Toekomstgericht onderwijs. Schoolrapport eerste jaar Algemeen deel Maart 2017

Toekomstgericht onderwijs Schoolrapport eerste jaar Algemeen deel Maart 2017

Inhoud Inleiding... 3 Hoofdstuk 1. Toelichting op de gebruikte instrumenten en begrippen... 4 1.1 Participanten... 4 1.2 Instrumenten... 4 Hoofdstuk 2. Algemeen deel resultaten... 7 2.1 Aanbodvragenlijst... 7 2.2 AlvaBavo... 8 2.3 Maatschappelijk bewustzijn... 8 2.4 iself: Zelfsturend leren... 9 2.5 iself: Creatief vermogen... 10

Inleiding In het voortgezet onderwijs worstelen veel scholen met de vraag hoe ze leerlingen kunnen motiveren, hoe ze hen betekenisvol onderwijs kunnen bieden, en hoe ze aandacht kunnen besteden aan 21e-eeuwse vaardigheden. Het onderzoek Toekomstgericht onderwijs beoogt inzicht te bieden in de oplossingen die een tiental voorlopers in het voortgezet onderwijs voor deze vragen hebben gevonden, en laat zien hoe er bij zulke oplossingen rekening gehouden kan worden met verschillen tussen leerlingen. Zes van deze scholen werken vanuit vernieuwende onderwijsconcepten aan andere doelen (de kernscholen ), vier scholen zijn bezig stappen te zetten in deze richting (de volgscholen ). In dit onderzoek onderzoeken we ook in hoeverre scholen erin slagen om andere doelen te realiseren. Het gaat dan om doelen als: persoonsvorming, creativiteit, kritisch denken, samenwerken, maatschappelijk bewustzijn en zelfsturing. In deze rapportage worden de resultaten van de eerste meting van deze andere doelen gepresenteerd. Tussen september 2016 en februari 2017 zijn bij leerlingen van een aantal tweede klassen van de deelnemende scholen meetinstrumenten voor andere doelen afgenomen. In hoofdstuk 1 van deze rapportage staat een overzicht van de aantallen scholen, klassen en leerlingen die deel hebben genomen aan het onderzoek. Ook staat in hoofdstuk 1 beschreven welke meetinstrumenten zijn afgenomen. In hoofdstuk 2 staan de resultaten van de eerste meting, voor alle scholen samen. Naast deze algemene rapportage heeft u ook een rapportage ontvangen die specifiek over uw eigen school gaat. U kunt de resultaten van uw eigen school vergelijken met de resultaten van alle deelnemende scholen samen door de tabellen uit de twee rapportages naast elkaar te leggen. De nummering van de tabellen komt overeen.

