FINANCIËLE OPVOEDING LEDENRAAD WOK TO GO

Dichterbij KROMME RIJNSTREEK MAGAZINE VOOR LEDEN VAN RABOBANK KROMME RIJNSTREEK ZOMER 2013 'Werken in de boom - gaard geeft rust'»8 FINANCIËLE OPVOEDING LEDENRAAD WOK TO GO Budgetteren kun je leren»10 Nieuwe kandidaten gezocht»6 Samenwerking broers»14

OM DE HOEK 2 KROMME RIJNSTREEK

Als lokale bank leveren we graag bijdragen aan lokale initiatieven. Bijvoorbeeld aan de Stichting Kunstgrasveld Bunnik. De heer Boersma, voorzitter van de stichting, ontving uit handen van Dick Wennekes, voorzitter van het Stimuleringsfonds, een waardecheque. Ook een bijdrage uit het Stimuleringsfonds ontvangen? Kijk op onze website www.rabobank.nl/krs. FOTO: WILCO VAN DIJEN FOTOGRAFIE 23 MAART 2013 10.26 UUR ALLEEN MAAR BLIJE MENSEN 3

VOOR WOORD JEROEN DE HEER Directievoorzitter SAMEN JE DOEL BEREIKEN DOOR TE (BLIJVEN) LEREN J e doel bereiken door samen te werken en te leren van anderen. Dat uitgangspunt vormde ooit de start van onze coöperatieve Rabobank. Maar, wat is dat nou precies? Wat betekent coöperatief bankieren voor u? Ons coöperatieve gedachtegoed heeft vier kenmerken. Dankzij klantparticipatie kunt u meedenken en meebeslissen. Met langdurige relaties bouwen we aan een toekomstbestendige dienstverlening. Met onze klanten en met onze leveranciers. Verder is een duurzame samenleving en dan in het bijzonder de verbetering van de lokale leefomgeving een belangrijk uitgangspunt. Tot slot werken we op solide basis: u moet op ons kunnen rekenen. Deze vier kenmerken vindt u regelmatig terug in al onze uitingen. Ook in deze Dichterbij. Als thema kozen we deze keer voor leren. In de breedste zin van het woord. Want leren van elkaar werkt. Altijd en overal. Lees bijvoorbeeld het inspirerende verhaal over de Historische Kring tussen Rijn en Lek (p. 18), of het verhaal van de jonge Roan die een dagje in een rolstoel sportte (p. 16). Door van elkaar te leren en samen te werken komen vaak dingen tot stand die anders niet haalbaar zouden zijn. Een mooi voorbeeld hiervan is het verhaal van een aantal enthousiaste vrijwilligers die samen een boomgaard onderhouden (p. 8/9). Ook ondernemers leren van elkaar, zo blijkt uit het verhaal van familiebedrijf De Roskam (p. 22) en het nog jonge bedrijf Wok to go (p. 14/15). Ik wens u veel leesplezier en een mooie zomer. COLOFON Redactie Rabobank Kromme Rijnstreek: Marjolijn Salari, Tineke Faassen, Tanja Korevaar, Trea Scholten, Robert Vernooij, Rosan Vernooij. Reacties: afdeling MCC, communicatie@krs.rabobank. Komt u onze ledenraad versterken? Kijk op blz. 6 Zonder schriftelijke toestemming van de Rabobank mag niets uit deze uitgave worden overgenomen of gekopieerd. De Rabobank en vdbj_ besteden uiterste zorg aan de betrouwbaarheid en actualiteit van alle gepubliceerde data. Onjuistheden kunnen echter voorkomen. De Rabobank en vdbj_, alsmede de aan hen gelieerde ondernemingen en toeleveranciers, zijn niet aansprakelijk voor onjuistheden of enig handelen op grond van de inhoud van dit blad. 4 KROMME RIJNSTREEK

Dichterbij KROMME RIJNSTREEK THEMA: LEREN 10 Jongeren kunnen wèl omgaan met geld 22 De Roskam 28 Al meer dan 100 jaar een coöperatief rolmodel. VRIJWILLIGERS 8 De Hordenboomgaard AFHAALRESTAURANT 14 Wok to go 18 ROAN SAVELKOULS 16 (S)cool on Wheels HISTORISCHE KRING 18 Historische Kring tussen Rijn en Lek 14 34 10 INFORMATIE 26 Voorbereid op reis SUCCESVOL EXPORTPRODUCT 32 De kracht van Hollandse melk SEPA EN IBAN 36 OVER OP IBAN EN SEPA RUBRIEKEN 2 Om de hoek 6 Kort 17 Jongeren en geld: de feiten 21 Puzzel 31 Met international desks thuis in de wereld 34 Macro / Micro 38 Ledenaanbiedingen 39 Column Wim Boonstra 40 Spring maar achterop 5

KORT Ledenraad NIEUWE LEDEN GEZOCHT! Wij zoeken enthousiaste en betrokken ledenraadsleden voor onze ledenraad In oktober 2013 kiezen de leden van Rabobank Kromme Rijnstreek 10 leden voor de ledenraad. De ledenraad is de schakel tussen leden en de bank. De ledenraad fungeert als klankbord en adviesorgaan van de directie. Daarnaast heeft de ledenraad statutaire bevoegdheden. De ledenraad komt circa vier keer per jaar bijeen om te praten over Handige widgets voor geldzaken Rabo Internetbankieren is uitgebreid met handige widgets, kleine applicaties die u meer inzicht bieden in uw geldzaken. Uw uitgaven worden automatisch ingedeeld in categorieën. Zo hebt u overzicht over uw financiën en ziet u in één oogopslag wat u besteed heeft aan bijvoorbeeld kleding, vervoer en boodschappen. Heldere grafieken geven weer wat er binnenkomt en wat u uitgeeft. Ook handig is dat u budgetten kunt bijvoorbeeld service aan klanten of (virtuele) bereikbaarheid. Heeft u interesse of wilt u meer informatie over de procedure, kijk dan op www.rabobank.nl/krs. U kunt ook contact opnemen met Frans Kloosterman via communicatie@krs.rabobank.nl of (030) 635 62 22. Het onafhankelijke bureau GITP ondersteunt de procedure. instellen om uw uitgaven te bewaken. De widget voor het aanmaken van virtuele spaarpotten biedt verder de mogelijkheid direct te zien hoeveel geld apart staat voor een specifiek doel, zoals sparen voor een auto of vakantie. Al deze mogelijkheden kunt u eenvoudig, snel en gratis activeren via Rabo Internetbankieren. U kunt zelf kiezen welke widgets u toevoegt aan uw startpagina en afmelden kan altijd. IBAN AL OP ORDE? IBAN is steeds meer zichtbaar in Rabo Internetbankieren. U zult het ook actiever gaan gebruiken: in internetbankieren, maar ook op acceptgiro s, bij ideal-betalingen en Mobielbankieren. Om dit gemakkelijk te maken wordt deze zomer uw adresboek automatisch omgezet naar IBAN. Tip: schoon meteen uw adresboek op. U heeft dan meteen alles op orde voor de overgang naar IBAN in februari 2014. 6 KROMME RIJNSTREEK

