[2015] Oplossingsgericht support en relatienetwerken Gerrit van de Vegte CentrumOplossingsgerichtWerken
WAT IS OPLOSSINGSGERICHTE SUPPORT EN RELATIENETWERKEN? Oplossingsgericht werken is gebaseerd op een filosofie van samenwerking waarin andere mensen een cruciale ondersteunende en helpende rol spelen om je doelen te bereiken. Doelen bereiken wordt gezien als een gezamenlijke inspanning, waarin anderen op vele manieren belangrijk zijn. Diegene die het doel wil bereiken stelt zijn eigen supportgroep samen. De oplossingsgerichte supportgroep gaat uit van de volgende principes: de cliënt, het team, het gezin, de familie en de organisatie heeft hulpbronnen om het probleem op te kunnen lossen. De cliënt wordt en blijft de regisseur van het project. De supportgroep kan op verschillende manieren bijdragen aan het succes door: Het belang van het doel te bevestigen Bruikbare ideeën en suggesties aan te reiken Je aan te moedigen Je te helpen je vorderingen naar waarde te schatten Je te steunen in moeilijke tijden Blij te zijn met je successen Complimenten te geven Vertrouwen in je hebben dat het je lukt En vooral het hele traject beschikbaar te zijn. Het hoeft geen nadere uitleg dat het ook andersom werkt. Vaak denken mensen in het relatienetwerk dat het nuttig is om kritiek te geven of adviezen te geven, te confronteren, te oordelen of weinig geloof in je te hebben. Deze uitingen kunnen een negatieve uitwerking hebben op het behalen van je doelen. Om ervoor te zorgen dat mensen maximale steun van hun relatienetwerk krijgen, moeten we de cliënt aanmoedigen om aan anderen over hun project te vertellen en belangrijke mensen uit te nodigen om als supporter voor hun project op te treden. Als je weet hoe de supporters jou kunnen steunen, zal dat je zelfvertrouwen bevorderen en het gevoel versterken dat je in staat bent het doel te bereiken. Supporters zijn niet alleen belangrijk voor individuele personen, maar ook voor relaties, gezinnen, familie, teams en organisaties. WIE KAN SUPPORT EN RELATIENETWERK GEBRUIKEN? Iedereen die als professional betrokken is bij veranderingen, projecten en andere zaken waar ondersteuning bij nodig is. WAAR ZET JE OPLOSSINGSGERICHTE SUPPORT EN RELATIENETWERK IN? De inzet van de oplossingsgerichte support aanpak kan toegepast wanneer een doel bereikt moet worden. Voorbeelden van support zijn: bij een huwelijkscrisis bij het herstellen van een ziekte bij een rouwproces bij kinderen die een vaardigheid leren bij projecten Pg. 1
ENKELE VOORBEELDEN: Voorbeeld 1: Ik sprak met een moeder en haar dochter over hun relatie die regelmatig onder druk kwam te staan door ruzies. We hadden een tijdje gebrainstormd over wat beiden anders kunnen doen om weer een leuke relatie te krijgen. Zowel de moeder als de dochter hadden uitgesproken dat ze graag meer vertrouwen in elkaar wilden hebben. De moeder maakte zich regelmatig zorgen over het drink en rookgedrag van haar 17-jarige dochter. De moeder wilde na het avondje stappen precies weten hoeveel de dochter gedronken had en wat, en of ze geblowd had. De dochter voelde zich hierdoor overhoord en werd kwaad wat vaak uit liep in een fikse schreeuwpartij met als gevolg een paar dagen afstand en niet meer praten. Het bleek dat de dochter heel goed in staat was zichzelf in de hand te houden. Uiteindelijk kwamen we op het idee dat het voor de moeder goed zou zijn als zij aan haar dochter kon vragen: "heb je het leuk gehad? heb je genoten? Hoe heb jij je in de hand gehouden gisteren?" De moeder zou haar dochter complimenten geven over haar sterke wil en wat ze goed gedaan had. De dochter zou haar moeder uit zichzelf vertellen wat zij gedaan had om de drank in de hand te houden. Beiden wilden dat graag beter onder de knie