Koningin Wilhelminalaan 5 3527 LA Utrecht Postbus 2758 3500 GT Utrecht T 030-233 23 37 info@divosa.nl Postbank 194416 KvK 40532318 Midden-Nederland Divosa-monitor factsheet: Bijstandsuitkeringen 2012 Datum: 21 maart 2013 > Aantal WWB-uitkeringen stijgt naar 324.850 > Groei: 2,9% > Stijging onder 27-plussers: 5% > Daling onder 27-minners: 15% > Groei bij 58% van de gemeenten > Sombere prognoses: bijstand blijft stijgen > Winstwaarschuwing: inkomensdeel valt later uit
Voorwoord De Divosa-monitor verandert Aan meningen geen gebrek in de wereld van werk en bijstand. Maar het loont om naar de feiten te kijken. Daarvoor vonden we jaren geleden de Divosa-monitor uit. Inmiddels is die uitgegroeid tot een instituut. Wat begon als een jaarlijks boekje, is inmiddels een aantal pdf-jes per jaar. Ze worden al lang niet meer gedrukt, maar wel vaak geraadpleegd. Als je geen boekjes meer drukt, dan is het ook mogelijk om de monitor de vorm aan te laten nemen van frequenter verschijnende factsheets, die feiten in beeld brengen, trends en achtergronden beschrijven en makkelijk zijn te verversen. Dit document is onze eerste poging daartoe. de prognoses helaas nog niet. En wat zijn dan de feiten? Het aantal mensen in de bijstand bleef vorig jaar stijgen. Vooral in het laatste kwartaal van 2012 was het druk bij de inschrijfbalies van sociale diensten. Voor elke vacature zijn er inmiddels vijf werklozen en de bijstand stroomt vol met mensen die hun baan kwijt raken, hun WW-rechten hebben opgesoupeerd en hun spaargeld hebben opgemaakt. Tot op heden zien de leden van Divosa, de managers van sociale diensten, geen verbetering. De instroom blijft dit voorjaar toenemen en steeds meer mensen die bijstand aanvragen, hebben flinke schulden. Het vet en de buffers, het raakt allemaal op. Leven van een bijstandsuitkering verandert in een acrobatische act nu de koopkracht daalt en mensen steeds vaker schulden hebben. Gemeenten beginnen te lijken op hun klanten. Ook zij moeten financieel koorddansen. En de nieuwe bijstandcijfers en ramingen brengen slecht nieuws. Het inkomensdeel voor 2013 zal lager uitvallen dan eerder ingecalculeerd. Het vet en de buffers, het raakt allemaal op. Bij iedereen. René Paas, voorzitter Divosa 2
Ontwikkeling bijstandsuitkeringen Het aantal bijstandsuitkeringen stijgt voor het vierder achtereenvolgende jaar. In 2012 met bijna 3%. Tegen de trend in, daalt het aantal bijstandsgerechtigden onder de 27 jaar. De trend verschilt per gemeente: bij 43% van de gemeenten stabiliseerde of daalde het bestand. Eind december 2012 verstrekten alle sociale diensten samen 324.850 WWB-uitkeringen aan mensen onder de 65 jaar. Dat zijn er ruim 9.000 meer dan een jaar eerder, een stijging van bijna 3%. Hiermee is 2012 het vierde jaar op rij waarin het aantal bijstandsuitkeringen stijgt. Ook het aantal IOAW- en IOAZ-uitkeringen steeg in 2012. Figuur 1. Ontwikkeling bijstandsuitkeringen 400000 380000 360000 340000 320000 300000 280000 260000 WWB <65 jaar WWB, IOAW en IOAZ (BUIG) Jaargemiddelde BUIG 240000 220000 200000 Bron: CBS, cijfers over 2012 zijn voorlopig. BUIG is exclusief BBZ. Tabel 1. Ontwikkeling bijstandsuitkeringen 2009 2010 2011 2012 WWB <65 jaar 280.800 306.980 315.680 324.850 Ontwikkeling 8,5% 9,3% 2,8% 2,9% IOAW en IOAZ 9.610 11.050 11.200 12.650 Ontwikkeling 22,6% 15% 1,4% 12,9% WWB + IOAW en IOAZ (BUIG) 290.410 318.030 326.880 337.500 Ontwikkeling 8,9% 9,5% 2,8% 3,2% WWB + IOAW en IOAZ (BUIG) jaargemiddelde 279.028 308.651 326.153 331.141 Ontwikkeling 1,9% 10,6% 5,7% 1,5% bron: CBS, bewerking Divosa, cijfers over 2012 zijn voorlopig. Het gaat om standcijfers van eind december van een jaar. BUIG is exclusief BBZ. 3
