Industrie en landschap

Industrie en landschap De relatie tussen bedrijventerrein en landschappelijke context Het natuurlijke landschap, het stedelijk landschap, industrie en snelwegen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Stad en landschap in Nederland zijn als een eenheid. Steden groeien niet in de hoogte, maar in de breedte waardoor stad en landschap zich versmelten. Unieke Nederlandse landschappen dreigen te verdwijnen... Melanie Goed - Marijke de Jong

Industrie en landschap De relatie tussen bedrijventerrein en landschappelijke context Datum 26 april 2013 Versie 1.0 Auteurs Melanie Goed melaniegoed@wur.nl Marijke de Jong marijke.dejong@wur.nl Opleiding Afstudeeronderzoek Van Hall Larenstein Larensteinselaan 26a 6882 CT Velp Begeleidende docenten Rob Aben Ard Middeldorp Ben ter Mull Cees Zoon 2

Industrie en landschap De relatie tussen bedrijventerrein en landschappelijke context 3

4

Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksrapport naar de relatie tussen industrie en landschap. Dit rapport is ontstaan naar aanleiding van de ontwerpopgave voor industriegebied De Mars en haar relatie met het omliggende landschappelijke gebied. Wij hebben gezocht naar concrete manieren waarop bedrijventerreinen een relatie aan kunnen gaan met hun contextuele landschappelijke setting. De reden hiervoor is het vaak naar binnen gekeerde karakter van bedrijventerreinen, waarbij de unieke landschappelijke locatie van deze gebieden wordt vergeten. Het resultaat van het onderzoek zult u terug vinden in dit rapport. Wij willen onze dank uitspreken voor de begeleiding, inzet en inspirerende ideeën van Ard Middeldorp en Cees Zoon. Melanie Goed & Marijke de Jong 26 april 2013, Velp 5

Samenvatting Nederland wordt langzaam maar zeker volgebouwd met bedrijventerreinen. Deze worden in de regel aangelegd langs snelwegen aan de rand van de stad, op de plek waar stad en landschap elkaar raken. Ondertussen vormt structurele leegstand op bestaande bedrijventerreinen in Nederland een toenemend probleem. In dit rapport wordt gekeken hoe bestaande bedrijventerreinen verbeterd kunnen worden door middel van de relatie met het landschap, zodat er weer bedrijven gaan vestigen op de bestaande terreinen. De mogelijke relatie tussen bedrijventerreinen en het omliggende landschappelijke gebied wordt onderzocht aan de hand van de volgende hoofdvraag: Wat zijn de middelen om de (vaak) naar binnen gekeerde bedrijventerreinen te koppelen aan het omliggende landschappelijke gebied? Om deze vraag te beantwoorden is het onderzoek opgesplitst in twee deelvragen: 1. - Waarom zijn bedrijventerreinen vaak afgekeerd van hun omliggende context? 2. - Wat kan de meerwaarde zijn voor het bedrijventerreinen als de relatie wordt gezocht met het landschap? Het antwoord op deze vragen wordt in het laatste deel van het rapport uitgebreid besproken. Kort samengevat kan worden gezegd dat de naar binnengekeerde houding van bedrijventerreinen toe te schrijven is aan het functionele 6

karakter. Bedrijven richten zich op de interne wegenstructuur om het praktische gebruik voor transport. Het antwoord op de tweede deelvraag is geformuleerd in verschillende meerwaarden: Imagoverbetering De verbetering van zichtbaarheid en herkenbaarheid Verbetering van de stedelijke rand Verbetering van het landschap Verbetering van het werkklimaat Het antwoord op de hoofdvraag is gevonden aan de hand van een onderzoek op negen verschillende bedrijventerreinen in Nederland. De bedrijventerreinen zijn aan de hand van verschillende thema s geanalyseerd. De thema s die onderzocht zijn, zijn achtereenvolgens: landschapsstructuur, ontsluiting- en wegenstructuur, groenstructuur, zichtbaarheid van het bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap en de zichtbaarheid van het landschap vanaf het bedrijventerrein. Enkele voorbeelden voor het vormen van een relatie tussen industrie en landschap, die te vinden zijn in onderzoeksdeel 3: De landschapsstructuur wordt vanuit het landschap overgenomen in de structuur van het bedrijventerrein. Wegenstructuur waarbij de interne ontsluitingswegen niet alleen aansluiten op de hoofdontsluitingsroute, maar ook een directe verbinding leggen met externe wegenstructuren. Wegenstructuur waarbij de externe wandelpaden uit het omliggende gebied toegankelijk zijn gemaakt vanaf het bedrijventerrein. De groenstructuren uit het landschap lopen door op het bedrijventerrein, zowel in vorm als in boomsoort. De groenstructuren uit het landschap lopen niet door op het bedrijventerrein, er worden echter wel nieuwe structuren aangelegd in dezelfde stijl. Vanuit het landschap is zicht gecreëerd op de voorkanten van de bedrijven. Vanaf het bedrijventerrein is de relatie met het landschap aangegaan door zichten te creëren naar het omliggend gebied. Als aanvulling op dit onderzoek naar mogelijke relaties tussen actieve bedrijventerreinen en hun landschappelijke context, geeft hoofdstuk 2 van deel 3 inzicht in de transformatieprocessen die kunnen worden toegepast om verouderde of ongebruikte bedrijventerreinen een landschappelijke meerwaarde te geven. Het laatste hoofdstuk van dit rapport gaat in op de toekomstverwachting van bedrijventerreinen. Welke lijn wordt er gevolgd? En is er nog wel een toekomst? Door constante uitbreiding van bedrijventerreinen dreigen open gebieden te verdwijnen, waardoor steden aan elkaar groeien en het eigen karakter van bijzondere landschappen verloren gaat. In de toekomst zullen bedrijventerreinen samen moeten werken met hun unieke landschappen, om bij te dragen aan een duurzame toekomst. 7