krijgen. Nadat we hadden gecontroleerd of dit de stap is die zij willen ondernemen, heb ik het idee van support geïntroduceerd. Moeder stelde een supportgroepje samen met wie zij zou delen wat ze wil leren en de dochter deed het zelfde. Elke supporter kreeg een opdracht hoe ze op een goede manier moeder en dochter kunnen ondersteunen. Voorbeeld 2: Enkele jaren geleden heb ik een team gecoacht dat te maken had met een situatie met jongeren in een wijk die helemaal uit de hand gelopen was. De gemeente had weinig vertrouwen in een goede afloop, maar wilden het team nog een kans geven om orde op zaken te stellen. Het team heeft met de jongeren een doel afgesproken dat zou leiden tot een beter klimaat binnen de wijk. Nadat het doel helder geformuleerd was heb ik bij het team de supportaanpak geïntroduceerd. We hebben toen gekeken wie op welke manier de jongeren support kon bieden. Dit is met de jongeren besproken en er is een groep samen gesteld. WAAROM OPLOSSINGSGERICHTE SUPPORT EN RELATIENETWERK? De supportgroep zorgt er voor dat er meer vertrouwen ontstaat dat het doel gehaald wordt. De samenwerking tussen mensen wordt verbetert. Er ontstaat een positiever klimaat van verandering. Het ondersteunt vooruitgang en er vind aanmoediging plaats. Relaties worden verbetert of krijgen een andere betekenis. Men ontdekt dat iemand toch tot verandering instaat is. Wederkerigheid. De relatie tussen de cliënt en de supporters moet je niet zien als eenrichtingsverkeer, maar als iets dat beide kanten op gaat. Zowel de cliënt als de supporters kunnen baat hebben bij jou doel en het bereiken daarvan. Reputatie. Het idee om supporters in te schakelen bij het oplossingsgericht werken gaat verder dan het bieden van hulp; steun en aanmoediging. Het houdt ook verband met het idee dat er Pg. 2
een publiek nodig is om te veranderen. Een kind kan wel stoppen met liegen, maar het feitelijk stoppen met liegen is slechts een bestanddeel van de verandering. Het andere bestanddeel van de verandering is dat mensen in het relatienetwerk ervan overtuigd worden dat de verandering heeft plaatsgevonden. Voor een Multi probleem gezin kan het werven van supporters slechts een kwestie zijn van steun en aanmoediging om te veranderen een beter/netter gezin te worden. Het is tegelijk ook een uitnodiging aan mensen uit hun netwerk om er getuige van te zijn hoe het gezin vooruitgaat; zodat het netwerk overtuigd kan raken van hun veranderingen en het goede nieuws over die verandering in zijn relatienetwerk helpen verspreiden. Met andere woorden om het gezin te helpen weer een goede naam te laten krijgen. Dit alles, en het feit dat de cliënt de regie heeft en zelf zijn support werft, onderscheid oplossingsgerichte support van andere netwerkmethoden. ( Ben Furman reteaming) Support is er altijd binnen Relatienetwerk. Mensen leven binnen relatienetwerken. Problemen worden meestal binnen die relatienetwerken opgelost. Het kan gebeuren dat een probleem niet adequaat wordt opgelost binnen het netwerk en dat de cliënt zich wend tot een professional. Om adequaat support in te kunnen zetten is het van belang om het netwerk (dat zijn externe krachtbronnen) vanaf het begin te betrekken bij de oplossing van het probleem. Daarom moet een professional vaardig zijn in het werken met groepen. In de training leer je hoe je het netwerk betrekt bij de hulpverlening. Je leert hoe je van een probleemgerichte groep een oplossingsgerichte groep maakt. In de training leer je hoe je tijdens het proces het netwerk een ondersteunende rol laat hebben. Niet ieder lid uit het netwerk is meteen meewerkend. Sommigen kunnen ronduit negatief zijn, gefrustreerd of geïrriteerd. Er zijn grofweg twee relatienetwerken te onderscheiden: het persoonlijk netwerk en het professionele netwerk. Het persoonlijk netwerk bestaat uit gezin, familie, vrienden en eventuele andere belangrijke personen. Pg. 3
