LEKKER IN VORM PRAKTISCHE GIDS VOOR VOEDINGS- EN BEWEGINGSPROMOTIE OP HET WERK LEKKER IN VORM 1

LEKKER IN VORM PRAKTISCHE GIDS VOOR VOEDINGS- EN BEWEGINGSPROMOTIE OP HET WERK LEKKER IN VORM 1

LEKKER IN VORM PRAKTISCHE GIDS VOOR VOEDINGS- EN BEWEGINGSPROMOTIE OP HET WERK Colofon Auteurs: Frank Delaere, Els Wouters Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw (VIGeZ) Verantwoordelijke uitgever: Linda Deboeck Lakeman 106 1840 Londerzeel VIGeZ, 2013 in het kader van Jobfit. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op elke andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. D/2013/7465/3 ISBN-NUMMER : 9789075628548 NUR 860

INHOUDSTAFEL Inleiding: Jobfit, de gezondheidskuur voor de industrie 5 1. Jobfit 6 2. Optimaliseer het werkvermogen door een gezonde leefstijl 8 3. Testimonials deelnemende bedrijven 12 4. Wat is dat, evenwichtige voeding 14 en voldoende lichaamsbeweging? 5. Stand van zaken 18 6. Haalbare gezondheidsaanbevelingen op de werkvloer 20 7. Een gezondheidsbeleid in de praktijk brengen 24 8. Inspelen op doelgroepen 42 Nuttige adressen 48 Bijlagen 49 Literatuurlijst 50

4 LEKKER IN VORM

INLEIDING Jobfit, de gezondheidskuur voor de industrie De vergrijzing en ontgroening van de bevolking vormen grote uitdagingen voor de industriële ondernemingen, hun dienstverleners en werknemers. Zo neemt het tekort aan ervaren werknemers met de juiste vaardigheden toe en zullen werknemers langer aan de slag moeten blijven. De introductie van het Werkgelegenheidsplan maakt deze uitdaging niet kleiner: van werkgevers worden actieve inspanningen verwacht om oudere werknemers gemotiveerd en langer aan het werk te houden. De juiste werknemers vinden, ze tevreden houden en hen aan een bedrijf binden, kan enkel wanneer de werkomstandigheden optimaal zijn. Met dit doel voor ogen zetten bedrijven en hun dienstverleners vooral in op Werkbaar werk en dat is zonder twijfel een belangrijk thema. Daarnaast wordt het werkvermogen van werknemers echter ook op peil gehouden door een goede gezondheid. Het belang daarvan wordt door bedrijven weliswaar niet ontkend, maar er wordt nauwelijks een beleid rond gevoerd. De redenen die hiervoor aangehaald worden zijn legio: het is een privézaak van de werknemer, het nut is onduidelijk, er is geen deskundigheid om een effectief gezondheidsbeleid te voeren. Uit de indicatorenbevraging van 2012, bij meer dan duizend bedrijven, blijkt dat gezondheidsbevordering als second best behandeld wordt en doorgaans geen prioriteit is voor de bedrijfsagenda. De kapstokken om het gezondheidsbeleid in elk bedrijf aan op te hangen, staan nochtans klaar. Ze kregen vorm in het werkgelegenheidsplan, het welzijns- of preventiebeleid of het personeelsbeleid. Ze kaderen zelfs in het diversiteitsbeleid en binnen het mensgericht ondernemen. De Vlaamse overheid benadrukt het belang van evenwichtige voeding en voldoende lichaamsbeweging op de werkvloer immers al jaren. Jobfit, ontwikkeld door het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie vzw (VIGeZ), in samenwerking met AGORIA Vlaanderen en CODIE, is daarvan een concreet resultaat. Als de gezondheid van werknemers u nauw aan het hart ligt en u bent op zoek naar praktische tools en tips om een gezondheidsbeleid (en -project) op te zetten, dan mag u niet twijfelen om deel te nemen aan Jobfit. Een groot aantal industriële bedrijven in Vlaanderen en Brussel gingen u voor. Samen met 50.000 van hun werknemers werken ze elke dag aan een betere gezondheid en een duurzame bedrijfscultuur. Met deze brochure willen we u alvast helpen om ook die stap te zetten. Veel leesplezier en succes! LEKKER IN VORM 5

1 JOBFIT Jobfit is een ondersteuningspakket voor bedrijven om acties, activiteiten of een project rond gezonde leefstijl op te zetten, te verbeteren en in hun beleid te verankeren. Elk bedrijf heeft een unieke startpositie, eigen wensen en behoeften voor een toekomstig gezondheidsbeleid. Daarom levert Jobfit diverse praktische tools aan managers, preventieadviseurs en hr-verantwoordelijken om minstens één stap vooruit te zetten met hun bedrijf. Welke tools u gebruikt kiest u zelf. Deze aanpak maakt maatwerk mogelijk ongeacht uw budget. Jobfit en haar onderdelen zijn voor u uitgetest door 52 bedrijven uit de technologische industrie. Op die manier is de bruikbaarheid en dus ook het succes van het pakket geoptimaliseerd en klaar om te implementeren in andere industriële sectoren. De brochure Lekker in vorm is één manier om het Jobfit aanbod te leren kennen. Het is een inspiratiebron voor de concrete invulling van het gezondheidsbeleid van uw bedrijf. Deze brochure bevat een stand van zaken van de huidige kennis, aangevuld met concrete aanbevelingen en tips om uw werknemers te motiveren om evenwichtiger te eten, voldoende te bewegen en minder (onafgebroken) te zitten. U kan lezen hoe u in uw bedrijf gezonde leefgewoonten daadwerkelijk kan implementeren. Verschillende aspecten van promotie, aanbod, voorlichting en beleidsaanpassingen komen aan bod. Naast deze brochure bestaat het ondersteuningspakket uit: Het stappenplan Het stappenplan is het kompas om werknemers te motiveren tot en hen te ondersteunen in een gezonde leefstijl. Het helpt om op een planmatige manier te komen tot een duurzaam gezondheidsbeleid op vlak van voeding en lichaamsbeweging, op maat van uw bedrijf. In dit stappenplan herkent u de Deming kwaliteitscirkel en de principes van organisatieverandering. Per stap zijn praktische tools voorzien. Voor meer informatie kan u bovendien terecht op www.jobfit.be. Jobfit-formules voeding Om de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek toe te passen op de samenstelling van het voedingsaanbod op de werkvloer zijn Jobfit-formules ontwikkeld. Ze helpen om het drankenaanbod stap voor stap evenwichtig samen te stellen. In deze brochure zijn twee Jobfit-formules uitgewerkt. De eerste geeft weer hoe een bedrijf tewerk gaat als het gratis water aanbiedt. De tweede formule vertrekt vanuit een situatie waarin geen gratis water ter beschikking gesteld wordt. Om een analyse te maken van uw aanbod van tussendoortjes, koude en warme maaltijden, kan u terecht bij de deelnemende cateraars en leveranciers. Een overzicht van de deelnemers is terug te vinden op www.gezondwerken.be. Takenprofielen en beweegcontexten Om op de werkvloer aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek met betrekking tot bewegen te kunnen toepassen, werden verschillende takenprofielen geanalyseerd in functie van hun bewegingsvrijheid. Door deze mate van flexibiliteit te koppelen met een beweegcontext wordt duidelijk op welke combinatie best ingezet wordt bij het beweegbeleid. Er zijn vier contexten waarin bewogen kan worden: 1. Bewegen op het werk 2. De actieve verplaatsing (bewegen van en naar het werk of andere bestemmingen) 3. Bewegen thuis 4. Bewegen in de vrije tijd De taak- en omgevingsparameters verschillen sterk tussen de industriële ondernemingen. Door er rekening mee te houden kan op maat en per bedrijf beslist worden in welke bewegingscontext, welke soort werknemer en op welke manier best aangezet wordt om meer te bewegen. 6 LEKKER IN VORM

