Boomonderzoek Gein 3 In verband met renovatie Opdrachtgever: Stadsdeel Amsterdam Zuidoost Projectnummer : P09007 Datum : 17 april 2009 Auteur : T. van de Wiel Controle : P.M.A. van der Wielen Paraaf : Postbus 36233 1020 ME AMSTERDAM Telefoon: 06-50523935 E-mail: info@groenadviesamsterdam.nl
INHOUDSOPGAVE : 1 INLEIDING... 3 2 SAMENVATTING ONDERZOEKSRESULTATEN... 4 2.1 W. Gertenbachstraat, A. Kooistrahof en H. Kuipers-Rietberghof... 4 2.2 C. Aarnoutsstraat en J. Krusestraat... 5 2.3 W. Gerresepad... 5 2.4 H. Hosstraat, J. Posthumapad en L. Rimastraat... 5 2.5 Straatjes rond het Maria Snelplantsoen... 6 2.6 M. Snelplantsoen en J. Nautahof... 6 2.7 De bodem en beworteling... 7 3 CONCLUSIES EN ADVIEZEN... 8 3.1 Conditie en toekomstverwachting... 8 3.1.1 W. Gertenbachstraat, A. Kooistrahof en H. Kuipers-Rietberghof... 8 3.1.2 C. Aarnoutsstraat en J. Krusestraat... 8 3.1.3 W. Gerresepad... 8 3.1.4 H. Hosstraat, J. Posthumapad en L. Rimastraat... 8 3.1.5 Straatjes rond het Maria Snelplantsoen... 9 3.1.6 M. Snelplantsoen en J. Nautahof... 9 3.2 Adviezen... 9 3.2.1 Algemene adviezen... 9 3.2.2 Adviezen met betrekking tot ophoging... 10 3.2.3 Beschermende maatregelen... 10 BIJLAGEN: 1. Overzichtstekening 2. Inventarisatielijst Dit product van Groenadvies Amsterdam BV mag alleen geheel of gedeeltelijk worden vermenigvuldigd, openbaar gemaakt of ter beschikking van derden worden gesteld, na toestemming van Groenadvies Amsterdam BV en met bronvermelding. 17 april 2009 Pagina 2 van 11
1 INLEIDING Het stadsdeel Zuidoost is bezig met de voorbereiding van de renovatie van de wijk Gein 3. Daarbij is behoefte aan informatie over de bomen, met name de vitaliteit en de mogelijkheid om een ophoging te doorstaan. Om deze vragen te beantwoorden zijn de bomen en hun groeiplaats onderzocht. Het veldwerk bestond uit een bovengrondse inventarisatie van de 493 bomen in deze wijk. Het ging daarbij alleen om de bomen in de verharding en om bomen van dezelfde soort in direct aangrenzende bermen en groenstroken mits deze duidelijk een voortzetting zijn van een bestand in de verharding. De overige boomsoorten in dergelijke groenstroken zijn dus niet opgenomen. De kastanjes in deze wijk worden in een aparte rapportage behandeld. De beoordeling van de bomen is uitgevoerd volgens de VTA+ methodiek. Het verschil met de reguliere, alleen visuele methode is dat hierbij ook eenvoudig handgereedschap is ingezet om verborgen holten en rottingen op te sporen. Bij de keuring zijn gegevens over de soort (Nederlandse en wetenschappelijke naam), leeftijd, stamomtrek op borsthoogte, groei- en vitaliteitskenmerken, kwaliteit van stam en takken, aanwezigheid van ziekten en plagen en de van belang zijnde omgevingsfactoren verzameld. Aan de hand van deze informatie zijn de conditie en toekomstverwachting bepaald. Vanwege de wens om bij de bomen het maaiveld op te hogen, is bij bomen in de verharding een indicatief bodemonderzoek uitgevoerd. Op negen locaties is een grondboring verricht. Op deze wijze is inzicht verkregen in de bodemopbouw, het grondwaterregime en de verspreiding en kwaliteit van de beworteling. Leeswijzer In het volgende hoofdstuk worden de resultaten van het veldwerk samengevat. We beschrijven per straat kort de aangetroffen bomen. Bovendien beschrijven we de globale opbouw van de bodem. In het derde hoofdstuk volgen de conclusies. We gaan in op de conditie en de toekomstverwachting van de bomen onder de huidige omstandigheden. Hier wordt ook ingegaan op de gevolgen van de aangetroffen ziekten en plagen. Als laatste wordt ingegaan op de mogelijkheden om het maaiveld te verhogen. Daarbij wordt ingegaan op de maximale ophoging, de eisen aan het te gebruiken materieel en beschermende maatregelen. 17 april 2009 Pagina 3 van 11
