Zwangerschapsdiabetes Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is zwangerschapsdiabetes? 1 Gevolgen van een te hoge bloedglucosewaarde 1 Behandeling van zwangerschapsdiabetes 2 Na de bevalling 2 Het voedingsadvies 2 Overige/aanvullende adviezen 3 Opmerkingen en/of persoonlijke adviezen 4 Meer informatie 4 Koolhydratentabel 4 Belangrijke telefoonnummers 7 Wat is zwangerschapsdiabetes? Zwangerschapsdiabetes (diabetes gravidarum) is meestal een tijdelijke vorm van diabetes die ontstaat in de tweede helft van de zwangerschap. Het ontstaat onder invloed van de hormonen die worden aangemaakt tijdens de zwangerschap, die ervoor zorgen dat het lichaam tijdelijk minder goed reageert op insuline. Met insuline houdt het lichaam de bloedglucosewaarde stabiel. Tijdens de zwangerschap maakt het lichaam extra insuline aan. Dit is nodig om de tijdelijke verminderde gevoeligheid voor insuline op te vangen. Bij zwangerschapsdiabetes gebeurt dit niet, of niet voldoende, waardoor de bloedglucosewaarde te hoog wordt. De diagnose zwangerschapsdiabetes wordt gesteld op basis van de uitslag van de Orale Glucose Tolerantie Test of op basis van de nuchtere bloedglucosewaarde. Zwangerschapsdiabetes komt voor bij ongeveer 1 op de 20 zwangerschappen. Omstandigheden die een verhoogd risico geven op het ontstaan van zwangerschapsdiabetes zijn: diabetes in de familie; kind(eren) uit eerdere zwangerschap(pen) met een geboortegewicht boven de 4500 gram of > p90 preterme; zwangerschapsdiabetes tijdens een eerdere zwangerschap; overgewicht bij de zwangere vrouw. Bij 95% van de vrouwen verdwijnt deze vorm van diabetes na de bevalling. Er is wel een verhoogde kans om op latere leeftijd diabetes te ontwikkelen. Daarom is het belangrijk om na de zwangerschap te zorgen voor gezonde voedingsgewoonten, voldoende lichaamsbeweging en een gezond lichaamsgewicht. De kans om bij een volgende zwangerschap weer diabetes te ontwikkelen is verhoogd. Gevolgen van een te hoge bloedglucosewaarde Als gevolg van een te hoge bloedglucosewaarde krijgt het ongeboren kind teveel glucose binnen. Het teveel aan glucose wordt omgezet in vet. Vandaar dat pasgeboren kinderen van moeders met zwangerschapsdiabetes vaak groot en zwaar zijn. Omdat zwangerschapsdiabetes meestal in de tweede helft van de zwangerschap ontstaat, is het risico op aangeboren afwijkingen niet verhoogd. Zwangerschapsdiabetes die niet goed ingesteld is kan risico s geven wanneer de bevalling op zich laat wachten. Dit kan een reden zijn om de bevalling in te leiden. Wanneer insuline nodig is om de bloedglucosewaarden te reguleren zal de bevalling worden ingeleid tussen de 38 en 39 weken. Als de bloedglucosewaarden goed onder controle zijn met een voedingsadvies zal de bevalling pas ingeleid worden vanaf de 41 weken. Livive, Centrum voor Verloskunde 1
Na de geboorte kan je kind last krijgen van een (ernstig) glucosetekort (= hypoglycemie). Dit ontstaat doordat je kind geen verhoogde bloed-glucose aanvoer van de moeder meer krijgt maar zelf nog wel een te grote hoeveelheid insuline aanmaakt. De bloedglucosewaarde van je kind wordt om deze reden meteen na de bevalling minimaal 24 uur gecontroleerd. Indien nodig krijgt je kind dan extra glucose via het infuus om een goede bloedglucosewaarde te bereiken. Behandeling van zwangerschapsdiabetes Diëtist De behandeling van zwangerschapsdiabetes richt zich op het bereiken van een normale hoeveelheid glucose in het bloed (nuchter 5,3 mmol/l en 2 uur na de maaltijd 6,7 mmol/l). In eerste