Opinies en attitudes jeugd & alcohol in noordelijk Noord-Holland Programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord Juni 2012
Colofon Uitgave : I&O Research BV Van Dedemstraat 6c 1624 NN Hoorn Tel. (0229) 282555 www.ioresearch.nl Rapportnummer : concept Datum : Juni 2012 Opdrachtgever : Programmabureau Integrale Veiligheid Auteurs : Kim Franx, MSc Drs. Jaap Bouwmeester Het overnemen uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. 2
Inleiding Inleiding Sinds enkele jaren richten de drie noordelijke regio s van Noord- Holland zich op het terugdringen van het alcoholgebruik onder de jeugd. Dit heeft onder meer geresulteerd in het Project Jeugd, Alcohol en Drugs in Westfriesland en vergelijkbare projecten in de Noordkop en Noord-Kennemerland. Inmiddels zijn er vergevorderde plannen om de subregionale initiatieven te bundelen in één project op het niveau van de veiligheidsregio Noord-Holland Noord. De initiatiefnemers van het project hechten er aan het draagvlak voor de aanpak te toetsen bij de regiobevolking. I&O Research heeft in opdracht van het Programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord een onderzoek uitgevoerd dat inzicht geeft in de huidige attitude en bewustzijn over de risico s van overmatig alcoholgebruik in Westfriesland, de Noordkop en Noord-Kennemerland. Tevens wordt in dit onderzoek ingegaan op het draagvlak voor de aanpak. Doelstelling Het doel van het onderzoek is het bieden van inzicht in: de huidige mate van bewustzijn en attitude ten opzichte van overmatig alcoholgebruik; de mate waarin de bevolking de aanpak van de problematiek van jeugdig alcoholgebruik ondersteunt; de mate waarin een aantal mogelijke maatregelen op steun kunnen rekenen. Uitvoering van het onderzoek In totaal zijn bijna acht duizend inwoners van noordelijk Noord- Holland via een e-mail benaderd voor deelname aan dit onlineonderzoek. Hiervoor is gebruik gemaakt van het Westfrieslandpanel en andere door I&O Research verzamelde e-mailadressen in de Noordkop en Noord-Kennemerland. In totaal hebben 2.370 panelleden de vragenlijst volledig ingevuld, een respons van 30%. Westfriesland Kop van Noord-Holland Noord-Kennemerland totaal benaderd 5.218 1.438 1.320 7.976 respons 1.596 386 378 2.370 (30%) In het online burgerpanel dat I&O Research in de afgelopen jaren heeft opgebouwd is het aantal inwoners van Westfriesland groter dan van de andere regio s. Om te voorkomen dat de antwoorden van de Westfriezen te zwaar meetellen in het totaal, is er een weging uitgevoerd. Hierdoor zijn de uitkomsten representatief voor geheel Noord-Holland Noord naar leeftijd, geslacht en woonplaats/deelregio. Tevens zijn betrouwbare en nauwkeurige uitspraken mogelijk per deelregio en specifieke bevolkingsgroepen zoals jongeren (16-23 jarigen) en ouders van 10-15 jarigen resp. 16-23 jarigen. De vragenlijst is door I&O Research opgesteld in samenwerking met het Programmabureau Integrale Veiligheid Noord-Holland Noord. 3
Uitkomsten
Acceptabele startleeftijd alcoholgebruik Draagvlak voor optrekken leeftijdsgrens voor kopen alcohol naar 18 jaar De inwoners van de drie noordelijke regio s van Noord- Holland vinden gemiddeld dat een jongere ruim 17 of 18 moet zijn om zelf alcoholhoudende dranken te kopen. Voor sterke drank ligt de gemiddelde acceptabele leeftijd boven de 19 jaar. Stijging acceptabele startleeftijd zet zich voort De acceptatie van jeugdig alcoholgebruik daalt in Westfriesland. De minimaal acceptabele leeftijd voor het bestellen en drinken van alcohol stijgt al sinds het begin van deze meting in 2007. Inmiddels ligt de gemiddelde acceptabele leeftijd voor het thuis mogen proeven van een slokje alcohol op 16,1 jaar. Dit is een stijging ten opzicht van 2007, toen dit nog 14,3 jaar was. Ook voor het drinken van alcohol in het bijzijn van volwassenen en het