Leuk dat jullie meedoen aan de Grote Wetenschapsdag 2017! Dit jaar maakt je groep in experimenten, spellen en opdrachten kennis met de wereld van schimmels. Ze leren hoe schimmels groeien, hoe je verschillende soorten schimmels kan herkennen en wat schimmels allemaal kunnen. Programma De Grote Wetenschapsdag 2017 bestaat uit een voorbereidende activiteit en vier activiteiten voor de dag zelf. Je kan het beste van te voren twee of drie activiteiten uitkiezen die bij jouw groep passen. Doe in elk geval de voorbereiding en activiteit 1, dan heeft je groep daarna de basiskennis die nodig is voor de rest. Het maakt niet uit in welke volgorde je activiteit 2, 3 en 4 doet, en of je alles op de woensdag doet. Je kan ook later doorgaan. Voorbereiding: Schimmels kweken 1 week voordat je de activiteiten van de GWD gaat doen. Grote Wetenschapsdag 2017 Op woensdag 27 september 2017 Activiteit 1: Maak kennis met schimmels - Introductievideo van schimmel-onderzoeker Jan Dijksterhuis - Hoe ging het schimmels kweken? - Schimmelspelen Activiteit 2: Bouw je eigen schimmel Ontwerp je eigen schimmel en geef m een paspoort. Activiteit 3: Schimmeltikken Een buitenspel: elk fruit heeft zijn eigen schimmel. Maar schimmels, pas op voor de E-nummers! Activiteit 4: Schimmelopdrachten Verdiep je in bijzondere schimmels in de wereld om je heen. Wist je dat je ook een jurk kan maken van schimmels?
Voorbereiding - Vanaf woensdag 20 september 2017 Schimmels kweken In het Grote Wetenschapsdag-pakket dat je hebt ontvangen vind je twee bakjes met een laag erin en een deksel er op. Het zijn petrischaaltjes met een voedingsbodem erin. Schimmelonderzoekers gebruiken deze petrischalen ook in hun laboratoria. Schimmels groeien graag op de voedingsbodem. Als voorbereiding op de Grote Wetenschapsdag 2017 ga je met je groep een experiment doen met de voedingsbodems: hoeveel schimmels van welke soort kunnen jullie vangen in een kwartier? Wat gaan we doen? Activeer eerst de voorkennis van je groep, bijvoorbeeld door een kort gesprek over schimmels. Waar kom je schimmels tegen? En waar kunnen ze allemaal op groeien? Leg daarna aan je groep uit dat overal in de lucht om je heen schimmelsporen ronddwarrelen. Schimmelsporen kan je vergelijken met de zaadjes van een plant: een schimmel laat ze los in de lucht of in het water. Als een spore een goed plekje vindt om verder te groeien, valt ie daar neer en kan de spore uitgroeien tot een schimmelkolonie. Op de ene plek dwarrelen meer schimmelsporen rond dan op de andere plek. Ook de soort sporen die ronddwarrelen verschilt per plek. Jullie gaan in een kort schimmelonderzoek samen ontdekken hoe het met de sporen om jullie heen zit.
Het onderzoek 1. Kies samen twee verschillende plekken om schimmels te vangen. Gaan jullie de petrischalen buiten of binnen neerzetten? Op de kast, in de vensterbank, onder een boom of nog ergens anders? Wat vinden jullie een interessante vergelijking? Het is aan jullie! 2. Bespreek daarna kort de verwachtingen van de leerlingen. Wat denken ze dat er gaat gebeuren? Op welke voedingsbodem zullen meer schimmels verschijnen? En waarom juist daar? Schrijf de verwachtingen op zodat je ze later terug kan zien. 3. Zet de petrischalen zonder deksel tegelijkertijd neer op de twee plekken. Zet een timer op 15 minuten. 4. Doe na 15 minuten de deksels weer op de schalen. Plak ze met twee plakbandjes aan de voedingsbodems, zodat ze niet meer open kunnen. 5. Kies nu een plek uit waar jullie de schalen neer gaan zetten, bijvoorbeeld in de vensterbank. Leg de schalen op z n kop neer; zo zorg je ervoor dat de deksels niet beslaan. Let op: plak de schaal niet helemaal dicht. Schimmels zijn levende wezens en hebben zuurstof nodig om te ademen.
6. Bekijk de schimmels elke dag, tot aan de Grote Wetenschapsdag. Leg er een papier of een schrift bij voor (aan)tekeningen. Het is ook leuk om elke dag een foto te maken van het groeiproces van de schimmels. Gebruik eventueel een loep of een microscoop om details te zien. Wat zie je? Wat is veranderd sinds gister? Wat is hetzelfde gebleven? Wat valt op? Jullie bespreken de uitkomsten op de Grote Wetenschapsdag. Belangrijk: veiligheidsinstructies Zorg ervoor dat het bakje dicht blijft. Soms dwarrelen er schimmels in de lucht die gevaarlijk zijn als ze groter zijn gegroeid. En ben je klaar met het experiment? Gooi de voedingsbodems dan weg in een goed afgesloten plastic zak.
