Drieluik Bloembollenteelt en vaste planten Duin- en Bollenstreek uniek vanwege drie clusters De Duin- en Bollenstreek is net als de andere vier greenports door het Kabinet aangewezen om de economische kracht van de Nederlandse tuinbouw verder te vergroten. De Duin- en Bollenstreek onderscheidt zich van de andere vier s. Hier vinden we niet één, maar drie economische clusters, die nauw met elkaar zijn verbonden en die elkaar versterken: de bloembollencluster de bloemen- en plantencluster de toeristische cluster Deze clusters vormen een economisch drieluik, met daaromheen een indrukwekkend aantal toeleverende en dienstverlenende bedrijven. De Duin- en Bollenstreek omvat productie, veredeling, vermeerdering, handel, marketing, logistiek, transport, innovatie, onderzoek, technologie, keuringsdiensten en onderwijs. Veel bedrijven in de regio zijn als toeleverancier, afnemer of op een andere manier economisch verbonden met de sierteeltcluster. Voorbeelden daarvan zijn de verpakkingsindustrie, uitzendbureaus, de transportsector, loonbedrijven, aannemers, adviesbureaus en de horeca. De Duin- en Bollenstreek is niet alleen een economisch gebied van betekenis, maar heeft ook een aantrekkelijk en wereldberoemd landschap. De bloeiende bollenvelden zijn de bepalende factor achter het internationale voorjaarstoerisme. Daarom werkt de Duin- en Bollenstreek aan versterking van haar economische én landschappelijke positie. Bedrijfsleven en overheid werken al jaren samen aan een duurzame, letterlijk en figuurlijk bloeiende Duin- en Bollenstreek. Het Pact en Offensief van Teylingen zijn daar het tastbare bewijs van. Een vitale economie in een vitaal landschap, dat is de ambitie. Wat die inhoudt en wat daarvoor nodig is, kunt u lezen in deze brochure. Met de status als kan de Duin- en Bollenstreek deze ambities waarmaken. In de Duin- en Bollenstreek ligt zo n 2700 hectare bollengrond. Dat is 10% van het totale Nederlandse productieareaal van bloembollen. Dat lijkt bescheiden maar de percentages verschillen per soort. In de Duin- en Bollenstreek wordt 30% van de narcissen geteeld en maar liefst 43% van de Nederlandse hyacintenteelt vindt plaats in het gebied. Hyacinten groeien het best op deze kalkrijke zandgronden. Daarom zijn de bollengronden in de Duin- en Bollenstreek onvervangbaar. De Duin- en Bollenstreek vormt het kenniscentrum van de bloembollenproductie- en handel. Het niveau van vakmanschap, kennis en onderzoek is hoog en er is een sterke internationale oriëntatie. Toekomst van de bloembollenteelt De productie in de Bollenstreek kenmerkt zich door een relatieve kleinschaligheid, hoewel ook hier de schaalvergroting in volle gang is. De grotere kwekerijen hebben in de Duin- en Bollenstreek een goede toekomst. De rentabiliteit van de bloembollenkwekerijen in de Duin- en Bollenstreek steekt gunstig af bij die elders in Nederland. Opvolging in deze bedrijven is geen probleem; de volgende generatie is bovendien beter geschoold. De (financiële) kracht zit met name bij de hyacintenkwekers. Dat zijn de grotere kwekerijbedrijven, die in staat zijn kleinere onrendabele bedrijven op te kopen. De gemiddelde bedrijfsgrootte bedraagt (afhankelijk van het bedrijfstype) tussen de 20 en 30 hectare. 2 3
Herstructurering en ontwikkeling van de Bollenstreek Daarom is herstructurering en verdere ontwikkeling van de Bollenstreek noodzakelijk. Dit dient te gebeuren op basis van een herstructurerings- en ontwikkelingsplan. Dit plan omvat ten minste de volgende elementen: Een onderzoek naar de landbouwstructuur: analyse van de agrarische sector, in beeld brengen van de externe bedrijfsstructuur, toekomstige ontwikkeling van de landbouw, kansen voor structuurverbetering. Onderzoek naar de kwaliteit als bollengrond van de verschillende gebieden in de regio. Ontwikkeling van het landschap, dat toeristisch nog aantrekkelijker moet