12 Tentoonstelling '- ".. "". Kadastrale kaart van "Swieten" (thans Heineken)
13 "SUETANBORGH": zaterdag en zondag 26 en 27 september 3 en 4 oktober 1 0 en 11 oktober van 14.00 tot 17.00 uur. bracht vanaf de 16e eeuw De geschiedenis van ons dorp Zoeterwoude is zeer oud. Reeds in de Romeinse tijd was er al sprake van bebouwing. De Romeinen bouwden versterkingen, maakten de eerste wegen -heirwegen - voor het verplaatsen van hun troepen, en groeven de Vliet (Corbulo's gracht) van Delft naar Leiden. Later is ons land nog meermalen in handen van vreemde mogendheden geweest. We denken daarbij aan de Spaanse overheersing, de inlijving door de Fransen onder Napoleon en nog niet zolang geleden de Duitse bezetting. A deze oorlogen gingen gepaard met veel menselijk leed maar brachten ook grote ontwi kkelingen op velerlei gebied. De schade aan historische gebouwen was ook groot. Wij denken hierbij vooral aan de tijd van het beleg en ontzet van Leiden, waarbij vele kastelen, buitenplaatsen enz. werden gesloopt of verwoest en dat was een groot historisch verlies voor het toenmalige Zoeterwoude. n die jaren verdwenen de kastelen Cronesteijn, Cijs of Berendrecht, Meerburg, R ij negom, Boschuijzen, Coebel, Rodenburg, het klooster Roomburg, Oud Raadwijk en grotendeels onze kerk in het Dorp. Zoeterwoude met de Vliet en de zij-armen van de Oude Rijn: de Weipoortse Vliet vanaf de Noord Aa en de Meerburgerwatering vanaf Stompwijk met z'n vele watergangen heeft z ich in de loop der eeuwen ontwikkeld tot een welvarend dorp met goede gronden voor het houden van vee en zo ontstonden op de hogere gronden i n de loop van de 16e en 17e de stenen boerderijen. Voor de intensieve beoefening van de veehouderij was het nodig dat het land voor een groot deel van het jaar boven water werd gehouden, wat tot gevolg had, dat daardoor de veengronden gingen krimpen. Steeds weer werd het waterpeil aangepast, met als resultaat dat het land weer lager kwam te liggen dan het omliggende buitenwater en men begon met het maken van kaden en het bouwen van molens, om het water uit de aldus ontstane polders weg te malen. Van deze watermolens zijn er gelukkig nog enige gespaard gebleven, waardoor we op die plaatsen herinnerd worden aan de polders van weleer. De polders met veengronden waren oorspronkelijk dus hoger dan de polders met kleigronden. Op verschillende kaarten van de tentoonstelling staat aangegeven dat er diverse sluizen waren: Swietersluis, Coppersluis, R ijnegomsslu is, Meerburgersluis en Roomburgersluis. Op de oudste kaarten zijn zelfs verlaten (kleine sluizen) aangegeven in de Meerburgerwatering nabij de Miening, in de Weipoortsevliet nabij het kleine kerkepad en in het Gelderswoude het Z.g. Hemels verlaat. Voor een betere waterafvoer en voor de scheepvaart werden in de 17e eeuw de Noordbuurtse- en de Zuidbuurtsewatering gegraven, hetgeen zeker heeft bijgedragen tot de ontwikkeling van Zoeterwoude. Graag hadden wij u een kaart willen laten zien van de waterstaatkundige toestand van vóór die tijd, maar daar zijn wij helaas nog niet in geslaagd. Waar wij wel in zijn geslaagd? Wij kunnen u gelukkig toch veel laten zien: vele oude kaarten met veel nieuwe en interessante gegevens: Van het vroegere Zoeterwoudse gebied -nu Leiden- een kaart van landmeter Jan Fransse Dok uit 1636 van de Vlietweg met "Allemansgeest" toen genaamd "de Herbergh vanouts genaemt de Scheepsmakerije" met verschillende boerderijen. Een tekening "figuratief tot aanduijding weegens de breet van het voet ofte gangpadt omtrent de plaats Meerburg onder Soeterwoude". Een "pertinente caert van de situatie die landen geleegen aan den Rijndijck ende Vliet bij verversingssloot der Stadt Leijden ende specialijck van 't land der Abdije van Rhijnsburg" (landmeter Roos uit 1702). Kaart i.v.m. het maken van een schoeiing t.p.v. een molen van landmeter Klaas Vis 1773 (thans aan de Zoeterwoudseweg in Leiden waar nu de Leidse Betoncentrale is gevestigd).