Lijftijd Lijftijd is de sensibiliseringscampagne van Jobfit. Tijd nemen voor jezelf staat daarbij centraal omdat dit de belangrijkste drempel blijkt te zijn op weg naar een gezonde leefstijl. Daarnaast ligt de focus op het delen van tips, ideeën en activiteiten. Tussen bedrijf en werknemers maar ook tussen werknemers onderling. De Lijftijd-box bevat downloadbare tools, die klaar zijn voor gebruik maar die u evengoed verder inhoudelijk kan aanpassen en personaliseren. Op www.jobfit.be. Analyse instrument Het invullen van dit online analyse-instrument geeft u een bedrijfsfoto van het huidige beleid op vlak van voeding en lichaamsbeweging. Naast deze stand van zaken ontvangt u een prioriteitenlijst die u best bespreekt op het comité voor preventie en bescherming op het werk of in een werkgroep. Het kan de basis zijn voor een concreet actieplan. Op www.jobfit.be terug te vinden. Fact-sheets Fact-sheets voor evenwichtige voeding en lichaamsbeweging zijn beschikbaar. Hierin wordt aangegeven van welke voedings- en beweeginterventies aangetoond is dat ze daadwerkelijk leiden tot een positieve gedragsverandering bij werknemers. Op www.jobfit.be. Website Op www.jobfit.be vindt u verder instrumenten, artikels en informatie over Jobfit die u kunnen begeleiden om ook van start te gaan. Bedrijven die reeds op weg zijn naar een gezondheidsbeleid geven hun argumenten in testimonials. Jobfit door dienstverleners op vlak van voeding en lichaamsbeweging Uw bedrijf kan bij hen terecht voor: ondersteuning bij de organisatie van voorlichtingsactiviteiten, de analyse van de resultaten van het online analyse-instrument, voor een uitgebreide analyse van uw aanbod van tussendoortjes, koude en warme maaltijden en bijhorend advies, voor procesbegeleiding bij het opzetten en het verbeteren van het beleid. Kijk naar www.gezondwerken.be voor de deelnemende dienstverleners. Jobfit door cateraars en leveranciers Wanneer evenwichtige voeding beschikbaar is, wordt het ook gemakkelijker voor werknemers om voor evenwichtig en gezond te kiezen. Hier spelen cateraars en voedingsleveranciers een belangrijke rol. Zij kunnen uw bedrijf helpen de Jobfit-formules voeding in te voeren en zo de beschikbaarheid van het evenwichtige aanbod aan voeding (dranken, tussendoortjes, koude en warme maaltijden) te verhogen. Kijk naar www.gezondwerken.be voor de deelnemende cateraars en leveranciers. LEKKER IN VORM 7

2 OPTIMALISEER HET WERKVERMOGEN DOOR EEN GEZONDE LEEFSTIJL Promotie van een gezonde leefstijl De vergrijzing en ontgroening van de beroepsbevolking, vervroegde uittrede uit de arbeidsmarkt, langere loopbanen, toenemende stressklachten en een stijgend ziekteverzuim zijn de voornaamste redenen waarom bedrijven hun werkomgeving meer werkbaar willen maken voor hun werknemers. Ook bedrijven uit de industriële sectoren besteden hier ongetwijfeld aandacht aan. Toch blijkt uit de recentste cijfers van de Vlaamse Werkbaarheidsmonitor 2013 dat er nog wat werk aan de winkel is. De bouwsector scoort het best: 58,9% van de werknemers geeft hier aan over een werkbare werkomgeving te beschikken. In de chemie en de metaalsector is dit al wat minder: respectievelijk 54,9% en 52,8% van de werknemers geeft aan zijn of haar job als werkbaar te beschouwen. De textielsector blijkt het minst goed te scoren: slechts 43,6% van de werknemers in deze sector vindt zijn of haar werkomgeving werkbaar (Bourdeaud hui, R. et al. 2013). Naast de werkbaarheid van het werk is ook een goed werkvermogen belangrijk om mensen langer en met goesting aan de slag te houden. Werkvermogen is de mate waarin een werknemer zowel lichamelijk als geestelijk in staat is om zijn werk te doen en vol te houden. Het is afhankelijk van een aantal parameters die gebundeld worden in het Huis van werkvermogen (Ilmarinen et al., 2005). Figuur 1: Huis van werkvermogen, Finnish Institute of occupational Health 2010 AGE POWER Een goede gezondheid is het fundament voor een optimaal werkvermogen en helpt zo mee aan een duurzame inzetbaarheid van werknemers. De gezondheid van een individu wordt in de eerste plaats bepaald door biologische en genetische factoren die weinig of niet beïnvloedbaar zijn. Toch zijn een aantal andere factoren dit zeker wel. Zo wordt gezondheid ook in grote mate bepaald door een gezonde leefstijl. Uiteraard is dit de individuele verantwoordelijkheid en keuze van de werknemer zelf. Hierin kan de invloed van de werkomgeving echter ook een rol spelen. En daar heeft uiteraard de werkgever een vinger in de pap. Bedrijven kunnen immers tal van maatregelen nemen die ervoor zorgen dat werknemers meer gezond kunnen gaan leven op het werk. Deze bedrijfsmaatregelen om de gezondheid van medewerkers te bevorderen zijn echter doorgaans afwezig. 8 LEKKER IN VORM

