Wegwerken wachtlijsten BSO Gemeentelijke Taskforce BSO Den Haag
Voorwoord Op 12 september 2007 heeft wethouder Sander Dekker (Onderwijs, Jeugd en Sport) in een bestuurlijk overleg met Haagse instellingen voor kinderopvang zijn ambities met betrekking tot de BSO verwoord. Hij sprak onder meer de wens uit dat de wachtlijsten in de BSO snel weggewerkt zouden worden. Wethouder Dekker verzocht daartoe een Haagse Taskforce BSO in het leven te roepen. Deze taskforce zou, naar analogie van de landelijke Taskforce BSO, in kort tijdsbestek een aantal adviezen formuleren zodat de Haagse BSO snel kan groeien. Ik heb op 12 september aangeboden rol van voorzitter op mij te nemen. Niemand kon bij de invoering van de Wet Kinderopvang in 2005 voorzien dat de vraag naar buitenschoolse opvang in Nederland zo n onstuimige groei zou doormaken als nu het geval is. Sterker nog, de kinderopvang leek in 2005 in een dip te komen. Een aantal Haagse locaties moest zelfs de deuren sluiten. De motie Van Aartsen en Bos, de huidige gunstige economische ontwikkelingen en vooral de grotere overheids bijdrage aan de kosten van de kinderopvang, waardoor kinderopvang voor ouders aanzienlijk goedkoper werd, zorgen voor de snel stijgende vraag. De kinderopvang doet er alles aan om die groeiende vraag bij te kunnen benen. Zo is de Haagse capaciteit BSO, op eigen kracht, in 2007 met bijna een kwart gegroeid. Voor verdere groei hecht de Taskforce aan gemeentelijke inzet. Wethouder Sander Dekker ziet voor de gemeente vooral een voorwaardenscheppende en een regisserende functie. Zijn inzet heeft hij verwoord in zijn brief Uitbreidingen buitenschoolse opvang van 27 november 2007 aan de voorzitter van de commissie Jeugd en Burgerschap. De wethouder heeft tevens aangegeven dat groei niet ten koste mag gaan van de kwaliteit van de kinderopvang. Hiermee zijn wij het van harte eens. Het gaat ten slotte vooral om de belangen van de kinderen. Bijgaand de adviezen van de gemeentelijke Taskforce BSO. Deze zijn voornamelijk praktisch van aard en liggen in de lijn van de adviezen van de landelijke taskforce. Onze adviezen zijn geschreven vanuit het perspectief van de kinderopvang en gebaseerd op de specifieke Haagse situatie. De gemeentelijke Taskforce BSO bestaat uit: Tineke Onink van de Stichting Rijswijkse Kinderopvang, Corona Koek van Zo Kinderopvang & BSO, Willeke Briedé van DAK kindercentra en ondergetekende van stichting 2Samen. Wij zijn ondersteund door Shamila Croes en Karin Westenbroek van de gemeente Den Haag, dienst OCW. De Taskforce is vier maal bijeengekomen. Wim van Ogtrop Den Haag, 18 januari 2008 2
Inleiding Bij het wegwerken van de wachtlijsten BSO zijn er verschillende sporen te bewandelen: er moeten ruimten bijkomen voor de korte en de lange(re) termijn; de bestaande capaciteit kan en moet beter benut worden en er moet voldoende en goed gekwalificeerd personeel gevonden worden. In dit advies zal de Taskforce op deze punten ingaan. Overigens heeft de Taskforce de nodige zorgen over de nabije toekomst. Het succes van de kinderopvang kan ook zijn valkuil worden. De sterke groei van de kinderopvang kost de rijksoverheid namelijk veel meer geld dan zij begroot heeft. Het is te verwachten dat de rijksoverheid maatregelen zal treffen om de kosten te beheersen. Bijvoorbeeld door het verlagen van de kinderopvangtoeslag aan ouders. Als dat gebeurt, zal de vraag naar de formele kinderopvang afnemen. Ouders kunnen er dan voor kiezen minder te gaan werken en/of meer gebruik maken van het informele circuit, waar géén waarborgen zijn voor kwalitatief verantwoorde kinderopvang. Een andere zorg betreft de invoering van het Leerkansenprofiel in het kader van de Bredeschoolontwikkeling in Den Haag. De Taskforce hecht eraan te vermelden initiatieven in het kader van Leerkansenprofielen toe te juichen omdat het kinderen in achterstandssituaties meer kansen biedt. Echter, in de praktijk lijken voor de buitenschoolse opvang onwenselijke situaties te ontstaan. Door het verlengen van de schooldag tot ongeveer 16.30 uur blijft voor de buitenschoolse opvang een te korte opvangperiode over (1 à 1,5 uur) waarin geen tijd is om nog iets zinnigs met de kinderen te doen. Er ontstaat concurrentie tussen de scholen en de