Activiteit 1 Maak kennis met schimmels - Video van schimmelonderzoeker Jan Dijksterhuis Introduceer het thema van de Grote Wetenschapsdag door met de klas naar de GWD-video over schimmels te kijken. Je vindt de video op onze website (). In de video zien jullie Jan Dijksterhuis. Hij is onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. Daar doet hij onderzoek naar schimmels. - Hoe ging het schimmelkweken? Bekijk daarna de schimmels die jullie hebben gekweekt met de hele klas. Bekijk ook de foto s/tekeningen en beschrijvingen die je leerlingen elke dag hebben gemaakt. Is er gebeurd wat jullie verwacht hadden? Hoe is de schimmel gegroeid? Hoe snel ging het? Zie je verschillen tussen de schimmels op de twee voedingsbodems? Waar zou dat door kunnen komen? Kan je onderdelen onderscheiden? Welke onderdelen heeft de schimmel? Grote Wetenschapsdag-Fotowedstrijd Maak een foto van je groep en jullie schimmels, en stuur m uiterlijk woensdag 4 oktober 2017 naar grotewetenschapsdag@uu.nl. De drie groepen met de mooiste, leukste of gekste schimmelfoto winnen een echte microscoop voor in de klas! - Schimmelspelen In het Grote Wetenschapsdag-pakket vind je een spel schimmelkaarten. Met deze schimmelkaarten kan je drie verschillende spellen spelen. De spelregels staan op de poster in het doosje. Kies zelf welk spel jou het leukst lijkt. Tips 1: Kopieer zo nodig de poster en/of de schimmelkaarten, zodat je genoeg hebt voor jouw groep.
Tip 2: Als je dat wilt kan je de spellen zelf wat makkelijker of moeilijker maken. Bijvoorbeeld door af te spreken dat je hints mag geven (makkelijker), of dat leerlingen alleen maar vaktermen mogen gebruiken bij het beschrijven van de schimmels, zoals spore en sporangium (moeilijker). Van de Schimmelspelen leren jouw leerlingen Goed kijken Vragen stellen Hoe een schimmel eruit ziet onder de microscoop Schimmels benoemen Wat schimmels allemaal kunnen Duidelijke beschrijvingen geven (Speel een schimmel) Gedetailleerd tekenen (Schimmel-pictionary)
Activiteit 2 - Bouw je eigen schimmel Ontwerp je eigen schimmel en geef m een paspoort! In de voorbereiding en in activiteit 1 hebben je leerlingen meer geleerd over hoe schimmels eruit zien en hoe ze zijn opgebouwd. In deze activiteit gaan ze zelf een schimmel ontwerpen. Laat je groep eerst nadenken wat voor schimmel ze willen bouwen. Bijvoorbeeld een schimmel die ze kennen van het schimmelkaartspel, een schimmel van een afbeelding op internet of een nieuwe, zelf bedachte schimmel. Ze kunnen hiervoor knutselmaterialen gebruiken, bijvoorbeeld: - Chenilledraad (schimmeldraden) - Kralen (vruchtlichaampjes, sporen) - Touwtjes (schimmeldraden) - Gekleurd karton Als je dat niet bij de hand hebt kunnen je leerlingen de schimmel tekenen. Ook schimmelonderzoeker Jan Dijksterhuis (uit de introductievideo) ontwierp zijn eigen schimmels. Hiernaast zie je het resultaat. Nieuwe schimmel klaar? Laat je leerlingen dan een paspoort invullen. Hoe heet de schimmel? Waar houdt de schimmel van? En wat doet de nieuwe schimmel allemaal? Een paspoort-kopieerblad vind je in deze handleiding. Je kan het paspoort ook downloaden op onze website.
Activiteit 3 Schimmel-en-fruit-spel Een tikspel: elk fruit heeft zijn eigen schimmel. Maar schimmels, pas op voor de E-nummers! Achtergrond Sporen van schimmels dwarrelen overal om ons heen in de lucht. Mensen worden daar niet zo gauw ziek van, maar planten en fruit wel. Als schimmels op fruit groeien bederft het. Maar een schimmel die op de ene soort fruit groeit, groeit niet altijd ook op de andere. Met andere woorden: elke schimmel heeft zijn eigen fruitsoorten. Op de fruitschaal kan het daarom zijn dat de appels beschimmelen maar de sinaasappels niet. E-nummers zijn stoffen die voedsel tegen schimmels kunnen beschermen, doordat ze de schimmel uitputten. Wat gaan we doen? Jullie gaan buiten of in de gymzaal een tikspel spelen. Met het spel spelen jullie na hoe schimmels het fruit besmetten, en hoe E- nummers daar tegen kunnen helpen. De spelregels staan op de volgende bladzijde van deze handleiding.