Overgewicht en gebrek aan lichaamsbeweging drukken op het werkvermogen Overgewicht is in de meeste gevallen het rechtstreekse gevolg van een ongezonde leefstijl. Een onevenwichtig en ongezond eetpatroon en onvoldoende lichaamsbeweging zijn hierbij de grootste boosdoeners. Bewegingsarmoede wordt daarom ook internationaal erkend als een nieuw fysiek arbeidsrisico. Slechts 46% van de Vlamingen beweegt voldoende (aanbeveling van 30 minuten lichaamsbeweging per dag) om gezondheidsvoordelen te ervaren (Gezondheidsenquête België, 2008). Fysieke inactiviteit of het gebrek aan lichaamsbeweging op het werk wordt bovendien nauwelijks goedgemaakt in de vrije tijd. Uit een studie van de Europese Commissie blijkt dan weer dat tijdsgebrek en een gebrek aan controle over het voedingsaanbod de belangrijkste knelpunten zijn om evenwichtig te eten. Voor heel wat werknemers is dat een herkenbare situatie. Op het werk worden maaltijden immers bereid door derden en laat de werkorganisatie niet altijd toe om rustig en gevarieerd te eten. Eén van de gevolgen daarvan is dat 53,4% van de Vlaamse mannen overgewicht heeft (BMI tussen 25 en 30) terwijl bij 12,7% zelfs sprake is van obesitas (BMI >30). Bij vrouwen is dat respectievelijk 41,1% en 14,7%. In de leeftijdsgroep 55-64 jaar komt overgewicht zelfs voor bij 62% van de mensen (Gezondheidsenquête België, 2008). En dat terwijl Nederlands onderzoek (Burdof et al., 2008) heeft aangetoond dat er een verband is tussen het werkvermogen en een tekort aan lichaamsbeweging en obesitas. Obese mensen scoren behalve voor werkvermogen ook slechter voor ziekteverzuim in vergelijking met mensen met een normaal gewicht (Alavinia et al., 2008). Obesitas en gebrek aan lichaamsbeweging (i.e. niet behalen van de aanbeveling met betrekking tot lichaamsbeweging) vertonen verder significante verbanden met non-participatie aan de arbeidsmarkt, werkloosheid en werkverzuim (Clays et al., 2007). Vooral in de sectoren voeding, bouw, metaal, chemie en transport is overgewicht een groot probleem 1. Andere gezondheidsrisico s gerelateerd aan een onevenwichtig voedingspatroon en fysieke inactiviteit zijn op lange termijn onder meer hart- en vaatziekten en diabetes type 2. Gezond aan het werk: winst voor het bedrijf én zijn werknemers Werknemers van Belgische bedrijven (uitgedrukt in VTE) waren in 2012 48 uur afwezig wegens ziekte. Dat komt neer op een ziektekost van 889,55 euro per werknemer (van Bastelaere et al., 2013). Bedrijven die er bijgevolg in slagen hun werknemers te motiveren om gezonder te leven, kunnen veel geld besparen. Het Nederlandse studiebureau CapGemini berekende de impact van investeren in duurzaam werken. Het houdt in dat werkgevers investeren in gezondheid, scholing en productiviteit van hun werknemers, met als voornaamste doel dat ze tot hun pensioenleeftijd gezond kunnen blijven werken en hun vaardigheden op peil kunnen houden. Als het ziekteverzuim daardoor met 1% daalt, besparen alle Nederlandse werkgevers samen jaarlijks 2,6 miljard euro of 400 euro per werknemer. Bedrijven met een focus op de gezondheid en het welzijn van hun werknemers beschikken over werknemers die tot 44% meer tevreden, loyaal en geëngageerd zijn, in vergelijking met bedrijven die nog niet begaan zijn met deze thema s. Gezonde werknemers voelen zich energieker, ze zijn tot 20% productiever en ze zijn bereid om zich extra in te spannen in hun job. Gezondheidsbevordering op de werkplek is dus een belangrijk instrument in het kader van duurzame inzetbaarheid van werknemers. Gezonde en gemotiveerde werknemers zijn niet alleen langer inzetbaar (WSE 2013, Ilmarinen et al., 2005), zij verzuimen bovendien ook minder, zijn productiever en dragen bij tot het innovatievermogen van de organisatie. Workplace wellness makes commercial sense 2 1. Vlaams actieplan voeding en beweging, 2009-2015, strategie 4, prioriteit 7 2. Uit de eindconclusie van het rapport van Pricewaterhouse Coopers: Building the Case for Wellness ; 2008 LEKKER IN VORM 9

We lijsten hieronder nog even de voordelen voor werknemer en werkgever op: Voordelen voor de werknemer Werknemers consumeren een derde tot de helft van wat ze dagelijks eten op het werk. Een evenwichtig voedingsaanbod op het werk kan bijgevolg zorgen voor betere eetgewoonten. Evenwichtig eten, voldoende bewegen, niet roken, leren omgaan met stress en veilig gedrag maken deel uit van een gezonde levensstijl. Het helpt de energiebalans in evenwicht te houden. Het kan zorgen voor het behoud of het verkrijgen van een gezond gewicht. Het verbetert je lichaamssamenstelling: je krijgt minder lichaamsvet en meer spiermassa. Het zorgt voor fittere werknemers. Het geeft meer kracht en uithoudingsvermogen om bepaalde taken op het werk uit te voeren. Het zorgt voor een verminderde kans op het ontwikkelen van hart- en vaatziekten, diabetes type 2, osteoporose, sommige vormen van kanker, zwaarlijvigheid, lage rugpijnen, beroepsziekten en bedrijfsongevallen. De geestelijke spankracht neemt toe. Dat resulteert in een beter zelfbeeld, meer zelfvertrouwen, zelfwaardering, zelfkennis en meer vastberadenheid. Het vermindert de kans op depressie, angst en stress, het verbetert de gemoedstoestand. Het verhoogt de mogelijkheid om taken in het dagelijkse leven uit te voeren. Het resulteert in meer plezier, een betere sfeer, minder conflicten en meer teambuilding op het werk. Het heeft een positief effect op de slaapkwaliteit. De gezondheidsvoordelen van lichaamsbeweging worden belangrijker naarmate we ouder worden. Voordelen voor de werkgever Gezondere werknemers zijn productievere werknemers. Bewegingsmogelijkheden en lunchmomenten zijn opportuniteiten om de werksfeer positief te beïnvloeden en de teamgeest te bevorderen Aandacht voor de gezondheid van werknemers draagt bij tot het positief imago van een bedrijf en zorgt voor een aantrekkelijke positie op de arbeidsmarkt Werknemers appreciëren het dat hun werkgever belang hecht aan hun gezondheid en zullen bijgevolg minder geneigd zijn om van werkgever te veranderen Tevreden en gezonde werknemers zullen zich meer inzetten voor hun bedrijf en een positief beeld van de organisatie uitdragen Gezondere werknemers reduceren de absenteïsme-, presenteïsme- en ongevallencijfers, en bijgevolg ook de kosten Klanten kiezen meer en meer voor bedrijven die aandacht hebben voor gezondheid en duurzaamheid Op de volgende pagina wordt de reikwijdte van de positieve effecten van gezondheidspromotie op de werkplek binnen een bedrijf systematisch weergegeven. Initiatieven inzake gezondheidspromotie hebben, naast de verbeterde gezondheid op zich, hun weerslag naar verbeterde werksituatie, verhoogde productiviteit, het beeld dat een bedrijf uitdraagt en de mogelijkheid om nieuwe arbeidskrachten aan te trekken. 10 LEKKER IN VORM

Workplace health promotion leads to an improved working situation Better: working conditions social climate organisational process Organisational outcomes less costs (abesenteeism, accident, diseases) improved company image, position in the labour market, customer satisfaction less turnover, beter job retention higher productivity Workplace health promotion improves healthrelated outcomes Workplace health promotion generates an enhanced image Workplace health promotion leads to an improved human resources management Workplace health promotion boosts productivity Workplace health promotion programme Company performance Company goals healthy attitudes improved motivation more commitment healtier lifestyles Individual outcomes less accidents, diseases improved health status better quality of life more job satisfaction Figuur 2: ENWHP (2004). Making the case for Workplace Health Promotion. Analysis of the effects of WHP Toch is gezondheidsbevordering op het werk nu nog geen vanzelfsprekendheid. De indicatorenbevraging (VIGeZ, 2013) geeft aan dat er in het algemeen nog veel ruimte is voor verbetering. KMO s scoren bovendien duidelijk minder goed dan de grotere bedrijven. Ook bedrijven uit industriële sectoren ontsnappen helaas niet aan deze vaststellingen. Voor hun voedings- en bewegingsbeleid scoren zij respectievelijk amper 19,6 en 8,4 op 100. Wat betreft voeding, liggen deze scores in dezelfde lijn als de scores van bedrijven uit de handel, de horeca of de dienstensector. Op vlak van lichaamsbeweging is de situatie anders, hier blijken vooral industriële bedrijven significant minder goed te scoren dan de bedrijven uit de quartaire sector. LEKKER IN VORM 11