organisaties die BSO uitvoeren. Concurrentie die bovendien oneerlijk is omdat de scholen voor de uivoering van de activiteiten na schooltijd volledig worden gesubsidieerd terwijl de BSO de inkomsten zelf moeten genereren (en dat ook nog eens in een te korte tijd). Het gevolg zal onvermijdelijk zijn dat BSO-aanbieders niet meer bereid zijn om voor die korte tijd verliesgevende BSO aan te bieden, waardoor werkende ouders de dupe worden omdat hun kinderen niet meer kunnen worden opgevangen. Derhalve zullen BSO-voorzieningen verdwijnen. Een mogelijke oplossing kan gevonden worden in het betrekken van de BSO bij de uitvoering van de naschoolse activiteiten in het kader van het Leerkansenprofiel. Bijvoorbeeld door het inzetten van personeel van de BSO. De Taskforce wil hier graag met de gemeente en het onderwijsveld afspraken over maken. 3
Het vinden van ruimten op korte en lange termijn Ruimte binnen scholen De basisscholen zijn een belangrijke partner bij het vinden van uitbreidingsmogelijkheden, zeker op de korte termijn. De Taskforce wil meer gebruik maken van geschikte of geschikt te maken ruimten in scholen. Door met de scholen na te denken over creatieve oplossingen kan, met behoud van kwaliteit, vaak meer dan op eerste gezicht gedacht. Met veel basisscholen is inmiddels een prima samenwerking, ook als het gaat om ruimte, ontstaan. Met sommige basisscholen kan de samenwerking beter. In een aantal gevallen is echt een cultuuromslag (bij onderwijs én kinderopvang) nodig. Tevens willen we aanbevelen dat in scholen, bijvoorbeeld bij nieuwbouw of renovatie, flexibele lokalen worden gerealiseerd zodat deze eenvoudig omgezet kunnen worden van leslokaal in ruimte voor BSO. Hiermee kunnen ook fluctuaties in de vraag makkelijker worden opgevangen. Hiervoor zijn diverse systemen ontwikkeld en op de markt verkrijgbaar. Wellicht is het mogelijk om een bijeenkomst te organiseren waarin verschillende aanbieders hun producten kunnen presenteren. Het is vanzelfsprekend dat de kinderopvang huur betaalt voor het gebruik van ruimten in scholen. De kinderopvang wil ook graag investeringen plegen in ruimten om deze geschikt te maken voor BSO. Daartegenover moet wel een redelijk huurbedrag en een redelijke huurtermijn staat, liefst tussen de 5 en 10 jaar, aangezien de investering terugverdiend moet worden. De kinderopvang wil graag samen met de gemeente en de schoolbesturen een model-huurcontract ontwikkelen. 4
BSO boxen BSO-boxen kunnen op korte termijn bijdragen aan het wegwerken van wachtlijsten. De rijksoverheid heeft een subsidieregeling ontwikkeld voor BSO-boxen, waarvan ongetwijfeld veel gebruik gemaakt zal worden. Een BSO-box is vooral een tijdelijke oplossing voor de opvang van een beperkt aantal kinderen. Dat betekent dat het schoolbestuur toestemming moet geven voor plaatsing op het terrein en dat de opvang alleen in combinatie met ruimten in de school succesvol kan zijn. Om BSO-boxen te kunnen plaatsen is het nodig dat de gemeente aan plaatsing in de voorwaardescheppende zin haar medewerking verleent ( Wet Ruimtelijke Ordening). Bouwen waar nodig Het is van belang dat bij nieuwbouw en eventuele grootschalige renovatie van schoolgebouwen rekening gehouden wordt met kinderopvang. Het Haagse college heeft onlangs besloten om in voorkomende gevallen zelf weer opdracht te geven voor de bouw van een kindercentrum en deze in verhuur te geven aan een instellingen voor kinderopvang. Het is vanzelfsprekend dat de Taskforce BSO blij is met dit initiatief. Zeker op de langere termijn kan het opdracht geven voor de bouw van kindercentra door de gemeente eraan bijdragen dat de capaciteit kinderopvang voldoet. De Taskforce vindt het belangrijk om te vermelden dat indien een nieuw te realiseren kindercentrum verhuurd wordt, dit op transparante wijze gebeurt via openbare aanbesteding. In het geval van herhuisvesting van een bestaande school met kindercentrum spreekt het vanzelf dat de aanbieder van de kinderopvang meegaat in de herhuisvesting. Loskoppelen van de onderwijsbestemming bij langere normatieve leegstand De Taskforce adviseert om te overwegen om indien in een schoolgebouw langdurig (meer dan 4 jaar) leegstand bestaat en er behoefte is aan kinderopvang, een deel van het schoolgebouw uit de onderwijsbestemming te onttrekken. Dit losgekoppelde deel kan vervolgens verbouwd worden tot kindercentrum en in verhuur gegeven. Huren van gemeentelijke panden Sinds de invoering van de Wet Kinderopvang per 1 januari 2005 zijn géén gemeentelijke panden in verhuur gegeven aan instellingen voor kinderopvang. De Taskforce waardeert het dat, gezien het maatschappelijk belang van kinderopvang, aan dit beleid een einde is gekomen en dat instellingen voor kinderopvang in aanmerking kunnen komen voor het huren van een gemeentelijk pand. Het is vanzelfsprekend dat de kinderopvang daarvoor een markttarief betaalt. 5
