Eindrapportage Project WIJ(K) Lekker fit!? Algemene gegevens Adresgegevens subsidieaanvrager Naam instelling Gemeente Borne Adres Postbus 200 Postcode en woonplaats 7620 AE Borne Tel (algemeen) (074) 26 58 664 Fax (074) 26 63 338 Contactpersoon G.J.G. Tenniglo Tel (direct) 06 11 70 53 19 E-mail gjg.tenniglo@borne.nl Projectgegevens Naam project: Overijssel gezonder met WIJ(K) lekker fit!? Programmalijn: Ondersteuning Wet Maatschappelijke Ondersteuning Subsidieverlening door provincie (in euro s): 453.600,-- Projectnr (in te vullen door provincie) Zaaknummer: 2277886 Projectdoelstelling De subsidie is verleend ter realisering van de volgende doelstelling(en): Hoofddoelstelling Het vastleggen binnen het (gezondheids)beleid van een visie op en de planmatige uitvoering van activiteiten gericht op de gezonde en actieve leefstijl van het kind en de wijkbewoners, gebruik makend van het netwerk op school- en wijk/buurtniveau, en zo bijdragen aan de sociaal-maatschappelijke en economische vitaliteit van de wijk/buurt. Subdoelstellingen 1. Bevorderen van planmatige activatie door aantrekkelijke ruimtelijke ordening en gezond activiteitenaanbod dicht bij de woonomgeving en hierbij bewustwording creëren: goed voorbeeld doet goed volgen of wel It takes a village to raise a child ; 2. Bevorderen van geïntegreerde dienstverlening door nabije netwerken. In deze eindrapportage wordt voortgeborduurd op de tussenevaluatie, die we op 21 augustus 2014 hebben ingediend. Eindrapportage Overijssel gezonder met WIJ(K) Lekker fit!? 1
De uitvoeringsfase De regie voor de uitvoering van de lokale projecten was in handen van de betreffende gemeenten. Advisering, ondersteuning, deskundigheidsbevordering en rapportage is uitgevoerd door Sportservice Overijssel, met hulp van GGD Twente en GGD IJsselland. Op basis van het startdocument zijn gemeenten gestart met de uitvoering. Er is in de beginfase veel geïnvesteerd in afstemming van visie en werkwijze bij participerende lokale partners, om een goed fundament te leggen voor een uitgebalanceerd activiteitenaanbod en benaderingswijze van de beoogde doelgroep(en). De WIJ(K) Lekker fit!?-regisseur heeft logische coalities gezocht met lokale partners. De focus lag hierbij op duurzame samenwerking en afstemming en het optimaal gebruik maken van deskundigheid en inzet van deze lokale partners. Wij(K) lekker fit heeft een impuls gegeven aan netwerkvorming: vooral met partners uit onderwijs, zorg, welzijn, kinderopvang, ondernemers en sportverenigingen. In een aantal gemeenten is de GGD nauw betrokken geweest om aan te sluiten bij de vragen en behoeften in de wijk, d.m.v. een buurtscan en informatie uit het gezondheidsatlas. Makelaarsbijeenkomsten Op 10 juni 2014, 19 februari en 3 december 2015 vonden voor en met de wijkmakelaars en lokale coördinatoren intervisiebijeenkomsten plaats. De samenstelling van het gezelschap, afkomstig uit de lokale werkvelden gezondheid, welzijn en sport, maakte dat de situatie in elke gemeente vanuit verschillend perspectief werd bezien. Dat leverde inspirerende inzichten op. Beide GGD-en hadden ook input bij de intervisiebijeenkomsten. De tweede bijeenkomst werd voor een deel ingevuld door Evelyne Meynen, van Schuttelaar & partners, die een workshop Social Marketing verzorgde. Pepijn Vos (TNO) en Brian Temkes (VU) verzorgden tijdens de derde bijeenkomst een workshop Publiek Private samenwerking. Beide onderwerpen werden zeer positief ontvangen door de makelaars. Tijdens frequente contacten met de wijkmakelaars door Sportservice Overijssel en GGD-en werd de stand van zaken in de wijken gematcht met de beschreven doelstellingen. Verdere deskundigheidsbevordering vond op maat plaats, per mail, telefonisch