Hoofdstuk 1. Toelichting op de gebruikte instrumenten en begrippen In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk staat een overzicht van de aantallen scholen, klassen en leerlingen die deel hebben genomen aan het onderzoek. In de tweede paragraaf van dit hoofdstuk worden de instrumenten beschreven die zijn afgenomen in het onderzoek. 1.1 Participanten Naast de tien consortiumscholen hebben ook controlescholen aan de metingen deelgenomen. Controlescholen zijn scholen die qua leerlingpopulatie vergelijkbaar zijn met de kernscholen, maar niet met een innovatief onderwijsconcept werken. De tien consortiumscholen zijn onderverdeeld in kernscholen en volgscholen. Kernscholen zijn scholen die met een volledig innovatief concept werken en die al ver zijn met onderwijs anders organiseren. Volgscholen zijn scholen die ook met innovaties bezig zijn, maar nog niet in de vorm van een integraal innovatief concept. In tabel 1 staat een overzicht van het aantal scholen, klassen en leerlingen per categorie. Tabel 1 Aantallen kern-, volg-, en controlescholen, klassen en leerlingen scholen klassen leerlingen Kernschool 6 18 490 Volgschool 4 12 308 Controleschool 5 11 265 Totaal 15 41 1063 De instrumenten zijn afgenomen in tweede klassen. Tabel 2 geeft per categorie het aantal klassen opgesplitst naar onderwijsniveau weer. Tabel 2 Aantal klassen per categorie naar onderwijsniveau vmbo-b/k vmbo-t vmbo-t/havo havo havo/vwo vwo Kernschool 2 2 5 1 5 3 Volgschool 2 2 0 2 0 6 Controleschool 2 3 0 2 1 3 Van de volgscholen nemen geen vmbo-t/havo klassen of havo/vwo klassen deel aan het onderzoek. Van de controlescholen doen geen vmbo-t/havo klassen mee. 1.2 Instrumenten Er zijn 4 instrumenten afgenomen bij de leerlingen: Aanbodvragenlijst, AlvaBavo, Maatschappelijk bewustzijn en iself. In deze paragraaf worden de vier instrumenten beschreven. Aanbodvragenlijst De aanbodvragenlijst is speciaal voor dit onderzoek ontwikkeld door onderzoekers en vertegenwoordigers van de scholen uit het consortium. Met de vragenlijst wordt het aanbod van de school volgens de leerlingen op onderstaande zes terreinen bevraagd. Achter elke categorie staat tussen haakjes een voorbeelditem. 1. Persoonsvorming (op deze school leer je: je eigenschappen kennen) 2. Creativiteit (op deze school leer je: je fantasie gebruiken) 3. Kritisch denken (op deze school leer je: onderzoeken wat waar is en wat niet) 4. Samenwerken (op deze school leer je: bij samenwerken verschillen van mening accepteren)

5. Maatschappelijk bewustzijn (op deze school leer je: je in anderen verplaatsen) 6. Zelfsturing (op deze school leer je: je werk plannen) De categorie persoonsvorming is onderverdeeld in twee subschalen: jezelf (leren) kennen en jezelf accepteren. De categorie maatschappelijk bewustzijn is eveneens onderverdeeld in twee subschalen: maatschappelijke verantwoordelijkheid en sociale verantwoordelijkheid. De vragenlijst bestaat uit 55 stellingen. De leerling moet per stelling op een vijfpuntsschaal aangeven in hoeverre hij/zij het met de stelling eens is. AlvaBavo De AlvaBavo is een gevalideerde test voor het meten van algemene vaardigheden in de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De test is ontwikkeld door Elshout-Mohr, Meijer, Van Gelderen & Oostdam (1996). In het onderzoek is gebruik gemaakt van de verkorte versie. De verkorte versie van de test bestaat uit 24 vragen die betrekking hebben op 8 categorieën: 1. Waarnemingen verrichten 2. Kiezen en ordenen van informatie 3. Meningsvorming 4. Samenwerken 5. Samenvatten en conclusies trekken 6. Opvattingen en overtuigingen onderkennen 7. Feiten en meningen onderscheiden 8. Eisen stellen aan eigen werk Hieronder staat een voorbeelditem voor de categorie feiten en meningen onderscheiden. De eigenaar van deze auto doet vier uitspraken. Welke van de vier is de feitelijke uitspraak? a) Deze auto past precies bij mij. b) Ik heb vier jaar gespaard om deze auto te kunnen kopen. c) Deze auto wil iedereen wel hebben. d) Iedereen is jaloers op mij als zij mij in deze auto zien rijden. Elke categorie bevat drie items met meerkeuzevragen. Alle acht de categorieën vormen samen één testscore voor algemene vaardigheden. Maatschappelijk bewustzijn De vragenlijst voor het meten van maatschappelijk bewustzijn is een aangepaste versie van het gevalideerde instrument burgerschapscompetenties (Ten Dam, Geijsel, Reumerman & Ledoux, 2010;