Beter benutten van de bestaande capaciteit Op woensdag en vrijdag zijn er vaak geen wachtlijsten De wachtlijsten zijn vooral op de maandag, dinsdag en donderdag. Op woensdag en vrijdag is er vaak wel ruimte. Sterker: bij heel wat locaties is op woensdag en vrijdag leegstand in de groepen. Het lukt de instellingen voor kinderopvang vaak niet om ouders te motiveren juist op die dagen gebruik te maken van de kinderopvang. Betere benutting van de capaciteit kan niet alleen bijdragen aan het wegwerken van de wachtlijsten, betere benutting is ook beter voor de exploitatie van de kinderopvang. Met name huisvestingslasten kunnen hierdoor dalen. Kinderopvang, gemeente én onderwijs zouden de handen ineen moeten slaan om wegen te vinden om het gebruik van kinderopvang over alle dagen van de week te spreiden. Experimenten met volcontinuroosters Volcontinuroosters kunnen er in belangrijke mate aan bijdragen dat de capaciteit kinderopvang gelijkmater en dus efficiënter benut wordt. Veel scholen én ouders hebben moeite met continuroosters. De Taskforce is op zoek gegaan naar (Haagse) ervaringen met continuroosters en BSO en heeft die nauwelijks gevonden. Daarom adviseert de Taskforce om op diverse plekken in de stad te experimenteren met continuroosters. Bijkomstig voordeel van een continurooster is dat problemen met het overblijven aanzienlijk worden verkleind. De Taskforce zal in overleg met schoolbesturen en zijn achterban een aantal experimenten voorbereiden. Wij streven ernaar te beginnen met experimenten bij de start van het volgend schooljaar. We verzoeken de gemeente om financiële én ambtelijke bijstand voor het uitvoeren van deze experimenten. 6
Weten waar we het over hebben Continueren overleg tussen de gemeente en instellingen voor kinderopvang In 2007 is het overleg tussen de gemeente en instellingen voor kinderopvang nieuw leven ingeblazen. De Taskforce vindt het van belang dat dit overleg, waarin sprake is van informering over en weer en waarin afspraken worden gemaakt, wordt gecontinueerd. Instellingen voor kinderopvang waarderen de gemeentelijke betrokkenheid bij de kinderopvang en vinden het belangrijk een klankbord bij de gemeente te hebben. Het zou goed zijn als het onderwijs af en toe in dit overleg aanschuift. In kaart brengen van de vraag De vraag naar BSO neemt op dit moment enorm toe en er zijn wachtlijsten. In opdracht van de staatssecretaris zijn de wachtlijsten op peildatum 1augustus 2007 in Nederland in kaart gebracht. Een tweede onderzoek is gepland voor februari 2007. Op verzoek van wethouder Dekker zijn de landelijke wachtlijstgegeve ns vertaald naar Den Haag. De Taskforce BSO beveelt aan om de vraag naar kinderopvang goed te volgen aan de hand van halfjaarlijkse wachtlijstonderzoeken. De Taskforce heeft waardering voor de onderzoekswijze van het landelijke wachtlijstonderzoek maar zou een aantal punten graag voor Den Haag verder uitgebouwd zien. Het gaat dan onder meer om gegevens van méér Haagse kindercentra te gebruiken dan bij het landelijke onderzoek het geval was, om een betere spreiding van te onderzoeken centra over de stad en ook om het in kaart brengen van het aantal uren dat ouders opvang wensen. Daarnaast kunnen de interviews met ouders wellicht meer bruikbare informatie opleveren. De kosten van het regelmatige onderzoek zouden gedeeld kunnen worden tussen de instellingen voor kinderopvang en de gemeente vanwege het gemeenschappelijk belang dat daarmee wordt gediend. In kaart brengen van de benodigde capaciteit Het zou goed zijn als er een inschatting gemaakt zou worden van de voor kinderopvang benodigde