3 TESTIMONIALS VAN DEELNEMENDE BEDRIJVEN Hoe pakken bedrijven Jobfit aan? Haal inspiratie uit de volgende getuigenissen... Vragen: 1. Waarom doet uw bedrijf mee aan Jobfit? Wat was het doorslaggevende argument? 2. Een gezondheidsbeleid/project opzetten vraagt specifieke deskundigheid. Hoe helpt Jobfit hierbij? 3. Crisis en recessie beperken wellicht ook in uw bedrijf de middelen voor gezondheidsprojecten. Hoe pakt uw bedrijf dit aan? 4. Wat maakt uw gezondheidsbeleid/project aanvaardbaar voor uw medewerkers? 5. Wat gaat uw bedrijf concreet doen met Jobfit? Gezonde en gemotiveerde werknemers zijn het grootste kapitaal van elke organisatie. 1. Gezonde en gemotiveerde werknemers zijn het grootste kapitaal van elke organisatie. Zeker nu we met zijn allen langer zullen moeten werken, zijn fitte werknemers belangrijker dan ooit. De laatste jaren werden in het bedrijf regelmatig losse acties gedaan rond gezonde voeding, echter een kader en de samenhang ontbrak. Jobfit leek ons een ideaal programma om een voedings- en bewegingsbeleid op te zetten. 2. Jobfit start met een analyse van de bestaande situatie op vlak van voeding en beweging, door deskundigen. Deze analyse heeft geleid tot een aantal eenvoudige eye-openers, zoals zet gezonde dranken en snacks op ooghoogte. In de seminaries worden tools aangereikt om een duurzaam voedings- en bewegingsbeleid op te zetten. Er wordt eveneens voldoende ruimte gelaten voor ervaringsuitwisseling tussen de verschillende deelnemende bedrijven. 3. Belangrijk is de samenwerking met de cateringfirma. Samen proberen we een evenwichtiger voedingsaanbod aan te bieden. Dit lukt niet van vandaag op morgen, niet elke werknemer is al overtuigd van het belang hiervan. 4. Het welzijn van onze werknemers neemt in ons bedrijf al jaren een belangrijke plaats in, met focus op arbeidsveiligheid, ergonomie en gezondheid. Inzetten op gezonde voeding en beweging is een logische volgende stap. 5. In 2012 zijn we gestart met een Start-to-runprogramma, een enorm succes. Niet alleen leidt dit tot fitte werknemers, er ontstaat ook een enorme groepsdynamiek. Verder blijven we workshops rond gezonde voeding aanbieden en werken we samen met de cateraar aan een gezond voedingsaanbod. 12 LEKKER IN VORM

Op zich vraagt de Jobfit-aanpak geen grootse inzet van middelen, maar eerder een bewustzijn van hoe we reeds bestaande zaken kunnen verbeteren. 1. Een doorslaggevend argument voor SPIE Belgium was onze interne analyse van ongevallen en incidenten. Die toonde de voorbije jaren een overwicht aan gevolgen die konden gelinkt worden aan een gebrekkige fysieke paraatheid (spierletsels, gewrichtsletsels). De gezondheidsanalyse van Jobfit van onze medische gegevens heeft dit vermoeden bevestigd. 2. Jobfit heeft ons daarna doen kijken naar aspecten van onze interne aanpak waar wij nog nooit hadden bij stilgestaan. We zijn dan snel geëvolueerd van de vraag hoe krijgen we onze mensen fitter naar de vraag hoe kunnen we als bedrijf bijdragen tot de fundamentele gezondheid van al onze mensen?. 3. Op zich vraagt de Jobfit-aanpak geen grootse inzet van middelen, maar eerder een bewustzijn van hoe we reeds bestaande zaken kunnen verbeteren. Kortom, die punten waar we nooit bij stil hadden gestaan mee integreren. 4. Door de aard van onze activiteiten kunnen onze mensen blootgesteld worden aan wisselende gezondheidsrisico s. De stap van bescherming (behoud van status-quo) naar verbetering is psychologisch eigenlijk niet zo groot. Door een gestructureerd beleid kunnen we een herkenbare lijn trekken in de losse initiatieven die her en der reeds waren ontstaan. 5. Onze twee kantoren in de regio Brussel fusioneren naar één nieuw hoofd kantoor. Reeds in een vroeg stadium van de voorbereiding zijn we de inrichting en de voorzieningen van dat toekomstig hoofdkwartier aan het bekijken door de Jobfit-bril. De juiste infrastructuuraanpak vanaf dag 1 aanbieden is een stuk efficiënter dan bestaande zaken wijzigen. LEKKER IN VORM 13

4 WAT IS DAT, EVENWICHTIGE VOEDING EN VOLDOENDE LICHAAMSBEWEGING? Evenwichtige voeding Wat evenwichtig eten betekent, kunnen we tonen aan de hand van de actieve voedingsdriehoek. Dit voedingsvoorlichtingsmodel is in negen groepen onderverdeeld: de groep lichaamsbeweging (incl. sedentair gedrag), zeven essentiële voedingsgroepen en een restgroep. Evenwichtig eten betekent dagelijks uit de zeven essentiële groepen in de juiste verhouding eten. Op die manier komt ons lichaam steeds aan voldoende voedingsstoffen en energie. Hoe groter de groep, hoe meer we er elke dag van nodig hebben. Hoe kleiner de groep, hoe minder. Ook de keuze binnen elke groep is belangrijk. Verse groenten genieten de voorkeur boven blikgroenten, ongesuikerde en halfvolle melkproducten hebben de voorkeur boven volle, gesuikerde producten. Voor een bord in evenwicht is een goede keuze maken en variëren binnen elke groep dus de boodschap. Figuur 3: Actieve voedingsdriehoek (VIGeZ, 2012) 14 LEKKER IN VORM

