Regionale samenwerking 5-sterren Noordoost Brabant Onderwerp: 5-sterren Noordoost Brabant legt focus op Agro & Food Samenvatting In deze notitie informeren wij u nader over de aanscherping van het economisch speerpunt tot Agro & Food in het samenwerkingsverband 5-sterren Noordoost Brabant. Wij lichten achtereenvolgens toe wat de aanleiding voor deze keuze is en wat dit betekent voor de regionale agenda richting 2020. Tevens informeren wij u over de doorontwikkeling van de regionale samenwerking en de financiële aspecten. Aanleiding In onze regio Noordoost Brabant werken 20 gemeenten en 2 waterschappen vrijwillig, maar niet vrijblijvend, met elkaar samen. De samenwerking wordt aangestuurd door een Bestuurlijke Regiegroep bestaande uit alle burgemeesters en een bestuurder van het waterschap. De samenwerking richt zich op 5 regionale thema s: Vestigingsmilieus Vitaal landelijk gebied Omgeving en water Energie en duurzaamheid Bereikbaarheid en mobiliteit Daarnaast werken de 9 werkgelegenheidsgemeenten in Noordoost Brabant samen met bedrijfsleven, onderwijs en maatschappelijke organisaties (triple helix) in de 5 sterrenregio. Deze samenwerking concentreert zich op 5 economische speerpunten: voeding, gezondheid en farma, toerisme, logistiek en machinebouw. Op economisch gebied overlappen deze twee vormen van samenwerking elkaar. Dat is de aanleiding geweest om de krachten te bundelen. Beide organisaties zijn in juli 2012 samengegaan in één werkorganisatie, de 5-sterren Noordoost Brabant. Deze fusie heeft een krachtige impuls gegeven aan de regionale samenwerking. Belangrijk is dat de samenwerking verbreed is naar de zogenoemde triple helix (3O) samenwerking, waarin overheid, ondernemers, onderwijs en overige maatschappelijke organisaties elkaar ontmoeten. Dat heeft er mede toe geleid dat het thema onderwijs en arbeidsmarkt aan de regionale samenwerking is toegevoegd. Bij de vorming van de 5-sterren Noordoost Brabant is namelijk een Strategisch Beraad ingesteld. In dit beraad treffen de boegbeelden en kwartiermakers uit de 3 O s elkaar. Gezamenlijk wordt gekeken hoe de sterke punten van de regio verzilverd kunnen worden om in de toekomst de goede uitgangspositie van de regio veilig te stellen. Het Strategisch Beraad brengt gevraagd en ongevraagd advies uit aan de deelnemende partners in de regionale samenwerking. Aan het slot van deze Raadsinformatiebrief gaan we nog dieper in op de governance van de regionale samenwerking. Focus op Agro & Food Hoewel onze regio het in economisch opzicht nog goed doet, wordt onze voorsprong op andere regio s geleidelijk aan minder. En we hebben duidelijk last van de economische recessie. Groeide in 2011 de regionale economie nog met 1,7 %, in 2012 slaat dat om in een krimp van - 1,4 % (Raming ING Economisch Bureau). In onze regio zijn 16.000 mensen werkloos, waarvan 2.000 onder de 25 jaar.