Gezellig eropuit naar de boer! In het weekend van 22 en 23 juni zetten lokale biologische boeren en tuinders weer de deuren open voor 'Lekker naar de Boer'. Zie, ruik, proef en beleef zelf tijdens deze open dagen wat zo bijzonder is aan biologisch boeren. Een gezellig en leerzaam dagje uit voor jong en oud! Wandel net als de biologische boer door indrukwekkende boomgaarden. Ontmoet kippen, koeien en varkens in de openlucht. En geniet van ter plaatse geproduceerd eten en drinken. Rabobank ondersteunt dit evenement, dat dit jaar voor de zestiende keer plaatsvindt. Zo kunnen consumenten op een leuke manier kennismaken met de biologische land- en tuinbouw. Vorig jaar trok 'Lekker naar de Boer' 65.000 bezoekers naar zo n 160 boerenbedrijven. KIJK VOOR DEELNEMENDE BOEREN EN TUINDERS IN UW BUURT OP WWW.LEKKERNAARDEBOER.NL. Uitreiking prijs puzzel MEVROUW ROSSEWIJ Sinds jaar en dag bent u gewend dat er een puzzel staat in de Dichterbij. Tot voor kort kwamen alle inzendingen hiervoor terecht bij Rabobank Nederland. Vanaf de laatste Dichterbij van 2012 komen de uitslagen van de puzzel binnen bij uw eigen bank. Ruim 200 leden mailden ons de oplossing van de puzzel uit de eerste editie van dit jaar. Mevrouw Rossewij uit Werkhoven was de gelukkige. Uit handen van accountmanager Florus van Rossum ontving zij de prijs. KIJK VOOR DE PUZZEL OP BLZ. 21 HOUTENSE ONDERNEMERSDAG De Houtense Ondernemersdag is een zakelijk evenement dat iedere twee jaar in Houten plaatsvindt. Dit jaar op 10 oktober in Het Houtens. Wij zijn partner in zaken van deze dag. Op donderdag 28 maart was op ons kantoor in Houten een bijeenkomst voor bedrijven en organisaties die interesse hadden om een actieve bijdrage te leveren aan deze bijzondere dag. Meer informatie: www.hodhouten.nl HOCKEYCLUB KROMME RIJN In Bunnik is vorig jaar een nieuwe hockeyclub opgericht: Hockeyclub Kromme Rijn. De belangstelling is groot. De club wist met hockeyclinics al ruim 100 kinderen aan zich te binden. In april gaven trainers clinics op basisscholen. De competitie - teams starten in september. De Rabobank steunt niet alleen hockey op nationaal niveau, maar ook lokaal. Daarom is onze bank hoofdsponsor. Kijk op www.hckrommerijn.nl NL DOET 2013 Op vrijdag 15 en zaterdag 16 maart was NL Doet, de grootste vrijwilligersactie van Nederland. Ook onze bank leverde twee bijdrages. We stelden op 15 maart de vergaderzalen in onze bank beschikbaar aan CHECC. Zij gaven workshops aan zo n 40 vrijwilligers van het Hospice Kromme Rijnstreek. Op 19 april gingen 12 medewerkers van onze bank wandelen met bewoners van wooncentrum De Loericker Stee in Houten. 7

VRIJWILLIGERS Midden in woonwijk De Horden in Wijk bij Duurstede staat een bijzondere boomgaard. Het is ontzettend leuk buitenwerk en je leert heel veel, aldus voorzitter Peter Jansen. TEKST: LEF MET LETTERS, TREA SCHOLTEN FOTO'S: HANS DIRKSEN FOTOGRAFIE Samenwerken in de boomgaard De boomgaard is in 1945 aangeplant en in 1972 door de gemeente aangekocht. Sinds 1986 onderhouden buurtbewoners de boomgaard. De stichting heeft als belangrijkste doelstelling het in stand houden van deze unieke hoogstamboomgaard. HORDENBOOM - GAARD@GMAIL.COM 8 KROMME RIJNSTREEK In het begin kon ik nog geen appelboom van een perenboom onderscheiden, vertelt Peter Jansen lachend. De Hordenboomgaard is een bijzondere boomgaard. Niet alleen omdat die midden in een woonwijk staat. Maar vooral omdat het een van de laatste grote hoogstamboomgaarden in de regio is. De meer dan honderd goudreinetbomen worden afgewisseld met zestien andere boomsoorten, zoals James Grieve en Princesse Noble. Die zijn nodig om de bloemen van de goudreinetbomen te bestuiven, vertelt Annemieke Pot. Zij is een van de twaalf vrijwilligers en is regelmatig in de boomgaard te vinden. Er is altijd wel iets te doen. Van takken rapen tot ladders in de lijnolie zetten. Peter en Annemieke lopen samen met de vrijwilligers Ted van Zuijlen, Eveliene Bonsel en Albert Kuiper door de boomgaard. Het snoeiseizoen zit er bijna op en de resultaten worden kritisch bekeken. Hier en daar volgt een compliment. Afgelopen winter organiseerden ze een snoeicursus. Goed snoeien is niet eenvoudig. Albert vertelt dat het eigenlijk gaat om de kunst van het kijken. Ted knikt bevestigend: Je moet kijken welke richting de takken opgaan en je moet de appels ruimte geven om te groeien. Terwijl de groep verder de boomgaard inloopt, grazen de schapen en lammetjes rustig door. Peter: De schapen houden het gras een beetje kort. Distels en ander onkruid maaien we met de zeis weg. Verder komt de boer vier keer met zijn maaimachine. De oogst is altijd een onzekere factor. Albert: Je weet nooit hoeveel appels er uiteindelijk zullen groeien. Vorig jaar plukten we maar 2.250 kilo. In een topjaar hebben we wel eens 20 ton geplukt. De appels worden verkocht aan buurtbewoners, maar het overgrote deel gaat naar een conservenfabriek, die er babyvoeding van maakt. Dat plukken gebeurt op ambachtelijke wijze. De vrijwilligers doen een ouderwets plukschort om en zetten grote houten ladders in de bomen. Ted: Werken in de boomgaard geeft rust. Bovenop de ladder zie je al die boomkruinen met grote robuuste takken. En daarboven de lucht die altijd anders is. Dat is mooi! Tijdens de wandeling ontdekt Evelien even later een mooie tak tussen het afgesnoeide hout. Kijk, als je deze in een vaas zet met een paar tulpen erbij heb je een prachtig boeket. De anderen zijn het met haar eens. De boomgaard levert niet alleen appels op, maar ook veel andere natuurlijke verassingen.

'Er is altijd wel iets te doen' 9

ZELF BANKIEREN Het Nibud vindt dat scholieren vanaf 15 jaar zelf hun bankzaken zouden moeten beheren en moeten kunnen internetbankieren. Maar terwijl nagenoeg alle 15-plussers een bankrekening hebben, bankiert 42 procent van de 15-en 16- jarigen, en 28 procent van de 17-en 18-jarigen niet via internet. Bron: Nibud