Lichaamsbeweging sport In deze brochure gebruiken we steeds de term lichaamsbeweging. Dat kan zowel gaan over zeer laagdrempelige activiteiten (bv. de trap nemen) als meer georganiseerde of intensieve bewegingsactiviteiten (bv. sporten). De focus in deze brochure ligt weliswaar niet op sporten maar op het te behalen gezondheidseffect door 30 minuten matig intensief te bewegen. Het voordeel van dergelijke laagdrempelige norm is dat ook personen die niet-actief zijn er gemakkelijk hun dagelijkse leefstijl kunnen op afstemmen. Bij het promoten van lichaamsbeweging wordt vaak als eerste gedacht aan het belang van sporten of intensieve lichaamsbeweging. De oorsprong hiervan is te vinden in het verleden. Tot de midden jaren 90 werd de norm voor lichaamsbeweging bepaald op basis van de minimumnorm voor cardiovasculaire fitheid. Minstens drie keer per week twintig tot dertig minuten trainen aan een hoge intensiteit was toen de boodschap. Het laatste decennium is men echter anders gaan denken over het belang van lichaamsbeweging en wordt er een onderscheid gemaakt tussen (cardiovasculaire) fitheid en gezondheid in het algemeen. Wetenschappelijk onderzoek wees uit dat dagelijks minimum 30 minuten bewegen aan een matige intensiteit gezondheidsvoordelen oplevert. Activiteiten met een matige intensiteit hebben een MET-waarde van 3 tot 6. Activiteiten met lichte intensiteit Activiteiten met matige intensiteit Activiteiten met hoge intensiteit (<3 MET 3 ) (MET 3-6) (MET >6) Beroepen Dagelijkse bezigheden kantoorbediende, vrije beroepen, licht huishoudelijk werk - de meeste huishoudelijke taken: koken, boodschappen doen, afwassen, schoonmaken, tafel dekken, bed opmaken - muziekinstrument bespelen lichte industrie, transport - in de tuin werken - recreatief fietsen, met de fiets naar het werk - trapgebruik, stevig doorwandelen - recreatief joggen landbouw, zware industrie, houthakkers, smeden - competitiesporten - basket, boksen, gevechtsporten, handbal, voetbal, hockey, schaatsen, skiën, wielrennen - lopen, trap oplopen - rustig wandelen - bowling, darts, frisbee, yoga, golf - aerobic, badminton, fietsen, gymnastiek, kano, kayak, zwemmen Tabel 1: Voorbeelden van lichaamsbeweging volgens intensiteit (dit zijn gemiddelde waarnemingen voor volwassenen) 4 3. De MET-waarde ofwel het metabool equivalent is een meeteenheid binnen de fysiologie voor de hoeveelheid energie die een bepaalde fysieke inspanning kost ten opzichte van de hoeveelheid benodigde energie in rust. 4. Een volledig overzicht van bewegingsactiviteiten en hun intensiteit kan u terugvinden in The Compendium of Physical Activities Tracking Guide (2011). LEKKER IN VORM 15

Om de gezondheid positief te beïnvloeden of te behouden kan je je bewegingsgedrag afstemmen op drie normen: De BEWEEGNORM: minstens 30 minuten bewegen aan matig intensiteit, minimaal 5 dagen per week maar liefst alle dagen. Vertaald naar gedrag betekent dit dat ook activiteiten van matige intensiteit zoals stevig wandelen, fietsen, de trap nemen, dansen, tuinieren het ziekterisico verkleinen. Belangrijk is dat deze norm gemakkelijk in te passen is in het dagelijkse leven en op die manier leidt tot een actievere leefstijl. Wandelen en fietsen van, naar of op het werk zijn daar voorbeelden van. Voor mensen die niet graag sporten of niet mogen sporten, is deze norm gemakkelijker haalbaar. De FITNORM OF SPORTNORM: minstens 3 keer per week gedurende 20 tot 30 minuten beweegt aan een hoge intensiteit voldoet ook nog steeds om een gezondheidsbevorderend effect te bereiken. Ook wie dus liever 3 keer per week intensief beweegt (bv. sport) in plaats van dagelijks aan lichaamsbeweging te doen, werkt gezondheidsbevorderend met extra effecten op de cardiovasculaire fitheid. De STAPPENNORM: een volwassene (18-65 jaar) moet dagelijks 10.000 stappen zetten om gezondheidsbevorderend te werken. Een gemiddeld werknemer behaalt ongeveer 6.000 stappen per dag via dagelijkse activiteit. Om aan 10.000 te komen zijn dus 4.000 stappen of 30 minuten extra lichaamsbeweging aangewezen. 6 000 stappen dagelijkse activiteiten 4 000 stappen 30 minuten extra beweging/dag 10 000 stappen minimum hoeveelheid beweging/dag Wie echter een zittend beroep heeft komt zelden boven de 3.000 of 4.000 stappen per dag. Om aan de 10.000 stappen te komen zijn voor hen dus 6.000 stappen extra nodig of 45 minuten extra bewegen per dag. Indien men het stappen wil afwisselen met fietsen, kan dat ook: 10 minuten fietsen komt ongeveer overeen met 1.500 stappen. WEETJE De intensiteit van een activiteit kan je nagaan met volgende formule: Bereken eerst de maximale polsslag door van 220 je leeftijd af te trekken. Meet dan je polsslag tijdens de activiteit. Bij lichaamsbeweging van een matige intensiteit moet de polsslag tussen 55 en 69% van de maximale hartfrequentie liggen. Wie de dagelijkse portie lichaamsbeweging wil verhogen maar ouder is dan 35 jaar en sinds lange tijd weinig beweegt of gezondheidsproblemen heeft, raadpleegt best eerst zijn huisarts. 16 LEKKER IN VORM

Fysieke inactiviteit vs. sedentair gedrag FYSIEKE INACTIVITEIT is een omschrijving die gebruikt wordt wanneer mensen 1 van de 3 bovenstaande beweegnormen niet behalen. Het gaat vaak gepaard met ziekten als overgewicht, osteoporose en diabetes type 2. Dit is ook de reden dat fysieke inactiviteit sinds 2009 als arbeidsrisico wordt beschouwd. Vaak veranderen fysiek inactieven hun gedrag niet omdat ze niet op de hoogte zijn van de gezondheidsrisico s die met het gebrek aan lichaamsbeweging verbonden zijn. Ze kennen evenmin de voordelen en de kostenbesparing die ze zouden realiseren mochten ze hun gedrag aanpassen (Fletcher et al., 2008, Bragg et al., 2009). SEDENTAIR OF ZITTEND GEDRAG daarentegen is gedrag dat getypeerd is door een erg laag energieverbruik (met een MET-waarde van 1-1,5). Een te grote mate van sedentair gedrag kan het evenwicht tussen energie-inname en energieverbruik verstoren en is daarom ongezond (Owen, 2010). Het aantal beroepen waarbij je voornamelijk zittend werk uitoefent, neemt steeds meer toe. Het gaat niet enkel over functies waarbij je werkt met een computer, zoals telefoniste, administratief medewerker, manager of boekhouder. Ook in productieomgevingen neemt het percentage zittende beroepen toe. Machines nemen het werk steeds meer over en een taak beperkt zich veelal tot het bedienen van de machine. De Vlaming brengt op die manier gemiddeld meer dan 8 uur per dag zittend door (Spittaels et al., 2012). Het is dus perfect mogelijk dat iemand de beweegnorm haalt maar toch te veel sedentair gedrag vertoont. Concreet is 31% van de volwassen vrouwen en 43% van de volwassen mannen sedentair, maar toch voldoende matig fysiek actief (Spittaels et al., 2012). Onderstaande grafiek om dit te illustreren. BMI 27 26,5 26 25,5 25 24,5 24 23,5 23 22,5 22 Personen die dagelijks 30 minuten bewegen: toch verschil in BMI door uren tv kijken OVERGEWICHT minder dan 1u TV 1u tot 2,5u TV 2,5u tot 4u TV meer dan 4u TV Figuur 5: Invloed van verschillende mate van sedentair gedrag (in dit geval uren TV-kijken) op BMI bij personen die de beweegnorm halen (Salmon et al. 2000). Wat sedentair gedrag betreft is de aanbeveling dat je het langdurig zitten om de 20 minuten tot het half uur kort onderbreekt, bijvoorbeeld door even recht te staan, een glas water te halen of een bewegingstussendoortje in te lassen: even de armen omhoog strekken of een kleine oefening doen. Enkele voorbeelden zijn te vinden op pagina 41 van deze brochure. LEKKER IN VORM 17