8

Inhoudsopgave Voorwoord 5 Samenvatting 6 DEEL 1 Hoofdstuk 1 - Inleiding 12 1.1 Aanleiding 13 1.2 Doel en nut 13 1.3 Hoofd- en deelvragen 13 1.4 Leeswijzer 14 1.4.1 Deel 1 14 1.4.2 Deel 2 15 1.4.3 Deel 3 15 Hoofdstuk 2 - Methodiek 16 2.1 Thema s 17 2.1.1 Landschapsstructuur 17 2.1.2 Ontsluiting- en wegenstructuur 17 2.1.3 Groenstructuur 18 2.1.4 Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap 18 2.1.5 Zichtbaarheid van het landschap vanaf het bedrijventerrein 18 2.2 Onderzoeksuitkomst 19 2.3 Transformatie 19 Hoofdstuk 3 - Studiegebied 20 3.1 Randvoorwaarden 20 3.2 Basismodellen 21 DEEL 2 Onderzoeksgebied 1 - XL-Businesspark, Almelo 24 Onderzoeksgebied 2 - Nagelerweg, Emmeloord 32 Onderzoeksgebied 3 - Waarderpolder, Haarlem 40 Onderzoeksgebied 4 - Nieuw Vennep-Zuid, Nieuw Vennep 48 Onderzoeksgebied 5 - s Graveland-Zuid, Schiedam 56 Onderzoeksgebied 6 - Papendorp, Utrecht 64 Onderzoeksgebied 7 - Agro-Businesspark, Wageningen 72 Onderzoeksgebied 8 - Molletjesveer, Zaandam 80 Onderzoeksgebied 9 - De Mars, Zutphen 88 DEEL 3 Hoofdstuk 1 - Onderzoeksuitkomst 98 1.1 Het naar binnen gekeerde bedrijventerrein 98 1.2 De meerwaarde van de relatie tussen bedrijventerrein en het landschap 99 1.3 Thematoelichting 100 1.3.1 Landschapsstructuur 100 1.3.2 Ontsluiting- en wegenstructuur 101 1.3.3 Groenstructuur 101 1.3.4 Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap 103 1.3.5 Zichtbaarheid van het landschap vanaf het bedrijventerrein 104 Hoofdstuk 2 - Transformatie 106 2.1 Landschapspark Duisburg Noord 107 2.2 Strijp R - Eindhoven 108 Hoofdstuk 3 - De toekomst van bedrijventerreinen in Nederland 110 Bronnenlijst 112 9

10 1 Deel

11

1 Nederland Inleiding wordt langzaam maar zeker volgebouwd met bedrijventerreinen. Deze worden in de regel aangelegd langs snelwegen aan de rand van de stad, op de plek waar stad en landschap elkaar raken. De bouw van deze bedrijventerreinen leidt ertoe dat de openbare ruimte en het landschap worden opgeslokt door de stad. Hierdoor verdwijnt de openheid van het landschap en groeien steden aan elkaar, waardoor unieke Nederlandse landschappen dreigen te verdwijnen. Ondertussen vormt structurele leegstand op bestaande bedrijventerreinen in Nederland een toenemend probleem. Deze leegstand is de laatste jaren opgelopen tot ruim 25%. Veel gebouwen op bedrijventerreinen staan leeg, ook al zijn ze soms nog maar tien tot vijftien jaar oud. Dit leidt tot verloedering. Gemeenten lokken ondernemers met goedkope grond naar nieuwe bedrijvencomplexen, terwijl de staat van de oude terreinen steeds verder achteruit gaat. Het aan banden leggen van de bouw van nieuwe bedrijventerreinen lijkt een vanzelfsprekend antwoord op dit probleem. Het is dan echter nodig om de bestaande bedrijventerreinen te verbeteren. Vaak wordt deze verbetering gezocht in het opknappen van bebouwing, terwijl de kansen van de openbare ruimte worden vergeten. Juist de unieke Nederlandse landschappen bieden de mogelijkheid tot het creëren van bijzondere 12

imago s voor onze bedrijventerreinen. Want wat is de relatie tussen industrie en landschap? Hoe wordt deze relatie gevormd en waar zit hem dat in? 1.1 Aanleiding Directe aanleiding voor dit onderzoek is het afstudeeronderwerp voor de richting Tuinarchitectuur. Hierbij wordt gewerkt aan de herinrichting van bedrijventerrein De Mars in Zutphen. Bij dit bedrijventerrein is geconstateerd dat er geen relatie wordt gezocht met het omliggende uiterwaardenlandschap, terwijl er juist veel kansen bestaan om dit aantrekkelijke landschap te beleven en te gebruiken bij de beleving van het bedrijventerrein. Om deze reden hebben wij besloten ons te verdiepen in de redenatie achter deze, al dan niet bewuste, ontwerpkeuze. Wij hopen met dit onderzoek te kunnen achterhalen waarom bedrijventerreinen zich vaak naar binnen keren, in plaats van zich te richten op hun omgeving. Daarnaast zal worden aangetoont dat er kansen bestaan om dit naar binnen gekeerde karakter om te vormen tot een interessantere vorm waarbij ook het landschap betrokken wordt. De gevonden informatie hopen we te kunnen gebruiken bij het maken van een gefundeerd ontwerp voor het ontwerpgebied in Zutphen. 1.2 Doel en nut In veel steden wordt op dit moment al ingestoken op een duurzaam en uniek imago dat past bij de stad. Het verbeteren van bedrijventerreinen zorgt voor een positieve invloed op tevredenheid van ondernemers en leidt tot een vermindering van de leegstand en een steiging van de inkomens van gemeenten. De onroerendezaakbelasting (OZB) stijgt bijvoorbeeld wanneer de kantoorpanden verhuurd worden in plaats van leeg staan. Dat blijkt uit onderzoek van Keala Research uit Breda. Onderzoek onder ruim 68.000 ondernemers en analyse van gegevens van de waardering onroerende zaken (WOZwaarde) toont aan dat op dit moment een kwart van de 270.000 bedrijven op Nederlandse bedrijventerreinen leegstaat. Gemeenten kunnen voor deze panden alleen het eigenarendeel van de onroerendezaakbelasting innen. Het gebruikersdeel 70 miljoen euro lopen zij mis. (Bron: artikel Binnenlands Bestuur, 16 augustus 2012) De opwaardering van de relatie tussen bedrijventerreinen en hun landschappelijke setting kan zorgen voor unieke bedrijfslocaties met een grote concurrentiekracht. Door de bestaande bedrijventerreinen op te knappen is uitbreiding aan de rand van de stad niet nodig. De openheid van het landschap blijft bewaard en het eigen karakter van de steden wordt gewaarborgd. Dit onderzoek levert de handvatten die gebruikt kunnen worden om deze opwaardering tot stand te brengen. 1.3 Hoofd- en deelvragen Stad en landschap in Nederland zijn als een eenheid. Steden groeien niet in de hoogte, maar in de breedte waardoor stad en 13

landschap zich versmelten. Het natuurlijke landschap, het stedelijk landschap, industrie en snelwegen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar waaruit bestaat de relatie tussen industrie en landschap? Op welke manier worden Nederlandse bedrijventerreinen verbonden met het omliggende landschap? Zijn deze bedrijventerreinen onderdeel van het landschap of is het landschap onderdeel van het bedrijventerrein? Deze vragen liggen aan de basis voor dit onderzoek. Want in een land waar openbare ruimte schaars is en waar de stad en industrie zich onophoudelijk lijken uit te breiden, zou gezocht moeten worden naar een harmonieus samengaan van deze elementen. De handvatten die in dit onderzoek gezocht worden zullen bijdragen aan de mogelijkheden om verouderde bedrijventerreinen op een succesvolle wijze om te vormen, waarbij de relatie met het landschap de hoofdrol speelt. De mogelijke relatie tussen bedrijventerreinen en het omliggende landschappelijke gebied wordt onderzocht aan de hand van de volgende hoofdvraag: Wat zijn de middelen om de (vaak) naar binnen gekeerde bedrijventerreinen te koppelen aan het omliggende landschappelijke gebied? Om deze vraag te beantwoorden is het onderzoek opgesplitst in twee deelvragen: 1. - Waarom zijn bedrijventerreinen vaak afgekeerd van hun omliggende context? Hier wordt ingegaan op de structuren die aan de bedrijventerreinen ten grondslag liggen en de redenering achter deze structuur zal worden onderzocht. 2. - Wat kan de meerwaarde zijn voor bedrijventerreinen als de relatie wordt gezocht met het landschap? 1.4 Leeswijzer Dit onderzoeksrapport bestaat uit drie delen, elk met hun eigen functie. Het eerste deel geeft theoretische uitleg over de manier waarop dit onderzoek tot stand is gekomen. In het tweede deel wordt ingegaan op praktische voorbeelden en analyses. Het derde deel bestaat uit het concluderende onderzoeksdeel, met daarbij samengevatte kennispunten die als handvatten kunnen worden gebruikt bij toekomstige ontwikkelingen. 1.4.1 Deel 1 Hoofdstuk 1 - Inleiding In dit hoofdstuk wordt een introductie gegeven van het onderzoeksonderwerp: de relatie tussen bedrijventerreinen en het omliggende landschap. Er wordt ingegaan op de aanleiding tot het onderzoek, de bestaande situatie van de bedrijventerrein in Nederland. Verder wordt ingegaan op het doel van het rapport en de gestelde vragen waarop dit onderzoek antwoord geeft. 14