FINANCIËLE OPVOEDING JONG LEREN BUDGETTEREN Oefenen voor later De meeste jongeren kunnen prima omgaan met geld, ook al wordt wel eens anders gedacht. Hoe maakt u als ouder uw kind financieel wegwijs? TEKST: JASPERIEN VAN WEERDT FOTO'S: MARTIN DIJKSTRA I.S.M. LOES CORNELISSE De spaarzin onder jongeren is groot: 88 procent legt maandelijks geld opzij. Jongeren geven te veel geld uit, lenen veel en sparen nauwelijks, is de heersende gedachte. Gelukkig wijzen cijfers uit dat dit niet klopt. Slechts 7 procent van de Nederlandse scholieren komt chronisch geld tekort, zo blijkt uit het laatste Nibud Scholierenonderzoek. Een ruime meerderheid 60 procent zit nooit krap bij kas. De spaarzin is groot: 88 procent legt maandelijks geld opzij, ongeveer evenveel als 25 jaar geleden. Ook het leengedrag is de afgelopen twee decennia vrijwel gelijk gebleven. 56 procent van de huidige scholieren leent met enige regelmaat geld. In 1984 was dat 54 procent. Jongeren geven wel beduidend meer uit dan 25 jaar geleden. Maar daar staan ook hogere inkomsten tegenover, doordat jongeren meer zijn gaan werken: acht uur per week in plaats van vijf. Bij studenten lijkt evenmin reden tot somberheid. Bijna twee derde van hen heeft een geordende administratie en meer dan de 11

helft komt vrij makkelijk rond. 93 procent checkt zijn bankrekening minimaal eenmaal per twee weken; 71 procent staat nooit rood en slechts 10 procent leent wel eens geld van anderen. Wel leent een derde van de studenten van DUO (Dienst Uitvoering Onderwijs). Zakgeld is een belangrijke pijler van een goede, financiële opvoeding. Geef een vast bedrag op een vast moment. Zo leert uw kind plannen met geld. FINANCIËLE ZELFREDZAAMHEID Dat jongeren bewust met geld omgaan, is belangrijk, zeker in het huidige economische klimaat. Zekerheden als de hypotheekrenteaftrek, kinderopvangtoeslag, studiefinanciering en de pensioenopbouw vallen langzaam weg of worden versoberd. Dat maakt financiële zelfredzaamheid belangrijker dan ooit. De basis hiervoor wordt in de jeugd gelegd: een belangrijke oefenvijver voor later. SPAREN Een belangrijke pijler van een goede financiële opvoeding is zakgeld. Rabobank adviseert hiermee consequent te zijn: keer een vast bedrag uit, op een vast moment. Zo leert uw kind plannen met geld. Een van de doelen van zakgeld is dat uw kind leert zijn geld niet direct uit te geven, maar te sparen voor iets moois. Sommige kinderen moeten eerst hun neus stoten om dit te begrijpen. Bij hen valt het kwartje pas als ze al hun euro's aan waardeloze prullen hebben gespendeerd en vervolgens geen geld meer hebben voor iets moois. Het is moeilijk als ouder te zien hoe het eerste zakgeld van uw kind over de balk wordt gesmeten, maar bedenk wel dat uw kind beter nu in de fout kan gaan dan later, als er grotere bedragen door zijn handen gaan. Vanaf ongeveer 12 jaar is een kind volgens het Nibud toe aan kleedgeld. Spreek duidelijk af wat het hiervan moet bekostigen. Moet het alle kleding zelf kopen of valt bijvoorbeeld sportkleding hier buiten? En wie draait op voor zaken als cadeaus en belkosten? LENEN Meer dan de helft van de scholieren leent wel eens geld. Het Nibud vindt lenen niet per definitie verkeerd; later krijgen mensen immers ook te maken met leningen, zoals een hypotheek. Maar het is wel belangrijk dat Vanaf ongeveer 12 jaar is een kind volgens het Nibud toe aan kleedgeld. Spreek duidelijk af wat het hiervan moet bekostigen. 12 KROMME RIJNSTREEK

Financiële zelfredzaamheid is belangrijker dan ooit. kinderen leren wat verantwoord lenen is, zegt Annemarie Koop, woordvoerder van het Nibud. Uw kind moet daarom goed weten waar het ja tegen zegt. Hoe lang moet je terugbetalen? Tegen welke rente? En past de terugbetaling wel in het budget? U kunt als ouder incidenteel geld uitlenen aan uw kind, maar Koop adviseert dit niet structureel te doen, duidelijke voorwaarden te hanteren en deze ook op papier te zetten. Bij Rabobank kunnen kinderen tot 18 jaar overigens niet rood staan; een veilig idee. UITGEVEN Niet alleen sparen, maar ook uitgeven is een vaardigheid die kinderen moeten leren. Volgens het Nibud komen veel jongeren in financiële problemen als ze zelfstandig gaan wonen. Ze zijn gewend hun geld alleen aan leuke dingen uit te geven en zijn onvoldoende op de hoogte van de kosten voor levensonderhoud. Om dit te voorkomen kunt u overwegen uw kind van zijn zakgeld ook wat vaste lasten te laten betalen, zoals een telefoonabonnement. Bijspringen als uw kind geld tekortkomt is verleidelijk, maar opvoedkundig gezien niet slim, waarschuwt Koop. Op die manier leert uw kind nooit de gevolgen van meer uitgeven dan je te besteden hebt. APP Onder het motto 'jong geleerd is oud gedaan' neemt Rabobank allerlei initiatieven om kinderen en jongeren te leren omgaan met geld (zie kader). Een mooi voorbeeld is een nieuwe app voor kinderen. Hierin is ook een rol voor ouders weggelegd. Zij krijgen bijvoorbeeld inzicht in de spaardoelen en inkomsten van hun kind en dat biedt handvatten om een gesprek aan te gaan. Een dialoog tussen ouders en kinderen is heel belangrijk. Door tijdig over geld te praten, houdt u problemen klein. Natuurlijk mag u zich best bemoeien met de financiën van uw kind, maar probeer deze niet over te nemen. Ook niet als uw kind af en toe fouten maakt. Zo helpt u uw zoon of dochter om zelfredzaam te worden. 5 INITIATIEVEN VAN RABOBANK 1. KlasseTV: digitaal lesprogramma voor basisscholen. 2. App KidsGeldWijs voor kinderen van 6-10 jaar. Kinderen kunnen aan de hand van tips spaardoelen invoeren, klusjes doen en inkomsten bijhouden. 3. Week van het geld: bankmedewerkers geven les op basisscholen. 4. BOEG: website baasovereigengeld.nl voor jongeren. Met vergelijkingtips, filmpjes, B.O.E.G. plan en themacampagnes. 5. 'Crisis' theatersketches voor voortgezet onderwijs. Bespreekt allerlei geldproblemen in aansprekende theatervorm. 13

AFHAALRESTAURANT EIGEN ZAAK Broers gaan de uitdaging aan De broers Ethan en Dave Tang openden in april afhaalrestaurant Wok to go. Ze willen de inwoners van Houten verrassen met authentieke Aziatische gerechten. TEKST: LEF MET LETTERS, TREA SCHOLTEN FOTO'S: HANS DIRKSEN FOTOGRAFIE In de keuken van Wok to go staat een kleurrijk beeld van een vrolijke Japanse kat. Het dier zit op twee poten en de linkervoorpoot is in de lucht gestoken. Dat staat symbool voor welvaart, verklaart Ethan Tang (37). Er is ook een variant waarin de kat zijn rechtervoorpoot in de lucht houdt. Dat betekent meer klandizie. Misschien moeten we beide beelden maar in de zaak zetten. Dan kan het niet meer mis gaan. Samen met zijn broer Dave (36) is hij sinds april de trotse eigenaar van Wok to go Houten, een afhaalrestaurant aan de Nieuwe Schaft. Het is hartstikke spannend, vertelt Ethan. Voor het eerst samenwerken met mijn broer. We hebben er goed over nagedacht en samen de beslissing genomen, dit avontuur aan te gaan. Wok to go is een Aziatisch fastfood franchiseconcept. De formule is eenvoudig: De maaltijden worden vers uit de wok bereid en in de Wokki, een kartonnen vierkante box, geserveerd. Samen met de stokjes of het bestek wordt dit naar de klant gebracht. En die kan het direct consumeren. ETHAN WERKTE JARENLANG op het hoofdkantoor waar hij onder andere nieuwe vestigingsmanagers begeleidde. En hij heeft een eigen Chinees restaurant gehad. Net als zijn ouders, die jarenlang eigenaar waren van een Chinees restaurant aan de Rijnlaan in Utrecht. Inmiddels woont Ethan al weer een aantal jaren in Houten. Hij merkte dat er in zijn huidige woonplaats belangstelling was voor gezonde maaltijden van een frisse, Aziatische keuken. Hij overlegde met zijn broer om samen een zaak te starten en ze namen de sprong in het diepe. Dave: Ik ben jarenlang elektromonteur geweest. Best aardig, maar ik zocht een nieuwe uitdaging. Omdat ik van koken en eten houd, was het niet moeilijk om deze stap te zetten. Maar, bij een eigen zaak komt natuurlijk veel meer kijken. Van de bouw en inrichting van het pand tot de aanschaf van alle materialen, de inkoop, de boekhouding, noem 14 KROMME RIJNSTREEK