5 STAND VAN ZAKEN Hoe evenwichtig eten uw werknemers? Het toenemend besef dat evenwichtig eten aan de basis ligt van het behoud van een goede gezondheid en een gezond gewicht, heeft ertoe geleid dat steeds meer consumenten de noodzaak zijn beginnen inzien van bewustere omgang met voeding. Uit de Gezondheidsenquête 2008, toegespitst op de leeftijdsgroep tussen 15 en 65 jaar, blijkt dat het gezondheidsgedrag de positieve richting uitgaat in vergelijking met een vorige meting in 2004. Er is echter nog steeds werk aan de winkel. Enkele voorbeelden (Gezondheidsenquête België, 2008). FRUIT DAGELIJKS FRUIT In 2008 geeft 62,3% van de werkende Vlaamse bevolking aan dagelijks fruit te eten. In 2004 was dit slechts 49%. Vrouwen (67,1%) eten vaker dagelijks fruit dan mannen (57,5%). Hoger opgeleiden (65,4%) eten vaker fruit dan lager opgeleiden (56,6%). DAGELIJKS MINIMAAL 2 STUKS FRUIT In 2008 geeft 39,7% van de werkende Vlaamse bevolking aan dat ze dagelijks minimum 2 stuks fruit eten. Vrouwen (44%) eten vaker minimum 2 stuks fruit dan mannen (35,4%). Hoger opgeleiden (43%) eten vaker minimum2 stuks fruit dan lager opgeleiden (33,8%). GROENTEN DAGELIJKS GROENTEN In 2008 geeft 87% van de werkende Vlaamse bevolking aan dat ze dagelijks groente eten. In 2004 was dit 75%. Vrouwen (88,7%) eten vaker groenten dan mannen (85,4%). Hoger opgeleiden (88,5%) eten vaker groenten dan lager opgeleiden (80,7%). Dagelijks minimum 200 gram groenten. In 2008 geeft 75,5% van de werkende Vlaamse bevolking aan dat ze dagelijks minimaal 200 gram groenten eten. Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen. Hoger opgeleiden (75,1%) eten vaker 200 gram groenten per dag dan lager opgeleiden (68,6%). BRUIN BROOD In 2008 geeft 68,2% van de werkende Vlaamse bevolking aan dat ze dagelijks bruin brood eten. In 2004 was dit 58,5%. Vrouwen (71,1%) eten vaker bruin brood dan mannen (65,2%). Hoger opgeleiden (72.4%) eten vaker bruin brood dan lager opgeleiden (60,4%). 18 LEKKER IN VORM

Hoeveel bewegen werknemers? Naast het eetpatroon is ook het beweeggedrag en het sedentair gedrag van de beroepsactieve bevolking in kaart gebracht (Spittaels et al., 2012; Gezondheidsenquête België, 2008). BEWEEGGEDRAG 46% van de Vlaamse beroepsactieve bevolking beweegt minstens 30 minuten per dag matig tot intensief en is dus voldoende actief om daardoor een positieve gezondheidsinvloed te ervaren. In 2004 was dit 41%. Mannen (56%) zijn actiever dan vrouwen (35%). Mensen gaan minder bewegen naarmate ze ouder worden. Het percentage van de bevolking dat minstens 30 minuten per dag matig tot intensief beweegt, neemt bij de mannen gestaag af met de leeftijd. Bij de vrouwen is het percentage al laag op de jonge leeftijd: 47% in de leeftijdsgroep 15-24 jaar. Tussen 25 en 74 jaar blijft het percentage eerder stabiel rond de 35%. Mensen met een hoger opleidingsniveau bewegen meer dan mensen met een lager opleidingsniveau en inkomen. Dit verschil is significant na correctie voor leeftijd en geslacht. Mensen met een gezond gewicht zijn actiever. Uit de voedselconsumptiepeiling (WIV, 2004) blijkt dat het lichaamsgewicht duidelijk geassocieerd is met het bewegingsniveau (Devriese et al., 2006). SEDENTAIR GEDRAG 22% van de Vlaamse bevolking doet uitsluitend sedentaire activiteiten in de vrije tijd. Een groter aandeel vrouwen (24%) vertoont dit sedentair gedrag dan mannen (19%). Een groot aandeel personen zonder diploma of laag opgeleiden vertoont dit sedentair gedrag (43%) dan personen met een diploma hoger onderwijs (14%). Het percentage van de bevolking dat alleen maar sedentaire activiteiten doet, varieert met de leeftijd: minder dan 15% bij de 15-24 jarigen, ongeveer 20% tussen 25 en 64 jaar. De score is het hoogste voor de leeftijdscategorie 45-64 jaar. 70 60 man vrouw 50 40 30 20 10 0 % tijd/dag gespendeerd aan sedentair gedrag % tijd/dag gespendeerd aan lichte fysieke activiteit % tijd/dag gespendeerd aan matige fysieke activiteit Figuur 6: Tijd gespendeerd aan sedentair en fysiek actief gedrag, gespecifieerd per geslacht (Spittaels et al., 2012). LEKKER IN VORM 19

6 HAALBARE GEZONDHEIDS- AANBEVELINGEN OP DE WERKVLOER Heel wat mensen lopen gezondheidsrisico s en worden daarom best gemotiveerd om zich een gezonde leefstijl aan te meten. Aangezien ze meer dan één derde van hun actieve tijd op het werk doorbrengen, is het bijgevolg sterk aan te raden dat evenwichtige voeding en lichaamsbeweging ook op de werkplek gestimuleerd wordt. Dankzij Jobfit-formules kan dit stapsgewijs gebeuren, afgestemd op de werkorganisatie, de bedrijfscultuur en de mogelijkheden en wensen van zowel werknemer en werkgevers. Het gebruiken van beweegcontexten helpt dan weer om een meest geschikte beweegstrategie voor uw bewegingsbeleid te kiezen. Van actieve voedingsdriehoek naar Jobfit-formules Jobfit-formules zijn gebaseerd op de aanbevelingen van de actieve voedingsdriehoek. Ze begeleiden u om voor uw werknemers stapsgewijs een evenwichtig voedingsassortiment samen te stellen, per aanbodtype (dranken, tussendoortjes, koude of warme maaltijden) of per aanbodkanaal (automaten, refter, bedrijfswinkel, ). Per Jobfit-formule kunnen bedrijven steeds vier opeenvolgende stappen doorlopen. Voor elke stap kan u een aangepast assortiment aanbieden. Sommige bedrijven zullen immers al ervaring hebben met de promotie van evenwichtige voeding en kunnen meteen hoger starten op de Jobfit-ladder. Om in een bedrijf een evenwichtig drankenaanbod te implementeren, werden verderop in deze brochure alvast twee Jobfit-formules uitgewerkt. De eerste formule geeft weer hoe een bedrijf tewerk gaat als het gratis water aanbiedt. De tweede formule vertrekt vanuit een situatie waarin geen gratis water ter beschikking gesteld wordt. Op deze Jobfit-formules wordt op pagina 34 tot 37 van deze brochure verder ingegaan. Lichaamsbeweging promoten bij werknemers kan flexibel Nederlands onderzoek (Hildebrandt et al., 2010) heeft geleid tot een aantal gezondheidsaanbevelingen voor staand en zittend werk. Ze kunnen echter doorgaans moeilijk toegepast worden zonder op de werkorganisatie en productiviteit te drukken. Onderstaande richtlijnen bieden een alternatief. HET TAKENPROFIEL: Het takenprofiel van uw werknemers zal bepalen hoe flexibel uw medewerkers op het werk kunnen bewegen. Hebben zij bijvoorbeeld de mogelijkheid om tijdens de middag te gaan lunchwandelen? Zijn ze gebonden aan strikte pauzes? Kunnen ze thuiswerken of hebben ze glijdende uren? Zijn ze voortdurend onderweg of zijn ze gebonden aan hun werkpost? DE BEWEGINGSCONTEXT: Er zijn vier bewegingscontexten waarin u uw werknemers kan motiveren om meer te bewegen: op het werk, van en naar het werk, in de vrije tijd en bewegen in de thuisomgeving. 20 Figuur 7: de 4 beweegcontexten