of persoonlijk op locatie. Kennisplein Voor de gemeentelijke contactpersonen en WIJ(K)makelaars is een digitaal kennisplein ingericht. Bedoeld als bibliotheek voor o.a. relevante onderzoeks-rapportages, good practices en voorbeelddocumenten t.b.v. eenduidige communicatie en monitoring. Het kennisplein is te benaderen via www.sportserviceoverijssel.nl. Het kennisplein is gedurende de projectperiode continu gevuld met (landelijk) nieuws over impulsen en regelingen (bijvoorbeeld de GIDS-gelden), voorbeeldprojectplannen rapportages van gezonde wijkactiviteiten, verslagen van de intervisiebijeenkomsten, (landelijke) rapporten en onderzoeken over de gezonde wijkaanpak etc. Op het Kennisplein zijn de volgende documenten beschikbaar gesteld: gemeentelijk spoorboek WIJ(K) Lekker fit met o.a.; - format voorlichtingsbijeenkomst in de deelnemende wijken/dorpen; - format (kick off)-evenementen/activiteiten; - format PR-communicatie formats. Deze documenten zijn op aanvraag beschikbaar voor alle Overijsselse gemeenten en Buurtsportcoaches en medewerkers van de GGD-en. Provinciaal Overleg Gezonde School en duo aanpak Periodiek vond met GGD Twente, GGD IJsselland en de regio adviseur Gezonde School-Onderwijsagenda Sport, Bewegen en Gezonde Leefstijl een afstemmingsoverleg plaats. Besproken werden de afspraken over de advisering van scholen die een ondersteuningsimpuls toegewezen hebben gekregen. Hierbij zijn de mogelijkheden voor samenwerking door combinatiefunctionarissen sport en bewegen, jeugdgezondheidszorg (JGZ) en/of gezondheidsbevorderaars besproken. Hierin is gedurende de projectfase voor afstemming gezorgd. Eindrapportage Overijssel gezonder met WIJ(K) Lekker fit!? 2
Waar mogelijk werden op lokaal niveau gezamenlijk presentaties verzorgd voor scholen, vakleerkrachten en Buurtsportcoaches. De voorgenomen duo-aanpak is hiermee gerealiseerd op intermediair niveau. Wij(K) Lekker fit heeft een impuls gegeven aan de samenwerking en afstemming van werkwijzen tussen GGD IJsselland, GGD Twente, Sportservice Overijssel en de Gezonde school adviseur van de po-vo-mbo raad, regio Oost. Op dit moment zijn er 28 Gezonde scholen in Overijssel. De intensievere samenwerking heeft geresulteerd in een honorering van 14% van de landelijke aanvragen (699) in Overijssel: 98 traject- aanvragen duurzaam Gezonde School-beleid in 2016 zijn gehonoreerd, die leiden tot een Gezonde school beleid en een Gezonde school Vignet aanvraag in oktober 2016. PR en communicatie In de nieuwsbrieven van Sportservice Overijssel is aandacht geschonken aan de voortgang van Wij(K) Lekker fit: februari 2014, mei 2014, februari 2015 en december 2015. In de nieuwsbrieven naar de sportverenigingen (maart en september 2014) is Wij(K) Lekker fit aangekaart. In het halfjaarlijkse VSG overleg met sportambtenaren zijn de WMO-trajecten, waaronder Wij(K) Lekker fit aan de orde geweest. Tijdens de Overijsselse Sportontmoeting 2015 heeft een van de Wij(K) makelaars een inspiratiesessie verzorgd. Tevens was er een presentatie over de ontwikkeling van het Gezonde schoolplein. Alle Buurtsportcoaches uit Overijssel zijn in november 2015 uitgenodigd voor een sessie rondom het Gezonde schoolplein bij de Johan Frisoschool in Rijssen. Ontwerpbureau Lood uit Raalte heeft een logo ontworpen, dat lokaal gebruikt is in o.a. projectplannen, rapportages en spandoeken. Deze randvoorwaardelijke inspanningen hebben geleid tot de volgende activiteiten en beleidsvoornemens op lokaal niveau, de stand van zaken per 31-12-2015: In de twaalf deelnemende gemeenten doen samen 36 (brede-buurt) scholen/wijken mee aan WIJ(K) Lekker fit!? gedurende de looptijd van het traject. In de twaalf gemeenten hebben 37 wijken geparticipeerd, terwijl