Project Begeleiding Startende Leraren Praktische informatie voor nieuw deelnemende scholen schooljaar 2014-2015 Met Sprongen Vooruit
Deze brochure is een uitgave van de lerarenopleidingen van de Universiteit Twente en Windesheim. Enschede, juni 2014.
Inhoud Vooraf...4 Het project in vogelvlucht...4 Voorbereiding op het eerste jaar...5 Jaar 1: Ontwikkelen Inductie Arrangement...5 Bovenschoolse ontwikkelgroep...6 ICALT training en pilot...6 Pilot lesson study...7 Vanaf jaar 2: Implementatie IA en onderzoek...8 Implementatie IA...8 Deelname aan onderzoek...8 Opleiding videofeedback... 10 Kosten en baten... 10 Subsidie voor startende docenten... 10 Besteding van de subsidie... 11 Contact... 12 Bijlage: Tijdspad... 13
4 Vooraf Uw school gaat vanaf september 2014 actief deelnemen aan het project Begeleiding Startende Leraren in regio Oost. In dit project werkt u samen met andere scholen in de regio aan een op maat gesneden inductiearrangement voor startende docenten om hun professionele doorgroei in het leraarschap te versnellen en voortijdig beroepsuitval te verminderen. In de algemene brochure voor dit project voor regio Oost 1 vindt u algemene informatie over dit project. Deze brochure geeft aanvullende informatie over wat deelname concreet betekent voor uw school. Het project in vogelvlucht Het eerste jaar van deelname aan het project ontwikkelt en implementeert u samen met uw collega s een eigen schoolspecifiek inductiearrangement. Daarin wordt beschreven hoe startende leraren gedurende de eerste drie beroepsjaren op uw school gefaciliteerd en begeleid worden. Dit inductiearrangement is geldig voor de gehele school (alle locaties). Een groot deel van de ontwikkeling van het inductiearrangement zal plaatsvinden op school. Daarnaast neemt uw school deel aan een bovenschoolse ontwikkelgroep waarbinnen u met andere scholen kennis en ervaring uitwisselt omtrent de begeleiding van startende leraren. Parallel aan de ontwikkeling van het inductiearrangement neemt u tijdens dit eerste jaar ook deel aan relevante scholing, zoals de ICALT training (hierover onderstaand meer). Ook kunt u ervoor kiezen om pilots te starten rondom specifieke onderdelen van het inductiearrangement, zoals bijvoorbeeld een pilot lesson study (waarover later meer). Vanaf het tweede jaar implementeert u uw inductiearrangement bij startende docenten op uw school. Daarnaast heeft u de mogelijkheid om schoolopleiders/ (vak)coaches deel te laten nemen aan de eenjarige opleiding videofeedback. Tot slot kunnen docenten van uw school met 1 Deze brochure is getiteld Met Sprongen Vooruit. Begeleiding startende leraren in regio Oost en uitgegeven door de Lerarenopleidingen Universiteit Twente en Windesheim, Enschede, februari 2014.
begeleiding van de lerarenopleidingen van de Universiteit Twente en/of Windesheim deelnemen aan een of meerdere lesson study teams. Ook neemt u vanaf het tweede jaar tot en met het vijfde projectjaar (dus t/m schooljaar 2018-2019) deel aan landelijk en regionaal onderzoek naar de begeleiding van startende docenten. 5 In het vervolg van deze brochure wordt per onderdeel toegelicht wat u van deelname aan het project kunt verwachten. Voorbereiding op het eerste jaar Al voor de zomervakantie neemt u deel aan een informatiebijeenkomst of aan een eerste gesprek bij u op locatie. U kunt dan eventuele openstaande vragen bespreken met de lerarenopleidingen van de Universiteit Twente of van Windesheim. Insteek van dit gesprek is om de organisatie en facilitering van het project bij u op school goed voor te bereiden. Onderdeel van een goede voorbereiding is het inrichten van een projectteam dat na de zomervakantie direct aan de slag kan gaan. Dit projectteam werkt aan een op maat gesneden inductiearrangement voor de gehele school (alle locaties). Ook bereidt de projectgroep de implementatie van het inductiearrangement op school voor. Het projectteam heeft één trekker (bijvoorbeeld een schoolopleider) en daarnaast enkele leden: schoolleider(s), docentcoach(es), schoolopleider(s). Het projectteam wordt ondersteund door de lerarenopleidingen van de Universiteit Twente (UT) en van Windesheim. Jaar 1: Ontwikkelen Inductie Arrangement en pilots Tijdens het eerste projectjaar ontwikkelt de projectgroep bij u op school een op maat gesneden inductiearrangement (IA) voor de gehele school. U kunt daarbij voortbouwen op het generieke inductiearrangement dat reeds is ontwikkeld door de groep scholen 2 die als kwartiermaker in januari jl. zijn begonnen. 2 Het Assink College, Carmelcollege Salland, Het Noordik, Hondsrug College, Scholengroep Carmel Hengelo, SG Marianum, Twents Carmelcollege.