Ten Dam, Geijsel, Ledoux & Meijer, 2013). De aangepaste versie bestaat uit 18 items die gaan over maatschappelijk verantwoord handelen en omgaan met verschillen en conflicten. De antwoordalternatieven bij de items zijn vierpuntsschalen. De items zijn verdeeld over de onderstaande drie categorieën. Achter elke categorie staat tussen haakjes een voorbeelditem. 1. Attitude (Je moet sorry zeggen als je iets hebt gedaan waar een ander verdriet van heeft) 2. Vaardigheden (Hoe goed ben je in: na een ruzie weer vrienden maken) 3. Reflectie (Denk je wel eens na over: hoe het komt dat er rijke en arme landen zijn) iself De iself is ontwikkeld door TNO en is een web-based tool om vragenlijsten af te nemen op een interactieve manier (Theunissen & Stubbé, 2014). Leerlingen geven met kaartjes met stellingen op een zevenpuntsschaal aan in hoeverre het genoemde bij hen past (ze prikken post-it blaadjes op een digitaal prikbord). Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van twee vragenlijsten uit de iself: zelfsturend leren en creatief vermogen. Beide vragenlijsten bevatten 44 stellingen en zijn valide en betrouwbaar. De stellingen over zelfsturend leren zijn verdeeld over 5 thema s, met tussen haakjes een voorbeelditem: 1. Regie nemen (Ik kies zelf op welke manier ik wil leren) 2. Gebruiken van leerstrategieën (Ik houd mijn planning goed in de gaten) 3. Samenwerkend leren (Ik leer van de fouten van anderen) 4. Zelfreflectie (Ik leer van de manier waarop anderen leren) 5. Werkreflectie (Ik denk na over welk vak ik beter wil kunnen) Daarnaast nemen we bij zelfsturend leren twee andere items uit de iself mee: 1. Motivatie om te leren (bijv.: Ik wil graag nieuwe dingen begrijpen) 2. Vertrouwen in eigen kunnen bij het leren van nieuwe dingen (bijv.: Ik blijf geloven in wat ik kan ook als het tegenzit). Motivatie om te leren en vertrouwen in eigen kunnen maken geen deel uit van zelfsturend leren, maar hebben daar wel invloed op. Creatief vermogen bevat de volgende onderdelen, eveneens met een voorbeelditem tussen haakjes: 1. Nieuwsgierig (Ik vraag me af hoe iets zit) 2. Vindingrijk (Ik probeer meer manieren uit) 3. Output gericht (Ik onderzoek wat ik allemaal moet doen) 4. Trots op werk (Ik vertel anderen over mijn ideeën) 5. Anders durven zijn (Ik volg mijn idee ook als anderen dat een minder goed idee vinden) 6. Volhardend (Ik werk verder ook als het moeilijk is) 7. Interacterend met anderen (Ik vraag anderen naar mijn werk te kijken)