Samenwerking tussen broers YUK WAH EN HO WAH Ethan en Dave hebben ook allebei een Chinese naam: Yuk Wah en Ho Wah. Beide namen eindigen op Wah, wat je letterlijk kunt vertalen als het Chinese volk. De meeste Chinezen hebben een Europese naam, dit stamt uit de tijd dat Hong Kong nog een Britse kolonie was. Ethan: Wij zijn er trots op dat we Chinese roots hebben, daarom leer ik mijn kinderen ook Kantonees. maar op. Ik ben nu kok en heb de afgelopen maanden heel veel Aziatische gerechten bereid. Ik wil onze klanten natuurlijk wel lekker eten voorschotelen. Wok to go sluit naadloos aan bij de eetgewoonten van nu. Ethan: Mensen eten graag authentieke gerechten. De klant kan kiezen uit een aantal hedendaagse Japanse, Aziatische, Chinese, Indonesische en Javaanse gerechten. Alles wordt vers gemaakt en geserveerd met noodles of rijst. Uiteraard krijgen de klanten er eetstokjes bij. ETHAN EN DAVE groeiden op in Utrecht, maar brachten een groot deel van hun basisschooltijd door in Hongkong. Bij hun oma. Ethan: Een fantastische tijd! Onze hele familie woont er. Onze ouders vonden dat we vloeiend Kantonees moesten spreken. Ook Dave genoot van de jaren in Hongkong. Dave: Tijd voor heimwee was er niet. We waren ook nog maar zo kort in Nederland geweest. Natuurlijk misten we onze ouders, maar we werden goed opgevangen door onze familie. Na zes jaar gingen we weer terug naar Utrecht. Afschuwelijk. We spraken geen Nederlands en mochten van onze ouders niet zomaar buitenspelen. Terwijl we in Hongkong altijd buiten speelden. Maar in Utrecht hadden we geen familie en onze ouders waren bang dat we zouden verdwalen, denk ik. Gelukkig vonden de broers uiteindelijk hun draai in Nederland. Of ze nog terug willen naar Hongkong? Dave weet het niet, maar Ethan droomt er stiekem wel eens van. Ethan: Ik hou van de stad die nooit slaapt, waar altijd iets te beleven valt en waar onze familie woont. Maar ik heb inmiddels een gezin met twee kinderen en in Houten is het prima wonen en werken. Helemaal nu we in Houten zijn gaan ondernemen. WWW.WOKTOGO-HOU TEN.NL 15

ROAN SAVELKOULS SPELENDERWIJS TEKST: LEF MET LETTERS, TREA SCHOLTEN FOTO: HANS DIRKSEN FOTOGRAFIE Volgens mij heb ik morgen enorme spierpijn in mijn bovenarmen. Ik heb zo hard aan de rolstoelwielen gedraaid, lacht Roan Savelkouls (12). Hij zit in groep 8 van basisschool Het Palet in Wijk bij Duurstede en heeft vanochtend een sportclinic van (S)cool on Wheels gehad. Het was vet gaaf! Vooral de gymles. (S)cool on Wheels uit Bunnik verzorgt voor basisscholen uit de Kromme Rijnstreek workshops over sporten met een handicap. Paul Toes, fanatiek rolstoelbasketballer, vertelt de kinderen dat gehandicapten niet zielig zijn. Roan: Ik heb wel eens medelijden met mensen die in een rolstoel zitten. Ze kunnen nooit eens lekker hard rennen. Of een potje voetballen. Maar Paul vertelde dat je ook in een rolstoel heel snel vooruit kan komen. Hoe snel en hard een rolstoel kan, ontdekten Roan en zijn klasgenoten toen zij zelf in een rolstoel mochten sporten. De leerlingen leggen een parcours af langs allerlei obstakels, rijden hard over matten en slalommen om pionnen. Roan: De wedstrijdjes waren ook leuk. We leerden dat je sneller vooruitkomt als je het wiel zo ver mogelijk van achteren pakt. En daarna heel hard naar voren draait. Toen ging het echt hard. Maar het doet wel zeer aan je bovenarmen. Na de tweede race is er nog tijd voor een partijtje basketbal. Roan: Dat was echt lastig. Je zit in de stoel, met de bal op schoot. Dan rij je eerst naar de juiste positie, daarna pak je de bal en probeer je die in de basket te krijgen. Maar, je moet ook nog zorgen dat je stoel stil blijft staan en niet wegrijdt. En? Is sporten met een handicap zielig? Roan: Nou, een beetje, maar het is ook super vet. Vooral omdat we in sportrolstoelen reden. Die gaan echt snel. Ik vind het wel goed om zo n dag mee te maken. Best belangrijk eigenlijk. Want nu weet ik dat sporten in een rolstoel net zo leuk is als gewoon sporten. Het is alleen anders. KENNISMAKEN MET SPORT EN HANDICAP (S)cool on Wheels is een landelijk project van het Fonds Gehandicaptensport in samenwerking met Gehandicaptensport Nederland. Rabobank ondersteunt het project met een financiële bijdrage. (S)cool on Wheels laat leerlingen uit groep 7 en 8 kennismaken met sport en handicap. Naast het vertonen van filmpjes en een persoonlijk verhaal van een sporter wordt er een sportclinic gegeven. Op een speelse en ongedwongen manier maken de kinderen kennis met gehandicaptensport. 16 KROMME RIJNSTREEK

FEITEN Hoe gaan jongeren om met hun inkomsten en uitgaven? Wat moeten zij zelf bekostigen en wat niet? En welke rol spelen ouders daarbij? RABOANK NL BRON: NIBUD JONGEREN SPAREN GEMIDDELD 34 EURO PER MAAND. /// 88 PROCENT VAN DE SCHOLIEREN KRIJGT ZAKGELD EN ONGEVEER 35 PROCENT VAN DE MIDDELBARE SCHOLIEREN KRIJGT KLEEDGELD. /// SCHOLIEREN MET ZAKGELD VINDEN VAKER DAT ZE GOED MET GELD OM KUNNEN GAAN DAN SCHOLIEREN ZONDER ZAKGELD. /// BIJ ONGEVEER 51 PROCENT VAN DE JONGEREN BETALEN HUN OUDERS HUN BELKOSTEN. /// EEN KWART VAN DE SCHOLIEREN MET KLEEDGELD KRIJGT TOCH ALLE KLEDING VERGOED DOOR DE OUDERS. 17