zelf drank mogen bestellen in de horeca of een evenement is sprake van een stijging in de minimaal acceptabele leeftijd. Tabel 2 Gemiddelde acceptabel geachte startleeftijd thuis een slokje alcohol mogen proeven in bijzijn van volwassene een glas/flesje drinken zelf drank bestellen in horeca/bij evenement zelf alcoholkopen in supermarkt zelf sterke drank kopen bij slijter 19 18 17 16 15 15,9 16,4 17,6 17,8 19,1 Figuur 1 Ontwikkeling acceptabele startleeftijd in Westfriesland Alcohol kopen in supermarkt Zelf bestellen in horeca In bijzijn van volwassene drinken Thuis slokje proeven 14 2007 2009 2012 5
Attitude alcoholgebruik Bijna één op de vijf vindt feestje zonder alcohol minder leuk In hoeverre hoort alcohol in Noord-Holland Noord bij feestelijke gelegenheden? Ongeveer twee op de tien inwoners vinden feestjes waarop zij zelf geen alcohol drinken minder leuk. Voor 65 procent geldt dit niet. Bijna zeven op de tien inwoners zegt dat het geen moeite kost om op een feestje helemaal geen alcohol te drinken. Twintig procent heeft hier wel moeite mee. Tussen de leeftijdscategorieën is een duidelijk verschil waarneembaar. Jongeren hebben meer moeite om alcohol op feestjes te laten staan. Meerderheid van mening dat alcoholgebruik onderdeel is van de cultuur Meer dan de helft van de inwoners van noordelijk Noord- Holland vindt dat het drinken van alcohol een onderdeel is van de eigen cultuur. Tabel 3 Stellingen: Attitude alcoholgebruik bij feestelijke gelegenheden feestjes waar ik geen alcohol drink, zijn minder leuk het kost me moeite om op een feestje geen alcohol te drinken 26% 29% 19% 25% 17% 26% 58% 55% 57% 57% 65% 69% 17% 12% 18% 20% Figuur 2 Stelling: het gebruik van alcohol is onderdeel van de cultuur in onze regio Westfriesland Noordkop Noord-Kennemerland totaal 0% 25% 50% 75% 100% 6
Attitude alcoholgebruik Meerderheid vindt dat jongeren voor hun 18 e eigenlijk geen alcohol moeten drinken De meerderheid van de inwoners van Noord-Holland Noord is van mening dat jongeren voor hun 18 e jaar geen alcohol moeten drinken. Wel zit er tussen de leeftijdscategorieën grote verschillen. Onder de 16-23 jarigen is een kwart het met de stelling, terwijl een tweederde meerderheid van de 55-plussers zich hierin kan vinden. Jongeren vinden dat de jeugd op te jonge leeftijd en te veel drinkt Bijna negen op de tien regiobewoners vinden dat jongeren over het algemeen teveel alcohol drinken. Opvallend onderschrijft ook driekwart van de jongeren deze stelling. Tevens vindt de grote meerderheid dat jongeren op te jonge leeftijd starten met het drinken van alcohol. Dit geldt voor alle leeftijdscategorieën, en dus ook voor de jongeren zelf. Tabel 4 Stellingen: Attitude alcoholgebruik jongeren jongeren zouden voor hun 18 e jaar geen alcohol moeten drinken jongeren drinken over het algemeen teveel alcohol jongeren beginnen op te jonge leeftijd met het drinken van alcohol 29% 8% 6% 9% 55% 82% 85% Tabel 5 Stellingen: Attitude alcoholgebruik jongeren naar leeftijd (% zeer mee ) jongeren zouden voor hun 18 e jaar geen alcohol moeten drinken jongeren drinken over het algemeen teveel alcohol jongeren beginnen op te jonge leeftijd met het drinken van alcohol 16-23 jaar 26% 73% 78% 24-34 jaar 33% 73% 72% 35-54 jaar 58% 82% 86% 55 jaar en ouder 69% 88% 93% 7