Thuis Doe-het-zelf-klussen Plas & was Kuisen op muziek Tuinieren... Vrije tijd Spelen met de kinderen Wandelen Dansen Sporten... Actieve verplaatsing Te voet/per fiets: shoppen naar het werk naar de school Op het werk Lunchwandelen Bewegingstussendoortjes Draadloze telefoon Trap nemen... VIGeZ LEKKER IN VORM 21

De ideale doelstelling is dat uw bedrijf werknemers kan motiveren tot meer bewegen in elk van de bewegingscontexten. In de specifieke context van uw bedrijfsomgeving en de takenprofielen zullen één of meer contexten meer implementeermogelijkheden bieden. Medewerkers tot lichaamsbeweging motiveren op de werkplek en hen motiveren om de verplaatsing van en naar het werk aan te grijpen om gezond te bewegen, is een prioriteit aangezien ze meer dan één derde van hun tijd op het werk doorbrengen met relatieve bewegingsvrijheid. Wanneer het promoten van actief bewegen van en naar het werk en op het werk onmogelijk is, kan de focus voor het beleid liggen op bewegingspromotie in de vrije tijd en thuis. Om uw eigen werknemers te kunnen situeren, werden 5 algemene profielen opgemaakt in relatie tot bewegingsvrijheid op het werk. Takenprofiel zonder flexibiliteit Zittend werk zonder flexibiliteit: zittend werk met weinig of geen mogelijkheid om tijdens de uitvoering van de taken te stappen Staand werk zonder flexibiliteit: staand werk met weinig of geen mogelijkheid om tijdens de uitvoering van de taken te stappen Actief werk: werk dat inherent is aan regelmatig fysieke belasting Prioritaire focus Ten eerste: flexibiliteit indien mogelijk verhogen om focus te kunnen verbreden Indien niet mogelijk, focus: Actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis Ten eerste: flexibiliteit indien mogelijk verhogen om focus te kunnen verbreden Indien niet mogelijk, focus: Actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis Focus: actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis Takenprofiel met flexibiliteit Zittend werk met flexibiliteit: zittend werk met mogelijkheid om tijdens de uitvoering van de taken te stappen Staand werk met flexibiliteit: staand werk met mogelijkheid om tijdens de uitvoering van de taken te stappen Prioritaire focus Focus: op het werk, actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis Focus: op het werk, actieve verplaatsing, vrije tijd, thuis Figuur 7: De 5 algemene takenprofielen in relatie tot bewegingsvrijheid op het werk. 22 LEKKER IN VORM

WEETJES In 50 jaar tijd is het aantal actieve jobs met voldoende lichaamsbeweging gehalveerd (Church et al., 2011). Gemiddeld wonen mensen 18,8 km van het werk. Van diegene die op minder dan 5 km van het werk wonen, neemt ongeveer de helft de auto en slechts 32% de fiets. 11% komt te voet. 5 Meer dan de helft van al onze verplaatsingen gaat over een afstand van 5 km of minder. Perfect met de fiets te doen dus. Volgens berekening van het KMI regent het in België slechts 6% van de tijd. Meestal kan je dus droog naar het werk fietsen 6. Voor de langere afstanden is een combinatie tussen de fiets en het openbaar vervoer een goed alternatief. In de stad is de fiets op een afstand tot 5 km tot 30% sneller dan de auto. Bovendien vermijd je parkeerproblemen. Vanwege de koude start is een auto extra vervuilend. De perceptie van een afstand te voet of met de fiets is belangrijk. Voor de ene persoon is dagelijks 15 km fietsen geen probleem, voor de andere is dat al een te grote afstand. 5. http://www.mobielvlaanderen.be/pdf/ovg03/ovg03-b4.pdf 6. www.buienradar.be LEKKER IN VORM 23

7 EEN GEZONDHEIDSBELEID IN DE PRAKTIJK BRENGEN Gezondheid wordt bepaald door een combinatie van 4 factoren (Lalonde, 1974): 1. door biologische of erfelijke factoren, 2. door de sociale en fysieke leef- en werkomgeving, 3. door leefgewoonten, 4. de kwaliteit van (zorg)voorzieningen. Op de biologische na, zijn al deze factoren beïnvloedbaar. En aangezien in een werksituatie zowel de werkomgeving als leefgewoonten een rol spelen, delen zowel het bedrijf als de werknemers daarvoor best de verantwoordelijkheid. Making the healthy choice the easy choice!. Een gezondheidsbeleid introduceren op het werk is meer dan alleen een saladbar voorzien in het bedrijfsrestaurant of lunchwandelingen organiseren. Een doordacht gezondheidsbeleid zorgt ervoor dat evenwichtige voeding en lichaamsbeweging vanzelfsprekend wordt. U bereikt daarbij het beste effect als uw gezondheidsbeleid zowel interventies bevat die gericht zijn naar de werknemers als naar de werkomgeving. HOU REKENING MET DEZE 3 PIJLERS 1. VOORSCHRIFTEN: Het maken en hanteren van voorschriften of afspraken omtrent evenwichtige voeding en lichaamsbeweging. 2. VOORLICHTING: Het sensibiliseren en motiveren van de werknemers om evenwichtig te eten en voldoende te bewegen. 3. VOORZIENING: Het zorgen voor een evenwichtig en gevarieerd voedings- en bewegingsaanbod. 24 LEKKER IN VORM

Het meest effectieve is om de 3 pijlers van het gezondheidsbeleid tegelijk te bespelen. Twee voorbeelden om dit te verduidelijken: Als u bij uw werknemers een toename van de fruitconsumptie op het werk wil realiseren: Stelt u bedrijfsrichtlijnen op die fruitconsumptie promoten. Denk hierbij aan afspraken en procedures voor aankoop, bewaring van het fruit alsook bijhorende taakverdeling. (VOORSCHRIFTEN) Hangt u affiches boven de fruitmand met een ludieke slogan die verwijst naar de aanbeveling. En maak bekend dat het bedrijf (gratis) fruitmanden voorziet. (VOORLICHTING) Zorgt u dat er (gratis) fruitmanden beschikbaar zijn voor alle werknemers. Concreet houdt dit in dat ze beschikbaar zijn op verschillende locaties en tijdstippen (rekening houdend met shiftwerkers). (VOORZIENING) Als u het fietsgebruik van en naar het werk wilt promoten: Bepaalt u een fietsvergoeding, zelfs hoger dan afgesproken is in de CAO en ontmoedigt u gebruik van bedrijfswagens. (VOORSCHRIFTEN) Organiseert u een fietsworkshop waar ingegaan wordt op aspecten als: de basisvaardigheden van fietsen, verkeersvoorlichting, pechverhelping. (VOORLICHTING) Zorgt u voor veilige en verlichte fietsstallingen en bedrijfsfietsen voor werknemers die zelf geen fiets hebben. (VOORZIENING) LEKKER IN VORM 25