Sterke groei WWB in november en december Vooral in november en december is het aantal WWB-uitkeringen gestegen. In december met ruim 2.500 stuks. De trend duidt op een verdere stijging. De ontwikkeling van het aantal WWB-uitkeringen per maand vertoont in 2012 een grillig patroon. Het is de laatste vier jaren gebruikelijk dat het aantal uitkeringen in de zomermaanden daalt en in het najaar weer oploopt. De beperkte stijging in de maanden februari-mei vormen daar een uitzondering op. Figuur 2. Ontwikkeling WWB-uitkeringen (<65 jaar) in 2012 per maand 3000 2500 2000 1500 1000 500 2012 Lineair (2012) 0-500 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12-1000 bron: CBS, cijfers over 2012 zijn voorlopig Versnelde stijging bij 27-plussers Onder alle 27-plussers neemt het aantal uitkeringen met 5% toe. De stijging is het sterkst onder de leeftijdscategorie 27 tot 35 jaar (10%). De andere categorieën stijgen minder hard. Met name de gestage toename van het aantal uitkeringen onder 55-plussers (3% in 2012) kan de hoeveelheid bijstandsuitkeringen in de toekomst beïnvloeden omdat deze leeftijdscategorie minder snel uitstroomt uit de bijstand. Figuur 3. Ontwikkeling WWB-uitkeringen naar leeftijdscategorie 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Jonger dan 27 jaar 27 tot 35 jaar 35 tot 45 jaar 45 tot 55 jaar 55 tot 65 jaar bron: CBS, cijfers over 2012 zijn voorlopig 4
Daling onder 27-minners zet sterk door Waar alle andere leeftijdsgroepen een stijging laten zien, is het aantal uitkeringen aan jongeren onder de 27 jaar in 2012 met 15% afgenomen. In 2011 daalde het aantal uitkeringen aan deze groep ook tegen de algemene trend in. Toen met 3%. Sinds 2011 heeft er een trendbreuk plaatsgevonden in de leeftijdsgroep jonger dan 27 jaar. Liep deze groep doorgaans gelijk op in de ontwikkeling met de groep van 27 tot 35 jaar. Vanaf 2011 is dat veranderd. Tot december 2010 lopen de beide leeftijdsgroepen redelijk gelijk op. Hun aantallen stijgen en dalen op hetzelfde moment (zie figuur X). Dat verandert vanaf begin 2011. De leeftijdsgroep van jonger dan 27 jaar stroomt veel sneller uit. In september is de daling het grootste (start schooljaar). Vanaf januari 2012 zien we dat er een tegengestelde trend ontstaat. Waar het aantal bijstandsgerechtigden tussen 27 en 35 jaar blijft toenemen, daalt het aantal jongeren onder de 27 in de bijstand. Mogelijke oorzaken zijn: > Het invoeren van een zoektermijn voor 27-minners. Per 1 januari 2012 zijn jongeren verplicht eerst vier weken naar werk te zoeken voordat zij recht hebben op een uitkering. Uit de Divosamonitor 2012 bleek dat een derde van de gemeenten al in 2011 een wachttijd invoerde voor jongeren onder de 27 jaar. > De invoering van een huishoudinkomenstoets. Van 1 januari 2012 tot eind mei kregen nieuwe aanvragers van een bijstandsuitkering per huishouden slechts één uitkering. Dit kan vooral voor jongeren nadelig uitpakken. > Meer aandacht voor scholing. Vooral in januari 2012 en september 2011 en 2012 neemt het aantal uitkeringen aan 27-minners af. Dit zijn de instapmomenten voor het