de wijkinspanningen ook hebben geleid tot netwerkvorming tussen zorg en voorliggende, preventieve voorzieningen op lokaal niveau. WIJ(K) Lekker fit!? heeft positief bijgedragen aan sport- en beweegdeelname en een gezonde, actieve leefstijl. De inspanningen vinden hun weerslag in toekomstige lokale plannen en aanpakken. Hoofddoelstelling: Het vastleggen binnen het (gezondheids)beleid van een visie op en de planmatige uitvoering van activiteiten gericht op de gezonde en actieve leefstijl van het kind en de wijkbewoners, gebruik makend van het netwerk op school- en wijk/buurtniveau, en zo bijdragen aan de sociaal-maatschappelijke en economische vitaliteit van de wijk/buurt. Wij(K) lekker fit heeft er in veel gemeenten aan bijgedragen dat afdelingen Sport, WMO en Gezondheid dichter bij elkaar zijn gebracht. Sport en bewegen kenmerkt zich door steeds meer dwarsverbanden met andere terreinen, zoals onderwijs, jeugd, welzijn en gezondheid. Sport en bewegen brengt mensen bij elkaar. Het kan ook bijdragen aan een gezonde leefstijl, de cognitieve ontwikkeling, participatie en speelt een Eindrapportage Overijssel gezonder met WIJ(K) Lekker fit!? 3
belangrijke rol bij preventie. (bron: gemeente Hellendoorn). Documenten met daarin de vastgelegde visie: Beleidsnota sportief Almelo 2014-2016 Richtinggevende actualisatie Sportnota Borne 2016 Plan van aanpak Keizerslanden JOGG Ommen-Hardenberg, lokaal gezondheidsbeleid, visie op brede school ontwikkeling Hardenberg Sport- en Beweegnota 2016-2019 Samen in beweging Hellendoorn en prestatieafspraken Stichting De Welle Uitgangspunten JOGG Kampen 2015-2017 Nieuwe sportnota, die geïntegreerd wordt met de nieuw nota gezondheidsbeleid Losser JOGG Ommen-Hardenberg Projectplan Raalte Gezonder met Wij(K) Lekker fit, projectplan Raalter gezondheidsmarkten Plan Wij(K) Lekker fit Rijssen-Holten Sportuitvoeringsprogramma Steenwijkerland (www.steenwijkerland.nl/inwoners/sport/sportbeleid) Plan WIJ(K) lekker fit Wierden (bron: per gemeente ingevulde eindrapportage WIJ(K) Lekker fit) Subdoelstelling 1: Bevorderen van planmatige activatie door aantrekkelijke ruimtelijke ordening en gezond activiteitenaanbod dicht bij de woonomgeving en hierbij bewustwording creëren: goed voorbeeld doet goed volgen oftewel It takes a village to raise a child ; Social marketing instrumenten t.b.v. verhoging deelname bestaande activiteiten, lesprogramma IK Lekker fit, waterpompen, schoolbezoek groenteboer, aansluiting bij CooltoBfit, gezonde sportkantine, organisatie gezonde week, moestuinbakken en educatiemateriaal, bij evenementen aandacht voor gezonde voeding en water drinken, motorisch remedial teaching, schoolfruit, beweegactiviteiten 0-4 jr., koken voor mannen, project bewegen peuterspeelzaal, kleuterdans en beweegdiploma, water en schoolfruit, leefstijl bevordering senioren, gezonde pijlers basisscholen, sportcafé, sportinstuif, gezondheidsquiz, kennismakingslessen sport op de basisscholen, gezondheidsmarkten, burendagen, sportdorp, sportieve vakantieweek, beachsoccer, gezond eten op tso en bso, gezond samen koken in MFA s, kookworkshops, voorlezen door basisschoolleerlingen voor senioren, fietsvaardigheidslessen, beweegroute, ommetjes rondom basisscholen. De activiteiten hebben een impuls gegeven aan groene, actieve en gezonde activiteiten. Door de uitvoering van de activiteiten hebben netwerkpartners elkaar gevonden in een positieve ambiance, wat doorwerkt in een duurzaam netwerk in de wijk. (bron: per gemeente ingevulde eindrapportage WIJ(K) Lekker fit, in deze rapportage zijn alleen de highlights weergegeven) Subdoelstelling 2: Bevorderen van geïntegreerde dienstverlening door nabije netwerken. Almelo: Werkgroep Samen Gezond Almelo: deelnemers: GGD, Scoop Welzijn, primair onderwijs, Sportbedrijf; Borne: Keten 0-de en 1-lijn: scholen, Carint, tandartsen, middenstand. Verder zijn afdelingen Wmo, sport en gezondheid meer gaan samenwerken; Sportbedrijf Deventer, Sallcon, Groenbedrijf, GGD, onderwijs, IVN De Ulebelt, gemeente Deventer; Hardenberg: Werkgroep bestaande uit huisarts, fysiotherapie, onderwijs, kinderopvang, plaatselijk belang, supermarkt, sportverenigingen en Brede schoolnetwerken; Hellendoorn: samenwerking tussen sport(verenigingen), onderwijs, kinderopvang, welzijnsinstellingen, zorg en bedrijfsleven; Eindrapportage Overijssel gezonder met WIJ(K) Lekker fit!? 4
Kampen: CJG, GGD, kinderopvang, gemeente en werkgroep Jeugd (sportraad, scholen, vrijwilligerscentrale, welzijnswerk, gemeente en sportservice). Het college is zich meer en meer bewust van de voorbeeldfunctie (o.a. deelname aan sportieve activiteiten, water in het stadhuis); Losser: Carint, scholen, sociaal wijkteam, sportverenigingen, ondernemers, welzijn, zorgcentrum, dorpsraad, vrijwilligerscentrale, ROC van Twente; Ommen: netwerk met 21 partijen die het convenant Ommen Gewoon Gezond hebben getekend, werkend in 3 werkgroepen (0-4, 5-12 en 13-18 jaar, o.l.v. de buurtsportcoach); Raalte: sport- en gezondheidspartners i.s.m. wijkorganisaties; Rijssen-Holten: samenwerking met fysio, bakker, tandarts, kerk, dagactiviteitencentrum, buurtbewoners en sportverenigingen, bedrijfsleven, Landstede; Steenwijkerland: dorpsbelang, scholen, sportverenigingen, fysiopraktijk, peuterspeelzaal, welzijn, buurtzorg; Wierden: woonservice, ribw, interactcontour, sportbuurtwerk, fysiotherapie, onderwijs, ouderenadviseur, welzijn. Deze gerealiseerde samenwerkingen en netwerken en zorgen voor afstemming van activiteiten, het voorkomen van overlappende activiteiten en het benutten van elkaars expertise. (bron: per gemeente ingevulde eindrapportage WIJ(K) Lekker fit, in deze rapportage zijn alleen de highlights weergegeven) Outcome-evaluatie Aan de hand van de Jeugdsportmonitor en monitor Fit & Gezond in Overijssel worden sport, bewegen en leefstijl gemonitord. We spreken hier weliswaar van outcome, maar een oorzakelijke relatie tussen de inzet van het beleid en deze maatschappelijke uitkomsten kan niet met behulp van een monitoringsinstrument als dit worden vastgesteld. Het gaat eigenlijk om ontwikkelingen in de maatschappelijke omgeving van het beleid die mogelijkerwijs in enige mate zijn beïnvloed door beleidsinspanningen. Dat neemt niet weg dat een dergelijke meting van outcome inzicht kan bieden in de vraag of de maatschappelijke omgeving zich ontwikkelt in de gewenste richting. Voor het monitoren van trends in de sport worden de sportdeelnameonderzoeken van Sportservice Overijssel gebruikt: Jeugdsportmonitor: in 2012 en 2014 is onderzoek gedaan naar sport, bewegen en leefstijl onder 4- tot en met 17-jarigen in Overijssel. Aan de Jeugdsportmonitor namen de volgende 10 Wij(K) Lekker fit gemeenten deel: Almelo, Borne, Deventer, Hardenberg, Hellendoorn, Kampen, Losser, Ommen, Rijssen-Holten, Steenwijkerland. Ruim 200 scholen uit het basis- en voortgezet onderwijs hebben in 2012 en 2014 de digitale vragenlijsten verspreid onder leerlingen en hun ouders. De vragenlijst bestond uit vragen omtrent sportbeoefening, beweeggedrag, leefstijl en extra sport- en beweegmogelijkheden in en/of rondom school en in de buurt. Veel ouders en scholieren hebben gehoor gegeven aan de oproep om de vragenlijst in te vullen. In totaal hebben ruim 10.000 Overijsselaars aan het onderzoek meegedaan. In Overijssel sport 82% van de jeugd (4 tot en met 17 jaar) in Overijssel regelmatig/wekelijks ten opzichte van 72% in Nederland. Deze hoge sportdeelname