Ik wens jullie een beestachtige leuke Betovering! Openingsspeech, Betovering 2014

Wisten jullie, dat er vroeger in Den Haag een échte dierentuin was? Vlakbij het Malieveld, waar nu soms het circus staat. Die dierentuin bestaat niet meer, heel jammer. Dus toen we een tijdje geleden aan kinderen vroegen wat ze écht niet wilden missen op deze Betovering, en ze zeiden een dierentuin! konden we dat helemaal begrijpen. Er komen extra veel voorstellingen en workshops over dieren dit jaar, neusjes van de zalm. En die dierentuin die gaan we dit jaar gewoon samen maken, op onze eigen Betovering-manier. Misschien vraag je je af wat dieren met kunst te maken hebben. Dieren hebben toch helemaal geen verstand van wat mooi of lelijk is? Dieren kijken toch nooit naar een voorstelling? Nou, echt wel! Denk maar aan de pauw, die zich uitslooft met z n veren: een hele show maakt hij ervan. Denk maar aan de vogelconcerten in je tuin, of aan die bavianen die schudden met hun rode billen: wij vinden dat maar niks, maar die vrouwtjesapen, die vinden het een prachtige voorstelling. En er is nog een andere reden dat dieren heel goed passen bij de Betovering. Dieren komen namelijk heel veel voor in kunst. In verhalen, films, liedjes en op schilderijen en tekeningen. De spinnen Anansi en Charlotte, het biggetje Babe, beren die broodjes smeren, de Leeuwenkoning, Joris en de Draak, Rupsje Nooitgenoeg Ik denk dat wij zo vaak over dieren zingen en schrijven, en dat we films en voorstellingen over ze willen zien, omdat ze vaak dingen doen, die voor ons een beetje lastig zijn. Die we niet kunnen of durven, terwijl we dat stiekem best zouden willen. Ja, denk je misschien, dat is leuk, maar wat heb ik daar aan? Ik moet toch gewoon leren lezen en rekenen? Zeker, dat is heel belangrijk om vooruit te komen. Maar het is bij vooruitkomen nét zo belangrijk om te weten welke richting je vooruit wil gaan. En om dat uit te vinden is het belangrijk dat je droomt, goed om je heen kijkt, fantaseert, en uitvogelt wat bij jou past. Dat je ontdekt wat je mooi vindt en waar je blij van wordt, dat je mooie dingen die er al zijn, beter leert zien. Dieren én kunst kunnen je daarbij helpen. Want in dans, theater en film én in de dierenwereld, zie je dat niks te gek is, dat we, ook als je alleen bent, samen zijn, en dat álles kan. Kunst en dieren zijn nog ergens heel goed in. In het je geruststellen, dat iedereen soms tranen heeft - niet alleen jij en de krokodillen. Ik hoorde ooit iemand zeggen: Hou je hoofd boven de wolken (als een vogel), zet je voeten stevig op de grond (zoals Betsy de olifant) en ga zo stap voor stap vooruit. Dat vond ik zo mooi, en dat zou ik jullie dan ook willen meegeven. Ik wens jullie een beestachtige leuke Betovering! Openingsspeech, Betovering 2014 Stichting De Betovering Suzanne Verboeket Den Haag, december 2014

VOORWOORD Hierbij presenteren we u het jaarverslag 2014 van Stichting de Betovering. Via deze weg willen wij een ieder die heeft meegewerkt aan het realiseren van de Betovering 2014 hartelijk danken voor zijn en/of haar bijdrage, in welke vorm dan ook. Van vrijdag 17 tot en met zondag 26 oktober ademde elke hoek van Den Haag De Betovering. Voor het vijftiende jaar stond de herfstvakantie volledig in het teken van kunst voor kinderen. Met 365 voorstellingen en workshops op 48 Haagse locaties en 14 verschillende buitenlandse voorstellingen, zinderde de stad van toneel, dans, muziek, straattheater, beeldende kunst, film, workshops en veel meer. Lezers met weinig tijd wijzen we graag op onderstaande kengetallen: 21.072 bezoekers 365 programmaonderdelen: 197 voorstellingen, 150 workshops, 9 dagen een bruisend festivalhart met een doorlopend programma van installaties en workshops, 9 dagen Animal Allée met straattheater en workshops 57 uitvoeringen van 14 verschillende voorstellingen van gezelschappen uit het buitenland 48 deelnemende locaties 10 dagen tijdens de herfstvakantie 79% bezetting 7% van de bezoekers komt buiten de Betovering nooit in een theater (7+49=56% nul tot twee keer per jaar) 10% van de bezoekers komt buiten de Betovering nooit in een museum (10+41=51% nul tot twee keer per jaar) 19% van de bezoekers heeft een niet-nederlandse achtergrond (9% niet-westers, 10% Westers) 36% van de bezoekers komt van buiten Den Haag (27% uit de regio Haaglanden en 9% van buiten de regio) 2

