Ins$tuut voor toegepaste Neurowetenschappen Is het gelukt? Lezing Katwijk Dr. Ben van Cranenburgh Mei 2017 Hersenen: zo complex! Geen belangenverstrengeling Hersenstam Kleine hersenen Grote hersenen - Binnenbrein - Buitenbrein Hoe pakken we Het aan? Phrenologie = Knobbelleer Gegevens verzamelen, Onderzoek Wat is de oorzaak van het probleem?
HemisfeerspecialisaAe Detail vs geheel Voorbeeld rechterhemisfeer laesie linkerhemisfeer laesie Een rechterhemisfeer pa$ënt ziet de wereld anders dan een linkerhemisfeer pa$ënt De eerste PET-scans (Ingvar 1987) Spreken: li hemisfeer Spreken: re hemisfeer Stillezen Hardop lezen NB: Alleen cortex! Neuraal Ensemble
Over de diversiteit van stoornissen Waarvoor dienen onze hersenen? Beweging en ac$e Waarnemen en begrijpen Wakker zijn en oplesen Onthouden Gevoelens, emo$es Denken, cogni$e Man in tuin: CVA rechts Verlamd = parese Meestal halfzijdig (hemiparese) Gelaat arm been Accent kan verschillen Kenmerkende manier van lopen Man in tuin: CVA links
Geen gevoel = anesthesie Verminderd of opgeheven Tast, pijn, temperatuur, houdings-, bewegingszin Accent kan verschillen Ongelukjes en onhandigheid Kijken als compensa$e, bv in keuken, bij lopen Geen gezichten herkennen = prosopagnosie Gezichten zijn vreemd, niet vertrouwd Misverstanden: niet groeten Angst voor familiefeestjes, supermarkt of wijkcentrum Compensa$e via - opvallende visuele kenmerken, bv bril - stemgeluid Halfzijdig blind = hemi-anopsie Zelfde zijde van beide ogen valt weg Je ziet dus maar de hel[ Alles waar je naar kijkt is gehalveerd Prikkels van één zijde te laat opmerken Schrikken, ongelukjes Geen geluiden herkennen = audi$eve agnosie Er zijn heel veel geluiden om ons heen die we gewoon kunnen thuisbrengen: autobus, voetstappen, WC-doortrekken Dagelijkse geluiden zijn niet vertrouwd meer Misverstanden en angst Ongelukken in verkeer (fietsbel, autobus)
Niet kunnen spreken = expressieve afasie Gedachte niet in woorden om kunnen zesen Vergelijkbaar met Nederlander in Portugal: kan niet Portugees praten Pa$ënt is dus niet dom Begrijpt veel: volgt gesprek, TV, leest krant Communica$e via JA-NEE vragen Ruimtelijke desorienta$e We kennen de wereld om ons heen Die zit in ons hoofd Thuis vinden we snel het steelpannetje of de WC-rol Bij stoornis: de weg kwijt zijn, angst om naar buiten te gaan Compensa$e: straatnamen, details onthouden Niet begrijpen = recep$eve afasie Hee[ moeite met taalbegrip Vergelijkbaar met Nederlander in Portugal: begrijpt Portugees niet Begrijpt bv. instruc$es niet, maar kan wel nadoen Kan gesprekken, TV niet volgen Begrijpt plaatjes, stomme film Lichaamsschema Al onze lichaamsdelen zisen als een soort plasegrond in de hersenen Bij hersenbeschadiging kan je vervreemden van een eigen lichaamsdeel: het zit niet meer in je hersenen Verkeerde afme$ngen Problemen met aankleden, naar voorwerpen reiken