Een effectief begeleidingsprogramma dient in elk geval de onderstaande aspecten te bevatten die volgens onderzoek effectief blijken bij de begeleiding van startende leraren: leerzaam werk met een balans tussen kwaliteit en kwantiteit van het werk aandacht voor de schoolcultuur en het schoolbeleid begeleiding d.m.v. professionele ontwikkelingsplannen feedback en coaching naar aanleiding van observaties intervisie met collega s begeleiding door een vakcoach 6 Bovenschoolse ontwikkelgroep De trekker van uw projectgroep neemt, liefst samen met een collega, deel aan een bovenschoolse ontwikkelgroep. In deze ontwikkelgroep vindt uitwisseling, terugkoppeling en kennisdeling plaats omtrent de ontwikkelde inductiearrangementen. In schooljaar 2014-2015 vinden vier bovenschoolse bijeenkomsten plaats van telkens een dagdeel. ICALT training en eerste observaties Al vanaf het eerste projectjaar nemen enkele personen van uw school (schoolopleiders, vakcoaches) deel aan een training observeren met ICALT. De ICALT is een observatie-instrument waarmee de pedagogischdidactische vaardigheden van startende docenten in kaart worden gebracht. Het instrument wordt gebruikt voor het landelijke onderzoek naar de effecten van alle maatregelen. De observaties worden uitgevoerd door (vak)coach of schoolopleider op uw school (hierover later meer). Daarnaast kunnen deze observaties heel goed worden gebruikt om startende docenten te coachen binnen hun zone van naaste ontwikkeling. Tijdens deze training leert u het ICALT instrument kennen en oefent ermee zodat u daarna de observaties voor dit project op school uit kunt voeren. Daarnaast kunnen (vak)coaches nog een training begeleiden en coachen met ICALT volgen. Daarbij leert u hoe de resultaten van ICALT-observaties gebruikt kunnen worden om de zone van naaste ontwikkeling van een
startende docent te bepalen. Ook wordt besproken hoe u startende docenten kunt helpen in zijn/haar zone van naaste ontwikkeling. 7 Veel scholen kiezen ervoor om het ICALT observatie-instrument op te nemen in hun begeleidingssystematiek voor (startende) leraren. In dat geval bestaat er vaak de behoefte om de ICALT training zelf binnen de school te kunnen geven aan meerdere betrokkenen. Hiervoor bestaat de mogelijkheid om de ICALT train-de trainer cursus (op een later moment) te volgen. Alle genoemde ICALT-trainingen duren 1 dagdeel. Gedurende het eerste projectjaar is het ook zinvol om alvast te oefenen met het observeren van startende docenten middels het ICALT instrument. Door middels een pilot het instrument uit te proberen op uw school krijgt u zicht op de mogelijkheden en kunt u keuzes maken over op welke manier u het instrument zou willen inzetten. Pilot lesson study U kunt er voor kiezen om lesson study teams op te nemen in uw IA. In dat geval zou u gedurende het eerste jaar van deelname aan het project kunnen kiezen voor een pilot lesson study om te onderzoeken of deze vorm van professionalisering past bij uw school. Bij lesson study ontwerpt een team van ervaren én startende docenten gezamenlijk een les. Deze les wordt door één van de docenten gegeven terwijl de anderen de leerlingen observeren. De observaties worden gebruikt om de les bij te stellen. Daarna wordt de les - en daarmee de ideeën over het leren van de leerlingen - opnieuw in de lespraktijk getoetst door een andere collega. Lesson study is een uitermate geschikt middel voor onderzoek naar en reflectie op de lespraktijk. U kunt ervoor kiezen om een lesson study team bij u op school in te richten, onder begeleiding vanuit de Universiteit Twente en/of Windesheim. Een team bestaat uit minimaal 1 beginnende docent, 1 ervaren docent en 1 procesbegeleider. Een lesson study team kan, in overleg met de begeleiders vanuit de Universiteit Twente en/of