HISTORISCHE KRING Historie Geschiedenis. Spannend of saai? In gesprek met twee bestuursleden van de Historische Kring tussen Rijn en Lek. TEKST: LEF MET LETTERS, TREA SCHOLTEN FOTO'S: HANS DIRKSEN FOTOGRAFIE 18 KROMME RIJNSTREEK

In gesprek met Otto Wttewaall en Norma Mulder Geschiedenis heeft altijd mijn interesse gehad. Ik was al vroeg lid van de Nederlandse Jeugd ter Bescherming van de Geschiedenis. Ik was dertien jaar toen de Historische Kring tussen Rijn en Lek in 1966 werd opgericht. Mijn moeder werd direct lid en ik was gezinslid. Aan het woord is Otto Wttewaall, huidige voorzitter van de Historische Kring. Hij woont op het landgoed Wickenburgh in t Goy, een historische locatie. Twee dagen per week is hij aangesteld als stadshistoricus van Houten en in zijn vrije tijd is hij actief voor de Historische Kring. Het verleden heeft iets magisch. Dat Houten, Bunnik, Wijk bij Duurstede en omliggende dorpen zijn ontstaan is niet zomaar een toevallige gebeurtenis. Al vanaf de Romeinse tijd diende de Kromme Rijn als grens. En langs die grens werd handel gedreven. Dus kwamen er forten en andere nederzettingen. Dorestad, het huidige Wijk bij Duurstede, is eeuwenlang een van de grootste handelsnederzettingen van Europa geweest. Misschien kun je prima zonder geschiedenis, in die zin dat de wereld niet zal vergaan. Maar ik vind het belangrijk om de geschiedenis van mijn eigen woonplaats en regio te kennen. Het verklaart bijvoorbeeld waarom de plaatsen zoals we die nu kennen er zijn. En ik vind het belangrijk om onze geschiedenis nader te onderzoeken en voor het nageslacht beschikbaar te stellen. Datzelfde geldt voor bestuurslid Norma Mulder. Zij werd actief voor de Historische Kring toen in 2000 de kelders van het gemeentehuis van Wijk bij Duurstede onder water liepen. Het Wijkse archief leek zo goed als verloren te zijn. De Historische Kring riep, samen met de gemeente, de hulp in van vrijwilligers om het archief te redden. Norma gaf zich direct op, maar de belangstelling was zo groot dat haar hulp niet nodig was. Norma: Ik kreeg wel een telefoontje van de Historische Kring. Er was wel een plekje vrij in het bestuur. Of ik daar geen belangstelling voor had. Ik woonde nog niet zo lang in Wijk bij Duurstede en was in mijn vorige woonplaats Baarn jaren actief betrokken geweest bij de Historische Kring aldaar. Geschiedenis heeft een zuigende aantrekkingskracht op me en dus zei ik dat ik me wel beschikbaar wilde stellen. Inmiddels is Norma al weer jaren actief voor de Historische Kring. Norma: Mensen vragen wel eens wat er nu zo leuk is aan geschiedenis. Alles, zeg ik dan. En in het bijzonder de regionale geschiedenis. Het geeft binding met de plek waar je woont. Ik vind het heerlijk om de archieven in te duiken. Om oude perkamenten geschriften te transcriberen, zodat daar verder onderzoek mee gedaan kan worden. Het geeft me een bijzonder geluksgevoel als ik een boek uit 1580 in mijn handen heb. De geur van het ACTIEVE VERENIGING Historische Kring tussen Rijn en Lek is een actieve vereniging. Naast de lezingen, excursies en het eigen tijdschrift, heeft de vereniging ook een eigen boekenreeks. De vereniging heeft vier werkgroepen. Belangstelling om actief deel te nemen? Stuur een mail naar info@tussen - rijnenlek.nl. 'Een boek uit 1580 in mijn handen' 19

'Ik teken graag verhalen op van mensen' Ik vind het belangrijk om de geschiedenis van mijn eigen woonplaats en regio te kennen leer en van het papier of perkament geeft me even het gevoel dat ik direct contact met het verleden heb. Dichterbij kun je niet komen. Het is bijna betoverend. De Historische Kring tussen Rijn en Lek organiseert excursies, geeft lezingen en heeft een eigen tijdschrift dat vier keer per jaar verschijnt. In het magazine staan speciaal voor de Historische Kring geschreven verhalen. De onderwerpen zijn divers: van monumenten tot grensconflicten en van vreemde zwendelaars tot de geschiedenis van wegen en water. Het magazine kent een trouwe lezersgroep. Ook de excursies en lezingen zijn populair. Vooral onder de ouderen. Otto: Het is lastig om jongeren bij de geschiedenis te betrekken. Dat lukt eigenlijk alleen bij onze archeologiewerkgroep Leen de Keijzer. Leen was een bijzonder amateur archeoloog uit Houten en medeoprichter van onze Historische Kring. Onder zijn bezielende leiding groeide de werkgroep uit tot een bijna professionele organisatie. Een aantal jaren geleden kreeg de werkgroep een vast onderkomen in Het Oude Station in Houten. Onlangs was er een educatieve tentoonstelling over hygiëne door de eeuwen heen. Vanuit basisscholen bleek hier veel belangstelling voor te zijn. Otto: Het is een onderwerp dat dichtbij de belevingswereld speelt. Het gaat over haren kammen, tanden poetsen, neuzen snuiten en poepen en pissen. Sinds kort heeft de Historische Kring er een nieuwe tak bij: oral history, oftewel mondelinge geschiedenis. Het gaat om verhalen die een aanvulling of illustratie zijn van de officiële geschiedschrijving. Norma: Niets is boeiender dan het menselijk geheugen. Ik teken verhalen op van mensen die al hun hele leven in Wijk bij Duurstede wonen. Hoe zij tegen veranderingen aankijken en hoe zij het heden beleven. Ik hoop dat we de komende jaren een volwaardige werkgroep kunnen starten die uit alle gebieden van de Kromme Rijnstreek verhalen weet op te tekenen. 20 KROMME RIJNSTREEK

PUZZEL op een andere plaats doffe slag 5 mindering notaris rekening smaad 7 start edelgas niet vochtig ellende 4 Oplossing Mail de oplossing voor 14 juli naar: communicatie@krs.rabobank. nl o.v.v. 'Puzzel Dichterbij 2-2013'. De winnaar krijgt automatisch bericht. Griekse schapenkaas schorem lust om iets te doen ongebakken bijzonder leuk 6 2 asociaal vestibule bewonderaar bloem verminderd met minidisc begin v.e. brief bontgekleurde papegaai 3 decigram 8 wroeten 1 1 2 3 4 5 6 7 8 Maak kans op Verrassend pakket vol lokale producten ter waarde van 50,- ZWEEDS RAADSEL De omschrijvingen van de puzzelwoorden staan in de vakjes aangegeven. De pijl geeft aan waar u het woord moet invullen. De letters in de vakjes met de cijfers 1 tot en met 8 vormen samen de oplossing. 21

'Hier gebeurt alles!'