Hoog tijd dus om een tandje bij te zetten. Volgens het Strategisch Beraad kan dit het beste door voor de komende jaren de focus nadrukkelijk te leggen op een duurzame doorontwikkeling op het terrein van Agro & Food. Een sector die als totale keten (primaire productie, veredeling, verwerkende industrie, toeleverende industrie, dienstverlening, distributie, consumptie) nu al na hightech de tweede economische pijler van Brabant is. In Noordoost Brabant biedt de agro & food-sector voor 26.000 mensen werkgelegenheid. Dat is 10% van de totale werkgelegenheid. En dat loopt op naar 30% als je alle toeleveranciers erbij optelt. De regio heeft namelijk de hele keten in huis. Van boer tot consument, van zaadje tot karbonaadje, van grond tot mond. Bovendien zijn deze ketens verweven met andere (top) sectoren in en buiten de regio, zoals de logistiek (vrachtwagens vervoeren vele grondstoffen en voedingsmiddelen), bouw, chemie, hightech, life-science en financiële en juridische dienstverlening. De keuze voor een doorontwikkeling van de agro & food sector is tevens een uitgelezen kans voor de in de regio aanwezige kennisinstellingen om hun krachten te bundelen zodat er een daadwerkelijk brandpunt ontstaat voor Agro & Food. Een plek waar verbindingen worden gemaakt, innovatie wordt gestimuleerd en toekomstig hoogwaardig personeel wordt geschoold. Kortom een kennis- en business center dat als een magneet werkt zowel in als buiten het Agro & Food cluster. De keuze voor focus op Agro & Food heeft tot slot ook een belangrijke vliegwielfunctie voor de grote hoeveelheid indirecte bedrijvigheid in onze regio die met deze sector samenhangt. Het gaat dan niet alleen om directe toeleveranciers als veevoederbedrijven en bouwers van foodprocessingapparatuur, maar ook om algemene bedrijvigheid zoals logistiek, bouw, veiligheid, fundamenteel onderzoek, informatie- en communicatietechnologie en gezondheid. Kortom, het is ook een keuze die in de volle breedte revenuen biedt aan het regionale bedrijfsleven. Op basis van een sterke concentratie van deze sector in ons gebied kan Agro & Food met recht worden bestempeld als het DNA van onze regio. Het is overigens geen gemakkelijke keuze, beseft ook het Strategisch Beraad. Immers het bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak voor met name de agrosector is tanende. Dat betekent dus dat lef, vasthoudendheid en een stevig bestuurlijk commitment nodig is waarin samenwerken centraal staat. Ook in Noordoost-Brabant moeten we op zoek naar een goede balans tussen de mondiale noodzaak naar stijging van de voedselproductie enerzijds en anderzijds de maatschappelijke opgave om elementen als duurzaamheid, voedsel- en dierveiligheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen centraal te stellen. De transitie naar een duurzame, innovatieve en gezonde voedselproductie is naast een geweldige uitdaging, zeker ook een grote kans. Voor de noodzakelijke transitie is het nodig om de bedrijfsketens te versterken, te innoveren en cross-overs met andere belangrijke sectoren te realiseren. De aanwezigheid van leidende spelers in deze sectoren creëert voldoende kansen voor de agro & food sector om de beoogde innovaties daadwerkelijk vorm te geven. Hierdoor groeit niet alleen de agro & food sector, maar worden juist ook de andere sectoren versterkt (Bron: PWC, Duurzame groei vanuit de basis, 2012). Daarbij moeten we het als regio in het komend decennium niet alleen hebben van kostenefficiënt werken, maar vooral van authenticiteit en creativiteit: Zijn we leveranciers van eten of zijn we de autoriteit op het gebied van een gezonde levensstijl? Zijn we vervoerders van eten of zijn we dé expertregio in foodlogistiek? Bouwen we machines voor slachterijen of gaan machinebouwer en slachter samen werken aan nieuwe business modellen? Kunnen we samen de ideale menukaart ontwikkelen voor oncologiepatiënten? Of de anti-vetpil? Welke veevoederproducent verwerkt als eerste insecten tot goed veevoer?