EEN TERUGBLIK IN CIJFERS Jaar 2008 2010 2012 2013 2014 Groei in 5 jaar Aantal bezoekers 5600 12750 17583 20723 21072 65% aantal kinderen 3953 9158 11413 13552 14038 53% aantal volwassenen 1647 3592 6170 7171 7034 96% Gemiddeld aantal bezoeken 2 2 2,6 2,7 2,3 15% Aantal locaties 29 37 38 36 48 30% Aantal voorstellingen en workshops * 103 179 247 296 365 104% voorstellingen 38 92 140 185 197 114% workshops en overige activiteiten 65 87 107 111 168 93% Internationale producties** 2 8 16 12 14 75% Internationale speelbeurten** 2 29 51 49 57 97% Bezetting 92% 79% 81% 80% 79% 0% Komt zelden tot nooit in een theater met kinderen 2464 4845 7209 9740 101% Komt nooit in een theater met kinderen 784 893 1582 1658 86% Komt zelden in een theater met kinderen 1680 3953 5627 8082 104% Komt buiten de Betovering 0 tot 2 keer per jaar met kinderen in een theater Komt buiten de Betovering nooit met kinderen in een theater Komt buiten de Betovering 0 tot 2 keer per jaar met kinderen in een museum Komt buiten de Betovering nooit met kinderen in een museum 11800 1475 10747 2107 Niet-Nederlandse achtergrond 784 2423 2975 3316 4004 65% Nederlandse achtergrond (niet-westers) 560 1785 2064 1865 1896 6% Niet-Nederlandse achtergrond (Westers) 224 638 911 1451 2107 231% Van buiten de gemeente Den Haag 1288 4080 6179 8082 7586 86% * Toelichting bij de telling 2014: 365 programmaonderdelen: 197 voorstellingen, 150 workshops. Hierbij zijn de workshops, installaties en straattheater van het festivalhart en de Animal Allée niet meegeteld. De 9 dagen festivalhart met een doorlopend programma van installaties en workshops en de 9 dagen Animal Allée met doorlopend straattheater en workshops zijn in samen geteld als 9+9 = 18 overige activiteiten. Van de voorstellingen van internationale gezelschappen, zijn er twee straattheaterproducties. Deze speelden samen 10+5 = 15 dagen, waarbij een speeldag geteld is als één speelbeurt. De bezoekers van de negen dagen straattheater zijn niet meegeteld, want deze zijn niet meetbaar. 3

INHOUDSOPGAVE INLEIDING- DE BETOVERING ALGEMEEN 5 PROGRAMMERING 6 PUBLIEKSBEREIK 7 LOCATIES 8 TOEGANGSPRIJS 9 PROMOTIE EN PUBLICITEIT 10 AMBASSADEURSPROGRAMMA 12 FINANCIEN 13 ORGANISATIE 14 SAMENVATTING 15 TOT SLOT 16 BIJLAGE (1): BIJLAGE (2): Programmering Mediabereik 4

INLEIDING - DE BETOVERING ALGEMEEN De Betovering is het jaarlijkse internationale kunstfestival voor de jeugd (2-12 jaar) dat zich afspeelt in bijna alle podia en musea in Den Haag. Dit publieksfestival duurt tien dagen en vindt plaats tijdens de herfstvakantie. Het festival laat kinderen in hun vrije tijd actief, receptief en reflectief kennismaken met kwalitatief hoogwaardig en toegankelijk werk van professionele kunstenaars en wil hiermee bijdragen aan de ontwikkeling van een zo breed mogelijk samengestelde groep kinderen. De nadruk van de festivalprogrammering ligt op de podiumkunsten. De voorstellingen worden geselecteerd uit het aanwezige aanbod. Het accent ligt daarbij op producties van professionele, landelijk gesubsidieerde theater- en dansgezelschappen voor de jeugd, veelal afkomstig uit Nederland en België. Ook worden voorstellingen uit andere landen naar Den Haag gehaald. Naast de voorstellingen presenteert het festival een uitgebreid workshopprogramma, enkele minivoorstellingen, beeldende kunstobjecten, een straattheaterroute en een levendig festivalcentrum met een doorlopend karakter. De workshops, vaak op maat voor het festival gemaakt, zijn meestal inhoudelijk gekoppeld aan voorstellingen of begeleid museumbezoek. Ze zorgen voor verdieping en reflectie. De doelgroep van het festival is breed samengesteld en bevat kinderen (en ouders) uit alle delen van de stad en regio, uit alle lagen van de bevolking, van Nederlandse en buitenlandse herkomst. De kernwaarden van de Betovering zijn: 1 kwaliteit; 2 het publiek (kinderen) als uitgangspunt; 3 internationaal. We zijn ervan overtuigd dat cultuurdeelname buiten schooltijd een essentiële aanvulling is op binnenschoolse cultuureducatie. Kinderen doen met de Betovering de ervaring op om van huis uit naar het theater te gaan, ze leren dat cultuurdeelname en reflectie hierop een vorm van vrijetijdsbesteding is, waarvoor en waarbinnen ze individueel kunnen kiezen. Dit heeft alles te maken met gewoontevorming, met cultuur, met identiteitsontwikkeling en zelfbewustzijn. De Betovering heeft de afgelopen jaren een sterke groei doorgemaakt. In omvang, de artistieke kwaliteit is beter geworden en het aantal bezoekers is de afgelopen jaren weer verdubbeld. In 2014 stonden 197 voorstellingen uit binnen- en buitenland op het programma en 150 workshops, 9 festivalhartdagen, 9 dagen Animalallee en trok het festival 21.072 bezoekers waarvan 7% aangaf nooit in een theater te komen, 10% nooit in een museum te komen, 56% aangaf nul tot twee keer per jaar in een theater en 51% nul tot 2 keer per jaar in een museum te komen. De Betovering programmeert, organiseert, stimuleert en stuurt. Het is een samenwerkingsverband dat een kleine vijftig Haagse culturele organisaties bindt. Het festival zet in de stad een beweging in gang, die ook doorklinkt buiten de festivalperiode. De Betovering is daardoor te beschouwen als een movement. De organisatoren van de Betovering zijn in dit proces de drijvende kracht. Ze leveren toegevoegde waarde door hun rol in de internationalisering en de kwaliteitsontwikkeling van het aanbod. Ook de omvang, samenhang en het evenwicht binnen het aanbod, de betaalbare entreeprijzen, de koppelingen van workshops met voorstellingen/museumbezoek en de grote diversiteit aan locaties en disciplines geven een meerwaarde. Hiermee onderscheidt het festival zich van (een publicitaire bundeling van) het reguliere aanbod. De afgelopen jaren heeft de Betovering aangetoond dat hier veel publiek voor is. Het bezoekersaantal groeide van 5.600 in 2008 tot 21.072 in 2014. In 2014 vond het festival voor de vijftiende keer plaats. Van 17 tot en met 26 oktober sprankelden 48 locaties in Den Haag en Voorburg met voorstellingen en workshops voor kinderen. We hebben in onze strategie onderstaande onderdelen prioriteit gegeven, met 2010 als uitgangsjaar: - In de programmering blijven kiezen voor kwaliteit, toegankelijkheid en internationalisering en blijvende inzet voor kinderen met lage cultuurparticipatie en kinderen van niet-nederlandse afkomst, ook in de wijken; - Groei: capaciteitsuitbreiding met 2.000 stoelen per jaar, waarbinnen jaarlijks 1 extra internationale voorstelling; - Focus op B2B marketing, het vinden en behouden van financiële partners die de groei mee mogelijk maken, het aantal financiële partners beheersbaar houden, cultureel ondernemend denken. 5