instantie wordt geprobeerd om de gewenste bloedglucose-waarde te bereiken door het volgen van een voedingsadvies. De diëtist bespreekt met jou je voedingspatroon en geeft adviezen. Als, ondanks het voedingsadvies, de bloedglucosewaarden toch nog te hoog blijven, wordt in overleg met je gynaecoloog en een internist gestart met het toedienen van insuline. Glucose dagcurve Om een goed beeld te krijgen van de bloedglucosewaarden, wordt gevraagd om thuis je bloedglucosewaaden te bepalen met een bloed-glucosemeter. Op deze manier krijg je zelf inzicht in je bloedglucosewaarden en kan er gekeken worden of het volgen van het voedingsadvies voldoende is om je bloedglucosewaarden op peil te houden. De diëtist vertelt je waar je de bloedglucosemeter kunt ophalen. Het is de bedoeling dat je tweemaal per week een 4-punts dagcurve gaat prikken. Je moet hiervoor de bloedglucosewaarden controleren op de volgende momenten: nuchter; 2 uur na het ontbijt; 2 uur na de lunch; 2 uur na het avondeten. Twee weken na het bezoek aan de diëtist heb je een afspraak bij je gynaecoloog of een telefonisch consult. Hierbij worden de bloedglucosewaarden beoordeeld en indien nodig volgt een doorverwijzing naar een internist voor verdere behandeling. Wanneer je bloedglucosewaarden 3 keer >6.7 mmol/l zijn na de maaltijd óf 2 keer nuchter >5.3 mmol/l, moet je direct contact opnemen met je gynaecoloog. Dus vóór de (eventueel) geplande afspraak. Internist en diabetesverpleegkundige De internist en diabetesverpleegkundige worden ingeschakeld als met het voedingsadvies geen normale bloedglucosewaarden worden bereikt. Zij gaan je begeleiden en adviseren bij het zelf injecteren van insuline. Zij volgen het verdere verloop van de bloedglucosewaarden gedurende de zwangerschap en passen zo nodig de dosering in insuline aan. Na de bevalling Wanneer je bevallen bent verdwijnt de zwangerschapsdiabetes meestal. Om dit te controleren is het advies om zes weken na de bevalling nuchter bloed te laten prikken om de nuchtere bloedglucosewaarde te laten bepalen. Je komt dan nog één keer op controle bij de internist. Hiervoor krijg je na de bevalling een afspraak mee. Het voedingsadvies Via onze voeding krijgen we verschillende soorten voedingsstoffen binnen: eiwitten; vetten; koolhydraten; Livive, Centrum voor Verloskunde 2
vitamines/mineralen; vocht. Hieronder worden alleen de koolhydraten besproken, omdat deze invloed hebben op de bloedglucosewaarden. Koolhydraten Koolhydraten is de verzamelnaam voor alle soorten suikers/zetmeel die in voeding voorkomen. Koolhydraten zijn aanwezig in diverse levens-middelen. Er zijn 4 groepen te onderscheiden: zetmeel, aanwezig in aardappelen, rijst, pasta, brood, deegwaren en peulvruchten; vruchtensuiker, aanwezig in fruit, vruchtensap en in kleine hoeveelheid in groente; melksuiker, aanwezig in melk, karnemelk, kwark, yoghurt, vla en andere melkproducten; suiker, aanwezig in suiker, snoep, frisdrank, gebak en koek. In het lichaam worden koolhydraten, tijdens de spijsvertering, omgezet in glucose. Glucose is een energiebron voor het lichaam en wordt via het bloed naar de lichaamscellen vervoerd. Met behulp van insuline kan glucose vanuit het bloed in de lichaamscellen worden opgenomen om daar energie te leveren. Om de bloedglucosewaarde zo stabiel mogelijk te houden is het de bedoeling dat de koolhydraten uit de voeding zo goed mogelijk over de dag worden verdeeld. Om meer inzicht in de hoeveelheid koolhydraten per product te krijgen is een koolhydratentabel