Groenadvies Amsterdam bv 2 Boomonderzoek Gein 3 SAMENVATTING ONDERZOEKSRESULTATEN De locatie van de onderzochte bomen en de in dit rapport gebruikte boomnummering zijn weergegeven op bijlage 1, de overzichtstekening. De resultaten van de bovengrondse beoordeling zijn per individuele boom uitgewerkt in bijlage 2, de inventarisatielijst. In de inventarisatielijst ontbreken de nummers 392 tot en met 439, dit zijn paardenkastanjes. Deze worden in een aparte rapportage behandeld. 2.1 W. Gertenbachstraat, A. Kooistrahof en H. KuipersRietberghof Deze straten worden gezamenlijk beschreven omdat hier dezelfde boomsoort is aangetroffen. Het gaat om een variëteit van de gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus `Atropurpureum ), die herkenbaar is aan de roodpaarse onderzijde van het blad. Het betreft 61 halfwas exemplaren. Ruim tweederde van de bomen staat in de verharding. Vrijwel al deze bomen veroorzaken opdruk van de verharding. Meer dan de helft van de bomen vertoont een matige scheutgroei. De overige bomen groeien redelijk. Bijna een kwart van de bomen vertoont beschadigingen aan stam of stamvoet. Foto 1, esdoorns in het Anne Kooistrahof In de Willem Gertenbachstraat staan behalve de esdoorns, zeventien haagbeuken (Carpinus betulus) en twee berken (Betula pendula). Deze staan in een heestervak direct naast de verharding. Het zijn allemaal halfwas exemplaren met een goede scheutgroei. De berk met nummer 28 vertoont een redelijke scheutgroei. Op 50 cm boven maaiveld vorkt de stam, deze aanhechting is slecht. De overige bomen vertonen geen ernstige beschadigingen. In het Helena Kuipers-Rietberghof staat één volgroeide treurwilg (Salix x sepulcralis `Chrysocoma ). De boom staat in het gras, maar veroorzaakt opdruk van het naastgelegen voetpad. Deze boom vertoont een goede scheutgroei. In het verleden is de boom gekandelaberd. In het Anne Kooistrahof staan naast de esdoorns ook 21 volgroeide sierperen (Pyrus calleryana `Chanticleer ). De boompjes staan in het gras. Meer dan de helft vertoont beschadigingen aan de stamvoet, hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt bij het maaien. De scheutgroei is matig. 17 april 2009 Pagina 4 van 11
2.2 C. Aarnoutsstraat en J. Krusestraat In deze straten staan 99 elzen (Alnus spaethii). Het betreft voornamelijk halfwas exemplaren en enkele jonge bomen. De meeste bomen staan in de verharding, tussen parkeervakken of in het voetpad. Vrijwel alle bomen veroorzaken opdruk van de verharding. De meeste bomen vertonen een redelijke scheutgroei. Ruim één vijfde van de bomen vertoont beschadigingen aan stam of stamvoet. Bij vier bomen (nummers 140, 196, 205 en 224) betreft het zware beschadigingen. Twee bomen (nummers 115 en 150) vertonen bloedingsvlekken veroorzaakt door de elzenphytophthora. Verder zijn geen ernstige beschadigingen aangetroffen. In de Cornelis Aarnoutsstraat staan bovendien elf volgroeide sierperen. Deze staan in het gras en ook hier is bij meer dan de helft van de bomen de stamvoet beschadigd. Drie van de bomen zonder stamvoetbeschadiging hebben een stambeschadiging. De bomen vertonen een matige scheutgroei. In de Jacob Krusestraat staan elf halfwas witte acacia s (Robinia pseudoacacia `Appalachia') en één kronkelwilg (Salix matsudana `Tortuosa ) in het gras. Vier van de bomen vertonen beschadigingen aan de stamvoet en acht hebben beschadigingen aan de stam. De aanhechting van een gesteltak van boom 237 is slecht. De scheutgroei van de bomen is overwegend redelijk. 