Managementsamenvatting schrijver: Pieter De Vocht promotor: Luc Buelens academiejaar: 2016-2017 opleiding: Master Productdesign 1
Project Equal Kansarmen op een aangepaste manier informeren over rechten en hulpdiensten Project Equal is de naam van het afgelegde proces tijdens het academiejaar 2016-2017. Dat proces staat beschreven in een scriptie. Dit document is ontstaan uit die scriptie en is een beknopte en referentieloze versie ervan. Deze managementsamenvatting is geschreven om als lezer op een snelle manier te kunnen vatten welke elementen in de scriptie beschreven worden. 2
Probleemstelling en onderzoeksvraag Er is gekozen om een jaar te werken rond het armoedeprobleem. Een aanzienlijk deel van dat jaar is de tijd genomen om dat probleem te ontleden en te begrijpen. Pas daarna is van dat brede armoedeprobleem een deelprobleem genomen. Armoede is een zeer breed probleem dat zowat ieder aspect van het leven aanraakt. Mensen die in armoede leven, ondervinden door hun situatie onder meer problemen op het vlak van wonen, lichamelijke en psychische gezondheid of werk. Ook kan armoede niet slechts worden gezien als een geldprobleem omdat het ook te maken heeft met sociale uitsluiting. Wereldwijd leven wel meer dan 2,2 miljard mensen in armoede. Ook in Vlaanderen leeft meer dan 10% van de bevolking met een risico op armoede en voor bepaalde mensen ligt dat hoger. Factoren die een belangrijke rol spelen bij dat risico zijn bijvoorbeeld de werkzaamheidsgraad van het gezin, de opleidingsgraad, het hebben van kinderen, de gezinsvorm -waarbij vooral eenoudergezinnen kwetsbaar zijn-, het geboorteland of het inkomen. Een alleenstaande moeder die geen hogere opleiding heeft kunnen volgen en die haar verre thuisland is moeten ontvluchten is dus bijzonder kwetsbaar. Ook de kinderen binnen dat gezin leven met een verhoogd risico op armoede. Een groot probleem waarop ingezet kan worden is de communicatie van hulp en rechten voor kansarmen. Paradoxaal genoeg zijn het de zeer kwetsbaren die geen gebruik maken van het aangepaste aanbod. Zowat 60% van die gerechtigden doet geen beroep op de beschikbare hulp. De Vlaamse Regering wil dan ook zoeken naar een beter aangepaste manier om kansarmen te informeren over het moeilijk te overschouwen aanbod van hulpdiensten en tegemoetkomingen zodat kansarmen beter op de hoogte worden gesteld van waar zij met bepaalde problemen terecht kunnen. Ook mag die aangepaste manier van informeren niet psychisch aantastend zijn. Vandaag de dag is de manier van informeren minder interactief. Kansarmen begrijpen niet altijd wat een hulpverlener aan het uitleggen is en de aandacht van de kansarme kan al vlug verdwijnen. Er is tijdens het academiejaar daarom gezocht naar een beter aangepaste manier om kansarmen te informeren. De onderzoeksvraag die bij deze uitdaging is gesteld is de volgende; Hoe kunnen we kansarme gezinnen met jonge kinderen in Turnhout helpen door hen op een aangepaste manier te informeren over waar zij terecht kunnen met bepaalde problemen? Een structurele manier om armoede aan te pakken, is door de focus op kinderen te leggen. Dat is interessanter dan diezelfde kinderen op latere leeftijd te helpen met eenzelfde hoeveelheid aan middelen. Het best kan dus ingezet worden op jonge kinderen, maar die kinderen kunnen niet los worden gezien van hun context. Het gezin is een belangrijke voedingsbodem voor het kind. Daarom wil Project Equal inzetten op gezinnen met jonge kinderen. 3
Onderzoek Een groot deel van het onderzoek is uitgevoerd om eerst en vooral armoede te kunnen begrijpen. Verschillende problemen die te maken hebben met armoede zijn onderzocht aan de hand van een literatuurstudie, en door met experts te spreken over armoede en onderwerpen als werk, wonen, cultuur, gezondheid of onderwijs. Uit die literatuurstudie en de gesprekken is besloten om de focus niet op kansarme kinderen, maar op de gezinnen met kansarme kinderen te leggen. Verder literatuuronderzoek maakte duidelijk hoe belangrijk het is om in te zetten op het netwerk van kansarmen, op de (zelf)perceptie, de drempels die kansarmen ervaren en op de communicatie van hulpdiensten en rechten. Vooral die communicatie is vaak genoemd in de literatuur. Tijdens het veldwerk gaven ook professionelen uit de sociale sector en kansarmen zelf dat actiepunt aan. Er is daarom een samenwerking met het OCMW van Turnhout gestart, omdat die organisatie voor een groot stuk verantwoordelijk is voor de communicatie van hulp en rechten. Ook is Turnhout een goede keuze omdat de armoedecijfers er nog