Attitude en gedrag ouders Meerderheid ouders stelt grenzen aan alcoholgebruik kinderen De meeste ouders hebben naar eigen zeggen een goed beeld van het alcoholgebruik van hun kinderen. Zestien procent van de ouders zegt eigenlijk niet te weten hoeveel alcohol hun thuiswonende kinderen drinken. Een zelfde percentage vindt het moeilijk om duidelijke grenzen aan het alcoholgebruik te stellen. Verder stellen zeven op de tien ouders duidelijke grenzen aan het alcoholgebruik en de meerderheid van de ouders denkt zeker te weten dat hun kinderen maat kunnen houden met alcohol. Twee van de vier stellingen zijn eerder aan ouders in Westfriesland gesteld. Het vertrouwen van ouders in hun kinderen wat betreft het alcoholgebruik is duidelijk gestegen. Het percentage dat weinig zicht heeft op het alcoholgebruik van hun kind is betrekkelijk laag en schommelt de laatste jaren tussen de 10 en 16 procent. Tabel 6 Stellingen: attitude ouders met thuiswonende kinderen over grenzen alcoholgebruik (% zeer mee ) ik weet zeker dan mijn kind(eren) maat houdt/houden met alcohol ik weet eigenlijk niet hoeveel alcohol mijn kind(eren) drinkt/drinken ik stel duidelijke grenzen aan het alcoholgebruik van mijn kind(eren) ik vind het moeilijk om duidelijke grenzen te stellen aan alcoholgebruik van mijn kind(eren) 22% 70% 12% 76% 24% 13% 18% 8% (zeer) mee 53% 71% Tabel 7 Stellingen: attitude ouders met thuiswonende kinderen over grenzen alcoholgebruik in vergelijking met 2007 en 2009 in Westfriesland (% zeer mee ) 2007 2009 2012 ik weet zeker dan mijn kind(eren) maat houdt/houden met alcohol ik weet eigenlijk niet hoeveel alcohol mijn kind(eren) drinkt/drinken 42% 50% 56% 13% 8
Attitude en gedrag ouders Een kwart van de ouders maakt zich wel zorgen over alcoholgebruik van hun kinderen In hoeverre maken ouders zich zorgen? Een kwart van de ouders in Noord-Holland Noord maakt zich wel zorgen over het alcoholgebruik van hun kinderen. Deze vraag is eerder in Westfriesland gesteld. In 2009 maakten evenveel ouders zich zorgen als in 2012. Meerderheid van ouders zegt veel invloed te hebben maar niet iedereen geeft het goede voorbeeld Twee op de drie ouders zeggen veel invloed te hebben op het alcoholgebruik van hun kinderen. Iets minder dan de helft van de ouders probeert het goede voorbeeld te geven, door in het bijzijn van hun kinderen zo weinig mogelijk te drinken. Driekwart van de ouders zorgt ervoor dat zij niet dronken zijn in het bijzijn van hun kinderen. Een tiende van de ouders vindt het wel acceptabel als hun kinderen hen dronken zien. Tabel 8 Stellingen: attitude ouders met thuiswonende kinderen over eigen gedrag (% zeer mee ) ik heb als ouder veel invloed op het alcoholgebruik van mijn 14% kinderen ik maak mij wel zorgen over het alcoholgebruik van mijn kinderen Tabel 9 om het goede voorbeeld te geven drink ik zo min mogelijk alcohol in bijzijn van mijn kinderen ik zorg ervoor dat mijn kinderen mij nooit dronken zien 65% 37% 11% 20% 20% 12% 66% 25% 43% 77% 9
Houding ouders tegenover alcoholgebruik kind Meeste ouders vinden alcoholgebruik van hun 10-15 jarige kinderen onacceptabel Aan de ouders zijn een aantal regels voorgelegd waarna gevraagd is in hoeverre deze regels gelden voor hun thuiswonende kinderen. Voor de meeste 10-15 jarigen gelden strenge regels omtrent alcoholgebruik. Slechts een zeer klein deel van de ouders van 10-15 jarigen geven hun kinderen ruimte om alcohol te drinken. Houding ouders verandert sterk als kinderen 16 of 17 jaar zijn Wanneer de kinderen 16 of 17 jaar zijn, verandert de houding van ouders sterk. Vanaf 16 jaar is het geaccepteerd dat een jongere in het weekeinde drinkt: 80% van de ouders vindt dat goed. Op de meeste punten verandert voor 16-17 jarigen een beslist niet in een liever niet. Dat geldt ook voor aangeschoten thuiskomen. Is dat voor ouders van 10-15 jarigen nog volstrekt onacceptabel, van de ouders van 16-17 jarigen heeft 13 procent hier geen probleem mee en ziet de helft dat liever niet. Figuur 3 Regels alcoholgebruik thuiswonende kinderen naar leeftijd kind Mag uw kind..... in het weekend alcohol drinken.. door de week alcohol drinken.. buitenshuis zoveel drinken als hij/zij wil.. aangeschoten thuiskomen 10-15 jaar 16-17 jaar 18-23 jaar 10-15 jaar 16-17 jaar 18-23 jaar 10-15 jaar 16-17 jaar 18-23 jaar 10-15 jaar 16-17 jaar 18-23 jaar 9% 19% 14% 13% 18% 37% 54% 79% 50% 87% 50% 98% 59% 98% 95% 61% 88% 58% 44% 5% 36% 37% 12% 22% 21% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ja Nee, liever niet Nee, beslist niet 10