Spelregels Doel van het spel Schimmels: Fruit: E-nummers: Tik al het fruit af Word niet getikt door de schimmels Bescherm het fruit, verzwak de schimmels Ondertussen leren je leerlingen meer over voedselbesmetting door schimmels. Voorbereiding Ga naar buiten of naar de gymzaal Wijs een spelleider aan of neem zelf deze rol Deel de rollenkaartjes (gedekt!) uit Spreek af hoe lang jullie het spel gaan spelen. Wijs een plek aan waar straks afgetikte leerlingen en de E-nummers gaan staan. Het spel Tikken De leerlingen gaan tikkertje spelen: de schimmels zijn de tikkers. Elke schimmel kan alleen fruit aftikken dat op zijn/haar kaartje staat. Als de schimmel een andere vrucht aftikt, kan het fruit gewoon doorlopen. Als een vrucht afgetikt is, controleert hij/zij of hij/zij is afgetikt door de juiste schimmel. Zo ja, levert de vrucht het fruitkaartje in bij de spelleider en gaat hij/zij aan de kant staan, in de volgorde waarin ze getikt zijn. E-nummers Zodra er 5 vruchten getikt zijn, krijgt de eerst afgetikte vrucht weer een fruitkaartje en mag hij/zij samen met een E-nummer het spel terug ingaan. Het kan zijn dat dit kind even moet wachten tot er een E-nummer vrij is. Het E-nummer beschermt de vrucht. Het tweetal houdt elkaar vast en gaat de schimmels die bij het fruit horen aftikken. De andere schimmels zijn immuun voor deze combinatie. Ondertussen gaat het spel gewoon door.
Als een schimmel wordt afgetikt door een E-nummer, gaat de schimmel naar de kant en blijft daar 2 minuten op en neer springen om uitgeput te raken. Het E-nummer gaat na het aftikken van de schimmel weer naar de kant. Het fruit blijft in het spel maar is niet meer beschermd en kan dus afgetikt worden. Het E-nummer komt pas weer in actie zodra er vijf of meer vruchten afgetikt zijn. Er kunnen meerdere E-nummers tegelijk in het spel zijn. Einde van het spel Het spel is klaar als de tijd die jullie hebben afgesproken voorbij is. Het spel stopt ook als alle schimmels er tegelijk uit zijn. Varianten Je kunt het spel versnellen door bijvoorbeeld elk stuk fruit maar 1 keer terug het spel in laten gaan de E-nummers met meerdere fruitkinderen tegelijk het spel in laten gaan, als een sliert kinderen de E-nummers meteen aan het begin inzetten (gekoppeld aan 1 of meer fruitkinderen)
Activiteit 4: Schimmelopdrachten verdieping, verbreding Verdiep je in bijzondere schimmels in de wereld om je heen. Wist je dat je ook een jurk kan maken van schimmels? Voorbereiding In het Grote Wetenschapsdag-pakket heb je vier opdrachten op grote kaarten gekregen. Op elke kaart staan vragen en opdrachten waarmee de kinderen daarna zelf aan de slag gaan. Het is handig om zelf vooraf de kaarten even door te lezen, en te bedenken hoe je dit onderdeel wil uitvoeren. Hieronder staat een kort overzicht. Titel Inhoud Groep Eetbare schimmels Een proefje om de sporen van een champignon te vangen en te bekijken. 5-8 De E-nummers tegen de schimmels Een schimmeljurk Johanna Westerdijk (schimmelonderzoekster, eerste vrouwelijke professor van Nederland) Een debat tussen de superbroodbakkers (die E- nummers willen toevoegen) en de biologische eters die daartegen zijn Bedenken welk product ze willen maken van schimmels en daarvoor een ontwerp maken Een interview met Johanna Westerdijk houden/schrijven en/of fantaseren over wat er in hun eigen onderzoeksinstituut zou gebeuren 7/8 6-8 5-8
Hoe ga je het aanpakken? Je kunt de opdrachten op verschillende manieren inzetten. Verdeel de klas in groepjes en laat de groepjes aan verschillende of dezelfde onderwerpen werken. Of kies ervoor om één van de onderwerpen met de hele klas te doen. Ben je op zoek naar verrijking voor een aantal kinderen naast het reguliere onderwijs, dan kun je ook alleen dit groepje aan één of meerdere onderwerpen laten werken (evt. buiten de klas).
Veel plezier! We wensen jullie veel plezier met de Grote Wetenschapsdag 2017. Laat je ons weten wat jullie er van vonden? Vul de evaluatie in op https://fd8.formdesk.com/universiteitutrecht/gwd2017 En vergeet vooral niet uiterlijk woensdag 4 oktober 2017 een foto van je klas met de schimmels op te sturen naar grotewetenschapsdag@uu.nl, wie weet winnen jullie een microscoop! Colofon De Grote Wetenschapsdag 2017 werd georganiseerd door: Het Wetenschapsknooppunt en de Kenniscentrum Talentontwikkeling Wetenschap & Techniek van de Universiteit Utrecht Het Westerdijk Instituut voor schimmelonderzoek De Grote Wetenschapsdag 2017 is ook onderdeel van de Week van de Biologie van het Nederlands Instituut voor Biologie (NIBI). Ontwerpteam: Lieke Dekker, Monica Wijers, Esther Slot, Vincent Jonker en Maarten Reichwein Wetenschappelijke ondersteuning: dr. Jan Dijksterhuis Video: Kitty Beem Website: Jacqueline Collewijn Contact: grotewetenschapsdag@uu.nl /