Om de Agro en Food agenda stevig en voortvarend te realiseren is het belangrijk de 3Osamenwerking verder vorm te geven en goed te verankeren binnen de regionale samenwerking in zijn geheel. Daarom wordt ingezet op de vorming in 2013 van een stichting waarin de 3O s samenwerken aan de uitvoering van de strategische agenda rond Agro en Food. Het strategisch beraad zal dan ophouden te bestaan. Actualisering Regionale Agenda 2020 In juni 2011 heeft de Bestuurlijke Regiegroep de Agenda Richting 2020 vastgesteld. Hierin zijn de ambities van onze regio verwoord. De 5-sterren Noordoost Brabant wil dat in 2020: 1) De 3 Strategische Ruimtelijke Opgaven in uitvoering zijn As A2, As A50/N279 en As Waalwijk - 's-hertogenbosch - Nijmegen. 2) Een 4e Strategische Ruimtelijke Opgave rondom de integrale gebiedsontwikkeling Maas is ontwikkeld en deels in uitvoering; accent ligt op vervoer over water, doorontwikkeling havens, waterveiligheid, toerisme en cultuurhistorie. 3) Het Topinstituut Doelgroepenvoeding & Animal Health in Noordoost Brabant is gevestigd. 4) 5 toplocaties voor Food, Health & Farma in s-hertogenbosch, Oss, Uden, Veghel en Boxmeer zijn gerealiseerd/uitgebouwd. 5) Er een Regionaal Ontwikkelingsfonds is voor Food, Health & Farma, gevuld met 15 miljoen euro. 6) Noordoost Brabant dé proeftuin is voor een duurzame agrarische sector. 7) Goede ecologische verbindingen tussen grote groene structuren als Groene Woud, Maasoevers, Peelhorst en Maashorst zijn gerealiseerd. 8) De leefbaarheid in steden en dorpen toegenomen is door onder meer de aanpak van grote infrastructurele doorsnijdingen, te beginnen met de N65. 9) Een kwart van de regionale energiebehoefte duurzaam wordt opgewekt, waarbij vooral winning via biobased energy & geothermie. Ook loopt de regio voorop inzake verduurzaming van bestaande gebouwen. 10) Noordoost-Brabant een sluitend netwerk heeft van hoogwaardig openbaar vervoer (HOV). In het openbaar vervoer ligt het accent op duurzaam vervoer. Deze top 10 is opgesteld vanuit het perspectief van de betrokken overheidspartijen, de gemeenten en waterschappen. Wel is van meet af aan door de overheidspartijen de wens uitgesproken bij de uitvoering van deze ambities samenwerking te zoeken met andere partners, zoals de provincie en rijksoverheid maar ook met het bedrijfsleven en het onderwijsveld. Het Strategisch Beraad is een eerste uitwerking van deze wens. Gezamenlijk hebben bedrijfsleven, onderwijs- en kennisinstellingen en overheden nu dus geconstateerd dat nieuwe groei vooral te realiseren is langs de traditionele ruggengraat van de regio: het Agro & Food cluster. Daarmee is het economische accent op Food, Health & Farma verder aangescherpt. Voor het welslagen van de transitie in de agro & food sector zijn in de eerste plaats structuurversterkende maatregelen nodig binnen de sector zelf. Dan gaat het bijvoorbeeld om het aanjagen van innovaties met behulp een Valorisatiefonds en het stimuleren van kennisontwikkeling in de bedrijfsketens en tussen sectoren onderling (cross-overs). Maar ook om de zorg voor voldoende, goed geschoolde mensen in de toekomst die in deze sector aan de slag willen gaan. Daarnaast dienen ook de ruimtelijke randvoorwaarden goed ingevuld te zijn. Onontbeerlijk voor een voorspoedige ontwikkeling zijn een aantrekkelijk vestigingsklimaat en een excellente bereikbaarheid. De strategische agenda van 5-sterren Noordoost Brabant rust dan ook op twee pijlers:
De sociaal economisch pijler: Strategische agenda Agro & Food Onderwijs en arbeidsmarkt Vestigingsmilieus Valorisatie De ruimtelijk economische pijler: Vitaal landelijk gebied Omgeving en water Energie en duurzaamheid Bereikbaarheid en Mobiliteit De Bestuurlijke Regiegroep wil de regionale Agenda Richting 2020 actualiseren met onder meer de focus op Agro & Food. Naar verwachting zal de geactualiseerde agenda na de zomer van 2013 aan de gemeenteraden en waterschapsbesturen voorgelegd worden. Resultaten regionale samenwerking In 2009 is een start gemaakt met de regionale samenwerking van twintig gemeenten en twee waterschappen in Noordoost Brabant. Als vertrekpunt voor deze samenwerking is bewust gekozen voor de uitgangspunten vederlicht en doe-gericht en vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Resultaat is een kleine organisatie met zeer beperkte middelen die sterk leunt op door de deelnemers ingebrachte capaciteit. Inmiddels kunnen ondanks de beperkte armslag de eerste successen worden vermeld: Het binnenhalen van een Valorisatieprogramma met een budget van 13,8 mln voor de komende 6 jaar. Dit budget is met name bedoeld voor het stimuleren van ondernemerschapsonderwijs, voor bedrijven in het MKB om ondernemerschap te stimuleren en innovaties mogelijk te maken en kennis richting bedrijfsleven