Hoofdstuk 2 - Methodiek In dit hoofdstuk wordt uitgelegd op welke wijze het gemaakte onderzoek tot stand is gekomen. De werkwijze wordt op een overzichtelijke wijze weergegeven, waardoor inzicht ontstaat in de manier waarop dit onderzoek te gebruiken en te lezen is. Hoofdstuk 3 - Studiegebied In dit hoofdstuk worden de randvoorwaarden verklaard waaraan de onderzoeksgebieden uit Deel 2 moeten voldoen. De inkadering van het onderzoek wordt in dit hoofdstuk uiteengezet. 1.4.2 Deel 2 In dit onderzoeksdeel worden de verschillende onderzoeksgebieden weergegeven. De analyse van deze gebieden zal leiden tot principes die kunnen worden gebruikt als middelen tot het koppelen van industrie en landschap. Onderzoeksgebied 1 - XL-Businesspark Onderzoeksgebied 2 - Nagelerweg Onderzoeksgebied 3 - Waarderpolder Onderzoeksgebied 4 - Nieuw Vennep-Zuid Onderzoeksgebied 5 - s Graveland-Zuid Onderzoeksgebied 6 - Papendorp Onderzoeksgebied 7 - Agro Businesspark Onderzoeksgebied 8 - Molletjesveer Onderzoeksgebied 9 - De Mars de relatie tussen industrie en landschap. Dit hoofdstuk bestaat uit drie hoofdstukken die de belangrijkste uitkomsten van dit onderzoek weergeven. Er wordt antwoord gegeven op de gestelde deelvragen en er wordt ingegaan op hoe deze informatie gebruikt kan worden in de toekomst. Hoofdstuk 1 - Conclusies In dit hoofdstuk worden de conclusies van het onderzoek uiteengezet per thema. Op deze manier ontstaat een overzichtelijk geheel van mogelijke manieren om de relatie tussen bedrijventerrein en landschap te versterken. Hoofdstuk 2 - Transformatie Hier wordt ingegaan op de transformatie van bedrijventerreinen, zowel in Nederland als in andere landen. Er wordt gekeken hoe verouderde of onbruikbaar geworden bedrijventerreinen getransformeerd kunnen worden tot een succesvol terrein met een meerwaarde voor de moderne tijd. Hoofdstuk 3 - Betoog: Toekomst van bedrijventerreinen in Nederland Gebaseerd op de door dit onderzoek verworven kennis en inzichten, wordt in dit betoog de verwachtte toekomstwaarde van bedrijventerreinen in Nederland uiteengezet. 1.4.3 Deel 3 In dit onderzoeksdeel wordt een concluderende weergave gegeven van het onderzoek naar 15

2 Methodiek Bedrijventerreinen zijn vaak erg op zichzelf staand en naar binnen gekeerd zonder een relatie met het omliggende landschap* aan te gaan. Om er achter te komen waarom dit zo is, wordt in dit onderzoek gekeken hoe bedrijventerreinen in elkaar steken en hoe de relatie met het landschap wel of niet gemaakt wordt. In dit hoofdstuk wordt toegelicht welke methode toegepast wordt om antwoord te krijgen op de hoofdvraag: Wat zijn de middelen om de (vaak) naar binnen gekeerde bedrijventerreinen te koppelen aan het omliggende landschappelijke gebied? Om de hoofdvraag te beantwoorden wordt onderzoek gedaan naar negen bedrijventerreinen in Nederland. Deze bedrijventerreinen worden geanalyseerd op structuurniveau. Deze uitgebreide analyse bestaat uit de volgende onderdelen: Het programma De problematiek Bestaande structuren Relatie met het landschap Door het maken van deze analyse ontstaat een overzicht van de huidige stand van zaken op bedrijventerreinen en wordt duidelijk hoe de relaties met het omliggende landschap gemaakt zijn of juist achterwege gelaten worden. * Met landschap wordt hier bedoeld het omliggende gebied rondom het bedrijventerrein, waarbij er onderscheid te maken is in het natuurlijke, gecultiveerde en het stedelijke landschap. 16

2.1 Thema s Om uit te vinden wat de huidige situatie op de bedrijventerreinen is en waar de relatie met het omliggende landschap uit bestaat, worden negen bedrijventerreinen geanalyseerd op structuurniveau. De verschillende bedrijventerreinen zullen elk een korte introductie krijgen waarin algemene zaken worden vermeld zoals constructiejaar, industriesoort en oppervlakte. Ook de externe aanleiding voor de ontwikkeling van de bedrijfslocatie en de problematiek in het gebied worden in deze introductie behandeld. Industie in raster omliggende omgeving Fig. 2.1 Landschapsstructuur Industrie heeft een geheel eigen raster Elk bedrijventerrein zal vervolgens worden geanalyseerd op vijf verschillende thema s: Landschapsstructuur Ontsluiting- en wegenstructuur Groenstructuur Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Zichtbaarheid van het landschap vanaf het bedrijventerrein De thema s worden ondersteund door iconen die schematisch weergeven wat de relatie met het landschap is. De iconen staan weergegeven op de flapjes aan het begin en het eind van het rapport, hier worden de iconen kort toegelicht. 2.1.1 Landschapsstructuur Dit thema beschrijft de relatie van de structuur van het landschap en de structuur van het bedrijventerrein. Hieruit zal blijken of het bedrijventerrein in plattegrond een koppeling maakt met het omliggende landschap. Komt het raster van het industrieterrein overeen met het omliggende landschap of is het bedrijventerrein als een willekeurig bouwblok in het landschap geplaatst? zie figuur 2.1. 2.1.2 Ontsluiting- en wegenstructuur Het thema ontsluiting illustreert hoe de verbinding met het omliggende gebied wordt gemaakt aan de hand van de verkeerskundige aansluiting weg- en waterverkeer maar geeft ook weer hoe de interne structuur van dit gebied samenhangt. Hieruit zal blijken of de verbindingen met het omliggende landschap op een heldere manier worden gemaakt. Hierbij is het van belang om te weten hoe de toegangen naar het gebied in elkaar zitten. Tevens zal hier worden onderzocht of er op plaatsen van overgang van bedrijventerrein naar omliggend gebied een merkbare verandering in materiaalgebruik of 17