2.3 W. Gerresepad De zestien Noorse esdoorns die hier zijn aangetroffen, zijn halfwas. Ze staan in een heestervak vlak naast de verharding. De bomen staan in twee rijen. Doordat de rijen redelijk dicht op elkaar staan, komt in de kronen fijn dood hout voor. Dit is het gevolg van natuurlijke afsterving door lichtconcurrentie. 2.4 H. Hosstraat, J. Posthumapad en L. Rimastraat In deze straten zijn 118 gewone esdoorns (Acer pseudoplatanus) aangetroffen. Het betreft allemaal halfwas bomen. Ze staan voornamelijk in de verharding van het voetpad of tussen parkeervakken. Vrijwel al deze bomen veroorzaken wortelopdruk. Ruim driekwart van de bomen in de verharding vertoont een matige scheutgroei. De overige bomen groeien slecht. Circa 20 bomen staan in het gras. Deze bomen vertonen een overwegend redelijke groei. Een derde van de bomen heeft beschadigingen aan stam of stamvoet. Bij 12 bomen betreft het zware beschadigingen. In de Hendrik Hosstraat staan naast de gewone esdoorns ook zeventien halfwas witte acacia s. Deze staan langs de rand van een grasveldje. Ze vertonen een redelijke scheutgroei. Vrijwel alle bomen hebben (lichte) beschadigingen aan de stamvoet. Waarschijnlijk het gevolg van onzorgvuldig maaien. In een heestervak langs het Jelle Posthumapad staan nog drie berken (Betula pendula) en een meelbes (Sorbus aria). In een smalle zijtuin staat nog een schietwilg (Salix alba). Deze bomen zijn meegenomen in het onderzoek omdat ze vlak langs de verharding staan. Het zijn allemaal halfwas exemplaren. De berken en de schietwilg vertonen een redelijke groei. De meelbes groeit matig. Er zijn geen ernstige beschadigingen aangetroffen. De schietwilg heeft een afwijkende stamvoet en een twijfelachtige stabiliteit. Dit komt door de smalle strook die de boom als groeiplaats tot z n beschikking heeft. 17 april 2009 Pagina 5 van 11
Groenadvies Amsterdam bv 2.5 Boomonderzoek Gein 3 Straatjes rond het Maria Snelplantsoen Rond het Maria Snelplantsoen liggen acht straatjes met sierkersen (Prunus avium `Plena ). Het betreft 69 exemplaren, waarvan driekwart volgroeid is en de rest halfwas. De bomen staan in de verharding van het voetpad of in boomoren tussen de parkeervakken. 16 Bomen vertonen een goede tot redelijke scheutgroei. Vijf bomen vertonen een slechte scheutgroei. De overige bomen vertonen een matige scheutgroei. Vrijwel alle bomen veroorzaken lichte tot matige opdruk van de verharding. Veertien van de bomen hebben een beschadiging aan stam of stamvoet, bij twee bomen betreft het een flinke beschadiging. Bij 13 bomen is een aantasting door de gomziekte aangetroffen. Deze aantasting wordt veroorzaakt door bacteriekanker (Pseudomonas mors prunorum). In de meeste gevallen betreft het een lichte aantasting. De takvrije hoogte van de bomen is te laag. In het Jan van der Neuthof staat nog een halfwas pluimes (Fraxinus ornus) in de verharding. Deze boom vertoont een slechte scheutgroei. Foto 2, sierkersen in het Hendrik Godfroidhof 2.6 M. Snelplantsoen en J. Nautahof In de grasveldjes, direct langs de verharding, staan 37 zilverlindes (Tilia tomentosa) en zes Hollandse lindes (Tilia x europaea). Driekwart van de bomen is halfwas, de overige bomen zijn volgroeid. De bomen vertonen een overwegend redelijke scheutgroei. De zilverlindes vertonen veel plakoksels. Dat wil zeggen dat bij de aanhechting van een tak, bij verder gaande diktegroei, bastweefsel ingeklemd raakt. Zo n aanhechting kan met de jaren zwakker worden en de tak kan uitscheuren. Het ontwikkelen van dergelijke plakoksels is echter kenmerkend voor deze soort en veroorzaakt zelden problemen. De bomen vertonen nauwelijks beschadigingen. Boom 490 heeft veel zwaar dood hout in de kroon en boom 500 heeft een beschadiging van de stamvoet tot drie meter boven maaiveld. 17 april 2009 Pagina 6 van 11