Hoofdstuk 2. Algemeen deel resultaten In dit hoofdstuk volgt per instrument steeds eerst een tabel met de gemiddelden over alle leerlingen van de deelnemende scholen, dan een tabel met gemiddelden per categorie (kern-, volg- en controlescholen) en tot slot een tabel met gemiddelden per onderwijsniveau. De nummers van de tabellen zijn gebaseerd op de volgorde van de tabel in de betreffende paragraaf en de afgekorte toevoeging alg voor algemeen. Er is tot deze nummering overgegaan zodat de tabellen uit deze rapportage makkelijk te vergelijken zijn met de tabellen uit de school specifieke rapportage. In de schoolspecifieke rapportage zijn de nummers van de tabellen ook gebaseerd op de volgorde van de tabel in de betreffende paragraaf, maar is er een andere toevoeging toegevoegd. In plaats van alg voor algemeen, is er in de nummering van de tabellen in de schoolspecifieke rapportage spe toegevoegd voor specifiek. 2.1 Aanbodvragenlijst In de drie onderstaande tabellen staan de resultaten van alle leerlingen van de deelnemende scholen op de aanbodvragenlijst. Tabel 2.1.1alg geeft de overall gemiddelden weer met de daarbij horende standaarddeviaties, het aantal leerlingen dat de vragenlijst heeft ingevuld, de minimaal behaalde scores en de maximaal behaalde scores. In tabel 2.1.2alg en tabel 2.1.3alg staan de gemiddelde scores voor kern-, volg- en controlescholen en de gemiddelde scores voor alle deelnemende scholen opgesplitst naar onderwijsniveau. Tabel 2.1.1alg Overall gemiddelden op de aanbodvragenlijst M s.d. N min max Jezelf (leren) kennen 3.64 0.67 994 1.00 5.00 Jezelf accepteren 4.11 0.80 994 1.00 5.00 Creativiteit 3.68 0.62 992 1.00 5.00 Kritisch denken 3.77 0.55 990 1.33 5.00 Samenwerken 3.81 0.61 990 1.00 5.00 Sociale verantwoordelijkheid 3.82 0.67 991 1.00 5.00 Maatschappelijke verantwoordelijkheid 3.36 0.74 991 1.00 5.00 Zelfsturing 3.86 0.60 990 1.00 5.00 Noot.1 helemaal niet mee eens tot en met 5 helemaal mee eens. M = gemiddelde score, s.d. = standaardafwijking, N = aantal leerlingen, min= minimum score, max= maximum score. Tabel 2.1.2alg Gemiddelden op de aanbodvragenlijst voor kern-, volg- en controlescholen kernschool volgschool controleschool totaal Jezelf (leren) kennen 3.80 3.56 3.40 3.64 Jezelf accepteren 4.34 3.91 3.90 4.11 Creativiteit 3.82 3.63 3.47 3.68 Kritisch denken 3.88 3.70 3.64 3.77 Samenwerken 4.00 3.70 3.60 3.81 Sociale verantwoordelijkheid 4.01 3.71 3.59 3.82 Maatschappelijke verantwoordelijkheid 3.51 3.23 3.21 3.36 Zelfsturing 4.08 3.71 3.61 3.86

2.2 AlvaBavo In de onderstaande tabellen staan de resultaten van alle leerlingen van de deelnemende scholen op de AlvaBavo. Tabel 2.2.1alg geeft de overall gemiddelden weer met de daarbij horende standaarddeviaties, het aantal leerlingen dat de vragenlijst heeft ingevuld, de minimaal behaalde scores en de maximaal behaalde scores. In tabel 2.2.2alg en tabel 2.2.3alg staan de gemiddelde scores voor kern-, volg- en controlescholen en de gemiddelde scores voor alle deelnemende scholen opgesplitst naar onderwijsniveau. Tabel 2.2.1alg Overall gemiddelden op de AlvaBavo M s.d. N min max AlvaBavo 16.57 4.34 970 2.00 24.00 Noot. M = gemiddelde score, s.d. = standaardafwijking, N = aantal leerlingen, min= minimum score, max= maximum score. Tabel 2.2.2alg Gemiddelden op AlvaBavo voor kern-, volg- en controlescholen kernschool volgschool controleschool totaal AlvaBavo 16.75 16.04 16.90 16.57 Tabel 2.1.3alg Gemiddelden op de aanbodvragenlijst per onderwijsniveau vmbob/k havo vwo vmbo-t/ havo/ vmbo-t havo vwo totaal Jezelf (leren) kennen 3.47 3.51 3.98 3.46 3.81 3.57 3.64 Jezelf accepteren 4.08 3.98 4.48 3.97 4.32 3.95 4.11 Creativiteit 3.43 3.44 3.95 3.55 3.86 3.71 3.68 Kritisch denken 3.61 3.61 3.95 3.63 3.88 3.82 3.77 Samenwerken 3.67 3.70 4.06 3.75 4.01 3.73 3.81 Sociale verantwoordelijkheid 3.59 3.69 4.15 3.63 4.03 3.77 3.82 Maatschappelijke verantwoordelijkheid 3.49 3.32 3.59 3.14 3.47 3.23 3.36 Zelfsturing 3.78 3.70 4.14 3.62 4.17 3.74 3.86 Tabel 2.2.3alg Gemiddelden op AlvaBavo per onderwijsniveau vmbob/t/havo vmbo- vmbo-t havo havo/vwo vwo totaal AlvaBavo 10.41 13.46 15.92 17.73 18.77 18.67 16.57 2.3 Maatschappelijk bewustzijn In de onderstaande tabellen staan de resultaten van alle leerlingen van de deelnemende scholen voor maatschappelijk bewustzijn. Tabel 2.3.1alg geeft de overall gemiddelden weer met de daarbij horende standaarddeviaties, het aantal leerlingen dat de vragenlijst heeft ingevuld, de minimaal behaalde scores en de maximaal behaalde scores. In tabel 2.3.2alg en Tabel 2.3.3alg staan de gemiddelde scores voor kern-, volg- en controlescholen en de gemiddelde scores voor alle deelnemende scholen opgesplitst naar onderwijsniveau.