toegevoegd (zie bijlage). In deze tabel is per product de hoeveelheid koolhydraten in grammen weergegeven. Naast een goede spreiding van de koolhydraten is het belangrijk dat je voldoende van alle voedingsstoffen binnenkrijgt om gezond te blijven en je kind goed te kunnen laten ontwikkelen. De basis van het voedingsadvies zijn de Richtlijnen Goede Voeding. Richtlijnen Goede Voeding Bij zwangerschapsdiabetes gaan we uit van de basis voor goede voeding, de schijf van vijf: 6-7 sneetjes bruin brood; 200 g groente; 2 stuks fruit; 4-5 aardappelen / rijst / pasta; 3 melkproducten; 1,5 plak kaas; 100-125 g vlees / vis / kip / ei / vleesvervanger; 30-35 g halvarine; 1 eetlepel bak- en braadproduct; 1,5-2,5 liter dranken. Overige/aanvullende adviezen Zorg voor regelmaat met drie hoofdmaaltijden en 3 tussenmaaltijden. Sla geen maaltijden over, op deze manier verdeel je de opname van koolhydraten over de dag. Gebruik bij voorkeur vezelrijke producten, zoals bruin brood, volkoren producten, groente en fruit. Deze vezelrijke producten dragen bij aan een goede stoelgang. Wees matig met zoet beleg. Gebruik per broodmaaltijd niet meer dan 1 snee brood met zoet beleg. Gebruik dagelijks 2 stuks fruit, bij voorkeur vers, verdeeld over de dag, 1 stuk fruit kan eventueel vervangen worden door 1 klein glas ongezoet vruchtensap. Vrij toegestaan zijn water en mineraalwater. Gebruik niet meer dan 6 kopjes thee of 4 kopjes koffie per dag (gezien het theïne- en cafeïnegehalte). Light-frisdranken tot maximaal 500 ml per dag. Het gebruik van producten voor diabetici (zoals koekjes, gebak, chocolade, ijs) is niet aan te bevelen. Zij bevatten geen gewone suiker maar wel veel koolhydraten uit andere grondstoffen en erg veel vet. Indien gewenst kan gebruik gemaakt worden van de gewone producten met suiker. Groente bevat weinig koolhydraten en hier kan je dan ook royaal gebruik van maken. Schorseneren, doperwten en maïs zijn rijker aan koolhydraten. Het is aan te raden om van deze soorten een Livive, Centrum voor Verloskunde 3
kleiner portie te nemen. Aardappelen en vervangers hiervan, zoals rijst en pasta, zijn de belangrijkste koolhydraatleveranciers van de warme maaltijd. Alle soorten zijn toegestaan, maar gebruik bij voorkeur aardappelen of volkoren producten, zoals volkoren macaroni en zilvervliesrijst. Gebruik het nagerecht, voor een betere spreiding van de koolhydraten, bij voorkeur een uur of 2 na de maaltijd. Wanneer het veel moeite kost om suiker in thee en koffie weg te laten, maak dan gebruik van zoetstof. Dit is verkrijgbaar in tabletvorm, vloeibaar en als strooisel. Gemiddeld komen vrouwen gedurende de zwangerschap 12-15 kg in gewicht aan. Opmerkingen en/of persoonlijke adviezen ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Meer informatie Voedingscentrum Postbus 85700 / 2508 CK Den Haag Telefoon: 070-306 88 88 (op werkdagen te bereiken van 09.00-17.00 uur) Internet: www.voedingscentrum.nl Koolhydratentabel Door gebruik te maken van deze koolhydratentabel kun je gemakkelijker koolhydraten tellen en variëren. Producten Eenheden Koolhydraten (g) Brood en broodproducten Brood 1 snee 16 Beschuit 1 stuk 7 Broodje 1 stuk 23 Knäckebröd 1 snee 8 Krentenbrood 1 snee 18 Krentenbol 1 stuk 26 Ontbijtkoek naturel 1 plak 18 Roggebrood, donker 1 snee 16 Roggebrood, licht 1 snee 9 Livive, Centrum voor Verloskunde 4