Windesheim, op elk gewenst moment beginnen. De tijdsinvestering per deelnemer (docent, procesbegeleider) bedraagt 20 uur. 8 Vanaf jaar 2: Implementatie IA en onderzoek Vanaf het tweede projectjaar implementeert u het IA bij de startende docenten op uw school. Ook begint in dit jaar uw deelname aan het onderzoek, dat duurt tot schooljaar 2018-2019. Tot slot krijgt u vanaf dit jaar nieuwe mogelijkheden om deel te nemen aan professionaliseringstrajecten zoals de lesson study teams of de opleiding videofeedback. Implementatie IA Vanaf het 2 de jaar implementeert u het ontwikkelde IA op uw school. U monitort deze implementatie zorgvuldig en stelt het IA eventueel nog bij. De bovenschoolse ontwikkelgroep zal ook in dit tweede projectjaar nog tweemaal bij elkaar komen om de eerste ervaringen met het nieuwe IA uit te kunnen wisselen. Deelname aan onderzoek Tijdens de ontwikkeling en implementatie van het begeleidingsprogramma wordt door de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en de deelnemende lerarenopleidingen onderzoek uitgevoerd naar de effecten. Deelname aan het onderzoek is een voorwaarde voor deelname aan het project. In de tabel op de volgende pagina vind u een overzicht van wat er onderzocht wordt, op welke manier, door wie en wanneer. Elke deelnemende startende docent wordt in totaal drie jaar gevolgd. Dit geldt ook voor de startende docenten die later in het project instappen. Tijdens het onderzoek wordt onder andere naar het pedagogischdidactisch handelen van startende docenten gekeken, middels lesobservaties en een vragenlijst aan leerlingen. De RUG koppelt deze resultaten jaarlijks aan iedere deelnemende startende docent individueel terug. De docent besluit vervolgens zelf of hij de uitkomsten wil delen met een coach of leidinggevende.
9 Tabel 1. Deelname aan onderzoek: wat, door wie & wanneer Wat Door wie Wanneer Elektronische vragenlijst bij startende docenten over feitelijke RUG Juni implementatie van de begeleidings-programma s. Lesobservatie van startende docent met ICALT instrument over kwaliteit van pedagogisch-didactisch handelen. Wordt afgenomen door een in ICALT getrainde (vak)coach op school. Vragenlijst voor leerlingen over inspirerende en motiverende aspecten van het gedrag van startende docent. Exit interview met startende docenten die de school verlaten over redenen voor vertrek van school of uit beroep en gevoel van bekwaamheid en ervaren stress. Optioneel: onderzoek naar effectiviteit van Lesson study teams op de professionele ontwikkeling van docenten. Interviews en learner reports opgesteld door startende docenten. RUG RUG RUG UT/ W'heim Totaal 4 keer: oktober 2014; april 2015, 2016 & 2017. Observatie tijdens 1 lesuur per docent. Totaal 4 keer: oktober 2014; april 2015, 2016 & 2017. Afname bij 1 klas per docent. Indien docent vertrekt van school. Indien deelname aan lesson study team: volgens afspraken met begeleiders.
Opleiding videofeedback 10 Onderdeel van het project is de mogelijkheid om schoolbegeleiders/(vak-) coaches een opleiding Videofeedback aan te bieden. Windesheim heeft hiervoor een maatwerktraject ontwikkeld. De opleiding videofeedback is gericht op mensen die binnen de school een begeleidende en coachende taak hebben. Het bespreken van videobeelden kan een goed hulpmiddel zijn bij reflectie op eigen gedrag en interactie met leerlingen. Voor deze opleiding zijn minimaal 2 plaatsen per school beschikbaar. De opleiding duurt 1 jaar en wordt 3 keer aangeboden (start september 2014, 2015 en 2016). De opleiding vraagt per deelnemer een tijdsinvestering van 100 uur voor opleiding en oefening. Kosten en baten Verbeterde begeleiding en kennis Deelname aan het project levert u in elk geval een verbeterd IA op, waarin de laatste inzichten uit onderzoek en praktijk zijn opgenomen. Door deelname aan het project heeft u bovendien gewerkt aan de professionalisering van uw begeleiding van startende docenten. Op termijn wordt hierdoor zowel de professionele groei van uw starters versneld én uitval verminderd. Subsidie voor startende docenten Naast de voordelen wat betreft de kwaliteit van begeleiding en daarmee van uw startende docenten, zijn er ook financiële voordelen aan deelname aan het project. Uw school maakt aanspraak op 2000 euro subsidie per deelnemende startende docent. Daaraan zijn bepaalde voorwaarden verbonden. Het Ministerie van OC&W verwoordt het als volgt: Voor elke startende docent die niet langer dan 2 jaar voor instroom in de school de bevoegdheid heeft behaald stelt OCW 2000,- euro subsidie beschikbaar. Hiervan wordt een eerste tranche van 1000.- euro toegekend bij aanmelding voor het project en de tweede tranche van 1000,- euro nadat alle onderzoeksgegevens zijn ontvangen. Deelnemende docenten kunnen dus in hun 1 e, 2 e of 3 e beroepsjaar zitten bij begin van deelname aan het project. Als een startende docent het project