nooit zo hoog lagen. Met kansarmen zelf is gesproken over pijnpunten en over het belang van een aangepaste communicatie door een workshop te organiseren (dat bleek een slechte techniek omdat er te veel aandacht van de doelgroep nodig was). Ook door deel te nemen aan activiteiten voor de doelgroep en door op huisbezoek te gaan (die technieken zijn beter omdat er vrijer gepraat kan worden op een aangepast tempo) is over die zaken gesproken met de doelgroep. Er is verder onderzocht welke manieren van communiceren interessant kunnen zijn door ideeën met hulpverleners en kansarmen te bespreken, maar ook door opnieuw een literatuurstudie uit te voeren. Tijdens die fase in het proces bleek het idee om een spel te ontwikkelen een te onderzoeken mogelijkheid. Een spel is een manier om informatie over te brengen waarbij de betrokkenheid en de leerprestaties kunnen worden verhoogd. Door een spel te gebruiken kan je informatie verbinden aan acties waardoor het makkelijker is voor een persoon om aandachtig te blijven. De aandacht wordt ook steeds naar een ander stukje informatie geleid om het leren te bevorderen. Een volgende stap binnen het onderzoeksproces is om een aangepaste moeilijkheidsgraad in het spel te verwerken. Een te moeilijk spel zal spelers angstig maken en de leerprestaties verlagen, maar ook een te makkelijk spel is ongewenst omdat het dan saai wordt. De betrokkenheid -en dus ook de leerresultaten- van de spelers zal in dat geval lager liggen. Ook door de informatie die je overbrengt te verbinden aan positieve emoties wordt de betrokkenheid en de aandacht verhoogd. Daarom is gezocht naar een spel dat de juiste eigenschappen bezit om spelers aandachtig te houden tijdens een infosessie. Eerst is op basis van een verdere literatuurstudie onderzocht hoe je een spel ontwerpt. Op basis daarvan zijn de eerste spellen geprototypeerd om de structuur van die spellen met de doelgroep te testen. Verschillende spellen zijn getest met kansarmen en afgekeurd, omdat ze bijvoorbeeld te makkelijk waren waardoor de aandacht al vlug verdween. Een ander spel was dan weer te competitief en te oneerlijk waardoor opnieuw negatieve emoties ontstonden die de aandacht verlagen. Twee spelvormen werden afgekeurd, maar een derde spel werd wel positief onthaald door kansarmen en hulpverleners. Dat spel is verder ontwikkeld zodat hulpverleners het zullen kunnen gebruiken om kansarmen op een aangepaste manier te informeren. 4
Ontwerp In dit compacte document worden niet de mislukte spellen besproken, maar enkel eindontwerp. Dat ontwerp is te zien op Figuur 1. Het ontwerp focust op gezinnen met jonge kinderen door een informatief spel te spelen met de ouders (vaak moeders) van deze gezinnen. Dat spel kan een gemoedelijke sfeer creëren, maar belangrijker is dat kansarmen meer leren over het aanbod in de stad. Het werk van de hulpverleners wordt ook verzacht doordat zij kansarmen voortaan in groep kunnen informeren. Dat is gewenst omdat hulpverleners maar moeilijk tijd vinden om iedere kansarme individueel te informeren. Voor de kansarmen is het spel een laagdrempelige manier om makkelijk te leren. Voor hen kan hun deelname aan het spel ook extra interessant worden door het spel te koppelen aan de UiTPAS (een kortings- en spaarkaart). Doordat zij deelnemen kunnen ze punten sparen op hun UiTPAS. Alle hulporganisaties die in Turnhout aanwezig zijn, werden op een kaart van de stad getoond. Op die manier werd duidelijk binnen welke cirkel alle belangrijke hulpdiensten zich bevinden. Van deze cirkel is een spelbord gemaakt zodat spelers een visuele voorstelling krijgen van het aanbod. Alle belangrijke hulpdiensten staan op het bord en minder belangrijke diensten en rechten worden verwerkt in het spel door de informatie Figuur 1 Het volledige spel 5
over die diensten en rechten op speelkaarten (infokaartjes) te tonen. Iedere speler krijgt een persona -spelers spelen niet zichzelf maar kunnen zich achter een persona verbergen om pijnlijke gevoelens te minimaliseren- die hij of zij moet uitspelen. Je persona heeft een aantal problemen en als speler moet jij op zoek naar de juiste hulporganisaties voor die problemen. Je moet je persona dus verschillende hulporganisaties laten bezoeken om de problemen op te lossen. Het spel wordt als een team gespeeld waarbij alle spelers elkaar helpen zodat zo vlug mogelijk alle problemen van de persona s worden opgelost. Als alle persona s binnen de tien rondes de juiste organisaties hebben bezocht, dan ben je als groep gewonnen. Wel is tijdens dit spel de kans op verliezen beperkt