Voorbeeld van een persoonlijk relatienetwerk. familie buren Gezin vrienden anderen Het professionele netwerk bestaat uit alle professionals die betrokken zijn bij het probleem en/of de oplossing. maatschappelijk werk onderwijs Gezin huisarts psycholoog Bij een casus kunnen soms veel mensen betroken zijn daaruit kan het gezin, familie of de organisatie de supportgroep samen stellen. Pg. 4
Mandaat. Als jij de professional bent die de leiding heeft in dit proces dan heb je van de cliënt een mandaat gekregen. Soms moet je in gesprek met professionals waarmee je binnen de zelfde casus al hebt samen gewerkt. Om je werk goed te kunnen doen is het nodig dat jij mandaat van alle betrokkenen krijgt dat jij mag leiding geeft aan het proces. Drieledig mandaat. Een mandaat is een volmacht die nodig is om een opdracht te kunnen uit oefenen,. Omdat hulpverleners opdrachten vervullen, hebben zij altijd meer dan een mandaat. Om al verschillende functies op een professionele wijze te kunnen uitoefenen,beschikken we over drie fundamentele mandaten die we tegelijkertijd bekleden: 1. je bent leider 2. je bent beheerder 3. je bent begeleider Afhankelijk van de situatie treedt een van je mandaten meer op de voorgrond. Die mandaten zijn geen gegevenheden, maar die moet je voortdurend verdienen in de interactie met diegene waarmee je werkt. Leider Als leider neem je initiatieven en Zet je de grote lijnen uit. Vanuit je leiderschapsmandaat bepaal je welke richting het gesprek gaat, wie je er voor uitnodigt en of je andere organisaties betrekt, aan wie je het woord geeft, welke stappen er worden gezet en welke mandaten je nog meer aanwend. Vanuit dit laatste aspect van leiderschap is het van wezenlijk belang. Jij bepaalt immers, vanuit je expertise; ervaring en rekeninghoudend met de situatie op dat moment of je ingrepen doet als beheerder of als begeleider. Beheerder Als beheerder van het hulpverleningsproces ben je verantwoordelijk voor het scheppen en beheren van de randvoorwaarden waar binnen je begeleiding zich afspeelt. Daarnaast ben je verantwoordelijk voor het beheren van je vakkundigheid en expertise. Begeleider Als begeleider is je opdracht een context te creëren waarbinnen je de cliënt helpt zichzelf en anderen te helpen. Je taak is simpelweg de cliënt te helpen om het beste uit zich zelf te halen. Bij het begeleidend mandaat stel je achter de doelen van de cliënt. Pg. 5
WAT IS OPLOSSINGSGERICHT WERKEN (OGW)? Oplossingsgericht werken is een generalistische, multifunctionele methode die bedoeld is om individuen, gezinnen en groepen te helpen ten goede te veranderen. Dit gebeurt door het stellen van werkbare doelen. De motivatie te vergroten door het zoeken naar eerdere successen en te zoeken naar uitzonderingen op het probleem. De samenwerking te versterken die nodig is om die doelen te bereiken. Oplossingsgericht werken is generiek in die zin dat het slechts een geraamte is. Het is een stellage, een algemene en in zekere zin zelfs universele structuur die op allerlei situaties past waar mensen de behoefte hebben hun functioneren te veranderen, te verbeteren of te ontwikkelen. Oplossingsgericht werken is multifunctioneel in de zin dat het toepasbaar is op een breed scala van situaties waar de behoefte bestaat om de wijze van functioneren van personen, gezinnen of groepen te veranderen of te verbeteren. Het is een instrument dat helpt bij het verbeteren van het functioneren. Oplossingsgericht werken is geschikt voor het oplossen van problemen, coachen, persoonlijke ontwikkeling, teambuilding, schoolproblemen, gedragsproblemen, het managen van