PROGRAMMERING Voor de kengetallen en een gedetailleerde omschrijving van de programmering in 2013 en 2014 verwijzen we u naar de bijlagen. De programmeringslijn is de afgelopen twee jaar gestaag doorgezet: de capaciteit werd weer uitgebreid en inhoudelijk bleven we kiezen voor kwaliteit & toegankelijkheid en internationale programmering. Het kiezen voor kwalitatief populair werk van gezelschappen als Percossa die vrij snel uitverkocht raken creëert de mogelijkheid om daar een alom internationaal geprezen én meer gewaagde voorstelling Rauw uit België voor de oudere kinderen, de kleinste doelgroep van ons festival, tegenover te zetten. Met de taalarme, veelal internationale, programmering bouwen we aan onze kwaliteit en kunnen we ons onderscheiden. Ook bij het publiek. Zo spraken een aantal bezoekers aan het festival 2014 nog steeds over de wereldwijde bestseller White die te zien was tijdens de editie 2013. We zagen in 2014 iets minder programmering in de grote zalen en een enorme sprong qua buitenprogrammering. Binnen de programmering 2013/2014 zijn er twee zaken die in het oog springen: Groei in locaties. In de periode 2012-2013-2014 zijn we gegroeid van 38 naar 48 deelnemende locaties. We verspreiden ons hierdoor steeds meer over de verschillende wijken van Den Haag om meer publiek te kunnen bedienen. Buitenprogrammering. Een pilot in 2013 en stevig ingezet in 2014. Het festivalhart werd ieder jaar drukker bezocht dus qua ruimte gaf het lucht dat we naar buiten konden programmeren. Buiten programmeren leverde bovendien publicitair kansen en kansen om samen te werken met ondernemers in de binnenstad. Met professioneel avontuurlijk (internationaal) straattheater, workshops en een speurroute om bijzonder gewenste doelgroepen, voor wie de drempel van theaters en musea hoog is, een prikkel te geven om dichterbij onze hoofdprogrammering te komen kijken. Dat resulteerde in de Animal Alléé -route in het centrum: in het verlengde van onze festivalcentrum in theater aan het Spui en omdat zich daar van nature een dwarsdoorsnede van de Haagse bevolking begeeft. 6

PUBLIEKSBEREIK In de periode 2008-2014 heeft de Betovering een aanzienlijke groei doorgemaakt. Het bezoekersaantal is gegroeid van 5.600 bezoekers in 2008 tot 21.072 in 2014. De Betovering bereikt een breed scala van 2 t/m 12-jarigen, onder wie kinderen van cultuur minnende Hagenaars, kinderen van expats, kinderen uit wijken met geringe cultuurdeelname, maar ook bezoekers van buiten de stad. Van ons publiek in 2014 had 19% een niet-nederlandse achtergrond (10% westers, 9% niet-westers) en kwam 36% van buiten Den Haag (27% uit de regio Haaglanden en 9% van buiten de regio). De extra inspanningen die we leverden om publiek te bereiken dat normaal niet of nauwelijks naar het theater gaat, resulteerden erin dat zo n 8% van ons publiek bestaat uit mensen die verder nooit in een theater (7%) of museum (10%) komen. Zo n 53 % van ons publiek geeft aan maximaal 2 keer per jaar naar een theater (56%) of museum (51%) metde kinderen te gaan. In 2013 gaf 39 % van ons publiek aan zelden buiten de Betovering in een theater of museum te komen met de kinderen, en 8% nooit. In 2014 hebben we de vraagstelling over dit onderwerp in de enquetes iets veranderd t.o.v. 2013 om specifiekere antwoorden te krijgen. Bij voorstellingen waren ook (begeleidende) volwassenen van harte welkom. Bij de workshops werd de ouders veelal juist gevraagd om de kinderen niet te begeleiden, zodat ruimte gegeven kan worden aan de kinderen en hun vrije expressie. Het publiek gaf het festival een beoordelinscijfer van gemiddeld 8,1. En met 21.072 bezoekers werd het bezoekcijfer van vorig jaar (20.723) wederom overtroffen! De capaciteit werd vergroot naar 26.733; waardoor we onze ambitie om rond een bezettingsgraad van 80% te blijven hebben gehaald. De bezettingsgraad in 2014 was 79%, voor komend jaar houdt dit in dat we kunnen consolideren. Wederom merkten we dat, hoe jonger de doelgroep is, hoe sneller de voorstellingen en workshops uitverkocht zijn. Ook uit de opmerkingen in de enquetes kwam naar voren dat hier veel vraag naar is. Een mooie opmerking afkomstig van een expatgezin uit Amerika: ze waren onder de indruk van het festival, want een dergelijk festival kenden ze niet in Amerika 7

