arbeidsmarktinstrumentarium in kaart. Bij de afweging van arbeidsmarktbeleid zijn naast doelmatigheid ook andere afwegingen van belang. Bij de afweging van beleid hebben we oog voor de brede maatschappelijke context, waarbij de maatschappelijke kosten en de maatschappelijke baten worden afgewogen. Het afwegingskader van het Sociaal Domein en WIJeindhoven waarbij het vinden van een goede balans tussen betrokkenheid, rendement en legitimiteit staat hierbij centraal. Het maatschappelijk rendement zoals minder huiselijk geweld of lagere zorgkosten worden buiten beschouwing gelaten in de matrix. Bovendien worden ook inverdieneffecten zoals besparing op participatiewet-uitkering niet opgenomen in de matrix arbeidsmarkt. Daarnaast is het van belang om het arbeidsmarktbeleid in een bredere economische context te plaatsen. De matrix arbeidsmarkt heeft een drietal doelstellingen, die zijn weergegeven in het volgende figuur. Naast deze doelstellingen, kan de matrix arbeidsmarkt worden gebruikt voor de doorontwikkeling van het dashboard Sociaal Domein. 1 Onder doelmatigheid wordt de verhouding tussen behaalde doelen en kosten bedoeld. 1
Doelstellingen Matrix Overzicht arbeidsmarktinstrumentarium Hulpmiddel bij afweging Hulpmiddel bij toetsing 1.3 Overzicht arbeidsmarktinstrumentarium Het is van belang om een goed totaaloverzicht te hebben wat er allemaal gebeurt vanuit Gemeente Eindhoven op het gebied van arbeidsmarkt. Met andere woorden een overzicht te hebben van het arbeidsmarktinstrumentarium van Gemeente Eindhoven. De eerste doelstelling van de matrix is dan ook om een overzicht van het arbeidsmarktinstrumentarium te ontwikkelen waarbij algemene conclusies kunnen worden getrokken op een hoger abstractieniveau, te weten het totale arbeidsinstrumentarium van Gemeente Eindhoven. In de praktijk blijkt wel dat er beperkingen zitten aan de mogelijkheden tot vergelijking. 1.4 Hulpmiddel bij afweging Al enige tijd wordt er veel aandacht besteed aan het zorgvuldig afwegen van kosten en resultaten van arbeidsmarktprojecten. Hieruit volgt dat de tweede doelstelling van de matrix is om een hulpmiddel bij afweging te ontwikkelen wat kan helpen bij de besluitvorming van arbeidsmarktprojecten. De matrix levert een bijdrage aan de brede, integrale afweging van arbeidsmarktbeleid. De matrix brengt uitsluitend de kosteneffectiviteit op het gebied van arbeidsmarkt in kaart. 1.5 Hulpmiddel bij toetsing Arbeidsmarktprojecten worden achteraf getoetst aan de hand van vooraf geformuleerde doelen. De derde doelstelling van de matrix is om een hulpmiddel bij toetsing te ontwikkelen waarbij projecten (op individueel project-niveau) beoordeeld kunnen worden op onder andere kosteneffectiviteit. Door de grote verscheidenheid aan projecten, instrumenten en initiatieven worden er verschillende interpretaties gegeven aan bepaalde termen zoals uitstroom naar werk. De matrix arbeidsmarkt levert een bijdrage naar meer eenduidigheid binnen Gemeente Eindhoven. 2
2. Kosteneffectiviteit 2.1 Keuze voor kosteneffectiviteitsanalyse Er is behoefte aan inzicht in de doelmatigheid 2 van het arbeidsmarktinstrumentarium, onder meer gedreven door het feit dat publieke middelen steeds schaarser worden. Tijdens dit onderzoek is gekozen om een kosteneffectiviteitsanalyse uit te voeren. De eerste stap van een kosteneffectiviteitsanalyse is om beleidsdoelen te bepalen. De volgende beleidsdoelen zijn geformuleerd, op basis van het coalitieakkoord, deelovereenkomst maatschappelijke deelname en werk en kennis van medewerkers: Arbeidstoeleiding Betaald werk voor gemiddeld 16 uur per week gedurende 6 maanden en kansen vergroten op de arbeidsmarkt. Activering Onbetaalde maatschappelijke zinvolle activiteiten gericht op arbeidsinschakeling of, als arbeidsinschakeling nog niet mogelijk is op zelfstandige maatschappelijke