Het stappenplan op www.jobfit.be kan helpen bij het uitstippelen van een beleid en een kwalitatieve invulling van elk van de 3 pijlers. EEN GEZONDHEIDSBELEID IN 7 STAPPEN Stap 1 Creëer een draagvlak voor gezonde leefgewoonten. Stap 2 Hoe pakt u het aan? Organiseer een overlegstructuur en de communicatie. Stap 3 Wat is het belang? Breng de stand van zaken van het beleid in kaart, de mogelijkheden van het bedrijf, de behoeften van de werknemers. Stap 4 Wat moet er gebeuren? Ontwikkel een actieplan. Stap 5 Actie! Voer het uit. Stap 6 Zijn de doelstellingen bereikt? De evaluatie van het beleid. Stap 7 Eén actie is nog geen gezondheidsbeleid. Daarvoor zijn aanpassingen nodig en moet het beleid verankerd worden. 26 LEKKER IN VORM

In deze brochure hebben we vooral oog voor de actiefase. We gaan ervan uit dat bedrijven overtuigd zijn van de aandacht voor gezonde voeding en lichaamsbeweging op de werkvloer en actie willen ondernemen om een gezonde leefstijl te promoten. Vooraleer met de actie van start te gaan is het echter belangrijk ervoor te zorgen dat deze acties op een planmatige wijze tot stand komen. ENKELE EIGENSCHAPPEN WAARAAN EEN ACTIE BEST VOLDOET OM SUCCESVOL TE ZIJN Hoe groter het gemeten relatief voordeel dat werknemers kunnen ervaren, hoe sneller ze zich zullen aanpassen aan nieuwe (gezonde) gewoonten. Een trigger aanbieden kan hierbij helpen bv. De eerste 25 inschrijvers hebben recht op een gratis betrouwbare stappenteller van 10.000 stappen. Een gezonde leefstijl opleggen is uit den boze. Suggereer daarentegen dat het een goed idee zou zijn om hieraan deel te nemen en lok daardoor een eigen keuze uit. Begrippen als gemakkelijk en goedkoop slaan niet aan. Tracht ze dan ook te vermijden in de communicatie. Hoe groter de mate waarin gewenst gedrag kan getest worden, hoe lager de onzekerheid bij diegenen die een deelname overwegen en hoe meer mensen het zullen proberen. Workshops zijn daarom een goed idee. Als werknemers vb. in een kookworkshop zien dat gezond koken niet echt moeilijk is, kunnen ervaren dat het lekker is en dat het geen extra tijd vergt, zijn weer een paar hindernissen weggewerkt. Toch wordt een workshop altijd best voorafgegaan worden door een zekere mate van voorlichting, zodat de deelnemers de workshop en het uiteindelijke doel kunnen linken. LEKKER IN VORM 27

VOORSCHRIFTEN: creëer een beleidskader Een beleidskader voor gezond gedrag op de werkvloer is een grote hulp om werknemers te motiveren tot gezond gedrag. Ook de controle op naleving van deze afspraken behoort tot deze strategie. De federale overheid heeft, in het kader van de welzijnswetgeving, aspecten van voeding en lichaamsbeweging op het werk in regels vastgelegd. Denk bijvoorbeeld aan de HACCP-richtlijnen in het kader van voedselveiligheid; voorschriften omtrent watervoorziening en voorschiften over hef- en tiltechnieken. Als werkgever kunt u deze gezondheidsbeschermende maatregelen verder uitbreiden met maatregelen en afspraken die gezond gedrag bevorderen en belonen. Maak afspraken rond het budget, de aankoop, het gebruik en het onderhoud van voedings- en bewegingsbevorderende investeringen. Duidelijke afspraken over reiniging, onderhoud en verfraaiing van bijvoorbeeld fietsstallingen, douches en kleedkamers, frigo s en microgolfovens zijn hier een voorbeeld van. Het online analyse-instrument Om dit beleidskader te ontwikkelen en te optimaliseren is het van belang om een stand van zaken van het huidige beleid op te maken en te monitoren. Hiervoor is een online analyse-instrument ontwikkeld. Na het invullen krijgt u een totaalscore en deelscores toegestuurd, met daaraan gekoppeld een prioriteitenlijst voor verdere gezondheidsacties. Het instrument is terug te vinden op www.jobfit.be. Fiscale aftrekbaarheid FRUIT De werknemers fruit aanbieden is een bijzonder goed idee. U kan bijvoorbeeld op verschillende plekken een fruitmand plaatsen waar uw werknemers gratis en bij wijze van extralegaal voordeel in kunnen graaien. De kosten die verbonden zijn aan deze fruitbedeling, zijn volledig aftrekbaar als beroepskosten. Voor de fiscus is fruit dat door de werkgever gratis wordt aangeboden een vrijgesteld sociaal voordeel voor de werknemer. Als voorwaarde geldt wel dat het fruit dient om tijdens de werkuren en op de plaats van tewerkstelling opgegeten te worden. Als u grote hoeveelheden fruit aanbiedt, met de bedoeling dat werknemers dat thuis of in familieverband consumeren, telt deze vrijstelling niet. Ook de RSZ beschouwt het gratis aanbieden van fruit als gezond tussendoortje niet als loon. Als werkgever kent u dit voordeel immers deels toe uit eigenbelang. Op de tegenwaarde van dit voordeel zijn bijgevolg geen sociale zekerheidsbijdragen verschuldigd (Circulaire 2012). FIETS Fietsvergoedingen zijn voor inkomstenjaar 2013 belastingvrij als ze niet hoger liggen dan 0,22 euro per kilometer. U kan overwegen om belastingvrij een bedrijfsfiets ter beschikking te stellen. Elektrische fietsen kunnen interessant zijn om de inactieve werknemers toch te overtuigen om met de fiets naar het werk te komen. De fietsbare woon-werk afstand wordt met elektrische fietsen ook groter. De aankoop van een bedrijfsfiets en bijhorende fietskledij mag voor 120% in de kosten worden gebracht. Dit geldt ook voor de kosten voor de inrichting van een fietsenstalling, kleedruimtes en sanitair die ter beschikking gesteld worden aan werknemers die met de fiets naar het werk komen. De investering zelf kan worden afgeschreven op 3 tot 5 jaar. Voor de werknemer is met de privéfiets naar het werk komen, fiscaal voordelig. Bovenop de fietsvergoeding die hij ontvangt, mag hij ook zijn werkelijke fietsonkosten, zoals de afschrijving en het onderhoud van de fiets, parkingkosten etc. als fiscaal aftrekbare beroepskosten aangeven op zijn belastingaangifte. Over fietskledij die hij ook privé kan gebruiken, bestaat betwisting: om commotie met de fiscus te vermijden, geeft u die dus best niet aan als beroepskost. Stapvergoedingen zijn op dit moment nog niet fiscaal aftrekbaar. Dat mag u er als werkgever echter niet van weerhouden ze toch op eigen initiatief toe te passen. 28 LEKKER IN VORM