LOCATIES Dit jaar waren er 48 festivallocaties: de Animal Allée, het Atrium Den Haag, Bibliotheek Centrum, Bibliotheek Escamp, Bibliotheek Haagse Hout, Bibliotheek Laakkwartier, Bibliotheek Leidschenveen, Bibliotheek Loosduinen, Bibliotheek Nieuw Waldeck, Bibliotheek Scheveningen, Bibliotheek Segbroek, Bibliotheek Transvaalkwartier, Bibliotheek Wateringse Veld, Bibliotheek Ypenburg, De Grote Markt, De Nieuwe Regentes, het Diamant Theater, de Dr Anton Philipszaal en het Lucent Danstheater, het Filmhuis Den Haag, het Gemeentemuseum, de Grafische Werkplaats, het Haags Historisch Museum, Haagse Hopjes locatie Transvaal, Haagse Markt, Heden, het Kinderboekenmuseum, de Koninklijke Schouwburg, Koorenhuis, Korzo, het Laaktheater, het Mauritshuis, Museum Meermanno, het MOOOVgebouw, Museum Beelden aan Zee, Museum de Gevangenpoort, Muzee Scheveningen, het Nationaal Archief, het Nederlands Danstheater, Panorama Mesdag, Paviljoen Kobus, Scaffold, Theater aan het Spui, Theater Dakota, theater De Vaillant, Theater Diligentia, Theater Ludens en Theaterschool Rabarber. De diversiteit aan locaties was groot. Enerzijds was dit noodzakelijk om de vele activiteiten te kunnen huisvesten in een relatief korte periode. Anderzijds komen verschillende activiteiten op verschillende locaties beter tot hun recht en speelt het potentiële publiek een rol bij de keuze van verschillende locaties. Ook hebben de meeste theaters al een eigen publiek, imago en eigen publiciteitskanalen waar we dankbaar gebruik van kunnen maken. Een leuke ontwikkeling is dat het aantal bibliotheken dat deel wilde nemen nog nooit zo groot is geweest. Juist deze locaties blijken namelijk een goede plek om kinderen te bereiken voor wie theaterbezoek minder voor de hand ligt vanwege financiele of praktische vervoersredenen. Ook het aantal musea is in vergelijking met vorig jaar flink uitgebreid met het Mauritshuis, Museum Beelden aan Zee, Muzee Scheveningen en Panorama Mesdag. Om andere doelgroepen te bereiken wordt er voor gekozen om ook op locaties te programmeren die juist geen theater zijn, of voor locaties die in een specifieke wijk liggen, zoals de wijkbibliotheken. Theater De Nieuwe Regentes is voor het Valkenbos- en Regentessekwartier wat theater De Vaillant is voor de Schilderswijk, Theater Dakota voor stadsdeel Escamp, het Laaktheater voor het Laakkwartier en het Diamant Theater voor Mariahoeve; prettige wijktheaters met een laagdrempelig karakter waar we nieuw publiek bereiken. Met theater in de bus Busganga van Teatro Munganga konden we de Betovering ook naar de Haagse Markt en naar wijkpark Transvaal brengen. In 2013 sprak Bureau Binnenstad haar interesse uit voor een eventuele samenwerking. Dit heeft geresulteerd in het opzetten van de Animal Allée: een straattheaterroute vanaf het pleintje voor Theater aan het Spui, via het Rabbijn Maarsenplein en de Grote Marktstraat naar de Grote Markt. De samenwerking is uitstekend bevallen en van beide kanten is de intentie uitgesproken deze ingeslagen weg verder uit te bouwen. 8

TOEGANGSPRIJS De prijsstelling van het festival vraagt om nuances. Enerzijds weten we uit publieksonderzoek dat de lage entreeprijzen een belangrijke factor is voor het publiek om naar de Betovering te komen en dus de toegankelijkheid vergroot, aan de andere kant willen we publiek dat het kán betalen een reële entreeprijs rekenen. In de wijkbibliotheken in de minder welgestelde wijken komen veel bezoekers uit de directe omgeving die bovendien aangeven dat de entreeprijs voor hen een heel belangrijk criterium is. We besloten daar de gratis toegang te handhaven. Dat is ook te verantwoorden omdat de publieksomstandigheden er het minst gunstig zijn, waardoor mensen die meer te besteden hebben wellicht voor andere locaties met een (hogere) entreeprijs kiezen. De Betovering kwam tot het volgende prijsbeleid: Gratis: voorstellingen in bibliotheken, toegang tot het festivalhart, de Animal Allee en het slotevenement in Atrium Den Haag. NB in 2014 was de voorstelling in paviljoen Kobus in Laak ook gratis, het was dezelfde voorstelling als in veel bibliotheken (Kamishibai van NTJong); Standaardprijs 6,00: voor de meeste producties en workshops; Hogere prijs voor het meerdaags workshoptraject van NTJong, de night at the museum, twee duurdere voorstellingen en de films; Ooievaarspashouders (een pas voor de minder draagkrachtige Hagenaar) krijgen 50% korting op alle voorstellingen en workshops. 9