participatie. Meer duurzame werkgelegenheid Toename in het aantal arbeidsplaatsen voor minstens 6 maanden. De projecten/instrumenten in de matrix zijn gerangschikt aan de hand van deze drie beleidsdoelstellingen. De hoofdindicator van dit onderzoek is: kosteneffectiviteit. Omdat er (vaak) meerdere doelstellingen zijn bij arbeidsmarkt instrumenten en projecten, is ervoor gekozen om 2 definities van kosteneffectiviteit te hanteren. Enerzijds, wordt er gekeken naar het directe resultaat gericht op uitstroom naar betaald werk (arbeidstoeleiding) of onbetaalde activiteiten (activering) of arbeidsplaats (werkgelegenheid). Anderzijds, wordt er gekeken naar de kosten per deelnemer die een traject succesvol doorlopen heeft, omdat alle deelnemers een persoonlijke groei doormaken, tijdens een traject. Met kosten worden de uitvoeringskosten van Gemeente Eindhoven bedoeld. De matrix brengt uitsluitend de bruto-effectiviteit in kaart. Met bruto-effectiviteit wordt alleen naar het resultaat van het project (bijvoorbeeld de uitstroom naar werk) gekeken in verhouding tot de kosten. Bij netto-effectiviteit wordt ook rekening gehouden met het feit dat zonder projecten mensen voor een deel toch zouden uitstromen. In de matrix arbeidsmarkt wordt netto-effectiviteit buiten beschouwing gelaten, vanwege de complexiteit van het vraagstuk. 2 Onder doelmatigheid wordt de verhouding tussen behaalde doelen en kosten bedoeld. 3
2.2 Overige indicatoren Hierbij gaat het om de volgende criteria: Criteria Doel Doelgroep Budget Betrokken partijen Looptijd Aandachtsgebied Scholingscomponent Crisisinstrument Definitie Omschrijf het doel kort. Omschrijf de doelgroep aan de hand van de volgende facetten: afstand tot de arbeidsmarkt, leeftijd, opleidingsniveau. Wat is het begrote budget? Welke partijen zijn financieel betrokken bij het project? Startdatum en einddatum. Activering, training, werkervaring, financiële prikkel Is er een scholingscomponent? Ja/nee. Is het een instrument om de hoge werkloosheid in crisisjaren te bestrijden? Ja/nee Criteria Behaalde resultaten Kenmerken deelnemers Kosten gemeente Eindhoven Kosteneffectiviteit Definitie Gegevens over het aantal deelnemers, uitval en direct resultaat Omschrijf de deelnemers aan de hand van de volgende kenmerken: afkomst, opleidingsniveau, geslacht en leeftijd. Wat waren de kosten voor Gemeente Eindhoven? Kosten Gemeente Eindhoven Resultaat 3 Hieruit volgt dat de matrix arbeidsmarkt de volgende opzet heeft: Matrix Criteria 1 Criteria 2 Criteria 3 etc. Doelstelling A: Arbeidstoeleiding Project 1 Project 2 Project 3 etc. Doelstelling B: Activering Project 1 Project 2 Project 3 etc. Doelstelling C: Meer duurzame werkgelegenheid Project 1 Project 2 Project 3 etc. 3 Enerzijds, wordt er gekeken naar het directe resultaat gericht op uitstroom naar betaald werk (arbeidstoeleiding) of onbetaalde activiteiten (activering) of arbeidsplaats (werkgelegenheid). Anderzijds, wordt er gekeken naar de kosten per deelnemer die een traject succesvol doorlopen heeft, omdat alle deelnemers een persoonlijke groei doormaken, tijdens een traject. Met kosten worden de uitvoeringskosten van Gemeente Eindhoven bedoeld. 4
2.3 Aanpak Door middel van interviews en het bestuderen van documenten is relevante informatie verzameld zowel intern als extern. Deze informatie is gecontroleerd op onjuistheden, maar door de verschillende invalshoeken en interpretaties, kan op dit moment nog niet worden ingestaan voor de volledigheid en juistheid van de gegevens. 