worden en waarin een moderne bedrijfsuitoefening mogelijk blijft. De mogelijke opzet van een grondbank, zodat posities worden verworven waarmee de bollencluster kan worden versterkt. Glastuinbouw en bloementeelt Er is een duidelijke relatie tussen de bolbloementeelt en -handel en de teelt en handel in snijbloemen en planten. Het bloemen- en plantencluster bevindt zich hoofdzakelijk in Rijnsburg en Valkenburg (gemeente Katwijk), in de nabijheid van de Rijnsburgse veiling. Daarnaast bevinden zich productieconcentraties in Lisse (Rooversbroekpolder) en in Noordwijkerhout, zowel onder glas als in de volle grond. Bollencluster en bloemencluster vormen twee bedrijfskolommen met een sterke onderlinge samenhang: een unieke combinatie. De bollencluster is de leverancier van het uitgangsmateriaal voor de bloemproductie, terwijl de bloemen hun weg vinden via de veiling en het omliggende handelscomplex. De ontwikkeling van duurzame glastuinbouw Binnen de glastuinbouw verloopt de schaalvergroting in snel tempo. Dit komt voort uit kostprijsoverwegingen en uit de behoefte aan grotere hoeveelheden product bij afnemers. Het aantal productiebedrijven in de regio neemt weliswaar af, maar er is een aantal sterke, gezonde bedrijven overgebleven, met een forse mate van binding aan de streek en met een sterke ontwikkelingsdynamiek. Handel en export Handel en export Naast de productie is een omvangrijk handelspotentieel geconcentreerd in en nabij de bloemenveiling FloraHolland Rijnsburg. De gezamenlijke productiewaarde van de veiling en de producenten van snijbloemen en planten bedraagt 326 miljoen euro. Met een handelsomzet van 785 miljoen euro en een exportwaarde van 850 miljoen euro speelt de Rijnsburgse sierteeltcluster een belangrijke economische rol. Ook hier is veelal sprake van schaalvergroting en van gezonde, zich sterk ontwikkelende bedrijven. In de Duin- en Bollenstreek zijn van oudsher de internationale bloembollenhandel en export geconcentreerd. Dat heeft alles te maken met de nabijheid van de productiegebieden en de mainports Rotterdam en Schiphol. De handels- en exportbedrijven in de Duin- en Bollenstreek verzorgen maar liefst 80% van de wereldhandel in bloembollen. De handelsomzet bedraagt 550 miljoen euro en de exportwaarde 415 miljoen euro. Ook binnen de bloembollenhandelsbedrijven doet zich schaalvergroting voor en ook hier is een herstructurering noodzakelijk. Daarbij moet rekening worden gehouden met de volgende zaken: onderzoek naar de toekomstperspectieven en toekomstige ruimtevraag van de handels- en exportbedrijven; creëren van uitbreidings- of hervestigingsmogelijkheden voor expanderende bollenhandelsbedrijven; relatie van de vestigingsplaats met verkeersproblematiek, infrastructuur en logistiek. 4 5
Versterking glastuinbouw noodzakelijk Op een aantal punten is versterking van de bloemen- en plantencluster gewenst: Behoud en versterking van het tuinbouwgebied Kloosterschuur/Trappenberg en reconstructie van de oude tuinbouwgebieden in dit gebied. Een duurzame status voor het tuinbouwgebied Zijlhoek/De Woerd in Valkenburg, tevens reconstructie en inpassing van De Woerd, in relatie tot het voormalig vliegkamp Valkenburg. Behoud van de status van de Rooversbroekpolder in Lisse als duurzaam tuinbouwgebied, tenminste met behoud van het bestaande areaal glas. Het Rijnsburgse veilingcomplex wordt tot de lijnen van de huidige bestemmingsplannen uitgebouwd, om handelsbedrijven voldoende te kunnen blijven accommoderen. Er komt een samenhangende toekomstvisie op de ontwikkeling van glastuinbouw in Holland Rijnland. Duin- en Bollenstreek in cijfers Cluster Handelsomzet Exportwaarde Werkgelegenheid Aantal bedrijven Areaal Bloembollenteelt 339 bedrijven 2700 ha Bloembollenbroeierij 289 bedrijven - Boomkwekerij en vaste planten 127 bedrijven 204 ha Snijbloementeelt 300 bedrijven 128 ha Glastuinbouw 414 