PROMOTIE EN PUBLICITEIT Programmaboekjes: 120.000 programmaboekjes werden dit jaar verspreid onder alle basisschoolleerlingen in Den Haag, en enkele randgemeenten zoals Delft, Wassenaar, Zoetermeer en Rijswijk. Ook werden boekjes verspreid bij buurthuizen, buitenschoolse opvang, kinderwinkels, bibliotheken, culturele instellingen, en dansscholen. Mini-programmaboekje: Een Engelstalig boekje met een selectie uit het programma dat interessant is voor anderstaligen, werd gericht verspreid onder meer via internationale bedrijven en organisaties, ambassades, expatverenigingen en STET (Stichting the English Theatre). Website: De website biedt de mogelijkheid gericht te zoeken en te sorteren binnen het programma, bevat een Engelstalig deel en biedt naast de informatie uit het programmaboekje ook extra informatie zoals de beschikbaarheid van kaartjes, Youtube filmpjes van voorstellingen, nieuwsberichten en de resultaten van sommige workshops. Sinds 2014 is er ook informatie te vinden voor bezoekers die van buiten Den Haag komen en de stad nog niet goed kennen. Social Media: We zijn verder gegaan met de social media. Facebook blijft zich ontwikkelen als een plek voor aankondigingen en uitwisseling en heeft inmiddels 1647 likes. We zijn gehonoreerd door Google-Grants. Daardoor hebben we, middels AdWords gratis reclame op internet mogen maken. In 2014 heeft dat geleid tot: 646.378 vertoningen, waarvan 5258 zijn doorgeklikt, dus een 0,81 click through rate. Citydressing: Iedereen die de stad binnenkwam kon er niet omheen dat de Betovering voor de deur stond: overal in de stad hing de poster, op verschillende plekken, zoals voor het Centraal Station, bij het Malieveld en op de Plaats, wapperden vlaggen en billboards langs de snelweg verwelkomden automobilisten die de stad binnenkwamen. Extra zichtbaarheid in de stad werd gerealiseerd met beachflags bij de voordeur van iedere deelnemende locatie, een Betoveringkubus voor de Koninklijke Schouwburg, grote raamstickers bij vijf belangrijke deelnemende locaties en een Betovering-spandoek op de Grote Markt. Op de grote digitale Urban Screens op de Haagse toren, het Centraal Station en op het Spuiplein werd reclame gemaakt, evenal op de kleine stadsschermen die overal in de stad hangen. Voor free publicity is lokale en bovenlokale pers benaderd: Persberichten werden per e-mail naar radio, televisie, gedrukte pers en internetredacties gestuurd. De voor ons meest relevante media kregen ook een persbericht en een programmakrant per post, een uitnodiging voor het festival en werden nagebeld. Er zijn diverse radio-interviews geweest en ook kranten en tijdschriften hebbben aandacht aan het festival besteedt. In het cultuurblok op de beeldschermen van RailTV die op de perrons hangen van de belangrijkste treinstations in het land, werd ook gratis aandacht besteed aan de Betovering. Voor een uitgebreid overzicht van het mediabereik (voor zover wij konden achterhalen) verwijs ik u naar de bijlage mediabereik. Bijzondere aandacht is besteed aan de media voor expats in Den Haag. De algemene informatie over het festival en de voorstellingsinformatie van de taalarme voorstellingen werd vertaald in het Engels en gepubliceerd op een aantal door deze doelgroep frequent bezochte websites en online communities. Mailing: Mailing naar ons eigen bestand. Per e-mail zodra het programma online was en per post het programmaboekje naar onze relaties waarvan we de postadressen hebben. Ons adressenbestand werd weer uitgebreid omdat mensen hun gegevens achterlieten op de site, of bij de enquêtes, in beide gevallen met de expliciete vraag om op de hoogte gehouden te worden van het aanbod. Daarnaast zijn we in 2014 begonnen met het opzetten van een tweede mailingbestand voor mensen die meerdere malen per jaar door middel van een nieuwsbrief op de hoogte gehouden willen worden. 10