schaal aanwezig is. 2.1.3 Groenstructuur Beplanting is erg bepalend voor de beleving van een gebied. In dit thema wordt onderzocht hoe de groene structuren in het gebied gebruikt worden. Een park op het bedrijventerrein zou kunnen betekenen dat het terrein niet alleen gebruikt wordt door de mensen die daar werken, maar dat mensen uit omliggende wijken daar ook een rondje gaan lopen. Dit zou voor binding kunnen zorgen met de omgeving. Ook de groenstructuur, bomenrijen of lanen, kunnen een verbinding verzorgen met het omliggende gebied. Wanneer doorlopende structuren gebruikt worden binnen en buiten het bedrijvengebied, dan kan dit worden gezien als een vorm van koppeling. Doorlopende structuren kunnen bijvoorbeeld ontstaan door het gebruik van kenmerkende boomsoorten. 2.1.4 Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Belangrijk voor het onderzoek is om te achterhalen wat voor gezicht het bedrijventerrein heeft. Hoe wordt het terrein beleefd vanuit het omliggende landschap?. In figuur 2.2 is te zien hoe de bedrijventerreinen een front kunnen vormen naar het omliggende landschap. Het front kan bijvoorbeeld gevormd worden door een rand van woningen, of door de voorzijde van een bedrijf naar het omliggende gebied te richten. Zijn de fronten van de bedrijven naar binnen gekeerd, dan is vanuit het landschap veel achterkant van de industrie te zien. Dit zorgt voor een versnipperd beeld, waardoor een rommelige uitstraling ontstaat. 2.1.5 Zichtbaarheid van het landschap vanaf het bedrijventerrein Hoe wordt het omliggende landschap beleefd vanaf het bedrijventerrein? Hebben de werknemers van de bedrijven hebben uitzicht op het omliggende gebied en vanuit het omliggende landschap of heeft men uitzicht op een ander pand? Sommige bedrijven willen de relatie met het landschap gebruiken voor het maken van reclame (Ikea), terwijl anderen een exclusieve en prettige landschappelijke locatie willen voor hun bedrijf. Fig. 2.2 Zichtbaarheid 18 Front naar het omliggende landschap Front gericht op bedrijventerrein Uit de gehele analyse wordt duidelijk hoe de verschillende bedrijventerreinen in elkaar steken en hoe een koppeling gemaakt wordt met het omliggende landschap.

2.2 Onderzoeksuitkomst Na deze uitgebreide analyse zal een antwoord worden gezocht op de tweede deelvraag: Wat kan de meerwaarde zijn voor bedrijventerreinen als de relatie wordt gezocht met het landschap?. Aan de hand van de gekozen onderzoeksgebieden zal blijken welke relaties er bestaan tussen industrie en landschap. Deze zullen aan de hand van de iconen toegelicht worden. De verschillende thema s worden afzonderlijk behandeld om er achter te komen wat de relatie tussen landschap en bedrijventerrein per thema kan zijn. Ook worden ze aan elkaar gekoppeld om een eventuele meerwaarde te kunnen vaststellen voor het bedrijventerrein en zijn omliggende omgeving. 2.4 Uitspraak over toekomstwaarde Een interessant aspect van het onderzoek is de verwachte toekomstwaarde van bedrijventerreinen in Nederland. Het laatste hoofdstuk van dit onderzoek zal daar verder op ingaan. Concludered uit de voorgaande hoofdstukken zal er een betoog worden geschreven. Er zal worden ingegaan op de kansen en mogelijkheden van bestaande plannen en de nieuwe bevindingen uit dit onderzoek. 2.3 Referentiestudie naar transformatie Om een uitspraak te kunnen doen over de mogelijke relaties tussen bedrijventerrein en landschap, bevat dit rapport een onderzoeksdeel waarin wordt gekeken naar getransformeerde bedrijventerreinen. De hervormde bedrijventerreinen zullen als alternatief voorbeeld dienen, wanneer de bestaande functies van bedrijventerreinen verdwijnen en er gezocht moet worden naar alternatieve gebruikswaarden waarbij het landschap wordt betrokken. Er zal worden geïnventariseerd hoe er in transformatiegebieden wordt omgegaan met oorspronkelijke structuren en functies en hoe deze in de moderne samenleving worden gebruikt. 19

3 De Studiegebied mogelijkheden voor het onderzoeken van bedrijventerreinen in Nederland zijn eindeloos. Om beperkt te blijven tot de hoofdzaak is afbakening van het onderzoeksgebied van groot belang. In dit onderdeel van het rapport wordt ingegaan op de gestelde randvoorwaarden waaraan de gekozen onderzoeksgebieden moeten voldoen. Ook wordt er ingegaan op de te onderscheiden basismodellen die zijn gebruikt bij het onderzoeken van de behandelde bedrijventerreinen. Om te zorgen voor een doeltreffend onderzoek is ervoor gekozen om te werken met gebieden die qua schaal en inrichting vergelijkbaar zijn met bedrijventerrein De Mars in Zutphen. Dit gezien de uitkomst van dit onderzoek in de eerste plaats een middel is om een gedegen ontwerp te maken voor het bedrijventerrein in Zutphen. 3.1 Randvoorwaarden Het projectgebied in Zutphen, bedrijventerrein De Mars, is een van de grootste bedrijventerreinen van Gelderland. Er bestaan nu plannen om De Mars door herontwikkeling beter bereikbaar te maken. Daarbij wordt ook nagedacht over een duurzamer karakter waarbij het landschap een aantrekkelijk element van de inrichting zal vormen. De voor dit onderzoek gekozen projectgebieden zullen aansluiten bij deze gedachtegang en zullen 20

om deze reden aan een aantal voorwaarden voldoen. De gekozen onderzoekslocaties voldoen aan de volgende randvoorwaarden: Er is een duidelijke overgangsrand tussen bedrijventerrein en het landschap Soort bedrijvigheid bestaat uit een combinatie van grootschalige en kleineschalige bedrijven Er moet sprake zijn van een interne infrastructuur Verder is gezocht naar een variatie in bedrijventerreinen die bijdragen aan een gedegen onderzoek. 3.2 Projectgebieden Uit deze selectiecriteria zijn de volgende projectgebieden naar voren gekomen: Almelo XL-Businesspark Emmeloord Nagelerweg Haarlem Waarderpolder Nieuw Vennep Nieuw Vennep-Zuid Schiedam s Graveland-Zuid Utrecht Papendorp Wageningen Agro Businesspark Zaandam Molletjesveer Zutphen De Mars De projectgebieden bestaat zowel uit reeds uitgevoerde bedrijventerreinen, als uit geplande gebieden voor de toekomst. Deze gebieden zullen worden geanalyseerd op structuurniveau, uitgaande van de landschapsstructuur, ontsluitingsen wegenstructuur, groenstructuur, bebouwingsstructuur en zichtbaarheid. Het ontwerp voor een nieuw gepland bedrijventerrein aan de zuidzijde van Almelo; het XL Businesspark. Bedrijvenpark Nieuw Vennep-Zuid, 54 hectare bedrijventerrein gebouwd in 1998. Bedrijventerrein Papendorp te Utrecht, ontworpen door West8 21