JUBILEUM VIER HET MEE! De Roskam 75 jaar Café-restaurant De Roskam uit Houten staat bekend om zijn vriendelijke, intieme sfeer. Dit jaar bestaat het familiebedrijf 75 jaar. TEKST: LEF MET LETTERS, TREA SCHOLTEN FOTO'S: HANS DIRKSEN FOTOGRAFIE In gesprek met twee generaties Het is een van de eerste zonnige lentedagen en op het terras van café-restaurant De Roskam is het gezellig druk. Moeders met kleine kinderen, zakenlui die lunchen, vrienden en vriendinnen die lekker bijkletsen. Het is een gemêleerd gezelschap. Precies zoals we het graag willen, vertelt Lennard Ossendrijver. Samen met zijn broer Tjeerd is hij inmiddels de derde generatie Ossendrijver die De Roskam runt. Ook al deden zijn ouders in 1998 afstand van de zaak, zijn moeder Ida bezoekt de zaak nog bijna dagelijks. Iedere ochtend nemen ze aan de tafel links van de bar de dag met elkaar door. Lennard lacht: We hebben geen kantoor nodig. Hier gebeurt het, dus hier bespreken en regelen we alles. AL 75 JAAR EEN BEGRIP De Roskam bestaat 75 jaar en dat wordt gevierd. De start 23

Opgroeien in een bruin café betekent dat je veel lief en leed van vaste gasten meemaakt. Daar moet je discreet mee om gaan van de festiviteiten vond plaats met een fantastisch muziekfestival op Hemelvaartsdag. Ook de rest van het jaar organiseert De Roskam allerlei activiteiten voor verschillende doelgroepen. Alles onder het motto Vier het mee!. Teus Ossendrijver opende in 1938 De Roskam. Toen hij in 1954 onverwachts overleed nam Theo de zaak over. Ida was er in die periode wekelijks te vinden: In de zaal achter het café gaf ik dansles. Tango, foxtrot, Weense wals. Het echte stijldansen. Theo was regelmatig mijn dansmaatje. Daar bleef het niet bij. Na acht jaar verkering trouwden Theo en Ida en gingen ze boven De Roskam wonen. Ida werkte veel in de keuken. Een heerlijk bestaan. Ik werkte in de zaak en kon tegelijkertijd mijn jongens opvoeden. Tjeerd: We waren vaak in de zaak te vinden. Ook al waren we de zoons, we mochten nooit zo maar een drankje of hapje nemen. We moesten het altijd netjes vragen. Soms kregen we geld van een van de gasten en dan mochten we plaatjes uitzoeken bij de jukebox. En als we heel stil waren, mochten we bij de biljarttafel zitten. Opgroeien in een bruin café betekent dat je veel lief en leed van vaste gasten meemaakt. Daar moet je discreet mee om gaan. Dat leerden we van onze moeder. JONG GELEERD Van hun overleden vader leerden ze het ondernemersschap. Lennard: Als we geld nodig hadden voor een vakantie met vrienden, dan moesten we zelf aan geld zien te komen. Dan organiseerden we een dansavond en maakten we een boekje waarin de bedrijven rond het Oude Dorp konden adverteren. We kregen het niet voor niets. In onze vrije tijd voetbalden we graag. Uitrusten na een wedstrijd of training was er vaak niet bij. Als het druk was, moesten we de zaak in om te helpen. Glazen ophalen, de spoelkeuken in, dat soort dingen. Toch weerhield het de jongens er niet van om te studeren aan de Hotelschool. En om jaren later de zaak over te nemen. Hartstikke spannend, vertelt Lennard. We hebben het vak tot in de finesses van onze ouders geleerd. Nu mochten Het zalenconcept leent zich o.a. prima voor zakelijke bijeenkomsten 24 KROMME RIJNSTREEK

Het terras is een heerlijke plaats voor een lekker drankje KLEINE HISTORIE Het pand waarin De Roskam huisvest is aangewezen als rijksmonument. Het gebouw dateert minimaal uit 1630. Toen was het een boerderij met herberg. Tot 1875 vergaderde het gemeentebestuur van Houten in De Roskam. we het zelf gaan doen. We wilden het concept veranderen: van bruine kroeg naar café-restaurant. Dat had nogal wat voeten in aarde. Veel familiediscussies, maar uiteindelijk wisten we onze ouders te overtuigen. De Roskam kreeg een nieuw interieur: eigentijds met respect voor de gezellige en intieme sfeer van vroeger. Het zalencomplex waar jarenlang discofeesten werden georganiseerd en waar veel bekende bands optraden, werd opgeknapt en geschikt gemaakt voor meerdere soorten bijeenkomsten. Lennard: Ons zalencomplex wordt veel gebruikt voor bedrijfspresentaties, vergaderingen of bedrijfstrainingen. Alle faciliteiten zijn aanwezig. Plein 22. De Roskam past volgens hem perfect bij de sfeer van de Houtense dorpskern: Kijk naar buiten, naar het plein, de muziektent en de kerktoren. Dit ademt de sfeer van vroegere tijden. Van ongedwongenheid en rust. Dat willen we graag zo houden. Maar dan wel met de hedendaagse luxe. De Roskam is eigenlijk de huiskamer van Houten.' HOUTENSE HUISKAMER Voorlopig runnen ze de zaak met zijn drieën. Ook al doet moeder Ida voorzichtig afstand, ze blijft op de achtergrond aanwezig. Lennard zwaait de scepter bij De Roskam en Tjeerd houdt zich vooral bezig met het even verderop gelegen 25

Goed voorbereid op vakantie TEKST: vdbj_ INFOGRAPHIC: Joris Fiselier SLA BELANGRIJKE NUMMERS OP Het is handig om voor vertrek belangrijke nummers in uw mobiele telefoon op te slaan. Dan hebt u ze in geval van nood bij de hand. Bijvoorbeeld telefoonnummers van: PAS UW DEKKING AAN Als u verzekerd bent bij Interpolis, kunt u tot en met de dag van vertrek eenvoudig uw reisverzekeringen online aanpassen aan uw vakantieplannen. Hebt u bijvoorbeeld een reisverzekering met Europadekking, maar gaat u een verre reis maken? Dan kunt u de dekking online aanpassen naar Werelddekking. Zo bent u ook buiten Europa verzekerd. Kijk voor info over Europa- en Werelddekking op www.rabobank.nl/europaofwerelddekking Rabo Inte rhe blokkeren lp voor het va cards en v n passen en oo buitenlan r hulp in het d: +31 88 72 2 67 67 Interpolis Interhelp voor spoedeise nd polis auto e hulp op Inter-e +31 13 46 n reisverzekering: 2 04 62 Alarmcen trale Euro cross voo spoedeise r nde hulp op Interpolis ZorgActie f : +31 71 36 4 18 50 Uw Reiso rganisatie PASPOORT NOG GELDIG? Het ligt voor de hand, maar check ruim voor uw vertrek de geldigheidsduur van uw paspoort. Sommige landen, zoals de Verenigde Staten, vereisen dat uw paspoort bij binnenkomst of vertrek nog minimaal zes maanden geldig is. Vanaf 2012 heeft ieder kind een eigen paspoort of een identiteitskaart nodig om te reizen. PINNEN BUITEN EUROPA Uw betaalpas staat standaard uit voor gebruik buiten Europa. U kunt uw pas zelf aan zetten via Rabo internetbankieren of door te bellen met uw lokale bank (of buiten kantooruren met Rabo Interhelp). Kijk voor info op www.rabobank.nl/betaalpasinstellen Via www.betaleninhetbuitenland.nl kunt u checken wat de pin- en betaalmogelijkheden zijn op uw vakantiebestemming. Geldautomaten in de buurt van uw verblijf vindt u via www.mastercard.com.