om geen negatieve gevoelens op te wekken (die de leerprestaties nadelig beïnvloeden) en deelnemen is bij dit spel ook zeker belangrijker dan winnen. Tijdens het spel worden infokaartjes (bijvoorbeeld over hoe je aan halve prijs met de trein kan reizen) getrokken om meer te weten te komen over rechten en diensten, maar ook pechkaartjes (je moet bijvoorbeeld meer te weten komen over wat een deurwaarder mag meenemen uit je huis) en kanskaartjes (je mag bijvoorbeeld de bus nemen om sneller bij een organisatie te geraken). Tijdens het spel leren kansarmen over het hele aanbod van rechten en hulpdiensten in Turnhout dankzij de infokaartjes en de uitleg van de hulpverlener die het spel gebruikt om over het aanbod te praten. Er is voor die hulpverlener ook een app ontwikkeld die gebruikt kan worden tijdens het spel om extra informatie op te zoeken over iedere organisatie of ieder recht. De mensen in armoede kunnen de app ook installeren op hun eigen smartphone om achteraf het aanbod ook altijd te kunnen raadplegen. Dat kan volledig offline gebeuren om geen kostbaar mobiel internet te moeten betalen. 6
Reflectie Armoede kan bestreden worden door in te zetten op een aangepaste communicatie van de rechten en hulpdiensten. Dat is tijdens dit project gedaan door in te spelen op het verhogen van de aandacht tijdens de communicatie, door informatie laagdrempelig aan te bieden en op een minder psychisch aantastendende manier. Er is vastgesteld dat het spel werkt omdat de aandacht gedurende het hele spel (ongeveer 90 minuten) bleef aanhouden, terwijl de aandacht tijdens traditionele gesprekken snel kan verminderen. Spelers schamen zich ook niet tijdens het spelen, het spel wordt leuk gevonden en het wordt begrepen door iedere kansarme die het testte. Tijdens het ontwerpproces van het spel hebben niet enkel kansarmen, maar ook hulpverleners zelf het spel getest. Hulpverleners in Turnhout willen het spel gaan gebruiken om overal in de stad kansarmen te gaan informeren, maar ook nieuwe hulpverleners te trainen zodat die nieuwe hulpverleners zelf meer te weten komen over het aanbod. Er is dan wel een middel ontwikkeld dat hulpverleners in staat stelt hun informatie op een laagdrempelige en aandachtsverhogende manier over te brengen, maar er moet zeker verder onderzocht worden wat de werkelijke impact van het spel is. Er is binnen dit project nog niet onderzocht of kansarmen dankzij het spel ook werkelijk meer gebruik zullen maken van het aanbod. Wel is vastgesteld dat tijdens het spelen vaak verwonderd werd gereageerd omdat kansarmen een nieuwe hulpdienst ontdekken in het spel, maar er moet worden nagegaan in hoeverre het spel aanzet tot het aanvragen van hulp. De echte impact van het spel kan worden gemeten nadat hulpverleners het spel zullen gaan gebruiken. Die impact zou getest kunnen worden door een groep kansarmen op de traditionele manier te informeren, en een andere groep het spel te laten spelen. Nadien zou je kunnen meten welke groep meer gebruik maakt van de aanwezige hulp. Laat duidelijk zijn dat dit ontwerp het armoedeprobleem niet kan oplossen. Dat probleem is te groot en te complex om met één ontwerp aan te pakken. Het ontwerp is slechts een mogelijke verbetering om een deel van het armoedeprobleem te bestrijden. Zo focust het ontwerp zich bijvoorbeeld op gezinnen met jonge kinderen en andere groepen zoals senioren worden daarbij eerder vergeten. Er kan dan ook onderzocht worden of het een goed idee is om ook voor andere groepen een spel te ontwikkelen. Ook is die concete focus iets waardoor het ontwerp specifiek voor kansarmen is ontworpen. Het is ook belangrijk dat kansarmen connecties kunnen maken met de middenklasse om hun situatie te verbeteren, maar die verbinding met de middenklasse is niet gemaakt binnen dit ontwerpproces. Er kan nog onderzocht worden of het spel voor die verbindingen kan zorgen, maar andere ontwerptrajecten zouden die verbinding met de middenklasse als vertrekpunt kunnen nemen. Dit maar om aan te geven dat armoede op verschillende manieren aangepakt moet worden en dat het spel zeker niet het volledige armoedeprobleem aanpakt. Er kunnen nog heel wat andere ontwerpoplossingen bedacht worden om het armoedeprobleem op andere manieren terug te dringen, maar ook het spel zelf zou je kunnen zien als een ontwerp dat verder ontwikkeld kan worden. Zo kan bijvoorbeeld onderzocht worden of en hoe het spel de onderlinge kennis van hulporganisaties kan verbeteren om het netwerk van die organisaties te versterken en onderlinge samenwerkingen tot stand te brengen. 7
8