Boter en margarine Halvarine, roomboter, margarine Voor 1 snee 0 Beleg Kaas, alle soorten Voor 1 snee 0 Vleeswaren, alle soorten Voor 1 snee 0 Ei 1 stuk 0 Pindakaas Voor 1 snee 2 Zoet beleg, gemiddeld Voor 1 snee 9 Jam, halfzoet Voor 1 snee 5 Honing Voor 1 snee 12 Sandwich spread Voor 1 snee 2 Dranken, melk Chocolademelk 1 glas (150ml) 18 Karnemelk 1 glas (150ml) 6 Melk 1 glas (150ml) 7 Yoghurtdrank, gezoet (Fristi, Yoghi ) 1 glas (150ml) 19 Dranken, limonades en sappen Frisdrank 1 glas (150ml) 14 Frisdrank zonder suiker, light 1 glas (150ml) 0 Vruchtensap ongezoet 1 glas (150ml) 14 Vruchtendrank, tweedrank 1 glas (150ml) 17 Dranken, overige Koffie, thee, zonder suiker 1 glas (150ml) 0 Alcoholvrij bier 1 flesje/ blikje (330ml) 17 Drinkbouillon 1 glas (150 ml) 0 (mineraal)water 1 glas (150 ml) 0 Pap Pap, alle soorten zonder suiker 1 bord (250ml) 20 Muesli 1 eetlepel ( 10g) 7 Cornflakes 1 eetlepel (4g) 3 Soep Peulvruchtenmaaltijdsoep 1 bord (250ml) 16 Gebonden soep 1 bord (250ml) 8 Heldere soep 1 bord (250ml) 1 Vlees/vleesvervanging Vlees, vis, kip ongepaneerd 1 stukje 0 Schnitzel, gepaneerd 1 stukje (80g) 5 Gehaktbal 1 stuk (95g) 8 Rookworst 1 stukje (85g) 4 Lekkerbekje 1 portie (145g) 3 Vissticks 1 stuk (25g) 3 Vegetarische groenteschijf 1 stuk (75g) 7 Livive, Centrum voor Verloskunde 5
Saus Jus 1 sauslepel (25ml) 0 Mayonaise 1 eetlepel (15ml) 0 Satésaus 1 sauslepel (25ml) 6 Ketchup 1 eetlepel (15ml) 5 Ketjap 1 eetlepel (15ml) 5 Groente Groente, gekookt 1 grote lepel (50g) 2 Doperwten 1 grote lepel (50g) 6 Schorseneren 1 grote lepel (50g) 9 Maïs 1 grote lepel (50g) 6 Rauwkost 1 schaaltje (70g) 1 Zetmeelgerechten Aardappelen, gekookt, 1 grote lepel (50g) 8 gebakken, puree Pannenkoek 1 stuk (70g) 20 Patat frites 1 zakje, bakje (150g) 57 Peulvruchten 1 opscheplepel (60g) 10 Pizza 1 stuk (350g) 85 Rijst, gekookt 1 grote lepel (50g) 16 Macaroni / spaghetti zonder 1 grote lepel (50g) 10 saus Stamppot, alle soorten 1 opscheplepel (110g) 11 Nagerechten Yoghurt naturel 1 schaaltje (150ml) 6 Yoghurt met vruchten 1 schaaltje (150ml) 20 Vanilleyoghurt 1 schaaltje (150ml) 20 Kwark, naturel 1 schaaltje (150ml) 6 Kwark, met vruchten 1 schaaltje (150ml) 24 Vla 1 schaaltje (150ml) 20 Roomijs 1 bolletje (50g) 19 Waterijs 1 stuk (50g) 11 Fruit Aardbei 1 schaaltje (100g) 5 Appel 1 stuk 15 Banaan 1 stuk 20 Druiven 1 trosje(125g) 19 Kersen 1 schaaltje(180g) 23 Mandarijn 1 stuk 5 Peer 1 stuk 15 Sinaasappel 1 stuk 13 Kiwi 1 stuk 7 Appelmoes (met suiker) 1 schaaltje (200ml) 34 Versnaperingen, zoet Appeltaart 1 punt 41 Biscuitje 1 stuk 4 Bonbon 1 stuk (15g) 10 Bossche bol 1 stuk 17 Cake 1 plak 13 Chocolade melk en puur 1 reep (45g) 27 Livive, Centrum voor Verloskunde 6
Drop 1 stuk 4 Eierkoek 1 stuk (30g) 18 Gebak, slagroom 1 punt 29 Koekje 1 stuk 7 Mars, origineel 1 stuk (60g) 41 Oliebol 1 stuk (65g) 26 Stroopwafel 1 stuk 27 Vruchtenvlaai 1 punt 32 Zuurtje 1 stuk 5 Versnaperingen, hartig Chips 10g 5 Frikandel 1 stuk 6 Kroket 1 stuk 11 Noten gemengd 1 lepel (20g) 3 Pinda s 1 lepel (20g) 2 Diversen Augurken 1 stuk 1 Koffiemelk 1 cupje 1 Slagroom, met suiker 1 eetlepel 2 Slagroom, zonder suiker 1 eetlepel 0 Suiker 1 klontje/ theelepel 5 Zoetstof 1 theelepel 0 Belangrijke telefoonnummers St. Elisabeth Ziekenhuis (algemeen): (013) 539 13 13 Route 81 Livive, Centrum voor Verloskunde: (013) 539 10 20 Website: www.livive.nl Route 25 Polikliniek Interne geneeskunde: (013) 539 25 10 Route 77 Vakgroep Diëtetiek: (013) 539 31 75 Naam diëtist:. Livive, 9.888 03-14 Copyright St. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg afdeling Communicatie Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Livive, Centrum voor Verloskunde 7