beter te ontsluiten. De uitvoering ligt, vanwege eisen vanuit de rijksoverheid inzake het verstrekken van een bijdrage, in handen van de Stichting Ondernemerslift+. In het stichtingsbestuur heeft ook de regio een zetel. Het uitvoeringsprogramma start per 1 april 2013 met het project Innovation in a week, vooral gericht op bedrijven in de regio. Het opstarten van innovatieve cross-overs met cofinanciering uit de REAP middelen, zoals een Platform voor de ontwikkeling van duurzame eiwitproducten en het Insectlab voor praktijkexperimenten t.b.v. grootschalige insectenkweek. Het REAP heeft in 2012 met een bijdrage van circa 360.000 euro een programma gerealiseerd van in totaal 1.580.000 euro, dat is een multipliereffect van 4,4! Het onderwijs, ondernemers en overheid werken onder de vlag van 5* Noordoost Brabant Werkt! samen aan een goed functionerende arbeidsmarkt, nu en in de toekomst. Als eerste regio in Brabant hebben we een Regionale Agenda Bedrijventerreinen en hebben we 4 Nimby-pilots bij de provincie aangemeld. Er is een kaart gemaakt waarop kansen voor toerisme, recreatie en cultuurhistorie in onze regio in beeld zijn gebracht De totstandkoming van het Platform Groene Ruimte (meer samenhang en minder bestuurlijke drukte) waarin de thema s Vitaal Landelijk gebied, Omgeving en Water en Duurzaamheid en Energie zijn ondergebracht. Het project ondernemen op het platteland heeft onder meer een regionale visie ontwikkeld op vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen (VAB) We werken samen met SRE en BOM om de Biobased economy een strategische en financiële impuls te geven met behulp van diverse provinciale fondsen. Hieraan vooraf ging een regionaal project om de vele biomassa initiatieven in onze regio in kaart te brengen en ook tot meer samenwerking te verleiden. Via de samenwerking met SRE en BOM wordt dit nu op Oost- Brabantse schaal een vervolg gegeven.
Er is een duurzame Mobiliteitsvisie in de maak, waarvoor een quickscan is uitgevoerd naar kansrijke snelfietsroutes in de regio. Doorontwikkeling governance Met de steeds intensievere samenwerking in de regio ontstonden in de Bestuurlijke Regiegroep (maar ook daaromheen) vragen rondom de governance: Hoe zit het bijvoorbeeld precies met de verhouding tussen de Bestuurlijke Regiegroep en het huidige Strategisch Beraad? Wie besluit nu over wat? Er is een toenemende behoefte aan meer daadkracht en slagvaardigheid, ook ten behoeve van (co)financiering. Ook zijn er vragen gerezen over de rol en positie van de thema-overleggen en de daaraan deelnemende portefeuillehouders. En hoe kan in het hele proces van samenwerking de democratische legitimatie voldoende geborgd blijven? De wens is geuit de afzonderlijke raden nauwer bij de regionale samenwerking te betrekken. De Bestuurlijke Regiegroep heeft daarom besloten tot een verdere doorontwikkeling van de huidige governance structuur, zodanig dat daarin ook de hiervoor genoemde vragen en frictiepunten worden beantwoord c.q. opgelost. Het ligt in de bedoeling om voorstellen hierover na breed ambtelijk en bestuurlijk overleg met de aangesloten partners direct na de zomer van 2013 ter besluitvorming aan de afzonderlijke raden/algemeen besturen aan te bieden. Financiële aspecten De hierboven genoemde vertrekpunten voor onze regionale samenwerking vinden we ook weerspiegeld in de huidige kosten daarvan. Anno 2013 bedraagt de jaarlijkse bijdrage slechts 0,33 per inwoner. Dat is aanzienlijk minder dan de bijdragen die gemeenten in het SRE-gebied of West- Brabant afdragen ten behoeve van de regionale samenwerking. Ons regionaal programmabureau heeft een zeer beperkte bezetting en legt relatief weinig beslag op de beschikbare middelen. Die worden dan ook zo maximaal mogelijk ingezet ter ondersteuning van diverse projecten. Onze gezamenlijk geformuleerde ambities op met name sociaaleconomisch terrein maken een verdere investering in de regionale samenwerking de komende jaren onontkoombaar. Een opvatting die we ook terug kunnen lezen in het rapport Veerkrachtig Bestuur Noordoost Brabant. Het voorstel is om de huidige, jaarlijkse bijdrage van 0,33 per inwoner met ingang van 2014 voor een periode van 3 jaar (2014-2016) te verhogen naar 3 per inwoner per jaar. Niet te ontkennen valt dat dit fors is, maar daar staat heel wat tegenover. In de huidige situatie dragen de gemeenten en waterschappen