Deel 2 22

23

1 XL Businesspark 1.1 Gebiedsbeschrijving Plaats: Almelo Oppervlakte: 180 ha Bouwjaar: vanaf 2007 Segment: grote bedrijven in de transport-, productie- en distributiesector met een kaveloppervlak van minimaal 2 hectare. Externe aanleiding Het XL-Businesspark ligt aan de zuidzijde van Almelo en is zeer goed bereikbaar. Het gebied wordt aan de noordzijde begrensd door de A35 en aan de westzijde door de zijtak van het Twentekanaal. Aan de zuidzijde wordt de grens gevormd door een natuurontwikkelingsgebied. Kenmerkend Zoals de naam al doet vermoeden is alles in het gebied grootschalig. Dit komt onder andere tot uiting in de afmeting van de kavels, maar ook in de architectuur van de gebouwen. Het bedrijventerrein is opgedeeld in verschillende deelgebieden. Deze deelgebieden zijn grotendeels gebaseerd op de omgeving waar ze op aansluiten. Met name name langs de snelweg bestaat de mogelijkheid voor bedrijven zich van hun beste kant te laten zien. De overgang van het bedrijventerrein naar de snelweg wordt gevormd door een parkachtig landschap, waarbij langs de gehele linie hagen en schanskorven voor een eenduidig beeld zorgen. De gevels van de bedrijven hebben elk hun eigen uiterlijk, hoewel er wordt gezocht naar een ruimtelijke eenheid. 24

N Fig. 1.1 Overzichtskaart XL Businesspark te Almelo 25

Zichtbaarheid van het omliggende landschap vanaf het bedrijventerrein Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Groenstructuur Ontsluitings- en wegenstructuur Landschapsstructuur Fig. 1.2 Lagenbenadering van de thema s 26

1.2 Thema s 1.2.1 Landschapsstructuur De vorm van het bedrijventerrein wordt bepaald door het Twentekanaal aan de westzijde en de nieuwe snelweg, A35 aan de noordzijde. Aan de zuidzijde loopt het plangebied over in een natuurontwikkelingszone. In de landschapsstructuur van het bedrijventerrein XL Businesspark in Almelo is de oorspronkelijke landschapsstructuur nog te herkennen. De kavels van het bedrijventerrein Ontsluitingsweg Spoorweg Intern verkeer (zowel fietsers als auto s) Water Kavelaanduiding sluiten in maat, schaal en vorm aan bij het omliggende landschap. Bij het ontwerp van het gebied is de ondergrond gerespecteerd, veel kavels van het bedrijventerrein komen overeen met de ondergrond zoals deze er altijd gelegen heeft. Door het gebruik van de oorspronkelijke landschapsstructuur wordt een relatie gezocht met het omliggende landschap waarin deze verkaveling is terug te vinden. Hoewel deze relatie op structuurniveau zichtbaar is, is deze doorzetting van het landschap niet te beleven door de bezoeker van het gebied. Dit komt door het tegengestelde karakter van het bedrijventerrein in een landschap vol weilanden en akkers, die gevoelsmatig niet gelijkwaardig zijn. Het Twentekanaal is de belangrijkste waterstructuur in het gebied. Daarnaast worden er nieuwe structuren toegevoegd om de havenactiviteiten te kunnen vergroten. Ook worden watergangen gebruikt om het bedrijventerrein te omsluiten en als ecologische structuur aan de zuidzijde van het plangebied. Fig. 1.3 Landschapsstructuur XL Businesspark 27

1.2.2 Ontsluiting- en wegenstructuur De belangrijkste ontsluiting rondom het XL Businesspark wordt gevormd door de verlengde snelweg, de A35. Deze ontsluitingsweg heeft zijn bestaande aansluitingen rondom het bedrijventerrein en past goed in het gebied. De bestaande Pastoor Ossestraat en de Entersestraat behouden de functie van lokale ontsluitingsweg, maar zullen niet als hoofdroute voor het bedrijventerrein dienen. De interne wegen van het bedrijventerrein staan in verbinding met de externe wegen die bij het Ontsluitingsweg Spoorweg Relatie interne wegen met externe wegen Intern verkeer (zowel fietsers als auto s) Wandelgebied buitengebied horen. Hierdoor is het gebied niet alleen bereikbaar via de hoofdontsluitingswegen maar is het ook eenvoudig te bereiken vanuit het nabije gebied. De wandelpaden zorgen voor een directe relatie met het landschap. Werknemers van het bedrijventerrein beginnen hun wandeling bij het bedrijf en kunnen vervolgens de parkzone aan de zuidzijde van het gebied gebruiken om het landschap te betreden. Deze doorgaande wandelstructuur zorgt voor binding met het gebied. Hoewel het oorspronkelijke landschap niet direct wordt betreden, zorgt de parkachtige zone wel voor een gevoelsmatige betreding en beleving van het omliggende landschap. Ook wordt er een doorsteek gevormd voor mensen die hun wandeling willen vervolgen in het buitengebied. Fig. 1.4 Ontsluiting- en wegenstructuur XL Businesspark 28

Lijnvormige groenstructuren Doorlopende structuren met dezelfde boomsoort Afwijkende boomsoort van doorlopende structuur Groengebieden Fig. 1.5 Groenstructuur XL Businesspark 1.2.3 Groenstructuur In het plan is, indien mogelijk, de groenstructuur van het bestaande gebied behouden gebleven. De relatie tussen bedrijventerrein en het omliggende landschap wordt aangegaan door middel van doorlopende groene lijnen langs de wegenstructuur. Zoals te zien in de kaart worden in het omliggende landschap veel kavels en wegen omzoomd door groen. Ook op het bedrijventerrein wordt dit doorgezet. Hier echter alleen langs de wegen en niet op de kavels zelf. Aan de zuidzijde loopt het plangebied over in een natuurontwikkelingszone. Om de relatie met dit gebied te maken is er een parkachtige zone aangelegd die de harde overgang tussen bedrijventerrein en landschap verzacht. Door het gebruik van deze parkzone, in combinatie met groene wiggen op het bedrijventerrein wordt getracht een verbinding te maken met het omliggende landschap. Binnen de groene wiggen wordt, in tegenstelling tot op de rest van het bedrijventerrein, wel erfbeplanting en een aantal houtwallen toegepast. Hier bevinden zich kleinere kantoren en bedrijven waarbij deze vorm van beplanting gepast is. 29