reguliere onderwijs. Dit kan er dus op wijzen dat jongeren massaal gestimuleerd zijn een opleiding te volgen of hervatten. Zij komen dan in aanmerking voor studiefinanciering. > Meer aandacht voor uitzendwerk. Uit de Divosa-monitor van 2012 bleek dat sociale diensten vooral jongeren expliciet wezen op de mogelijkheden van uitzendwerk. Mogelijk wisselen jongeren periodes van werkloosheid af met periodes van werk, want uit de reguliere werkloosheidcijfers blijkt dat de werkloosheid in de leeftijdscategorie tot 24 jaar de afgelopen twee jaar juist het hardste is gestegen. 1 Figuur 4. Maandelijkse ontwikkeling WWB naar leeftijdscategorie 2000 1500 1000 500 0-500 -1000-1500 -2000 Ontwikkeling jonger dan 27 Ontwikkeling 27 tot 35 jaar bron: CBS, cijfers over 2012 zijn voorlopig 1 CPB (2013), p.50 5
Verschillen per gemeente Hoewel landelijk gezien het WWB-bestand is gegroeid, zijn er verschillen per gemeente. In 58% van de gemeente groeit het bijstandsbestand ook. Tegen de landelijke trend in zijn er relatief veel gemeenten waar het aantal uitkeringen is gedaald (20%) of gelijk is gebleven (23%). De gemeenten waar het aantal uitkeringen is gedaald of gelijk gebleven, zijn verdeeld over het hele land. Kleine concentraties van dalers bevinden zich in de kop van Noord-Holland, rond Haarlemmermeer, in Noordwest Groningen, Zeeland en Zuid-Limburg. Stijgers zijn vooral te vinden in het midden van Noord-Holland, heel Friesland en rond Meppel en Apeldoorn. Kaart 1. Ontwikkeling WWB-bestand (<65 jaar) per gemeente 2011-2012 bron: CBS. Percentages per gemeente zijn berekend door vergelijking van de absolute WWB-cijfers van december 2011 en 2012. Cijfers over 2012 zijn voorlopig. 6
Prognose ontwikkeling bijstand Door de slechte economische situatie blijft het aantal bijstandsgerechtigden stijgen. Hoewel de economie vanaf 2014 licht zal groeien, blijft de werkgelegenheid achter. Ook in de uitzendsector waar juist de kansen voor bijstandsgerechtigden liggen. Vanaf 2014 zorgt de komende Participatiewet voor extra toeloop op de bijstand. Licht economisch herstel start in 2013 In 2012 kromp de economie. In het eerste kwartaal 2013 zet die krimp door. Daarna volgt een voorzichtig herstel, hoewel de totale groei in 2013 bij elkaar negatief uitpakt. In 2014 verwacht het Centraal Plan Bureau (CPB) een lichte economische groei. 2 Tabel 2. Kerncijfers economie, arbeidsmarkt en bijstand 2009 2010 2011 2012 2013 (raming) (raming) Economische groei (BBP) -3,7% 1,6% 1% -0,9% -0,5% 1% Groei werkgelegenheid -1,1% -0,6% -0,5% -0,5% -0,75% -0,25% 2014 Werkloze beroepsbevolking 15-64 377.000 426.000 419.000 507.000 605.000 625.000 Idem in % van de 4,8% 5,4% 5,4% 6,4% 7,75% 7,75% beroepsbevolking Bijstand (WWB/IOAW/IOAZ) 278.000 308.000 326.000 330.000 355.000 380.000 Idem in % van de beroepsbevolking 3,54% 3,93% 4,17% 4,19% 4,47% 4,76% Bron: CEP, 2012, de werkeloze beroepsbevolking is gebaseerd op de nationale definitie. Volgens de internationale definitie is de werkloze beroepsbevolking kleiner. Werkgelegenheid blijft tot in 2014 dalen De werkgelegenheid daalde in 2012 met een 0,5%. De CPB-ramingen voor de komende twee jaar blijven somber. De werkgelegenheid daalt met 0,75% in 2013 en met 0,25% in 2014. Uitzondering op deze trend is de zorgsector, waar de werkgelegenheid blijft groeien. Deze groei is echter niet genoeg om het verlies van banen in de marktsector en bij de overheid te compenseren. Hierdoor loopt de werkloosheid verder op en verruimt de arbeidsmarkt. Eind 2012 stonden er tegenover elke vacature vijf werklozen. Het CPB verwacht dat die verhouding dit en komend jaar nog verder verruimt door de groei van de werkloosheid en een daling van het aantal vacatures. 