bedrijven 385 ha Pot- en perkplanten 40 bedrijven 24 ha Bloemencorso Bollenstreek Bloemencorso Rijnsburg Keukenhof in euro in euro in arbeidsjaareenheden Bloembollen 550 miljoen 415 miljoen 2000 Glastuinbouw 785 miljoen 850 miljoen 10.000 Toerisme 327 miljoen euro 4100 aan bestedingen 1.200.000 bezoekers 200.000 bezoekers 700.000 bezoekers Aantal toeristische overnachtingen 2,7 miljoen per jaar Aantal zakelijke en congresovernachtingen 293.341 Toerisme en recreatie De Duin- en Bollenstreek huisvest een vitale economie in een vitaal landschap. Het landschap met de bollenvelden is niet alleen een economisch productiegebied, maar biedt ook de belangrijkste voorwaarde voor een bloeiende toeristische bedrijfstak. Dat maakt de Duin- en Bollenstreek zo bijzonder. Toerisme en recreatie in de Duin- en Bollenstreek worden gekenmerkt door: voorjaartoerisme naar de bollenvelden trekkers als Keukenhof en het Bloemencorso kusttoerisme in de badplaatsen Noordwijk en Katwijk congrestoerisme in Noordwijk, Noordwijkerhout en Leiden cultuur en historie in Leiden, Haarlem, Amsterdam en Den Haag historische dorpen, erfgoed van de bollencultuur, kastelen en landgoederen dagrecreatie en verblijfstoerisme naar strand en duinen Kansen voor toerisme en recreatie ontwikkeling van kortverblijfs- en jaarrond toerisme; behoud van congrestoerisme ontwikkeling van een toeristisch centrum bij de Keukenhof behoud en versterking van het karakteristieke bollenlandschap ontwikkeling van een aantrekkelijk open landschap door het verwijderen en uitplaatsen van ontsierende elementen uit het landschap (kassen, leegstaande loodsen) herstel van karakteristieke landschapselementen uitbreiding van het recreatief routenetwerk voor fietsen, wandelen en varen uitbreiding van agrotoerisme, excursies naar bollenbedrijven etc. CBS / LEI 2005 / Toerteller Provincie Zuid-Holland 2005 / HHB-Ecorys 2006) 6 7
Regionale infrastructuur Verbetering mobiliteit De bestaande infrastructuur in de Duin- en Bollenstreek is nu al niet omvangrijk genoeg voor een adequate verkeersafwikkeling. Dagelijks staan op de regionale wegen in de Duin- en Bollenstreek files in de spitsuren. De bereikbaarheid van de Duin- en Bollenstreek, zowel voor personenvervoer als voor vrachtverkeer staat daardoor onder druk. Een toename van het aantal woningen in het gebied, gekoppeld aan de toenemende economische bedrijvigheid, zal de problemen alleen maar groter maken. Naast het oplossen van verkeersproblemen op lokaal niveau is er behoefte aan een goede noord-zuid-verbinding, met een goede aansluiting op de A44 en aan goede oost-westverbindingen. De volgende oplossingsrichtingen zijn denkbaar: Noord-zuid doorstroming: verbetering van de N206, (noord-zuid) Ontsluiting noordkant: aanleggen van een oost-west-verbinding tussen de N206 en de N207 Ontsluiting zuidkant: Aanleg Rijnlandroute (verbinding N206 met N11 Oost) Oost-west doorstroming: verbeteren van aan- en afvoerroutes van en naar de A44 < < > > 8 < << > >> 9
Ruimtelijke herstructurering Het is duidelijk dat de Duin- en Bollenstreek een grootschalige ruimtelijke herstructurering nodig heeft, zowel voor de economie als voor het landschap. Die strekt zich uit over alle gebieden: herstructurering van glastuinbouwgebieden, uitplaatsen van verspreid glas, bundeling van de agribusiness en transportbedrijven, tegelijk met verbeteringen in de infrastructuur. De -visie moet daarom doorwerken in alle ruimtelijke ontwikkelingen in de Bollenstreek. De -belangen moeten worden ingepast in de Regionale Structuurvisie van Holland Rijnland, die in de periode 2006-2007 tot stand komt. Bovendien moeten de -belangen worden afgestemd op de Gebiedsuitwerking Haarlemmermeer- Bollenstreek, waarin de regio een bouwopgave heeft. Beperkte woningbouw kan alleen als het behoud van het productieareaal gegarandeerd is. Bij een ruimtelijke herschikking