1.2.4 Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Vanuit iedere hoek van het landschap geeft het Xl Businesspark een aantrekkelijk beeld, passend bij het aangrenzende gebied. Dit komt doordat het bedrijventerrein zich naar buiten richt. De bedrijven zijn op de omgeving (de snelweg, het natuurgebied en het Twentekanaal) gericht zonder hun functionele entree aan deze zijdes te vestigen. De opslag van goederen vindt intern of tussen de bebouwing plaats. Om er voor te zorgen dat auto s of materialen uit het zicht blijven wordt in sommige gevallen gebruik Zichtrelatie Front van het gebouw Gebouw gemaakt van een in het gebouw mee ontworpen wand. De bouwmassa s van de bedrijven komen op een vaste rooilijn te staan. Zo ontstaat er een sterke wandwerking, waarbij het bedrijventerrein zich als eenheid presenteert aan het omliggende landschap. Daarbinnen wordt wel gewerkt met bijzondere elementen voor enige diversiteit en eigenheid. Door een licht verspringende rooilijn of hoogte-accenten, of gevelindeling door raampartijen, wisselend materiaal- of kleurgebruik ontstaat bijvoorbeeld een boeiend en afwisselend beeld. Om de grootschaligheid te benadrukken en een overdetaillering te voorkomen wordt het materiaal- en kleurgebruik beperkt tot maximaal drie kleuren of materiaaltypes per gebouw per perceel. Fig. 1.6 Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap XL Businesspark 30

1.2.5 Zichtbaarheid van het omliggende landschap vanaf het bedrijventerrein De zichten op het omliggende landschap worden overal op het bedrijventerrein gemaakt. Aan de randen van het bedrijventerrein worden gebouwen gebruikt met grote raampartijen van waaruit een prachtig zicht op het omliggende landschap ontstaat. Ook worden er vanaf de wandelpaden rondom de gebouwen en door de parkzones plaatsen gecreëerd van waaruit interessante doorzichten ontstaan in het omliggende landschap. Door de sterk wisselende karakters van de landschappen aan de verschillende zijdes van het bedrijventerrein ontstaan bijzondere zichtlocaties rondom het gebied. Ten slotte worden er ook vanaf de wegen meerdere doorzichten naar het landschap gerealiseerd. Vanaf de noordelijke wegen bestaat er zicht op het stedelijke gebied van Almelo, aan de westzijde is het water en de bedrijvigheid van het Twentekanaal een grote trekker en aan de zuidzijde ontstaat er zicht op de kleinere lintdorpen en weidegebieden. Zichtrelatie Gebouw Fig. 1.7 Zichtbaarheid van het landschap vanaf het bedrijventerrein XL Businesspark 31

2 Nagelerweg 2.1 Gebiedsbeschrijving Plaats: Emmeloord Oppervlakte: 105 ha Bouwjaar: rond 1950 Segment: kantoren, woonwinkels, zware industrie Oorspronkelijk ontwerp door: Bureau Zuiderzeewerken, Marinus Granpré Molière, Piet Verhagen Lzn. en Cees Pouderoyen. Externe aanleiding Het gebied is ontsloten door de A6 en te bereiken via de Nagelerweg. Het bedrijventerrein heeft een directe verbinding met het centrum van Emmeloord. Kenmerkend Bedrijventerrein Nagelerweg is gesitueerd aan de zuidzijde van Emmeloord. Op het bedrijventerrein bevinden zich twee havens, waar met name agrarische verwerkingsbedrijven gevestigd zijn. Aan de rand van het bedrijventerrein zijn een woonboulevard en autoboulevard gerealiseerd. Het landschap waarin het bedrijventerrein zich bevindt kenmerkt zich door de rechtlijnigheid en vierkante verkavelingsvormen. 32

N Fig. 2.1 Overzichtskaart bedrijventerrein Nagelerweg te Emmeloord 33

Zichtbaarheid van het omliggende landschap vanaf het bedrijventerrein Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Groenstructuur Ontsluitings- en wegenstructuur Landschapsstructuur Fig. 2.2 Lagenbenadering van de thema s 34

Ontsluitingsweg Spoorweg Intern verkeer (zowel fietsers als auto s) Water Kavelaanduiding Fig. 2.3 Landschapsstructuur Nagelerweg 2.2 Thema s 2.2.1 Landschapsstructuur Een van de meest kenmerkende elementen van bedrijventerrein Nagelerweg is de typerende landschapsstructuur. Het relatief jonge gebied wordt gekenmerkt door een rechtlijnige verkaveling met een eenzijdige vorm. De lange, rechte wegen die vanuit het centrum langs het bedrijventerrein zijn gesitueerd vormen een doorgaande lijn in het landschap. landschap voordoet is hierdoor ook terug te zien op het bedrijventerrein. Naast deze rechtlijnige kavelstructuur is ook de waterstructuur erg rechtlijnig. Er bevinden zich twee havens in het noorden van het bedrijventerrein. Deze havens zijn met name gericht op agrarische bedrijven uit het omliggende gebied. De Zuidervaart, waar deze havens aan gelegen zijn, staat in directe verbinding met het IJsselmeer. De blokverkaveling die zich in het weidse 35

2.2.2 Ontsluiting- en wegenstructuur De hoofdontsluiting wordt rondom het bedrijventerrein gevormd door de Nagelerweg, die van noord naar zuid langs het bedrijventerrein is gesitueerd. De A6 vormt de zuidelijke ontsluiting van het bedrijventerrein. De rechtlijnige ontsluiting sluit aan bij het kenmerkende landschap. De interne wegenstructuur volgt grotendeels hetzelfde rechtlijnige patroon als de hoofdontsluitingswegen. De wegen sluiten aan op de A6 en de Nagelerweg, maar maken ook verbinding met de woonwijk De Zuidert en het omliggende landbouwgebied. De relatie met het landschap wordt op structuurniveau duidelijk in het verkavelingspatroon. Deze structuur zorgt ervoor dat de relatie met het landschap voornamelijk is terug te vinden rondom te ontsluitingswegen. Er bestaat echter geen heldere landschappelijke beleving vanaf straatniveau door het ontbreken van doorgaande wandel- of fietsroutes. Ontsluitingsweg Spoorweg Relatie interne wegen met externe wegen Intern verkeer (zowel fietsers als auto s) Wandelgebied Fig. 2.4 Ontsluiting- en wegenstructuur Nagelerweg 36

Lijnvormige groenstructuren Doorlopende structuren met dezelfde boomsoort Afwijkende boomsoort van doorlopende structuur Groengebieden Fig. 2.5 Groenstructuur Nagelerweg 2.2.3 Groenstructuur De landschappelijke structuur van de Noordoostpolder wordt gekenmerkt door weids uitgestrekte landbouwgronden. De rechtlijnige verkaveling is ook in de groenstructuur duidelijk terug te vinden. Wanneer men in de polder een bos tegenkomt, zal deze in de regel de vierkante kavelvorm volgen. De erfbeplanting in dit landschap is duidelijk herkenbaar en eenduidig. Rondom alle boerderijen is een dichte beplantingslaag aangebracht die de boerderijen verhullen. Daarnaast worden in dit landschap de doorgaande wegenstructuren geaccentueerd door het gebruik van lanen en bomenrijen. Deze kenmerkende structuur is grotendeels doorgezet op het bedrijventerrein. Wel wordt er op bedrijventerrein Nagelerweg afgeweken van de typerende landschappelijke stijl door naast de hoofdwegen ook alle secundaire wegen een laanstructuur mee te geven. De relatie met het landschap gaat hierdoor echter gedeeltelijk verloren. Ook het gebruik van platanen op het bedrijventerrein wijkt af van het landschap, waar voornamelijk zomereiken worden toegepast. 37