11 voortijdig verlaat vervalt de tweede betaling. Als een startende docent vooraf al vanuit een andere school aan het BSL-project heeft deelgenomen, kan de school voor deze docent de tweede betaling van 1000,- euro ontvangen nadat het hele traject is afgerond. Alle docenten worden 3 jaar gevolgd, dus ook docenten die vanaf hun 3 e beroepsjaar deelnemen aan het experiment (en dus maar 1 jaar profiteren van het IA). Ook deze docenten worden in het onderzoek 3 jaar gevolgd. Deelnemende scholen geven jaarlijks voor de zomer aan de lerarenopleidingen door hoeveel (nieuwe) startende docenten dat jaar zullen deelnemen, volgens een vastgesteld format. Scholen en lerarenopleidingen in regio Oost hebben afgesproken dat de begeleiding en monitoring van startende docenten niet wordt beperkt tot de groep waarvoor subsidie wordt verstrekt, maar dat juist de hele groep startende docenten wordt bediend en gemonitord. Bijvoorbeeld: Payrollers; Onbevoegde startende docenten en zij-instromers; Nieuwe docenten op de eigen school die wel al langer een bevoegdheid hebben. Besteding van de subsidie Scholen en lerarenopleidingen in regio Oost hebben afgesproken dat de subsidie die scholen ontvangen per startende docent wordt gebruikt voor de begeleiding van startende leraren. Hierbij kunt u denken aan: Uren/ vergoeding voor de vakcoaches die de startende docent observeren en coachen m.b.v. het ICALT instrument; Uren/ vergoeding voor professionalisering van begeleiders van startende docenten. Denk aan deelname aan opleiding videofeedback, cursus ICALT, etc. Uren/ vergoeding voor deelnemers aan een lesson study team (startende docent, ervaren docent, procesbegeleider).
12 Contact Voor meer informatie over het project kunt u contact opnemen met algemeen projectleider dr. Ingrid Breymann van de Universiteit Twente. E-mail: l.e.i.breymann@utwente.nl, tel: 053-489 6267. Scholen in regio Zwolle kunnen ook contact opnemen met de contactpersoon vanuit Windesheim, Drs. Arend Jan Zwarteveen. E-mail: aj.zwarteveen@windesheim.nl, tel: 06 51 57 41 72.
13 Bijlage: Tijdspad Schooljaar 2014-2015 Wanneer Inrichten projectgroep inductiearrangement op school Jun - sept 2014 Ontwikkeling inductiearrangement binnen projectgroep op school; deelname bovenschoolse ontwikkelgroep sept - juni Training ICALT voorjaar 2015 Pilots nieuwe elementen inductiearrangement (ICALT observaties, lesson study) Schooljaar 2015-2016 Aantal startende docenten doorgeven aan UT volgens vastgesteld format feb jun 2015 Wanneer jun 2015, doorlopend aanvullen Elektronische vragenlijst startende docenten over begeleidingsprogramma jun 2016 ICALT nulmeting (observaties 1 e tranche docenten) okt 2015 ICALT vragenlijst leerlingen afnemen (nulmeting). okt 2015 ICALT meting (observaties 1 e tranche docenten) mei 2016 ICALT vragenlijst leerlingen mei 2016 Schoolverlaters melden bij UT Uitvoeren IA doorlopend doorlopend Opleiding videofeedback sep jul 2016 Lesson study team Terugkombijeenkomst ontwikkelgroep 1 per halfjaar 1 in nov 2015, 1 in april 2016
14 Schooljaar 2016-2017; 2017-2018; 2018-2019 Nieuwe startende docenten doorgeven aan UT volgens vastgesteld format Elektronische vragenlijst startende docenten over begeleidingsprogramma ICALT eerste observaties voor nieuwe startende docenten ICALT vragenlijst leerlingen afnemen. ICALT observaties uitvoeren voor alle startende docenten ICALT vragenlijst leerlingen afnemen. Schoolverlaters melden bij UT Uitvoeren IA Opleiding videofeedback Lesson study team Wanneer jun, doorlopend aanvullen jun okt okt mei mei doorlopend doorlopend sep jul doorlopend