14 Kaart i.v.m. het maken van een schoeiing t.p.v. een molen van landmeter Klaas Vis 1773, thans aan de Zoeterwoudseweg in Leiden, waar de Leidse Betoncentrale is gevestigd. "Caert figuratief! behoorende tot een versoek van de Heer Le Beuff tot uijtlanding (uitpad) van des selfs land in de Roomburger Polder" van Melchior Bolstra, landmeter van Rhijnland 14 februari 1750. (Kort geleden hoorden wij dat het nieuwe gemaal van Schiphol is genoemd naar deze Melchior Bolstra). Kaart behorende bij een verzoek van Leendert Zegwaart om een houten schutting te mogen vervangen door een stenen muur en een "speelhuijs" (bij café restaurant "de Vink"). Kaart van landmeter Bolstra 13 augustus 1743. Kaart omtrent "Cronesteijn" met Roomburger wateringh, Hofflaan (bij "Cronesteijn") met een onduidelijke andere naam voor de Vrouwenvaart. Afbeelding van het in 1574 gesloopte kasteel "Te Cijs ofte Berendrecht buijten Leijden 1661 bij Lammen'~ Dit kasteel heeft gestaan in de vroegere Oostvlietpolder op het erf van de boerderij van de familie Van Haastert aan de Vlietweg in Leiden. Kaart van landmeter Klaas Vis (+ 1770) betreffende landerijen met buitenpïäatsen in de Roomburger Polder. Kadastrale kaart uit 1821 van de Oostvliet- en Hofpolder. Het eerste gedeelte van de Vlietweg bestond toen nog niet en op de kaart is een weg of pad aangegeven vanaf de Vrouwenweg langs alle boerderijen tot de voormal ige Hofweg (weg vanuit het Westeinde met een brug over de Meerburger watering uitkomende op de Vlietweg t.p.v. het Commandeurshuis). Kaart van Knotterpolder, Meerburger Polder en Cronesteijnse Polder met o.a. "Cronesteijn" met boerderijen en landerijen. Van het tegenwoordige Zoeterwoude kunt u zien: Kaart: "Uitgevoerde plasse van Oud-Gelderswoude" met o.a. bovenmolen van Palenstein, bovenmolen van Nieuw Gelderswoude, molen van Oud-Gelderswoudse polder en verlaat van Benthuizen. Kaart van landerijen, boerderijen enz. aan "den Brouckwegh" in Gelderswoude van + 1680 met o.a. "Stroockmolen ", "Brouckhovewegsloot ofte wateringh" en een gebouw, vermoedelijk een boerderij. genaamd "DE HEMEL". (Deken Juffermans schreef indertijd een reeks van artikelen over de geschiedenis van het Katholicisme in Zoeterwoude met de titel: "Van de Hel naar de Hemel", waarbij hij doelde op de Hel in het Westeinde en de Hemel in het Gelderswoude!). Kaart waarop getekend de "Mooiekade" gelegen in het Ambacht van Zoeterwoude (n Gelderswoude met opmetingen van landmeter Klaas Vis 1758/1760. Kaart:,, = Copije = : gemeten bij mijn ongescreven dese gedaerteerde landen geleegen eensdeels in Soeterwoude ende Hazerswoude ten versoucke van Lodewijk van Treslong als rentmeester enz. " van de landmeters van Rhijnland Sijmon Arents en Sijmen Fransse van Marvan 1587.