Door Markteting Den Haag werd er een nieuwsbrief verstuurd naar hun bestand van geinteresseerden in jeugdtheater en werd de Betovering prominent ingezet in hun landelijke city-marketing mailings. Publiciteit via de deelnemende locaties: Alle deelnemende locaties namen het festival op in hun programma-aanbod en in hun eigen publiciteitsuitingen. Gedurende het festival werden de locaties feestelijk versierd met rolbanieren, deurmatten, raamstickers, affiches, en vlaggenlijnen. Het actief betrekken van bijzonder gewenst publiek: In 2014 heeft de Betovering haar ambassadeursprogramma weer opgepakt. In het volgende hoofdstuk leest u een kort verslag van de resultaten hiervan. B2B marketing: Dit deel van onze marketing richt zich niet op ons directe publiek, maar op onze overige bestaande en potentieel nieuwe stakeholders. Het gaat hier om draagvlak vinden, betrokken maken, successen delen en het imago van het festival. * We continueerden de factsheets waarmee we de collectief behaalde resultaten en groei inzichtelijk maken en delen met betrokkenen (locaties, gezelschappen). Zo maken we ze mede-eigenaar van het festival, trotser en wellicht zelfs ambassadeur. Deze cijfers worden ook op de website gepubliceerd en gedeeld met (mogelijke) nieuwe relaties. Ook contunueerden we de extra zorg voor artisthandeling van onze internationale gezelschappen, om onze naam als fijne plek om te spelen te behouden, waardoor sommige gezelschappen die eigenlijk te duur voor ons zijn, toch bereid zijn om naar Den Haag te komen. * De sfeer en het gevoel van betrokkenheid tussen de partners onderling is goed. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de bereidheid bij locaties om elkaar te helpen, de grote opkomst van partners en vrijwilligers bij brainstormsessies en de uitgesproken ambities van vrijwilligers om contact met elkaar te blijven houden. Van de deelnemende gezelschappen hoorden we met regelmaat dat deze positieve sfeer opviel. In 2013 hebben we grote brainstormsessies gehouden. Een met de deelnemende podia, een met de museale/beeldende partners en een met de vrijwilligers, Dit willen we 1 keer per 3 a 4 jaar gaan herhalen. * We willen (jeugdtheater)vakgenoten nu we er toch zijn faciliteren om (inter)nationale producties te zien en elkaar te ontmoeten. Dit onder de voorwaarde dat dit niet ten koste gaat van onze primaire doelgroep: kinderen en hun ouders. Concreet betekent dit dat we de programmering niet inhoudelijk aanpassen op de aanwezigheid van vakgenoten, en dat de vakgenoten de reguliere toegangsprijzen voor de voorstellingen en kosten voor zaken als vervoer, lunch en eventuele overnachtingen zelf betalen. Per e-mail wordt er een programma verzonden aan nationale en internationale vakgenoten. Dit programma behelst aaneengesloten dagen waarbinnen persoonlijke keuzes gemaakt kunnen worden. De Betovering regelt het vervoer tussen de locaties, de lunches en de diners (uitwisselingsavonden waarvoor ook de internationale - gezelschappen voor uitgenodigd werden). Voor de Betovering kost het geen geld en relatief weinig inspanning om dit te faciliteren. In 2014 hebben 18 mensen, met name programmeurs, deelgenomen aan dit programma. Een leuke ontwikkeling is dat we merken dat het festival in het buitenland ook steeds meer interesse wekt: behalve programmeurs uit Noorwegen, Zweden en Belgie was er een afgevaardigde van de Australian Art Council en kwamen er succeswensen van grote festivals uit Engeland en Ierland. Afgezien van de extra kaartverkoop had de aanwezigheid van vakgenoten voor ons festival ook andere waarden: inhoudelijke en organisatorische uitwisseling met collega s over ons eigen festival, het kunnen laten zien van ons festival, wat bij de B2B Marketing past. Tot slot past dit erg mooi in de opgaande spiraal waarbij deelname en enthousiasme van stakeholders als gezelschapen, locaties, pers, financiers, publiek en dus ook vakgenoten elkaar onderling versterken, wat gunstig is voor het festival op meerdere niveaus. * In 2014 zijn we druk geweest met onze inbedding in het (niet culturele) deel van de stad Den Haag. Met de dienst Stedelijke Ontwikkeling en Stichting Marketing Haagse Binnenstad, de winkeliers van de Grote Marktstraat en de horecaondernemers van het Rabijn Maarssenplein hebben we in 2014 een mooie samenwerking en buitenprogrammering kunnen realiseren. Via de Culturele Business Case kwamen we in contact met VNO NCW Den Haag, die ons weer introduceerde bij andere Haagse bedrijven. Met hen zoeken we nu naar manieren om de Betovering ook binnen de muren van bedrijven te kunnen laten plaatsvinden. 11

AMBASSADEURSPROGRAMMA Met het ambassadeursprogramma trachten we bijzonder gewenst publiek (ouders en kinderen voor wie theater- of museumbezoek minder vanzelfsprekend is) actief, en op persoonlijk wijze, te benaderen met het doel om mogelijke drempels te verlagen dan wel weg te nemen. Door het geven van presentaties, het samenstellen van programma s op maat, het zoeken van wijkgerichte mediakanalen en de samenwerking met welzijnsorganisaties is dit jaar het zogenoemde ambassadeursprogramma nieuw leven ingeblazen. Er is op drie manieren getracht om dit zeer gewenste publiek te attenderen op alle activiteiten die festival de Betovering biedt tijdens de herfstvakantie: Wijkpromotie: Het festival visueel meer in de wijk aanwezig laten zijn, door het gebruik van wijkmedia kanalen en aanwezigheid tijdens wijk-evenementen. Gerichte samenwerkingen met gevestigde organisaties; wijkcentra en welzijnsorganisaties. Het geven van presentaties door een speciaal voor dit doel aangetrokken Betovering medewerker. Tijdens Nederlandse lessen en andere activiteiten waar ouders van kinderen in de Betoveringsleeftijd samenkomen, zijn presentaties gegeven over de Betovering in het algemeen en werden ouders wegwijs gemaakt in het programma. Tijdens het festival heeft de projectleider van het Ambassadeursprogramma: Twee groepen (44 kinderen) van Buurthuis de Mussen begeleid bij een voorstelling en workshop; * Twee groepen van Jeugdwerk (70 kinderen en ouders) begeleid bij een voorstelling en een workshop; * In samenwerking met Cineac TV een tv-item gemaakt waarin 2 kinderen uit Laak werden gevolgd die voor het eerst naar de Betovering gingen; * De theaterbus Munganga ondersteund bij hun voorstellingen op het wijkfeest in Wijkpark Transvaal. Dit was nodig in verband met de financiële constructie aldaar en uiteraard als algemene vraagbaak voor Haagse Hopjes, het publiek en de theatermakers (61 toeschouwers totaal); * Twee groepen van Boerenplein (19 kinderen) begeleid bij voorstellingen en een workshop; * Een workshop van de Afvaljuf (kunstenares Carolien Adriaansche) georganiseerd in buurtcentrum Boerenplein (13 kinderen). We weten dat onderstaande groepen door dit programma zelfstandig naar festivalvoorstellingen zijn geweest: Zebra-Welzijn met een groep van 15 kinderen naar een Djembéworkshop in theater De Vaillant; *Oudere groepen vanuit Jeugdwerk naar een voorstelling (60 kinderen); *Ouders met kinderen vanuit Ouder en School Plus (7 moeders met kinderen); Wijkcentrum Boerenplein naar de workshop Flierefluiters maken (15 kinderen) en met de allerkleinsten een bezoek aan de Animal Allée (15 kinderen). Het meetbare resultaat van deze inzet zijn 321 personen die dankzij het Ambassadeursprogramma een bezoek aan een of meerdere Betovering activiteiten hebben gebracht. Daarnaast is er ook een onmeetbaar gedeelte; die mensen die door de wijkpromotie naar een activiteit in hun wijk getrokken zijn of zelfstandig naar het festival zijn gegaan naar aanleiding van een van de presentaties. Van de meetbare groep is het extra leuk om te vermelden dat het merendeel voor het eerst naar het theater ging en het voor allen een positieve ervaring was. Dankzij de extra financiële middelen die dit jaar beschikbaar waren voor het Ambassadeursprogramma is er een basis gelegd voor blijvende samenwerkingen met de volgende organisaties: Jeugdwerk, buurthuis de Mussen, buurtcentrum Boerenplein, IDHEM, Ouder en School Plus, Haagse Hopjes Transvaalkwartier en Cineac TV. Deze organisaties hebben aangegeven de extra begeleiding en ondersteuning vanuit de Betovering zeer op prijs te stellen en dit graag in 2015 voort te zetten. De extra aandacht die we hebben kunnen besteden aan deze doelgroep heeft zijn vruchten afgeworpen. We hopen ook volgend jaar actief aandacht aan te kunnen blijven besteden aan deze doelgroep opdat we de samenwerking met deze organisaties behouden en door kunnen gaan met het leggen van nieuwe connecties en samenwerkingen. 12