Problemen met systema$sch handelen = execu$eve func$estoornissen Chaos in het hoofd, steeds maar vergeten waar je mee bezig bent, niet goed kunnen plannen Problemen om zaken goed te regelen: - uitje met de kleinkinderen - runnen van de winkel - maal$jd bereiden voor familiefeest Ontremd gedrag Moeite gedrag te beteugelen, bijvoorbeeld: - steeds maar aan het woord op feestje - te persoonlijk bij onbekenden - snel boos, vloeken als iets even niet gaat - fysiek geweld - seksueel, bv handtastelijk, masturberen Is er inzicht in eigen gedrag? Prikkels wegnemen of leren beteugelen? Stuurloosheid = ataxie Lopen als een dronkaard Naast/voorbij de dingen grijpen Vele dagelijkse handelingen bemoeilijkt Moeilijke woorden niet kunnen zeggen Soms ook veranderingen van gedrag (ontremming) en denken. Emo$oneel vervlakt/apathie Pt. had vroeger een gevoelige snaar, bv. dieren, auto s, muziek. Dat is nu weg. Is pt. wel goed wakker? Medicijnen? Zoek naar resterende gevoelige snaren, bv. paarden, MG, slagwerk
De vertrouwdheid is weg Geen ziekte inzicht Waarnemingen kunnen een emo$onele lading hebben, bv. mooie muziek, uitzicht, mooie man/vrouw Vertrouwdheid is een heel primaire emo$e: in een omgeving die we kennen voelen we ons thuis Hierbij speelt het emo$onele brein, het binnenbrein een belangrijke rol Filmpje Wij beseffen wat we wel en niet kunnen en kunnen nadenken over ons eigen gedrag: dat is een hersenfunc$e die beschadigd kan raken Bijv. pa$ent met linkszijdige hemiparese stapt op bromfiets Omdat pt niet inziet wat het probleem is, is hij ook niet gemo$veerd om te oefenen Inzicht bijbrengen? Bijv. uitleg, video-opnames etc. Aandachtstoornissen Neglect = halfzijdige aandachtstoornis Aandacht volhouden: vrachtautochauffeur Aandacht richten: studieboek, leraar Aandacht verdelen: koken met kleine kinderen Aandacht verschuiven: in verkeer: van passeren naar afslag Aandacht is al$jd wel op een of andere manier gestoord na hersenbeschadiging Niet lesen op/opmerken van dingen aan één zijde (vaak links) Arm niet in mouwgat Vork op ontbijsafel Verdwalen bij wandeling Geluiden van één zijde; verkeer, gesprek Linkerarm niet gebruiken
Alles vergeten = amnesie Wat je belee[ moet je kunnen inprenten, vasthouden en oproepen Als je niet oplet (aandachtstoornis of veel afleiding) prent je niet in Bij sommige aandoeningen kunnen de hersenen niets vasthouden Soms is vooral het oproepen geblokkeerd, bijv. na een verkeershersentrauma Doven Luisteren naar gebarentaal Temporale + occipitale cortex Horenden Luisteren naar gebarentaal Occipitale cortex Spreken Luisteren naar gesproken taal Temporale cortex PAUZE Wat zien we aan deze scans? Meerdere gebieden, in beide hemisferen, dragen bij Bij doven wordt de gehoorschors ingezet Blijkbaar zijn ingrijpende verschuivingen mogelijk Goed om te weten wat mogelijk is!
Plasticiteit: neurale reorganisatie Gezonde beweegt hand CVA-pa$ënt na herstel Herstel impliceert inzet van meer hersengebieden! Neurale reorganisatie: verplaatsing taalgebieden naar andere hemisfeer NR 133 Wat is belangrijk voor herstel? Ac$ef oefenen: neem iets wat je graag wilt en leuk vindt S$mula$e: vermijd saaiheid, zorg dat er iets te beleven valt, begeef je onder de mensen Compensa$e: er zijn al$jd andere manieren om iets voor elkaar te krijgen, bv andere arm, kijken naar gevoelloze voet, agenda of mobieltje gebruiken Omgevingsaanpassing: aangepaste woning, scootmobiel, trapli[ etc. NR 27
Ons brein wordt voortdurend vertimmerd