capaciteit aan de hand van diverse variabelen, waaronder overheidsbijdrage. Het SCP-rapport uit 2003 gaf hiertoe een eerste aanzet. Echter dit onderzoek is gedateerd. Momenteel wordt veel inzet gepleegd voor het laten groeien van de capaciteit van de kinderopvang. Door meerdere partijen worden forse investeringen gepleegd. Voorkomen moet worden dat deze onnodig blijken. De Taskforce adviseert de staatsecretaris te verzoeken een dergelijk model te laten ontwikkelen. Sluiten van een convenant door gemeente, aanbieders BSO en schoolbesturen Gemeente, aanbieders BSO en schoolbesturen leggen hun inzet met betrekking tot de uitbreiding BSO in de komende jaren vast in een meerjaren convenant met concrete doelstellingen. Hiermee wordt het gezamenlijke commitment vergroot en weten de partijen wat er van hen verwacht wordt. Het convenant wordt nog vóór het zomerreces 2008 ondertekend. 7
Het vinden van voldoende personeel Als er wél locaties ontwikkeld worden maar er onvoldoende gekwalificeerd personeel geworven kan worden kan de capaciteit van de BSO niet voldoende groeien. De Taskforce is zich er terdege van bewust dat het vinden en houden van personeel de primaire verantwoordelijkheid van de instellingen voor kinderopvang zelf is. Instellingen doen dan ook vele acties gericht op het werven van nieuw personeel en het in huis houden van personeel dat in dienst is. Zo zijn er contacten met diverse beroepsopleidingen, is de kinderopvang aanwezig op onderwijsbeurzen en banenmarkten, wordt stagiairs gevraagd om contact te houden en in dienst te treden, is zijinstroom mogelijk (bijvoorbeeld door zorgmedewerkers met een EVC-traject op te leiden voor de kinderopvang) en wordt gewerkt met aanbrengbonussen voor het eigen personeel. Om personeel te blijven boeien voor de kinderopvang wordt gewerkt aan een blijvende ontwikkeling door in- en externe opleidingen en trainingen. Daarnaast houden veel instellingen regelmatige tevredenheidsonderzoeken. Met de sterke uitbreiding van de kinderopvang wordt het personeelstekort steeds urgenter. Voor de BSO, het sterkst groeiende segment, is het moeilijk om voldoende gekwalificeerd personeel te vinden. De medewerkers in de BSO werken na schooltijd slechts enkele uren en in de vakantie hele dagen wat de BSO minder aantrekkelijk maakt om in te werken dan de dagopvang. In het verleden waren personeelstekorten vaak conjunctureel van aard maar nu is sprake van een structureel vraagstuk, mede door de snelle vergrijzing van de arbeidsmarkt. Bovendien moet de kinderopvang concurreren met andere sectoren, o.a. de zorgsector, die eveneens veel nieuwe medewerkers nodig hebben. De Taskforce denkt in het algemeen dat een beter imago van werken in de kinderopvang, betere primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden en het bieden van meer carrièrekansen, bijvoorbeeld door het invoeren van functiedifferentiatie, noodzakelijk zijn om de sector aantrekkelijker te maken om in te werken. Ook het werven van meer mannen, met name in de BSO, kan helpen om de forse vraaggroei op te vangen. Dat geldt ook voor het aantrekken van medewerkers met een andere vooropleiding met name voor oudere kinderen in bijvoorbeeld sportieve, technische en culturele activiteiten. Ook het realiseren van samenwerking met het onderwijs door het aanbieden van combifuncties kan verlichting bieden. 8
Tot slot Met onderhavig advies heeft de Taskforce voldaan aan het verzoek van wethouder Dekker. Wij zien ons werk echter nog niet als afgerond en heffen de Taskforce derhalve nog niet op. Punten waarmee wij in de nabije toekomst, graag mét de gemeente, aan zullen werken zijn: - het bespreken van ons advies met het onderwijsveld; - het met onderwijsveld en gemeente vastleggen van doelstellingen en concrete afspraken in een convenant BSO dat nog voor het zomerreces 2008 wordt ondertekend; - het opdracht geven tot en analyseren van regelmatige wachtlijstonderzoeken; - het samen met het onderwijs doen van experimenten met continuroosters. 9
Op 18 januari 2008 is dit advies vastgesteld door DAK kindercentra Zo Kinderopvang & BSO Vlietkinderen Kern Kinderopvang Triodus Centrale voor Kinderopvang Stichting 2Samen Stichting Rijswijkse Kinderopvang SKON Hermelijntje Knabbel en Babbel 10