FINANCIËN Het budget van deze festivaleditie bedroeg ongeveer 395.000,- (in 2013: 345.000,-). De dekking maakte veel mogelijk van wat wij nastreefden: een goede programmering met internationale gezelschappen, hernieuwde aandacht kunnen geven aan het werven van bijzonder gewenst publiek, een festivalhart met een buitenprogramma, capaciteitsuitbreiding, een geslaagd publiciteitstraject en een uitgebreide evaluatie onder de bezoekers van en deelnemers aan het festival. Met de deelnemende locaties zijn verschillende afspraken gemaakt. Bij de meeste locaties werden zowel de uitkoopsommen als de recettes gedeeld, bij sommige locaties werd er met gesloten beurzen samengewerkt. Publieke gelden: Stichting De Betovering ontvangt voor de periode 2013-2016 een structurele subsidie van de Gemeente Den Haag via het Kunstenplan van 83.010,- per jaar. Voor 2013 en 2014 ontving de Stichting daarnaast een subsidie van het Fonds voor de Podiumkunsten van 75.000 voor de twee jaar samen (dus 37.500 per jaar). Inmiddels is bekend dat deze subsidie van het Fonds voor de Podiumkunsten ook voor 2015 en 2016 is toegekend. In 2014 ontving de Betovering ook een incidentele subsidie van het Stadsdeel Escamp van 3.200,- (in 2013: 2.800,-) In 2014 heeft de Stichting van de gemeente Den Haag ook twee nieuwe subsidies ontvangen, namelijk 12.000,- van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling in het kader van de economische spin off van kleine evenementen en 10.000,- van OCW ten behoeve van Cultureel Ondernemerschap. Het aandeel subsidie binnen de totale inkomsten van de stichting is teruggelopen van 70% in het startjaar 2000 tot ca. 37% in 2014. Private fondsen: Het festival is in 2014 verder voor 121.500,- (in 2013: 105.500,-) financieel ondersteund door verschillende fondsen. De grootste hierbinnen zijn het VSB Fonds, Fonds 21 en Fonds 1818. Sponsoren: Er is daarnaast dit jaar voor 23.365,- (in 2013: 17.935,-) aan sponsorgeld opgehaald. Sponsoring blijft belangrijk. Shell sponsorde vergelijkbaar met vorig jaar, voor 5.000,-, en kreeg 100 vrijkaarten voor haar relaties en personeel als tegenprestatie. Dak kindercentra wilde financieel een stap terug doen, van 12.185,- naar 5.585,-, door de moeilijkheden in de kinderopvangbranche, maar bleef binnenboord. Als tegenprestatie konden zij zich profileren als culturele kinderopvang met een workshoptafel, bemand door kunstenaars in dienst bij Dak, in het festivalhart, die heel duidelijk zichtbaar van Dak was. Nieuw in 2014 waren de sponsoring door winkeliers en horecapartners in de binnenstad, samen voor 12.780,-. Hierbij was onze tegenprestatie om ook activiteiten, straattheater en workshops, buiten te organiseren, in de buurt van hun ondernemingen. Daarnaast was er nog de verborgen product- en dienstensponsoring, zoals de vrijwilligers en hotelkamers die we bij het Novotel tegen kostprijs krijgen. Deze vormen van sponsoring zijn niet in de jaarrekeningen terug te vinden maar bedragen naar schatting enkele tienduizenden euro s per jaar. Publieksinkomsten: Het festival heeft dit jaar ruim 105.000 (in 2013: 96.553,-) aan publieksinkomsten opgebracht. De Betovering is dit jaar begonnen met een crowdfunding-programma. Het crowdfunding programma De Geheime Ridderorde van de Betovering levert vooralsnog geen wezenlijke financiële bijdrage aan het festival, maar wel een groep bijzonder betrokken publiek, dat aan de ronde tafel, samen met ons meedenkt over de volgende edities. Het eigen vermogen van de stichting was eind 2013 26.127,-. Op het moment van schrijven vermoeden we dat we dit vermogen in 2014 niet of nauwelijks zullen kunnen versterken. Dit bedrag kan nog wel iets veranderen omdat de kosten van de accountant nog niet duidelijk zijn en we nog een paar facturen verwachten. Het eigen vermogen van de stichting zal eind 2014 rond de 26.127,-. blijven liggen. Met dit eigen vermogen hebben we enerzijds niet onnodig veel ongebruikt kapitaal, anderzijds is dit vermogen minimaal noodzakelijk om de continuïteit en liquiditeit te bewaken, aanloopkosten te kunnen betalen en een buffer te hebben voor onvoorziene tegenvallers. 13