Groenadvies Amsterdam bv 2.7 Boomonderzoek Gein 3 De bodem en beworteling De bodemopbouw in Gein 3 is redelijk eenvormig. Bij vrijwel alle bomen is matig fijn, uiterst humusarm zand aangetroffen. Dit pakket is overal aanzienlijk verdicht. Variaties per boring ontstaan door de manier waarop bomenzand is ingevuld. Bij de bomen 51, 185, 289, 355 is bij de boringen bomenzand aangetroffen. Deze boringen zijn gedaan op 90 tot 140 cm uit de stamvoet. De dikte van de laag bomenzand varieert van 35 cm tot meer dan 100 cm. Doordat het bomenzand vrijwel overal te zwaar verdicht is voor wortelgroei, levert het een zeer beperkte bijdrage aan de bewortelbare ruimte van de bomen. Bij de boring bij boom 51 bleek een deel van het bomenzand gereduceerd te zijn, dat wil zeggen permanent verzadigd met water, waardoor wortelgroei ook niet mogelijk is. Het grondwater stond ten tijde van het onderzoek (1 april 2009) op gemiddeld 120 cm minus maaiveld. De beworteling concentreert zich in de bovenste 40 cm van het profiel. In het bomenzand is dit een overwegend intensieve, fijne beworteling, met dikkere wortels tot 5 cm in doorsnede. Waar geen bomenzand is aangetroffen, is de beworteling overwegend extensief, fijn, met dikkere wortels tot 3 cm in doorsnede. Bij 95% van de bomen in de verharding, drukken wortels de verharding op. Bij boom 289 is de verdichting minder zwaar, daardoor is de beworteling matig intensief en fijn tot vlak boven de reductie, 105 cm minus maaiveld. Foto 3, bomenzand tot in het grondwater. Het donkergrijze bomenzand is gereduceerd geraakt en daardoor ongeschikt voor wortelgroei. 17 april 2009 Pagina 7 van 11
3 CONCLUSIES EN ADVIEZEN 3.1 Conditie en toekomstverwachting In de volgende paragrafen worden de conditie en de toekomstverwachting van de bomen onder de huidige omstandigheden samengevat. Deze zijn ook per boom weergegeven in de inventarisatielijst in bijlage 2. 3.1.1 W. Gertenbachstraat, A. Kooistrahof en H. Kuipers-Rietberghof De conditie van de esdoorns is overwegend als redelijk beoordeeld. Bij elf bomen is de conditie als matig beoordeeld. De toekomstverwachting bedraagt meer dan tien jaar. Alleen boom 8 heeft een toekomstverwachting van minder dan een jaar. Dit is het gevolg van de flinke inrottende stamvoetbeschadiging. De haagbeuken verkeren in goede conditie en de toekomstverwachting bedraagt meer dan tien jaar. Dat geldt ook voor de berk met nummer 43. De berk met nummer 28 verkeert in redelijke conditie. In verband met het risico op uitbreken van de vork met slechte aanhechting is de toekomstverwachting beperkt tot vijf à tien jaar. De conditie van de treurwilg is als redelijk beoordeeld. De toekomstverwachting is meer dan tien jaar. De sierperen verkeren in een redelijke conditie, één boom (nummer 90) heeft een matige conditie. Aangezien ook de top uitgebroken is en de stam beschadigd, is de toekomstverwachting op vijf à tien jaar ingeschat. Boom 88 heeft een toekomstverwachting van één à vijf jaar, deze boom is instabiel en kan beter verwijderd worden. De overige bomen hebben een toekomstverwachting van meer dan tien jaar. 3.1.2 C. Aarnoutsstraat en J. Krusestraat Van de elzen, witte acacia s en de kronkelwilg is de conditie als redelijk beoordeeld. De toekomstverwachting bedraagt meer dan tien jaar. De conditie van de sierperen is overwegend als redelijk beoordeeld. Drie bomen verkeren in een matige conditie, één boom in een slechte conditie. Deze boom (nummer 100) heeft een toekomstverwachting van minder dan één jaar. We adviseren deze boom te