2.2.4 Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Het bedrijventerrein is vanuit het hele landschap te zien. Er zijn weinig woningen of bossages die het bedrijventerrein afschermen van zijn omliggende omgeving. Een relatie wordt echter niet aangegaan tussen bedrijventerrein en landschap doordat er voornamelijk achterkanten van loodsen en bedrijven zichtbaar zijn, zoals te zien op de foto s. 1 Bron: www.maps.google.nl Vanaf de ontsluitingweg Nagelerweg zijn voorkanten van gebouwen te zien 2 Zichtrelatie Front van het gebouw Gebouw 3 3 Bron: www.maps.google.nl De loodsen zijn zichtbaar vanuit het landschap. Ze vormen in plaats van een zichtrelatie, een muur tussen landschap en industrie. 2 1 Fig. 2.6 Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Bron: www.maps.google.nl Ook hier vormen de loodsen een muur aan de rand van het landschap. 38

2.2.5 Zichtbaarheid van het omliggende landschap vanaf het bedrijventerrein Doordat veel gebouwen op het bedrijventerrein Nagelerweg loodsen zijn zonder ramen, zijn er vanuit de bedrijfspanden weinig doorzichten op het omliggende gebied. Door de rechte wegen ontstaan lange zichten die doorlopen in het weidse landschap van de Noordoostpolder. Hierdoor is de relatie met het landschap alleen voelbaar rondom de toegangswegen tot het bedrijvengebied. 1 Zichtrelatie Gebouw Bron: www.maps.google.nl 1 Fig. 2.7 Zichtbaarheid van het landschap vanaf het bedrijventerrein Nagelerweg 39

3 Waarderpolder 3.1 Gebiedsbeschrijving Plaats: Haarlem Oppervlakte: 150 ha Bouwjaar: rond 1990-2000 Segment: kantoren, woonwinkels, zware industrie Externe aanleiding Het bedrijventerrein is gesitueerd langs de rivier Spaarne waar havenactiviteiten uitgevoerd worden. Het bedrijventerrein is met de auto vanaf de A9, via de A200, goed bereikbaar Beste bedrijventerrein Nederland Het bedrijventerrein Waarderpolder heeft in 2009 en 2011 een award gekregen voor beste bedrijventerrein van Nederland. In oktober 2009 won het bedrijventerrein de Menzis Award Beste Bedrijventerrein, in de categorie geherstructureerd. De titel geldt voor drie jaar. Het bedrijventerrein is volop in beweging. De infrastructuur is aangepast aan de eisen van de toekomst. Er wordt hard gewerkt aan opmerkelijke nieuwbouw en industrieel erfgoed wordt opgeknapt en door nieuwe generaties ondernemers in gebruik genomen. Creativiteit, innovatie en duurzaamheid geven de richting aan. De Waarderpolder is het voorbeeld van wat we overal in den lande al jaren willen, oordeelde de jury. De overheid investeerde in de openbare ruimte en daarop volgt de private investering. 40

N Fig. 3.1 Overzichtskaart bedrijventerrein Waarderpolder te Haarlem 41

Zichtbaarheid van het omliggende landschap vanaf het bedrijventerrein Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Groenstructuur Ontsluitings- en wegenstructuur Landschapsstructuur Fig. 3.2 Lagenbenadering van de thema s 42

Ontsluitingsweg Spoorweg Intern verkeer (zowel fietsers als auto s) Water Kavelaanduiding Fig. 3.3 Landschapsstructuur Waarderpolder 3.2 Thema s 3.2.1 Landschapsstructuur De vorm van het bedrijventerrein wordt bepaald door de rivier de Spaarne en het spoor. Het bedrijventerrein ligt precies in de oksel van de oorspronkelijke structuren. Het bedrijventerrein maakt gebruik van de rivier de Spaarne door havenactiviteiten. Op deze manier vormt het bedrijventerrein een relatie met het omliggende landschap. De verkaveling van het omliggende landschap wordt bepaald door de waterstructuur. In het gebied zijn veel slootjes, beekjes en kanalen te vinden die het gebied ontwateren. De waterstructuur van het omliggende landschap wordt niet doorgezet op het bedrijventerrein. De landschapsstructuur is wel in grote mate toegepast in het industriegebied. Het grootste gedeelte van de verkaveling op het bedrijventerrein verwijst naar deze oorspronkelijke verdeling, maar is aangepast voor een meer functionele toepassing. 43

3.2.2 Ontsluiting- en wegenstructuur Aan de zuidzijde van het bedrijventerrein is de hoofdontsluiting van het gebied gesitueerd. Deze ontsluitingwegen verbinden het gebied met de A200 en de A9. Naast de doorgaande autoroute vormt ook het spoor de zuidelijke grens van het bedrijventerrein. Opvallend aan deze ontsluitingswegen is dat ze een veel grootschaliger profiel hebben dan de interne wegen. De interne wegenstructuur maakt op verschillende punten een relatie met het Ontsluitingsweg Spoorweg Relatie interne wegen met externe wegen omliggende wegennetwerk. Aan de noordzijde geven deze wegen toegang tot het buitengebied. Vanaf het bedrijventerrein worden voor de wandelaars meerdere toegangen naar het buitengebied gemaakt. Op deze manier wordt de relatie met het omliggende landschap sterk gemaakt en wordt het betrokken bij het bedrijventerrein. De overgangszone tussen bedrijventerrein en landschap ligt aan de oostzijde van het gebied. Hier bevinden zich parken, sportvelden en een zwemplas net ten noorden van het spoor. Deze parkzone vormt het verbindende element tussen de twee gebieden. Intern verkeer (zowel fietsers als auto s) Wandelgebied Fig. 3.4 Ontsluiting- en wegenstructuur Waarderpolder 44

Lijnvormige groenstructuren Doorlopende structuren met dezelfde boomsoort Afwijkende boomsoort van doorlopende structuur Groengebieden Fig. 3.5 Groenstructuur Waarderpolder 3.2.3 Groenstructuur Vanuit het landschap worden belangrijke wegen geaccentueerd door bomenrijen. Dit principe is op versterkte wijze terug te vinden bij wegen op het bedrijventerrein. Om de relatie tussen het landschap en het bedrijventerrein te versterken is aan de rand van het bedrijventerrein op systematische wijze een aantal kavels vrij gelaten voor natuurontwikkeling. Op deze plaatsen komt de natuur het bedrijventerrein op, zoals te zien op de foto hiernaast. Het naastliggende groengebied maakt op deze manier een sterke relatie met het bedrijventerrein. 45