ook op andere wijzen bij aan de regionale samenwerking. Concreet betreft dat de afzonderlijke gemeentelijke bijdragen voor REAP middelen alsook de huidige versnipperde financiering ten behoeve van het Platform Groene Ruimte. Bij de vorming van één fonds kunnen deze afzonderlijke geldstromen vervallen. Dat betekent meer efficiency en slagvaardigheid in de uitvoering van deze taken en meer transparantie en eenvoud, ook in de verantwoording achteraf van de uitgaven. We zijn dan verlost van soms beperkende subsidievoorwaarden van derden. Let wel, het betekent geenszins dat we willen afzien van de huidige en mogelijk toekomstige bijdragen van derden aan de regionale samenwerking (zoals de provincie), maar wel dat we met deze partners nieuwe afspraken willen maken over de wijze van financiële ondersteuning. De 5-sterren Noordoost Brabant is druk doende met de voorbereiding van aanvragen voor Europese subsidies voor de periode 2014-2020. In het licht van de nieuwe Europese richtlijnen beschikt de regio over een aantal kansrijke projecten. Feit is dat in nagenoeg alle gevallen er sprake zal moeten zijn van cofinanciering. Zoals bekend geldt dit ook voor de recent door de provincie Noord Brabant ingestelde fondsen. Het door ons voorgestelde regionale fonds is tevens bedoeld voor cofinanciering
in relatie tot (Europese)subsidies. Maar daarnaast zullen de activiteiten van de nog op te richten stichting Agro & Food zeker ook leiden tot investeringen waarbij cofinanciering of stimulering via aanjaaggelden door de overheid aan de orde is. Een kwartiermaker zal daarvoor ideeën ophalen bij de 3 O s. Het Strategisch Braad heeft voor 2013 de volgende prioriteiten gekozen: 1. versterking van de positie van startende ondernemers 2. versterking van opleidingen, vasthouden studenten / afstudeerders in regio 3. versterking van de keten: creëren van een nieuw samenwerkingsmodel onderling in de keten 4. creëren van een ontwikkel- en business centrum voor de sector 5. realiseren van een investeringsplan voor crossovers met aanpalende sectoren Met het regiofonds kunnen wij slagvaardig en daadkrachtig inspelen op deze mogelijkheden en op de kansen die zich ongetwijfeld nog aandienen. Het in te stellen regiofonds is ook van betekenis voor de lange termijn. In de komende jaren kunnen we een basis leggen voor gezamenlijke investeringen in onze regionale economische ontwikkeling. Immers, de transitie naar een nieuwe en duurzame economie zal ook in onze regio een proces van vele jaren beslaan en voortdurende inspanning vragen van alle daarbij betrokken partijen. Om de uitvoering van die ambities ook op langere termijn te kunnen garanderen, is een organisatie nodig met voldoende capaciteit. Met een deel van de middelen uit het in te stellen regionale fonds (maximaal 30% op jaarbasis) is een beperkte uitbreiding van de personele bezetting te realiseren. Dit naast de huidige, door de deelnemers ingebrachte capaciteit. Die extra capaciteit kan dan o.a. worden ingezet voor ondersteuning van de stichting Agro & Food, de begeleiding van subsidietrajecten en een intensivering van de in- en externe communicatie. Vervolgstappen Tegen de achtergrond van vorenstaande zullen wij allereerst de colleges vragen om de hiervoor genoemde 3 per inwoner te reserveren in hun kadernota 2014. Ook van de waterschappen vragen we hun bijdrage naar rato op te hogen. Deze bijdragen zullen voor de komende 3 jaar gelden, waarna op basis van een evaluatie een voorstel zal worden voorgelegd over het vervolg. Daarbij zal ook de mogelijkheid van een structurele bijdrage in beschouwing worden genomen. Verder zullen we de komende maanden benutten om de in deze raadsinformatiebrief vervatte boodschap nader ambtelijk en bestuurlijk toe te lichten daarbij zoveel mogelijk gebruik makend van reeds bestaande/geplande overlegsituaties Vervolgens zullen wij onze gemeenten/waterschappen direct na de zomer een nader onderbouwd en samenhangend concept-raadsvoorstel voorleggen betreffende de actualisering van onze agenda 2020, de doorontwikkeling van de governance en de daarvoor benodigde middelen middels een regionale bijdrage per inwoner. Dit integrale voorstel kan dan als basis gebruikt worden voor besluitvorming binnen de afzonderlijke raden/algemeen besturen. Met vriendelijke groet, Mr. Dr. A.G.J.M. Rombouts Voorzitter regionale samenwerking Noordoost Brabant