verwijderen. De overige bomen hebben een toekomstverwachting van meer dan tien jaar. 3.1.3 W. Gerresepad De conditie van de Noorse esdoorns is als redelijk beoordeeld. De toekomstverwachting bedraagt minimaal tien jaar. 3.1.4 H. Hosstraat, J. Posthumapad en L. Rimastraat De conditie van de gewone esdoorns is matig tot redelijk. Van zes bomen is de conditie als slecht beoordeeld. Acht esdoorns hebben een toekomstverwachting van één à vijf jaar. Van de overige esdoorns heeft de helft een toekomstverwachting van vijf à tien jaar, dit zijn de bomen met een matige 17 april 2009 Pagina 8 van 11
conditie. De andere helft heeft een toekomstverwachting van meer dan tien jaar, deze hebben een redelijke conditie. De conditie van de witte acacia s is als redelijk beoordeeld. Van boom 371 is de conditie als matig beoordeeld, de toekomstverwachting voor deze boom is beperkt tot één à vijf jaar. De overige bomen hebben een toekomstverwachting van meer dan tien jaar. De overige bomen in het Jelle Posthumapad verkeren in redelijke conditie. De toekomstverwachting bedraagt meer dan tien jaar. Van de schietwilg is de toekomstverwachting, in verband met de twijfelachtige stabiliteit, beperkt tot vijf à tien jaar. 3.1.5 Straatjes rond het Maria Snelplantsoen Van de sierkersen verkeren twee bomen in een goede conditie. Ruim driekwart verkeert in een redelijke conditie en de rest in een matige. Het merendeel van de bomen heeft een toekomstverwachting van meer dan tien jaar. Een kwart van de bomen heeft een toekomstverwachting die beperkt is tot vijf à tien jaar. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de gomziekte. De pluimes heeft een matige conditie en een toekomstverwachting van vijf à tien jaar. 3.1.6 M. Snelplantsoen en J. Nautahof De lindes hebben een overwegend redelijke conditie. De toekomstverwachting bedraagt meer dan tien jaar. Boom 517 verkeert in een slechte conditie en heeft een toekomstverwachting van één à vijf jaar. We adviseren deze boom te verwijderen. 3.2 Adviezen 3.2.1 Algemene adviezen Los van eventuele renovatie werkzaamheden hebben wij een aantal adviezen. Deze zijn ook terug te vinden in de inventarisatielijst in bijlage 2. - Drie bomen (nummers 8, 100 en 517) adviseren wij te kappen in verband met de beperkte toekomstverwachting. - Bij elf bomen (nummers 4, 51, 234, 261, 284, 300, 309, 362, 371, 378 en 462) adviseren wij nader onderzoek naar de stabiliteit uit te voeren. - Bij twee bomen met plakoksels adviseren wij een stormanker te plaatsen of door snoei het risico weg te nemen. - Bij drie bomen (nummers 187, 324 en 438) adviseren wij de boompalen te verwijderen, deze dragen niet meer bij aan de stabiliteit van de boom. - Bij boom 69 adviseren wij de ketting rond de stamvoet te verwijderen voordat deze volledig is ingegroeid. - De sierkersen in de straatjes rondom het Maria Snelplantsoen dienen opgekroond te worden. - Waar mogelijk adviseren wij groeiplaatsverbetering toe te passen. Het ploffen van de bodem, met lage druk en groot volume, kan de problemen door verdichting verkleinen. De toekomstige renovatie biedt de mogelijkheid om gronduitwisseling toe te passen. Onder voetpaden kan bomenzand ingevuld worden. Het is dan wel belangrijk dat deze niet met veegwagens geveegd worden. En tussen het bomenzand en het grondwater moet een buffer zitten van 10 cm. Deze moet bestaan uit matig fijn tot matig grof, uiterst humusarm zand. 17 april 2009 Pagina 9 van 11