verandering en organisatieontwikkeling en training. Oplossingsgericht werken is een stapsgewijs proces dat uit een aantal logische stappen bestaat. In de eerste stap ontwikkel je een visie, een droom over hoe je het in de toekomst wilt hebben. Vervolgens zoek je een concreet doel dat helpt om die visie of droom waar te maken. Oplossingsgericht werken vergemakkelijkt het stellen van doelen. Oplossingsgericht werken is een doelgericht proces. De eerste stappen daarin zijn gewijd aan het formuleren en verduidelijken van een doel dat van belang is om te bereiken. Instrumenten daarbij zijn : de wondervraag en schaalvraag. Oplossingsgericht werken verhoogt de motivatie, versterkt de samenwerking en verhoogt het plezier. Het geheim van het oplossingsgericht werken ligt in de aantrekkingskracht die hiervan uitgaat, omdat dit proces het van nature in zich heeft om de motivatie op te voeren. Het geeft de betrokkenen een gevoel van wederzijdse waardering die ontstaat en de bereidheid elkaar te helpen en te steunen. Wat houd de training in? Je leert hoe je cliënten kunt aanmoedigen om supporters te werven Je leert leiding te nemen in het proces Je leert mandaat te verwerven Je leert zelf netwerken Je leert hoe je de supportgroep kunt ondersteunen in hun taak Je leert slimme vragen te stellen om bepaalde supporters toch mee te laten doen. Je leert de houding van niet weten en de regie geven aan de cliënt Je leert in deze training hoe je mandaat kan verdienen/krijgen en hoe je dat mandaat inzet. Je leert hoe je met weigerachtige en tegenwerkende personen in gesprek kunt gaan Je leert met deze personen een goede samenwerkingsrelatie kunt op bouwen. Pg. 6
HOE OPLOSSINGSGERICHTE SUPPORT EN RELATIENETWERK? De trainingsopzet Er is veel ruimte om te oefenen met eigen praktijk situaties en het leren van gerichte vaardigheden. De training is praktisch, met aandacht voor zowel de theorie van het oplossingsgericht werken als ook live demonstraties. Deze training sluit aan bij de dagelijkse praktijk. Het bied voordelen, zoals het werken vanuit de kracht van de cliënt/systeem;de kracht van de professional; kortdurend;efficiënt en het verhoogt het werkplezier. De deelnemers krijgen take home opdrachten mee na elke trainingsdag. Ervarend leren is de basis van waaruit de oefeningen worden gedaan. Elke bijeenkomst bestaat uit een afwisseling van praktische vaardigheidstraining en van theoretisch reflexie: 1. praktische oefeningen en rollenspellen 2. intervisie rondom ter plekke ingebrachte professionele, methodische problemen. Dagindeling 09:45-10:00 Ontvangst 10:00-10:30 Opening 10:30-11:30 Literatuur discussie 11:30-11:45 Pauze 11:45-13:00 Praktische oefeningen, eventueel live supervisie 13:00-14:00 Lunchpauze 14:00-15:30 Praktische oefeningen 15:30-15:45 Pauze 15:45-16:30 Rollenspel 16:30-17:00 Afronding, afspraken Centrum Oplossingsgericht Werken.nl gerritvandevegte@home.nl 06-4578 2715 of 074-2664 268 Pg. 7
De cirkels van betrokkenheid familie buren gezins leden professionals vrienden anderen Het diagram van complimenten jeudgzorg politie familie wie kan gewaardeerd worden? ouders kinderen burgemeester Pg. 8
Het diagram van de vaardigheid tijdens het sporten waar nog meer? waar gebruik je de vaardigheid al? in de teamvergadering in kleine groepjes Het diagram van erkenning ouders wijkraad jeugdzorg cultureel werk wie moet erkent worden? familie politie kinderen leerkrachten Pg. 9
Het diagram van samenwerking maatschappelijk werk jeugzorg politie wat kan een organisatie doen om het doel te halen? GGZ huisarts Het diagram van uitzonderingen tijdens het eten op het werk waar nog meer? wanneer nog? wanneer was het probleem er niet? tijdens een leuk gesprek als de zon schijnt wanneer nog meer? Pg. 10