FOTOGRAFEER BELANGRIJKE ZAKEN BANKIEREN OP REIS Hebt u een mobiele telefoon met internet? Dan kunt u met Rabo Mobielbankieren altijd en overal geld overmaken, het actuele saldo van uw spaar- en betaalrekeningen inzien en uw bij- en afschrijvingen bekijken. U kunt uw camera gebruiken om belangrijke zaken vast te leggen als polisnummers van uw verzekering, de pasjes in uw portemonnee, uw paspoort, rijbewijs en uw waardevolle spullen. Belangrijke documenten kunt u voor vertrek ook inscannen en naar uzelf mailen. Zo kunt u ze altijd terugvinden. Rabo Mobielbankieren doet u via de Rabo Bankieren App (sms APP naar 7171) of via de mobiele site m.rabobank.nl. Rabo Internetbankieren is uiteraard ook vanuit elk land toegankelijk via internet. Vergeet dan niet uw Random Reader mee te nemen. VERGELIJK UW REIS- EN ZORGVERZEKERING De basiszorgverzekering vergoedt standaard alleen de kosten voor spoedeisende hulp tot maximaal het Nederlandse tarief. Voor eventuele bijkomende kosten bent u mogelijk aanvullend verzekerd vanuit uw zorgverzekering en/of uw reisverzekering. Leg uw zorg- en reisverzekering naast elkaar en ga na of u niet over- of onderverzekerd bent. Maken meerdere personen gebruik van de reisverzekering? Controleer dan voor elke persoon de zorgverzekering. Kijk op www.rabobank.nl/geneeskundigekosten TIP: NEDERLANDSE DOKTER BIJ DE HAND Voor klanten met Interpolis ZorgActief biedt Interpolis De Vakantiedokter: een team van deskundigen die u vanaf uw vakantieadres kunt bellen bij niet-spoedeisende gezondheidsvragen. Dit is een Nederlands sprekende hulpverlener die 7 dagen per week, 24 uur per dag bereikbaar is op telefoonnummer +31 71 364 18 02.

RABO ALS ROLMODEL Zorg, duurzame energie en voedsel, pensioenen en wonen: als burger heeft u steeds minder te verwachten van de overheid en grote (nuts)organisaties. Zelf doen is een optie. Maar wel samen, want samen sta je sterk. TEKST: ROB SCHOEMAKER FOTO'S: NEROC DE REGIE TERUG Coöperatie biedt snelle verbinding KAMERVAN- COÖPERATIE.NL Steeds meer burgers voelen zich als de weduwe uit Appelscha, die eenzame vrouw op haar afgelegen boerderijtje, verstoken van gas, elektra en telefoon omdat het nooit rendabel aan te leggen was. Deze tijd kenmerkt zich door een terugtredende overheid en (vaak al geprivatiseerde) nutsbedrijven en grote instanties die meer met zichzelf bezig lijken te zijn dan te doen waar ze voor zijn opgericht: dienst verlenen aan de burger. Toegang tot basisvoorzieningen als zorg, pensioen, financieringen, wonen, energie en ook informatietechnologie is niet langer vanzelfsprekend. Inderdaad, snel internet is inmiddels een basisvoorziening. Wie als burger, thuiswerker of boer in een buitengebied woont en er wordt om wat voor reden dan ook geen glasvezelaansluiting aangelegd, die heeft een probleem. In plaats van passief afwachten, ondernemen veel burgers actie om een individueel of maatschappelijk probleem aan te pakken. Samen, in de vorm van een coöperatie. En, als bonus (!), kan dat voorzien in de behoefte aan zingeving, gemeenschapszin, duurzame producten en kleinschaligheid. Het laatste decennium schieten coöperaties als paddenstoelen uit de grond. Geen relikwie uit het verleden, maar als moderne bedrijfsvorm. GLASVEZEL OnsNetNuenen is er vanaf 2004 in geslaagd om 7500 huishoudens op een glasvezelnet aan te sluiten door 80 procent van de dorpsbevolking te mobiliseren de beschikbare subsidie gezamenlijk in te zetten. Resultaat: het eerste gemeentebrede glasvezelnet ter wereld. De ambitie was en is om naast telefoon, 100MB internet, tv en radio, verzorgd door straks meerdere marktpartijen, nieuwe kleinschalige diensten aan te bieden aan deze toch al hechte gemeenschap, zoals online medische zorg, webcamdiensten bij evenementen, snelle bereikbaarheid van overheidsdiensten, een NuenenNet voor de inwoners en wifi in de openbare ruimte, vertelt voorzitter 28 KROMME RIJNSTREEK

Samen sterker Coöperaties zijn er in alle maten. Op het gebied van duurzame energie (zonnepanelen en windenergie) zijn er in het hele land coöperaties actief die windparken exploiteren. In heel Nederland zijn in totaal meer dan 100 energiecoöperaties, van landelijk tot op dorpsniveau. Het model van de Rabobank kan voor hen heel goed werken. 29

Willem Ligtvoet. De coöperatie is met Reggefiber eigenaar van het netwerk. Een ledenraad van 14 en een uitvoerend bestuur van 4 man houden de vinger aan de pols. MEER WETEN? KIJK EENS OP HET WEB! 1. Kredietunie: spaarkas 2. Waifer: woningen 3. OnsNetNuenen 4. Amsterdamse Energie Coöperatie 5. De Windcentrale 6. Broodfonds: zzp'ers 7. Zorgcoöperatie Hoogeloon - ouderenzorg 8. Voordekunst: crowdfunding 9. De Open coöperatie: stadsontwikkeling 10. Collectief Particulier Opdrachtgeverschap: projectontwikkeling Typ in uw zoekmachine de naam van de coöperatie voor meer informatie. BASALE ZORG Coöperaties zijn er in alle maten. Op het gebied van duurzame energie (zonnepanelen en windenergie) zijn er in het hele land coöperaties actief die windparken exploiteren. In Hoogeloon, bij Bladel, regelt een zorgcoöperatie de gezamenlijke inkoop van basale zorg voor ouderen. Met als gevolg dat die langer thuis kunnen blijven wonen. Ook broodfondsen die voorzien in een alternatieve arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zpp'ers, zijn in opkomst. Al meer dan 100 jaar geldt de Rabobank als een coöperatief rolmodel en voor startende coöperaties als een natuurlijke partner. Servaas van Schijndel, projectmanager coöperatie & duurzaamheid bij Rabobank Nederland: 'Vorig jaar hebben we in het kader van het internationale jaar van de coöperatie met PGGM en Achmea www.kamervancoöperatie.nl gebouwd, met informatie op organisatorisch, financieel en juridisch gebied. Het blijkt dat initiatiefnemers ook op zoek zijn naar ervaringsdeskundigen. Zij kloppen aan bij hun lokale Rabobank.' Joep Kok, directievoorzitter Rabo Bernheze Maasland: 'Het hangt van de lokale bank af hoe ver hun ondersteuning gaat. Wij zijn er bijvoorbeeld vol ingestapt met advies op allerlei Vaak geldt: hoe simpeler de doelstelling, hoe succesvoller de coöperatie' Woonachtig in een buitengebied zonder glasvezelaansluiting? In plaats van passief afwachten ondernemen burgers gemeenschappelijk actie. terreinen. Waar moet je op letten? Hoe ga je als coöperatie om met een ledenraad? Wij weten vaak van soortgelijke initiatieven in de buurt, kunnen eventueel voor financiële ondersteuning bij de opstart zorgen en ook nog een beroep doen op expertise bij Rabobank Nederland.' VALKUILEN Daan Dijk is bij Rabobank Nederland dé man van de energiecoöperaties: 'Er zijn er meer dan 100 - van landelijk tot op dorpsniveau - met dezelfde problemen en taken: efficiënt hun organisatie inrichten, de levering administreren en de uitwisseling met het elektriciteitsnet in goede banen leiden. Wij kunnen kennis inbrengen en samenbrengen, partijen kunnen ook veel van elkaar leren. Het model van de Rabobank lokale banken en een overkoepelend landelijk groot backoffice kan ook werken voor energiecoöperaties. Ze kunnen daarnaast nog groter gaan denken, een vergunning aanvragen en bij wijze van spreken een eigen Nuon gaan vormen. Dat zit nu allemaal in de pijplijn maar dan moeten die coöperaties wel - net als Rabobank destijds - gaan samenwerken.' Coöperaties zijn er in alle soorten en maten. De burger haalt zijn zeggenschap, verantwoordelijkheid en eigenaarschap terug. Valkuilen zijn er ook, benadrukt Van Schijndel. 'Een coöperatie moet het belang van haar leden dienen: continuïteit is geboden! Vaak geldt, hoe simpeler de doelstelling, hoe succesvoller. Aan te veel idealisme is menig coöperatie ten onder gegaan. Maar het blijft een fascinerende nieuwe/oude ondernemingsvorm, die steeds herrijst waar markten falen.' 30 KROMME RIJNSTREEK