3 Daling uitzendbanen voorspeld De afname van het aantal banen in de uitzendsector zal tot een toename leiden van het aantal bijstandsgerechtigden in 2013. Eén op de vier bijstandsgerechtigden die uitstroomt naar werk, doet dat via een uitzendbaan. Maar het aantal banen in deze sector daalt in 2013 met 12.000 stuks. Twee andere sectoren zorgen traditiegetrouw voor veel in- en uitstroom uit de bijstand: de handel, horeca en reparatie en de gezondheidzorg en welzijnszorg. In de handel, horeca en reparatiebranche daalt het aantal banen. In de gezondheidszorg en welzijnszorg stijgt het aantal banen juist. 4 2 CPB (2013), p.32 3 CPB (2013), pp.33, 46 en 48 4 Tanis et al. (2012), pp.23-28. UWV (2013), p.4. 7
Tabel 3. Ontwikkeling aantal banen in sectoren met veel in- en uitstroom in de WWB Sector Instroom WWB vanuit Uitstroom WWB naar Groei banen in 2012 Groei banen in 2013 werk werk (raming) (raming) Uitzendbureaus 38% 39% -10.000-12.000 Handel, horeca en reparatie 18% 15% 10.000-14.000 Gezondheids- en welzijnszorg 11% 12% 7.000 15.000 Totaal alle sectoren 100% 100% -51.000-85.000 Bron: SEOR en UWV. De SEOR-cijfers over de in- en uitstroom WWB gaan over de periode 2005-2008. De UWV-cijfers over de baanontwikkeling zijn gebaseerd op de CPB-decemberramingen die iets negatiever uitvielen dan de ramingen van het CEP uit maart 2013. En dus: meer bijstandsgerechtigden in 2013 en 2014 Het gemiddeld aantal bijstandsuitkeringen (WWB, IAOZ, IAOW) stijgt in 2013 en 2014 met 25.000 stuks per jaar. Voor 2013 voorspelt CPB gemiddeld 355.000 bijstandsuitkeringen. Voor 2014 komt dat aantal op 380.000. Na 2014 stijging door invoering Participatiewet Het aantal bijstandsuitkeringen zal na 2014 blijven stijgen. Door de invoering van de Participatiewet zullen meer mensen zich bij de gemeente melden. Door het afsluiten van de Wsw en de beperking van de Wajong, zijn meer mensen vanaf 1 januari 2014 zijn aangewezen op een bijstandsuitkering. Het gaat volgens een raming van SZW om 4.000 mensen in 2014, oplopend tot 32.000 mensen in 2017. Economische ontwikkelingen en beleidsmaatregelen kunnen deze groei versterken of afzwakken. Tabel 4. Ontwikkeling gemeentelijke doelgroep Participatiewet Doelgroep Participatiewet 2014 2015 2016 2017 Jaarlijkse toename 4.000 13.000 23.000 32.000 Bron: SZW, contourennota Participatiewet 8
Ontwikkeling inkomensdeel Het budget waarmee gemeenten de uitkeringen betalen, het inkomensdeel, zal naar beneden worden bijgesteld. Dit komt omdat er in 2012 minder uitkeringen zijn verstrekt dan geraamd en de raming voor 2013 lager uitvalt. Aantal bijstandsuitkeringen lager uitgevallen dan geraamd Het gemiddeld aantal verstrekte bijstandsuitkeringen is in 2012 lager uitgevallen dan geraamd. Waar CPB in maart 2012 nog inschatte dat het gemiddeld aantal bijstandsuitkeringen (WWB, IOAZ en IOAW) in 2012 op 345.000 zou uitkomen, komt het werkelijke gemiddelde aantal uitkeringen uit op 330.000. De nieuwe raming voor 2013 valt ook lager uit dan vorig jaar. Waar het CPB nog gemiddeld 370.000 bijstandsuitkeringen voorzag