van functies moeten grondsoort en grondkwaliteit een grote rol spelen. De herstructurering of sanering van de veehouderijsector in de streek kan daarbij mogelijk een oplossing bieden. Samenwerking binnen Duin- en Bollenstreek in uitvoering Om de Duin- en Bollenstreek nader uit te werken hebben overheid en bedrijfsleven gezamenlijk een analyse gemaakt van alle elementen die de Duin- en Bollenstreek kenmerken (Ecorys, 2006). Daarin wordt duidelijk welke knelpunten en problemen de regio heeft en op welke manier de centrale ambitie van de Duin- en Bollenstreek; "Een vitale economie in een vitaal landschap" kan worden gerealiseerd. Uitvoeringsagenda 2006-2020: De -analyse wordt momenteel vertaald in een concrete Uitvoeringsagenda voor de jaren 2006-2020, die door de regio Holland Rijnland én de Stichting Hou het Bloeiend gezamenlijk wordt opgesteld. Kern daarin een ontwikkelingsplan voor de regio, plus een mogelijke Regionale Ontwikkelings Maatschappij (ROM). Deze PPS-constructie zou de functie van grondbank, ontwikkelingsfonds en investeringsfonds kunnen krijgen. In de Duin- en Bollenstreek wordt nauw samengewerkt door de overheid en het bedrijfsleven. De Stichting Hou het Bloeiend en de Regio Holland Rijnland trekken daarbij gezamenlijk op. Die samenwerking in de regio is historisch bepaald en de kracht hiervoor komt uit de streek zelf vandaan. Publieke en private sector geven al sinds medio jaren 90 uitvoering aan de afspraken uit het Pact van Teylingen (1996). In het Offensief van Teylingen worden door middel van ontwikkelingsplanologie concrete, kleinschalige en gebiedsgerichte projecten uitgevoerd. Leidraad daarbij is de gezamenlijke centrale ambitie: Een vitale economie in een vitaal landschap In de Uitvoeringsagenda zullen de volgende thema s een rol gaan spelen: afstemming met regionale structuurvisie (ontwikkelingsplan, gebiedsuitwerking Haarlemmermeer-Bollenstreek, infrastructuur zuid en noord) herstructurering en ROM (taskforce, ontwerpatelier, analyses bollen/veeteelt, handel en glastuinbouw) kennis- en innovatieprojecten (Bollenburcht, veredeling, netwerken) toerisme en recreatie (routes Bollenstreek, marktverkenning Keukenhof) groen en blauw (groene greenport, wateropgaven) organisatie (projectcoördinatie en secretariaat Duin- en Bollenstreek) verdere uitvoering Offensief van Teylingen Deze thema s moeten nog bestuurlijk worden bekrachtigd. 2006-2020 Nederland Deze thema s sluiten goed aan bij de vijf nationale -thema s, die tijdens de eerste landelijke conferentie van Nederland in 2005 zijn vastgesteld: ruimte regelgeving bereikbaarheid en agrologistiek kennis en innovatie de Europese Agenda 10 11
Een vitale economie in een vitaal landschap De Stichting Duin- en Bollenstreek Hou Het Bloeiend is het samenwerkingsverband van vijf economische clusters: de teelt van bloembollen, bloemen en vaste planten, de handel in sierteeltproducten, de veilingen, het toerisme en het overige bedrijfsleven. Hou het Bloeiend bestuurt tevens het Platform Duin- en Bollenstreek. Daarin werkt de tuinbouwcluster (productie, veredeling, vermeerdering, veilingen, groothandel) samen met alle aanverwante sectoren (toerisme, onderwijs, onderzoek, toeleveranciers, zakelijke dienstverleners) aan een economisch sterke en leefbare Duin- en Bollenstreek. De Regio Holland Rijnland is het Samenwerkingsverband van de gemeenten Alkemade, Hillegom, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Teylingen, Voorschoten en Zoeterwoude. www.houhetbloeiend.nl Stichting Hou het Bloeiend Postbus 185, 2160 AD Lisse E-mail: info@houhetbloeiend.nl Tel. 071-525 05 00 (Kamer van Koophandel Rijnland) www.hollandrijnland.net Holland Rijnland Postbus 558, 2300 AN Leiden E-mail: info@hollandrijnland.net Tel. 071-523 90 90 juni 2006 Marca Bultink Communicatie Cultuurhistorie Hillegom - Studio Job Verdoes Grafische vormgeving Lisse