Consequenties alcoholgebruik kinderen Ouders zeggen dat ze weten hoe ze reageren met (eventueel) dronkenschap van kind Aan de ouders van zowel 10-15 jarigen als 16-23 jarigen is gevraagd hoe zij reageren als hun zoon of dochter aangeschoten thuiskomt. De ruime meerderheid van de ouders zegt dat ze in zo n situatie wel weten hoe ze moeten reageren. Ouders van 10-15 jarigen accepteren geen dronkenschap; boven de 16 jaar neemt tolerantie ouders sterk toe Gevraagd naar hun reactie bij een situatie waarbij hun kind aangeschoten thuiskomt, zeggen met name ouders van de jongere jeugd dat ze dan boos zullen worden (80%). Jongeren boven de 16 jaar worden in veel mindere mate geconfronteerd met boze ouders. Negen van de tien ouders van de jongste leeftijdscategorie zal consequenties verbinden aan het aangeschoten thuiskomen. Ook dat is voor 16-23 jarigen een stuk minder: minder dan de helft van de ouders verbindt consequenties aan het aangeschoten thuiskomen van hun zoon of dochter. Je zou kunnen zeggen dat aangeschoten thuiskomen van jongeren boven de 16 jaar een min of meer geaccepteerd verschijnsel is. Figuur 4 Consequenties alcoholgebruik thuiswonende kinderen van 10-15 jaar en 16-23 jaar (% mee / zeer mee ) Als mijn kind aangeschoten thuiskomt, dan..... word ik boos.. zijn daar consequenties aan verbonden.. weet ik niet goed hoe ik moet reageren 10-15 jaar 16-17 jaar 18-23 jaar 10-15 jaar 16-17 jaar 18-23 jaar 10-15 jaar 16-17 jaar 18-23 jaar 6% 6% 32% 38% 45% 55% 80% 91% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 11
Attitude jongeren Jongeren hebben respect voor niet-drinkende leeftijdsgenoten Door middel van een aantal stellingen is aan jongeren hun mening gevraagd over alcoholgebruik van leeftijdsgenoten, hun eigen gezondheid en de publiciteit over alcoholgebruik. Opvallend veel jongeren hebben respect voor leeftijdsgenoten die geen alcohol drinken. Voor het belonen van jongeren die tot hun 16 e jaar geen alcohol drinken, is niet veel draagvlak. Beeld over alcoholgebruik voor meerderheid realistisch Niet iedereen is tevreden met de manier waarop alcoholgebruik in de publiciteit komt. Bijna drie op de tien 16-23 jarigen vinden dat de negatieve kanten van alcoholgebruik overdreven worden. Een grotere groep beoordeelt het beeld wel als in overtemming met de werkelijkheid. Tabel 10 Attitude 16-23 jarigen over alcoholgebruik en gezondheid ik heb respect voor leeftijdsgenoten die geen alcohol drinken ik vind dat de negatieve kanten van alcoholgebruik overdreven worden niet alcoholhoudende drankjes zouden goedkoper moeten zijn dan alcoholhoudende drankjes ik vind mijn gezondheid belangrijk en wil daar graag meer over weten jongeren die tot hun 16e geen alcohol drinken, moeten daarvoor beloond worden 2% 56% 14% 46% 20% 21% 54% 18% 77% 28% 69% 32% 37% 12
Houding t.a.v. aanpak Regiobewoners willen dat overheden en scholen zich bemoeien met alcoholgebruik jongeren Een overgrote meerderheid van de bevolking ziet een duidelijke taak voor overheid en scholen in relatie tot het alcoholgebruik onder jongeren. Er is dan ook sprake van een behoorlijke probleemperceptie onder een groot deel van de bevolking. Ongeveer driekwart vindt dat jeugdig alcoholgebruik veel problemen veroorzaakt. Tabel 11 Stellingen bemoeienis overheid ik vind dat de overheid zich niet moet bemoeien met het alcoholgebruik van jongeren ik vind dat scholen zich niet moeten bemoeien met het alcoholgebruik van jongeren het is een goede zaak dat de gemeente zich inzet om alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen 85% 87% 6% 7% 5% 8% 8% 8% 86% Twijfels over effect van overheidsingrijpen; meer vertrouwen in invloed van ouders De meningen