3.2.4 Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Een sterke zichtrelatie vanuit het landschap richting het bedrijventerrein wordt op weinig plaatsen gemaakt. Opvallend is dat aan de westzijde, vanuit de Indische buurt-zuid, wel veel zicht is op het bedrijventerrein maar dat hier geen front gevormd wordt, er zijn veel achterkanten te zien. Toch vormt dit geen negatief beeld, doordat er geen verrommeling optreedt. Op de meeste plaatsen wordt het zicht op het bedrijventerrein echter geblokkeerd door het gebruik van dichte bossages. 1 2 Bron: www.maps.google.nl Vanuit de woonwijk Indische buurt-zuid zijn de gebouwen aan de Spaarne te zien, ondanks matige frontvorming een redelijk beeld. Zichtrelatie Front van het gebouw Gebouw 1 3 Bron: www.maps.google.nl Vanuit het groengebied wordt het zicht op het bedrijventerrein geblokkeerd waardoor er nog maar op enkele plaatsen zicht is. 2 3 Fig. 3.6 Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Bron: www.maps.google.nl Het gebouw van de IKEA maakt duidelijk een commerciële relatie met het landschap. 46

3.2.5 Zichtbaarheid van het omliggende landschap vanaf het bedrijventerrein Doordat de gebouwen op het bedrijventerrein van het landschap zijn afgekeerd is er op weinig plaatsen een directe zichtrelatie naar het landschap. Deze zichtrelaties worden aan de oostzijde voornamelijk gevond rondom de toegangswegen zoals te zien in de foto. Aan de westzijde van het gebied bestaan er wel zichtrelaties richting het stedelijk gebied. Dit komt voornamelijk omdat er aan deze zijde van het gebied geen zware bossages zijn aangebracht om het gebied af te schermen. Zichtrelatie Gebouw 1 Bron: www.maps.google.nl 1 Fig. 3.7 Zichtbaarheid vanuit het bedrijventerrein naar het omliggende landschap 47

4 Nieuw Vennep-Zuid 4.1 Gebiedsbeschrijving Plaats: Nieuw Vennep- Zuid Oppervlakte: 54 ha Bouwjaar: 1998 Segment: gemengd Oorspronkelijk ontwerp door: OKRA Externe aanleiding Het bedrijventerrein ligt ten zuiden van Nieuw- Vennep en ligt ingeklemd tussen de Hoofdweg, Leimuiderweg en het spoor. Het gebied staat niet in verbinding met doorgaande waterstructuren maar is vanaf de snelweg, A4 en A44, goed te bereiken. Kenmerkend Het bedrijventerrein Nieuw Vennep-Zuid is slechts 15 jaar oud en daarmee nog vrij nieuw in Nederland. Zowel de inrichting van de openbare ruimte als de wijze waarop bedrijven geconcentreerd zijn, maken dit bedrijventerrein bijzonder. Binnen het park zijn de bedrijven geclusterd in kamers waardoor bebouwingsclusters zijn ontstaan. De bebouwingskamers worden omlijst door groen. Door een duidelijke beplantingsrand als kader aan te brengen, ontstaat er meer ruimte voor vrijheid wat betreft het inrichten van de kamers. 48

N Fig. 4.1 Overzichtskaart bedrijventerrein Nieuw Vennep-Zuid te Nieuw Vennep-Zuid 49

2 1 4 Zichtbaarheid van het omliggende landschap vanaf het bedrijventerrein Zichtbaarheid bedrijventerrein vanuit het omliggende landschap Groenstructuur Ontsluitings- en wegenstructuur Landschapsstructuur Fig. 4.2 Lagenbenadering van de thema s 50

4.2 Thema s 4.2.1 Verkavelingsstructuur Het bedrijventerrein Nieuw Vennep-Zuid is gelegen in een landschap dat veelal rechtlijnig is verkaveld. De lange, doorgaande dreven uit de Haarlemmermeerpolder en de gebogen lijn van de N207, zijn in het plan doorgezet. De lange lijnen staan onder een andere hoek dan de lijnen vanuit het landschap. Qua verkaveling wordt er door het bedrijventerrein deels een relatie gemaakt met het landschap. Ontsluitingsweg Spoorweg Intern verkeer (zowel fietsers als auto s) Water Kavelaanduiding De vorm van het bedrijventerrein is bepaald door de wegen en het spoor die zich al in het landschap bevonden, het bedrijventerrein is daar ingepast. De belangrijkste ontsluitingswegen zijn daarmee ook bepaald. De waterstructuur sluit deels aan op de structuur die in het landschap te vinden is. Aan beide kanten van de ontsluitingsweg ten zuiden van het bedrijventerrein liep een waterstructuur. Deze structuur is op enkele plaatsen weer terug te vinden op het terrein. Parallel aan de ontsluitingsweg aan de westzijde van het gebied komt ook een waterstructuur overeen. Fig. 4.3 Landschapsstructuur Nieuw Vennep-Zuid 51

4.2.2 Ontsluiting- en wegenstructuur De wegen die zich al in het gebied bevonden hebben niet alleen de vorm bepaald van het bedrijventerrein, maar verzorgen ook de belangrijkste ontsluiting van het bedrijventerrein. Dit zorgt ervoor dat de ontsluiting van het terrein overzichtelijk is en er een goede aansluiting op de landschappelijke wegenstructuur ontstaat. Ook de interne wegenstructuur heeft verbindingen met het omliggende gebied doordat deze wegen aansluiten op het doorgaande wegennetwerk. De interne wegenstructuur is op deze manier verbonden met het omliggende stedelijk gebied. Aan de noordoost-zijde van het bedrijventerrein bevind zich een wandelpark, waar ook de sportvoorzieningen van het stedelijk gebied zijn gesitueerd. De wandelpaden vanuit het park zijn doorgetrokken op het bedrijventerrein. De wandelpaden vormen de verbinding tussen het bedrijventerrein en het omliggend stedelijk gebied. Ontsluitingsweg Spoorweg Relatie interne wegen met externe wegen Intern verkeer (zowel fietsers als auto s) Wandelgebied Fig. 4.4 Ontsluiting- en wegenstructuur Nieuw Vennep-Zuid 52

Lijnvormige groenstructuren Doorlopende structuren met dezelfde boomsoort Afwijkende boomsoort van doorlopende structuur Groengebieden Fig. 4.5 Groenstructuur Nieuw Vennep-Zuid 4.2.3 Groenstructuur De groenstructuur die in het omliggende landschap voorkomt is deels terug te vinden in de groenstructuur van het bedrijventerrein. Vanuit het landschap worden doorgaande wegen geaccentueerd door bomenrijen. Daar waar deze wegen aansluiten op het bedrijventerrein is dit principe doorgezet. Daarnaast zijn de kamers van het bedrijventerrein opgedeeld door bomenrijen in dezelfde rechtlijnige structuur die vanuit het landschap is terug te vinden. overzicht in het gebied en maakt de verschillende kamers extra herkenbaar. Het groengebied ten noordoosten van het bedrijventerrein bestaat uit een wandelpark met sportvelden. Aan de andere zijde van het park bevind zich een woonwijk. De groene zone zorgt samen met de wandelpaden voor een verbindende structuur tussen het bedrijventerrein en het stedelijke landschap. Deze omlijsting door groene structuren zorgt voor 53