3. Aandachtspunten 3.1 Afstand tot de arbeidsmarkt Er zijn verschillen in de afstand tot de arbeidsmarkt bij werkzoekenden. Er zijn mensen met een korte afstand tot de arbeidsmarkt die geen arbeidshandicap hebben en over een starterskwalificatie bezitten. Daarnaast zijn er ook mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die een lichamelijke handicap hebben, langdurige werkzoekende zijn, psychische beperkingen kennen of een problematische thuissituatie hebben. De ervaring leert dat het een grotere investering vergt om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te krijgen dan mensen met een kleine afstand tot de arbeidsmarkt. Op basis van wetenschappelijke literatuur 4 blijkt dat er een groter financieel en maatschappelijk rendement behaald kan worden door mensen met een relatief grote afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te krijgen dan mensen met een kleine afstand tot de arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld door een besparing op de zorgkosten. Op dit moment blijkt uit de arbeidsmarkt matrix dat er relatief veel instrumenten zijn om mensen met een korte afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te krijgen en dat er relatief weinig instrumenten zijn om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te krijgen. 3.2 Diversiteit aan projecten De Matrix Arbeidsmarkt brengt arbeidsmarktinstrumenten in kaart op verschillende terreinen zoals jeugdwerkloosheid, ouderenwerkloosheid, activering etc. Dit bekent dat elk project zich min of meer op een andere doelgroep richt of een ander doel heeft. Bijvoorbeeld sommige projecten richten zich specifiek op jongeren (18 t/m 27 jaar), anderen op 50-plussers of mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Hier uit volgt dat de projecten moeilijk onderling vergelijkbaar zijn. 3.3 Geen losstaande projecten In sommige gevallen zijn er projecten die elkaar ondersteunen of zijn er werkzoekenden die door de combinatie van projecten of instrumenten stappen kunnen zetten in de zelfredzaamheidsmartrix en zo mogelijk kunnen uitstromen naar werk. Door deze interactie van projecten is het soms lastig om de kosteneffectiviteit per project te kunnen bepalen. Bovendien, zijn er sommige projecten die zich richten op de vraag naar arbeid (werkgeverskant) en sommige projecten die zich richten op het aanbod van arbeid (werknemerskant). Daardoor kunnen er eventuele dubbel tellingen ontstaan. 3.4 Aantal deelnemers arbeidsmarktprojecten Bij sommige projecten/instrumenten zijn de behaalde resultaten lager dan de beoogde resultaten doordat er moeilijk kandidaten te vinden waren. Dit heeft met allerlei factoren te maken: onder andere door de transformatie binnen het Sociaal Domein en de verschuiving van caseloads, de intrede van de participatiewet en daarmee de veranderde verantwoordelijkheid van gemeenten voor en de samenwerking met WIJeindhoven. Momenteel ontbreekt een totaaloverzicht van alle werkzoekenden op gemeentelijk en/of regionaal niveau, wat het selecteren van kandidaten voor projecten op basis van criteria zoals competenties en opleidingsniveau bemoeilijkt. 3.5 Overige arbeidsmarktprojecten Naast de instrumenten die worden genoemd in de matrix, zijn er ook andere activiteiten die georganiseerd worden vanuit Gemeente Eindhoven om meer duurzame werkgelegenheid te creëren zoals het stimuleren van sociaal ondernemen en het acquisitie beleid. Over het acquisitiebeleid ontvangt u een separate raadsinformatiebrief, waarin breed is bekeken wat dit traject oplevert in termen van werkgelegenheid, afgeleid economisch rendement en MKBA. Daarnaast zijn er ook projecten gericht op onder andere beroepenoriëntatie 4 Onder andere: Lucy Kok & Aenneli Houkes: Gemeentelijk re-integratiebeleid vergeleken. 5
die een preventieve werking hebben. Bijvoorbeeld bliksemstages waarbij jongeren op jonge leeftijd in aanraking komen met verschillende beroepen zodat ze een beter geïnformeerde studiekeuze kunnen maken. Het effect van deze projecten is lastig te meten. In de volgende fase, zal er worden gekeken hoe deze activiteiten kunnen worden opgenomen in de matrix arbeidsmarkt. 6