vertaalt zich ook in een hoge lidmaatschapsgraad van sportverenigingen; in Overijssel is 74% van de jeugd lid van een (of meerdere) sportvereniging(en) ten opzichte van 71% landelijk. Er wordt vooral gesport vanuit gezondheidsoogpunt en voor het plezier. Er wordt vooral in de eigen tuin, op straat, op het (school)plein en op (gras)veldjes gespeeld. Over het algemeen zijn jongeren positief over de sport- en beweegvoorzieningen in de buurt. Van de jongeren jeugd in Overijssel krijgt 69% extra sport- en beweegactiviteiten aangeboden onder en/of na schooltijd. Over het algemeen kan gezegd worden dat de jongeren positief zijn over het extra aanbod in en rondom hun school. Voor de resultaten per gemeente wordt verwezen naar de rapportage van de Jeugdsportmonitor (www.sportserviceoverijssel.nl) Eindrapportage Overijssel gezonder met WIJ(K) Lekker fit!? 5
Fit en Gezond in Overijssel: in 2012 en 2014 is onderzoek gedaan naar sport, bewegen en leefstijl onder 18- tot en met 75-jarigen in Overijssel. Aan de monitor Fit& Gezondheid namen de volgende 10 Wij(K) Lekker fit gemeenten deel: Almelo, Borne, Hardenberg, Hellendoorn, Kampen, Losser, Ommen, Raalte, Rijssen-Holten, Steenwijkerland. Dankzij de medewerking van Overijsselse gemeenten zijn in totaal ruim 24.000 inwoners van Overijssel benaderd voor deelname aan het onderzoek. De respons van 30% levert een betrouwbaar beeld op van de onderzoeksthema s. De regelmatige sportdeelname van de Overijsselse bevolking (18-75 jaar) ligt op 64% en is stabiel gebleven in de periode van 2010 tot 2014. In Nederland ligt de regelmatige sportdeelname op 52%. Uit het onderzoek blijkt dat, net als in 2010 en 2012, gezondheid (beweging, conditie) en het sociale aspect van sporten (plezier, ontspanning) vooral belangrijk zijn voor mensen om te sporten. Vrouwen sporten meer vanuit gezondheidsredenen ( afslanken en lichaamsbeweging ) en mannen meer vanuit het prestatie-oogpunt ( competitie en prestatie ). In vergelijking met 2012 is het aantal inactieven op provinciaal niveau redelijk gelijk gebleven. De lichamelijke activiteiten die het vaakst worden gedaan (fietsen en lopen naar school, werk en/of winkel) zijn relatief minder lang van duur. Wandelen en fietsen als ontspanning worden langer beoefend. Van de lichamelijke activiteiten fietsen als ontspanning, tuinieren en klussen is de duur in 2014 toegenomen; meer respondenten zijn meer dan 60 minuten per keer de activiteit uit gaan voeren. Van de Overijsselaars (18-75 jaar) is 26% van plan om meer te gaan bewegen. In Overijssel voldoet 87% aan de ontbijtnorm 15% aan de groentenorm en 28% aan de fruitnorm. Landelijk onderzoek laat zien dat 5% van de volwassenen voldoet aan de groentenorm en dat 5% voldoet aan de fruitnorm. Voor de resultaten per gemeente wordt verwezen naar de rapportages van de onderzoeken (www.sportserviceoverijssel.nl). (bron: Jeugdsportmonitor 2014 en Fit & Gezond in Overijssel 2014) Overall: De 12 gemeenten hebben zowel op de lokale beleidscoördinatie, activiteitengeld voor de wijk en de uitvoering door de wijkregisseur meer financiën ingezet dan vooraf begroot. De impuls Overijssel Gezonder met Wij(K) Lekker fit is door de gemeenten van harte omarmd en heeft geleid tot duurzame netwerkvorming (onderwijs, sport, zorg). Deze netwerken hebben geresulteerd in extra initiatieven en activiteiten. In veel gemeenten is de aanpak structureel opgenomen in beleidsnotities en uitvoeringsopdrachten. Financiële verantwoording Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3: Financiële verantwoording Gemeenten en Wij(K) Lekker fit wijken/kernen Eindrapportage Wij(K) Lekker fit van de deelnemende gemeenten Eindrapportage Overijssel gezonder met WIJ(K) Lekker fit!? 6