voor dit jaar, is dat inmiddels bijgesteld naar 355.000. Tabel 5. CPB-ramingen Bijstand (WWB/IOAW/IOAZ) 2012 2013 2014 Raming CEP 2012 345.000 375.000 - Raming MEV 2013 345.000 370.000 - Raming CEP 2013 330.000 (realisatie) 355.000 380.000 Bron: CPB Inkomensdeel voor 2013 valt lager uit Omdat de realisatie voor 2012 en de raming voor 2013 lager uitvallen, zal er een correctie plaatsvinden op het voorlopige budget voor 2013. Ten eerste zal het ministerie het budget bijstellen op basis van de nieuwe raming van 355.000 WWB, IOAW en IOAZ uitkeringen in 2013. In september ging het ministerie op basis van de ramingen uit van een jaargemiddelde van 370.000 bijstandsuitkeringen, waarvan 358.500 WWB ers. Ten tweede zal het ministerie een correctie toepassen op het voorlopige budget voor 2013 omdat het budget in 2012 te hoog is uitgevallen. Het ministerie verrekent op deze manier het te veel uitgekeerde budget in 2012 met dat van 2013. Het is nog onduidelijk wat het precieze budgettaire gevolg is van de nieuwe ramingen en de lagere gerealiseerde cijfers over 2012. Het ministerie van SZW maakt in mei/juni van dit jaar de nadere voorlopige budgetten bekend. 9
Bronnen > CBS statline > CPB (2013) Centraal economisch plan 2013. > CPB (2012) Centraal economisch plan 2012. > CPB (2012) Macro Economische verkenning 2013. > Tanis et al. (2012) Cliëntstromen in de Suwi-keten 2005-2008. > UWV (2013) Landelijke arbeidsmarktprognose2013. Update, januari 2013. Begrippenlijst BBZ BUIG IOAW IOAZ Participatiewet Wajong Wsw WWB Besluit bijstandverlening zelfstandigen lening of uitkering voor levensonderhoud voor startende en bestaande ondernemers. Wet bundeling van uitkeringen inkomensvoorziening aan gemeenten. Het gaat om de WWB, de IOAW, de IOAZ en de bijzondere bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz). Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers bijstand voor oudere langdurig werklozen die 50 jaar of ouder waren op het moment dat zij werkloos werden en voor gedeeltelijk arbeidsongeschikte werklozen, ongeacht hun leeftijd. Uitvoering door gemeenten. Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen - bijstand voor mensen van 55 jaar of ouder en gedeeltelijk arbeidsongeschikte ex-zelfstandigen (ongeacht hun leeftijd) die noodgedwongen hun bedrijf of beroep moesten beëindigen. Uitvoering door gemeenten. Wet in voorbereiding die vanaf 1 januari 2014 de WWB, Wsw en een deel van de Wajong zal vervangen. Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten ondersteuning voor mensen die op jonge leeftijd arbeidsongeschikt raken. Uitvoering door UWV. Vanaf 2014 is de Wajong alleen nog toegankelijk voor jonggehandicapten die volledig arbeidsongeschikt zijn. Gedeeltelijk arbeidsgeschikte jongeren vallen vanaf 2014 onder de Participatiewet. Wet sociale werkvoorziening arbeidsplaatsen voor mensen met een arbeidshandicap. Vanaf 2014 stopt de instroom van nieuwe mensen in de sociale werkvoorziening. Vanaf 2014 vallen mensen die voorheen een swindicatie kregen onder de Participatiewet. Wet werk en bijstand bijstand voor mensen zonder eigen financiële middelen. Uitgevoerd door gemeenten. De aanvullende bijstand voor 65-plussers is belegd bij de Sociale Verzekeringsbank Colofon Uitgave: Divosa, maart 2013. Auteur: Marije van Dodeweerd, Divosa. Met medewerking van: Evert Jan Slootweg en Jos Stuart, Divosa. www.divosa.nl 10