Tabel 2.3.1alg Overall gemiddelden op de vragenlijst voor Maatschappelijk bewustzijn M s.d. N min max Houding 3.18 0.37 954 1.71 4.00 Vaardigheid 3.01 0.43 949 1.40 4.00 Reflectie 2.42 0.66 951 1.00 4.00 Noot. Houding: 1 helemaal niet tot en met 4 helemaal wel ; Vaardigheid: 1 helemaal niet goed tot en met 4 heel goed ; Reflectie: 1 (bijna) nooit tot en met 4 vaak. M = gemiddelde score, s.d. = standaardafwijking, N = aantal leerlingen, min= minimum score, max= maximum score. Tabel 2.3.2alg Gemiddelden op de vragenlijst voor Maatschappelijk bewustzijn voor kern-, volg- en controlescholen kernschool volgschool controleschool totaal Houding 3.21 3.16 3.14 3.18 Vaardigheid 3.06 2.97 2.96 3.01 Reflectie 2.50 2.36 2.34 2.42 Tabel 2.3.3alg Gemiddelden op de vragenlijst voor Maatschappelijk bewustzijn per onderwijsniveau vmbob/t/havo vmbo- vmbo-t havo havo/vwo vwo totaal Houding 3.04 3.14 3.25 3.11 3.25 3.20 3.18 Vaardigheid 2.98 2.95 3.10 2.93 3.07 3.01 3.01 Reflectie 2.50 2.46 2.55 2.23 2.41 2.39 2.42 2.4 iself: Zelfsturend leren In de onderstaande tabellen staan de resultaten van alle leerlingen van de deelnemende scholen voor zelfsturend leren. Tabel 2.4.1alg geeft de overall gemiddelden weer met de daarbij horende standaarddeviaties, het aantal leerlingen dat de vragenlijst heeft ingevuld, de minimaal behaalde scores en de maximaal behaalde scores. Tabel 2.4.2alg geeft de gemiddelde scores weer voor kern-, volg- en controlescholen en in tabel 2.4.3alg staan de gemiddelde scores voor alle deelnemende scholen opgesplitst naar onderwijsniveau. Tabel 2.4.1alg Overall gemiddelden op Zelfsturend leren van de iself M s.d. N min max Regie nemen 5.17 0.97 886 1.17 7.00 Leerstrategieën 4.61 1.51 886 1.00 7.00 Zelfreflectie 4.57 1.07 886 1.00 7.00 Werkreflectie 5.48 0.95 886 1.00 7.00 Samenleren 4.84 0.92 886 1.67 7.00 Motivatie 5.42 1.00 886 1.00 7.00 Vertrouwen 5.12 1.14 886 1.00 7.00 Noot. 1 past helemaal niet bij mij tot en met 7 past helemaal wel bij mij. M = gemiddelde score, s.d. = standaardafwijking, N = aantal leerlingen, min= minimum score, max= maximum score.