zijn verdeeld waar het gaat om de effectiviteit van het overheidsingrijpen gericht op terugdringen van alcoholgebruik onder de jeugd. Wel is men het wat de rol van de ouders betreft: zij hebben in de ogen van de overgrote meerderheid van de regiobewoners veel invloed op het gedrag van de jongeren. Tabel 12 Stellingen problemen in maatschappij de problemen rond alcoholgebruik worden overdreven overmatig alcoholgebruik onder jongeren veroorzaakt veel problemen in onze maatschappij Tabel 13 Stellingen invloed overheid en ouders 78% 12% 15% 74% overheidsbeleid gericht op terugdringen alcoholgebruik onder jongeren heeft effect 28% 38% 34% ouders hebben veel invloed in het beperken van alcoholgebruik onder jongeren 6% 9% 85% 13
Draagvlak voor continuering aanpak Overgrote meerderheid van de bevolking wil doorgaan met de aanpak Om het draagvlak voor de aanpak van het gebruik van alcohol en drugs te peilen is de vraag voorgelegd of gemeenten, politie, gezondheidsorganisaties hiermee in de komende jaren door moeten gaan. De antwoorden laten geen enkele twijfel bestaan over het draagvlak voor dit beleid. 86 procent van de regiobewoners vindt dat de inzet gecontinueerd moet worden. Opvallend in deze tijd van bezuiniging is dat bijna de helft vindt dat er bovendien meer tijd en geld ingestoken mag worden. Draagvlak is in alle drie regio s aanwezig Tussen de drie regio s bestaan slechts kleine verschillen. In alle drie regio s is het draagvlak zeer groot. Figuur 5 Draagvlak voor aanpak VRAAG: De gemeenten in noordelijk Noord-Holland werken al enkele jaren intensief samen met onder meer de politie en organisaties in de preventieve gezondheidszorg, om overmatig alcoholgebruik en drugsgebruik door jongeren te bestrijden. Vindt u dat deze organisaties hiermee in de komende jaren door moeten gaan? Totaal Noord- Kennemerland Kop van NH 44% 39% 48% 45% 47% 42% 8% 12% Westfriesland 44% 45% 8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Ja, doorgaan: meer tijd en geld in steken Ja, doorgaan: evenveel tijd en geld in blijven steken Ja, doorgaan, maar minder tijd en geld in steken Nee, mee stoppen 14
Maatregelen Ook steun voor aantal uitgangspunten en maatregelen In het verlengde van het geconstateerd draagvlak voor de aanpak van alcohol- en drugsgebruik is gevraagd welke maatregelen en speerpunten op draagvlak kunnen rekenen. Zeer veel draagvlak (> 70%) zwaar beboeten van ondernemers die alcohol verkopen aan jongeren onder de 16; zwaar beboeten doorschenken aan dronken mensen; leeftijd voor kopen alcohol optrekken naar 18 jaar; jongeren moeten eerder op de avond uitgaan en eerder weer thuiskomen. Tabel 14 Stellingen maatregelen schenken, kopen en drinken van alcohol (zeer) mee sportkantines zouden geen alcoholhoudende dranken moeten schenken het schenken van alcohol op schoolfeest in het voortgezet onderwijs moet mogelijk zijn ondernemers die alcohol verkopen aan jongeren onder de 16 jaar moeten hiervoor zwaar worden beboet verstrekkers van alcohol die doorschenken dronken mensen moeten hiervoor zwaar worden beboet jongeren zouden eigenlijk pas vanaf 18 jaar alcohol moeten kunnen kopen alcoholgebruik op straat zou verboden moeten worden 35% 57% 19% 19% 15% 15% 9% 19% 50% 27% 74% 75% 72% 63% Gesteund door meerderheid (50-70%) jongeren onder de 16 jaar weigeren in cafés en discotheken; strenger optreden tegen drinken in keten en schuren; in sportkantines geen alcohol schenken; op schoolfeesten geen alcohol schenken; alcoholgebruik op straat verbieden. Tabel 15 Stellingen maatregelen alcoholgebruik jongeren jongeren onder de 16 jaar moeten geweigerd worden in cafés en discotheken jongeren moeten eerder op de avond uitgaan en eerder weer thuiskomen er moet strenger worden opgetreden tegen jongeren die alcohol dringen in keten en schuren 29% 11% 15% (zeer) mee 61% 12% 77% 69% 15