3.2.2 Adviezen met betrekking tot ophoging Over het algemeen zijn ophogingen rond bomen ongewenst. Ze beperken de zuurstofuitwisseling, de verdichting van het onderliggende pakket neemt vaak toe en vaak volgt het grondwater de ophoging. Als een ophoging zorgvuldig wordt uitgevoerd en de pakketdikte beperkt blijft, zijn er echter weinig negatieve gevolgen te verwachten. Van belang is dat de ophoging bij de verschillende esdoorns niet meer dan 15 cm bedraagt. Bij de overige soorten in Gein 3, onder andere, linde, els en sierkers, is een maximale ophoging van 20 cm toelaatbaar. - Voor de ophoging moet dan wel matig fijn tot grof, humusarm, zoet of ontzilt zand (zie de CROW) gebruikt worden. - Bij bomen die in het gras staan, moet eerst de grasmat verwijderd worden om te voorkomen dat deze ondergronds gaat verteren en daarmee zuurstof onttrekt aan de bodem. - Dat geldt ook voor de heesters rond de bomen in de W. Gertenbachstraat, het W. Gerresepad en het J. Posthumapad. - Op plekken waar de bodem minder verdicht is, zoals bij boom 289, zit beworteling vlak boven de gereduceerde zone. Als het grondwater de ophoging volgt, sterven de diepste wortels af. 3.2.3 Beschermende maatregelen Maatregelen tijdens de planvorming Voor de aanvang van de werkzaamheden, is het aan te raden een Groenwacht of boomdeskundige aan te stellen die betrokken wordt bij de voorbereiding en uitvoering van het plan. Beschermende maatregelen in het bestek opnemen. De aansprakelijkheid van toegebrachte beschadigingen aan bomen dient in het bestek opgenomen te worden. Rond de boom een onverharde ruimte handhaven. De grootte van deze ruimte is afhankelijk van leeftijd en grootte van de boom. Maatregelen vóór de werkzaamheden Voorafgaand aan de start van de werkzaamheden een overleg plannen met projectleider, aannemer(s) en groenwacht om voorwaarden, werkwijze, verantwoordelijkheden etc. door te spreken en vast te leggen. De verharding binnen de kroonprojectie van de boom realiseren met elementen (tegels of klinkers), aangebracht op een laag straatzand. Bij gebruik van een gesloten verharding zoals asfalt, moet op enige wijze in een voldoende zuurstofuitwisseling worden voorzien. De verharding binnen de kroonprojectie van de boom nooit laten afwateren richting de boomspiegel om verzadiging en verslemping van de bodem te voorkomen. Projecteer zo veel mogelijk de openbare verlichting, kabels, leidingen, putten en lozingen van het riool en ondergrondse vuilcontainers buiten de kroonprojectie van de volwassen boom. Daar waar dit niet mogelijk is, dienen dergelijke voorzieningen midden tussen de bomen gepland te worden. Maatregelen tijdens de werkzaamheden Neem verhardingen binnen de kroonprojectie handmatig op of volgens aanwijzing groenwacht. De stam van de boom afschermen door middel van een hekwerk gedurende de gehele werkperiode. Als dit niet mogelijk is, kan na overleg met de groenwacht/opdrachtgever worden volstaan met tijdelijke stambescherming. 17 april 2009 Pagina 10 van 11
Geen ontgravingen binnen de kroonprojectie, tenzij toegestaan door de groenwacht. Als de groenwacht dit toestaat, wortels vlak en correct afzetten met behulp van een snoeischaar of zaag. In het groeiseizoen geen bronnering of andere onttrekking van grondwater rondom de bomen zonder compensatie. Beregening altijd met zuurstofrijk water. Geen lozingen van afval- en grondwater binnen de bewortelde zone van de boom, ter voorkoming van wortelverstikking. Kap oude kabels en leidingen binnen de bewortelde zone af en neem ze niet op. Opslag van en berijding door zwaar materiaal niet toestaan binnen de kroonprojectie in verband risico s door bodemverdichting. Tijdelijk gebruik van rijplaten is wel toegestaan. Maatregelen na de werkzaamheden Bomen, waarvan de takken beschadigd zijn, snoeien. Waar mogelijk, bodemverbetering toepassen. 17 april 2009 Pagina 11 van 11