Tabel 2.4.2alg Gemiddelden op Zelfsturend leren van de iself voor kern-, volg- en controlescholen kernschool volgschool controleschool totaal Regie nemen 5.15 5.15 5.21 5.17 Leerstrategieën 4.80 4.47 4.36 4.61 Zelfreflectie 4.68 4.43 4.52 4.57 Werkreflectie 5.53 5.36 5.53 5.48 Samenleren 4.94 4.70 4.80 4.84 Motivatie 5.51 5.31 5.37 5.42 Vertrouwen 5.10 5.05 5.24 5.12 Tabel 2.4.3alg Gemiddelden op Zelfsturend leren van de iself per onderwijsniveau vmbob/t/havo vmbo- vmbo-t havo havo/vwo vwo totaal Regie nemen 4.88 4.91 5.12 5.21 5.24 5.36 5.17 Leerstrategieën 4.65 4.35 4.97 3.94 5.10 4.55 4.61 Zelfreflectie 4.49 4.56 4.83 4.32 4.68 4.52 4.57 Werkreflectie 5.69 5.40 5.60 5.33 5.54 5.44 5.48 Samenleren 4.69 4.63 5.08 4.61 4.98 4.88 4.84 Motivatie 5.58 5.29 5.52 5.13 5.63 5.41 5.42 Vertrouwen 5.44 4.98 5.20 4.97 5.09 5.15 5.12 2.5 iself: Creatief vermogen In de onderstaande tabellen staan de resultaten van alle leerlingen van de deelnemende scholen voor creatief vermogen. Tabel 2.5.1alg geeft de overall gemiddelden weer met de daarbij horende standaarddeviaties, het aantal leerlingen dat de vragenlijst heeft ingevuld, de minimaal behaalde scores en de maximaal behaalde scores. In tabel 2.5.2alg en tabel 2.5.3alg staan de gemiddelde scores voor kern-, volg- en controlescholen en de gemiddelde scores voor alle deelnemende scholen opgesplitst naar onderwijsniveau. Tabel 2.5.1alg Overall gemiddelden op Creatief vermogen van de iself M s.d. N min max Nieuwsgierig 5.01 0.97 927 1.00 7.00 Vindingrijk 4.85 1.08 927 1.00 7.00 Outputgericht 5.11 0.83 927 1.75 7.00 Trots 5.27 0.92 927 1.83 7.00 Anders durven zijn 4.87 1.31 927 1.00 7.00 Volhardend 5.04 0.97 927 1.00 7.00 Interacterend 4.26 1.06 927 1.00 7.00 Noot. 1 past helemaal niet bij mij tot en met 7 past helemaal wel bij mij. M = gemiddelde score, s.d. = standaardafwijking, N = aantal leerlingen, min= minimum score, max= maximum score.

Tabel 2.5.2alg Gemiddelden op Creatief vermogen van de iself voor kern-, volg- en controlescholen kernschool volgschool controleschool totaal Nieuwsgierig 5.08 4.85 5.05 5.01 Vindingrijk 5.04 4.67 4.69 4.85 Outputgericht 5.23 4.95 5.07 5.11 Trots 5.37 5.13 5.24 5.27 Anders durven zijn 4.79 4.93 4.95 4.87 Volhardend 5.13 4.91 5.03 5.04 Interacterend 4.34 4.16 4.22 4.26 Tabel 2.5.3alg Gemiddelden op Creatief vermogen van de iself per onderwijsniveau vmbo-b/k vmbo-t vmbo-t/havo havo havo/vwo vwo totaal Nieuwsgierig 4.72 4.81 5.14 4.80 5.14 5.14 5.01 Vindingrijk 4.51 4.53 5.17 4.53 5.20 4.91 4.85 Outputgericht 5.13 4.92 5.33 4.76 5.27 5.15 5.11 Trots 5.09 4.92 5.46 5.01 5.40 5.45 5.27 Anders durven zijn 4.95 4.93 4.94 4.87 4.80 4.81 4.87 Volhardend 4.85 4.89 5.22 4.74 5.19 5.13 5.04 Interacterend 4.10 3.90 4.41 4.12 4.40 4.42 4.26