INTERNA TIONAL DESKS THUIS IN DE WERELD Ondernemers die hun grenzen willen verleggen naar het buitenland, krijgen te maken met verschillen in taal, cultuur en regelgeving. Dan is het prettig om ter plaatse een partner te hebben die daar de zakelijke gebruiken kent, met kennis van de spelregels en lokale markten. Een partner die thuis is in Nederland én thuis in de wereld. Rabobank heeft 11 International Desks in Europa en 9 in de rest van de wereld: hier werken Nederlandssprekende specialisten met een uitgebreid lokaal netwerk, die de taal van het land beheersen. Zij kunnen ondernemers in contact brengen met bijvoorbeeld goede accountants of juristen. Zo wordt zakendoen in het buitenland net zo gewoon als in Nederland. Kijk voor meer informatie op www.rabobank.nl/internationaal of kijk op Twitter op #thuisindewereld. FILM BRAZILIË 31

SUCCESVOL EXPORTPRODUCT MET MELK MEER MANS Samen sterk in Hollandse zuivel De Nederlandse zuivelindustrie is bijna 150 jaar oud en nog springlevend. Nieuwe kansen en uitdagingen vragen om nieuwe initiatieven. Rabobank denkt mee. Zoals ze dat al ruim honderd jaar doet. TEKST: ANNEMARIE BERGFELD FOTO'S: HARRY COCK/HH Rabobank is sponsor van het boek 'Alles van melk'. Leden krijgen 6,70 korting op het boek inclusief verzending (winkelwaarde 29,95). Meer informatie op rabobank.nl/dichterbij. 32 KROMME RIJNSTREEK Met melk meer mans', 'Niet vergeten, Frico eten' en 'Melk, de witte motor': wie kent ze niet? Deze reclameslogans voor melk en kaas horen bij ons erfgoed, zoals zwartbonte koeien onlosmakelijk aan ons landschap verbonden zijn. Het recent verschenen boek 'Alles van melk', over de geschiedenis van de Nederlandse zuivelindustrie, laat zien hoe zeer de productie van zuivel in de genen van Nederlanders zit én met hoeveel succes deze bedrijfstak de wereld veroverde. 'Rond 1870 verenigden de eerste boeren zich in coöperaties,' vertelt Ruud Huirne, directeur Food & Agri Rabobank Nederland. 'De technologische ontwikkelingen, de duurzame bedrijfsvoering, het innovatieve karakter en het leveren van constante productkwaliteit is voor een groot deel mogelijk gemaakt door de coöperatieve kracht van de sector. Bijna anderhalve eeuw geleden hadden de boeren al door dat ze alleen uit hun armoede konden breken, een vuist konden maken, als ze bereid waren hun individuele belangen opzij te zetten voor het gemeenschappelijke belang.' STRENGERE REGELS In die afgelopen anderhalve eeuw hebben de Nederlandse veehouders en melkverwerkende bedrijven voor heel wat uitdagingen gestaan. Dat is nu niet anders. 'Er is een mestvraagstuk, de buitenlandse concurrentie is groeiende, Europese milieuregels worden strenger, de burger wordt steeds kritischer', somt Huirne op. Al die uitdagingen komen in zijn optiek tezamen in de voorgenomen afschaffing van de melkquotering in 2015. 'Op het moment dat de sector van Brussel meer melk mag produceren, zal hij dat ook willen. Groei is ook noodzakelijk om de concurrentie voor te blijven. Maar het heeft een keerzijde. Als bedrijven intensief gaan groeien en boeren hun vee binnenhouden, zal het maatschappelijk draagvlak afnemen. Daarnaast moet er een oplossing gevonden worden voor de groter wordende mestafzet en

De melkrobot, een Nederlandse uitvinding, heeft voor een revolutie in de stal gezorgd. de groeiende uitstoot van bijvoorbeeld CO2 en ammoniak.' REVOLUTIE IN DE STAL Aan uitdagingen geen gebrek, maar Huirne is verre van pessimistisch. De sector was en is innovatief en technisch geavanceerd. Denk alleen al aan de ontwikkeling van de melkrobot, een Nederlandse vinding, die een revolutie in de stal betekent. 'Ook nu zijn er mooie, duurzame initiatieven: veehouders die met akkerbouwers samenwerken om gezamenlijk de mest te verwaarden, er wordt gewerkt aan de ontwikkeling van een andere type voer dat minder mest oplevert, er zijn afspraken gemaakt voor een CO2-neutrale melkproductie. Dit soort ontwikkelingen krijgt de komende jaren zeker meer aandacht.' WERELDTOP Hoewel hij het risico onderkent, is Huirne voor afname van het maatschappelijk draagvlak niet zo bang. 'Ook hier komt duurzaamheid weer om de hoek kijken. Groei zit niet alleen in grootte. Er zijn ook boeren die meer uit hun bestaande stal halen, die kijken wat ze kunnen doen met zonnepanelen, windmolens of verbreding in de vorm van bijvoorbeeld recreatie. Of ze leggen zich toe op een nieuw product, bijvoorbeeld melk van een speciale samenstelling.' Dat veranderingen kansen bieden, is de melkveesector bekend als geen andere. Dat de sector alleen als collectief kan slagen, heeft het verleden bewezen. Om de toekomst succesvol tegemoet te kunnen treden staat de Rabobank ook nu als strategische gesprekspartner aan de zijde van de melkveehouders. 'Wij begrijpen elkaar', zegt Huirne. 'We hebben dezelfde wortels, de veehouders zijn onze leden en wij hebben als bank een breed inzicht in de sector. Als meedenkende bank willen we graag ons steentje bijdragen opdat de Nederlandse zuivel ook na 2015 tot de top van de wereld behoort.' KENNISEXPORT NAAR AZIË Door de toenemende welvaart in Azië neemt ook de vraag naar zuivel toe. Nederland gaat geen grote hoeveelheden melk exporteren. Wel verkopen we zuivel voor babyvoeding aan het Verre Oosten. Verder dragen we vooral kennis en kundigheid over, bijvoorbeeld op het gebied van dierlijke genetica, diergezondheid, voedselveiligheid en stalsystemen. Daarmee kunnen de boeren ter plekke op hoog niveau melk produceren. 33