15.". " :1. ',':':.,'" " ", -. SO@;'JeJ\,MS8RS,E> Kaart Rijnland 1617 Florisz Balthazar van Berekenrode
16 Klein kaartje van "Het land genaamt: k sta op het mijne". Kaart: "Ambachte van Soeterwoude in de Weijpoort toebehoorende de Wed. Heer van Leeuwen (land in Swieten: nu Heineken). Oude kaart (+1730): n het rozet staat "Hooft caert over Soeterwoude ende Soeterwoude met de landen St. Elysabeth Gasthuijs daermede comparerende; alles op zijn rechte maet en sytuatie ges telt: bij mij...... U ziet "Cronesteijn", "Swieten" en "Roomburgh" en een weg van Cronesteijn naar het klooster Roomburg. De nieuwe weg was toen "den Hoffaech". Waterstaatkundige kaart van het gebied tussen de Oud-Groendijkse Polder en de Barre Polder met drie watermolens, een verlaat en een houtzaagmolen. Kaart voor het maken van een duiker ter verbinding van de Westbroekpolder met de Oostbroekpolder met enkele boerderijen in de Weijpoort. Zeer oude kaart van watergangen en wegen in Zoeterwoude:"Aldus gemaeckt bij mij w.c. van Swieten': De Nieuweweg wordt aangeduid als "Kerckwech ': n de Weipoortse Vliet bij de Noord Aa, in de Meerburgerwatering bij de Miening en in het Gelderswoude zijn verlaten aangegeven: weer een bewijs dat het land en het waterpeil in de toen nog jonge polders veel hoger was als nu. Het kleine kerkepad is getekend maar het grot e kerkepad (in de Zuidbuurt) nog niet. Heel mooie kaart uit 1545 van de Grote Polder. Dit is de oudste kaart van de tentoonstelling en -in kleur- zeer fraai. Klein kaartje van het land genaamd,.k sta op het mijne" dat was gelegen tussen de oude Stompwijkseweg en Ommedijkse watering. Oude polderkaart van de Oud Gelderswoudsche Polder, welke voor rekening van "Oud Zoeterwoude" onlangs gerestaureerd. Een tekening van de Dorpsstraat met school, woonhuis van de onderwijzer en omliggende terreinen van landmeter Stevin van Broeckhuijsen d.d. 17 oktober 1642. "Bestektekening" van omvangrijke herstelwerkzaamheden aan de Dorpskerk uit de tweede helft van de achtiende eeuw. Een oude tekening van het Watertje met opmetingen van de breedten van het water en van het pad. Zeer interessant. Een tekening van de voorgenomen annexatie van Leiden van gronden behorende bij de gemeente Oegstgeest, Leiderdorp en Zoeterwoude uit 1896.
17, J ' J.-.,{!..'..r; jfm ; J i ~ ~ i, ",, t ~, i ;=--_. ~======';: / - - ;1f1~"~;;;; ' "".h... ; V:L:..?;~;?)._: l r:y t:..r. /-.ot!..1"6.1' pi 7'ifo';."(",.. f.r.l.y.:6'mr i1 :1 ~,.J. ~. :J ' "'-.."\::. ""- ", ~') ~.. r. l'" ;.. '<..-... ~ ~- :,. ~ -""!l, -- ~/" "' ' j, t : èz.' < ~:_ --~. " Bestektekening" van omvangrijke herstelwerkzaamheden aan de Dorpskerk, uit de tweede helft van de ach tiende eeuw.
18 Een tekening gemaakt indertijd door de heer Jan Schouten aangevende de kastelen en buitenplaatsen in onze omgeving en de groei van Leiden t.o.v. Zoeterwoude. Een prent van het dorp Zoeterwoude met kerk en molen. Wij twijfelen of dit wel juist is! Een prent van het houtzaagmolen met enkele gebouwen: zeer waarschijnlijk van de molen "Postlust" welke stond aan de Miening/Noordbuurtseweg en in 1893 is verbrand. Voorts willen wij u laten zien verschillende kadastrale kaarten uit 1821 waarop heel merkwaardige situaties staan aangegeven. Zo zien we op zo'n kaart van de Zwetpolder in de Zuidbuurt in plattegrond een heel oude kerk met wat huisjes, pastorie enz. Vóór de bestaande kerk was er een z.g. Waterstaatskerk, welke in 1843 is gebouwd. De daarvóór in gebruik zijnde kerk staat op deze kaart getekend. Ook is er een kaart van de Geerpolder van vóór de droogmaking. Hierop kan men zien dat het grootste deel van de polder nog water was. Nabij de polder, in de Noord Aa, was een eilandje met naam "de Tempel". Wij zijn van mening dat een bezoek aan de tentoonstelling de moeite loont, zeker voor mensen die belangstelling hebben voor de historie van Zoeterwoude. Het bestuderen van de kaarten en tekeningen kost wel wat tijd en moeite maar "Oud Zoeterwoude" zal zeker aanwezig zijn om, als dit nodig is, u de helpende hand te bieden. De tentoonstelling wordt gehouden op zaterdag 26 en 27 september, zaterdag 3 en 4 oktober en zaterdag en zondag 10 en 11 oktober 1992 telkens van 14.00-17.00 uur in ons gebouwtje "Suetanborgh" aan de Noordbuurtseweg in Zoeterwoude. Wij hopen dat u belangstelling zult hebben voor deze tentoonstelling en heten u reeds bij voorbaat welkom. Met dank aan onze bronnen : Archief gemeente Zoeterwoude Archief gemeente Leiden Archief Hoogheemraadschap van Rijnland Rijksarchief te 's-gravenhage en vele anderen. Kaart van de Geerpolder