ORGANISATIE Eind 2014 was de samenstelling van het bestuur: Ton van de Langkruis Jan Helderman Karin Lucet Maurice Haak (voorzitter) (penningmeester) (secretaris) (lid) Het festival is georganiseerd in samenwerking met 48 kunst- en cultuurinstellingen in Den Haag onder directie van Suzanne Verboeket, hierbij ondersteund door Chantal Hompe, Sarah de Bruijn, Rianne Valstar, Jana Mol en Annemarie de Bruijn. Dieke van der Spek ondersteunde bij de publiciteit. Tijdens het festival zijn alle betrokkenen bijgestaan door verschillende derden en door vele vrijwilligers. 14

SAMENVATTING SUCCESSEN Het festival blijft groeien met positieve kwalititatieve effecten hiervan als gevolg. Gerealiseerde buitenprogrammering met financieel serieus participerende nieuwe partners uit het bedrijfsleven. Betrokkenheid partners waarbinnen o.m. een opvallende bereidwilligheid van locaties om materieel en personeel aan elkaar uit te lenen. WAT MINDER GOED GING De crowdfunding is in 2013 en in 2014 niet goed uit de verf gekomen. Financieel moeten we hier de verwachtingen bijstellen. Het voorwerk voor De Betovering in Bedrijven heeft in 2014 nog niet geleid tot concrete pilots. Deze worden doorgeschoven naar 2015 BEDREIGING De wel erg kleine overhead organisatie van 1,5 fte. KANS Landelijke publiciteit die wij willen maken, die aangemoedigd wordt door Fonds Podiumkunsten en gefinancierd wordt door Dienst Stedelijke Ontwikkeling. 15

TOT SLOT Kinderkunst en -cultuur zijn kwetsbaar Als we een rijke voedingsbodem willen bieden om kunst een plaats te geven in het hart van ieder kind, om zo een waardevolle bijdrage te leveren aan zijn of haar ontwikkeling, zijn inspanningen nodig. De vraag van onze doelgroep is groter dan ons huidige aanbod aankan, dus de kansen liggen voor het grijpen. Juist voor kinderen moet je alles uit de kast halen om hen te laten deelnemen aan kunst en cultuur, ook buiten schooltijd. Als we die groep bereiken, is er veel gewonnen. Wanneer kinderen de leeftijd van 12 jaar bereiken hebben ze vaak heel andere zaken aan hun hoofd. Als we ze voor die tijd waardevolle bagage meegeven, hebben ze daar de rest van hun leven plezier van. Onze samenleving heeftv de creatieve talenten van de kinderen van nu later hard nodig. Durf er met ons voor te blijven kiezen dat kinderen het beste verdienen, juist als het om kunst en cultuur gaat. Some day you will be old enough to start reading fairy tales again. C.S. Lewis 16

ALS DE HERFSTVAKANTIE IN LIMBURG TEGELIJK VALT KOM IK ZEKER MET MIJN KLEINKINDEREN NAAR DEN HAAG! REALLY NICE PROGRAM. INTERNATIONAL BROCHURE (IN ENGLISH) IS VERY HELPFUL! THERE S NOTHING LIKE THIS IN THE US!!! KAN DE BETOVERING MEER PUBLICITEIT IN LEIDEN MAKEN WANT DAAR IS NIKS TE DOEN VOOR KINDEREN. HET IS GAAF OM ZO EENS IN DE VOOR ONS ONBEKENDE THEATERS TE KOMEN. TAPAZOO IS EEN 10 WAARD! DE BETOVERING IS ÉÉN VAN DE BEST GEORGANISEERDE FESTIVALS DIE IK KEN. DE BETOVERING IS EEN FAMILIETRADITIE GEWORDEN! IK VIND DE BETOVERING HEEL SPECTACULAIR EN BIJZONDER KINDRIJK. GA VOORAL ZO DOOR! BETOVERING IS FANTASTISCH, INTERNATIONALE VOORSTELLINGEN, EN WORKSHOPS; DANS, MUZIEK & CREATIEF. GEWELDIG! TE VEEL OM TE KIEZEN. MOOI BREED AANBOD, OOK IN DE WIJKEN. HEEL GOED! EEN VEELZIJDIG FESTIVAL MET UITGEBREIDE KEUZE VOOR ALLE LEEFTIJDSCATEGORIEËN. IEDEREEN IN HET FESTIVALCENTRUM IS BEHULPZAAM EN OP KINDEREN GERICHT! IK BEN BLIJ DAT WE VOOR ZO N KLEINE PRIJS NAAR EEN VOORSTELLING KUNNEN.