Huiselijk geweld in Limburg De Limburgse Gezondheidsenquête Inleiding In het kader van het landelijke pilot-project Vrouwenveiligheidsindex (VVI) hebben de gezamenlijke Limburgse GGD en een extra rapportage gemaakt met betrekking tot huiselijk geweld op basis van de Limburgse Gezondheidsenquête. De VVI is geïnitieerd door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en wordt begeleid door de wetenschappelijke onderzoeksbureaus TransAct en het Verwey-Jonker Instituut. De Vrouwenveiligheidsindex gaat over geweld buiten de openbare sfeer, dus over geweld in de privé-sfeer. Het onderzoek De Limburgse GGD en hebben in het najaar van 2003 voor de tweede maal een grootschalige gezondheidsenquête onder de volwassenen bevolking gehouden. Ongeveer 38.000 inwoners van Limburg in de leeftijd van 20 jaar tot en met 75 jaar hebben per post een vragenlijst ontvangen met het verzoek deze ingevuld te retourneren. In de gezondheidsenquête is gevraagd naar verschillende gezondheidsonderwerpen, waaronder huiselijk geweld. Bijna 20.000 inwoners van Limburg hebben deelgenomen aan het onderzoek. Vragen rond huiselijk geweld zijn opgenomen in de standaardvragenlijst. Op basis van de gezondheidsenquête is er een goed beeld verkregen van de aard en omvang van huiselijk geweld. Enquêteonderzoek versus registraties Onderzoek naar huiselijk geweld wordt veelal uitgevoerd aan de hand van registratiegegevens van politie en hulpverlening. Slechts een klein deel van de slachtoffers (naar schatting 12%) meldt huiselijk geweld bij de politie. Een grote groep blijft buiten beeld. Enquêteonderzoek biedt de mogelijkheid ook de groep die niet wordt geregistreerd te bereiken. Een enquête geeft daarnaast de mogelijkheid meer achtergrondinformatie te verzamelen. Dergelijk onderzoek is een sterke aanvulling op onderzoek aan de hand van registratiegegevens. Definitie Huiselijk geweld kan bestaan uit fysiek-, seksueel-, en psychisch geweld. Plegers kunnen familieleden, huisvrienden of (ex-) partners zijn. Slachtoffers kunnen mannen, vrouwen, jongens en meisjes zijn. Omvang huiselijk geweld en agressie De Limburgse Gezondheidsenquête uit 2003 laat zien dat jaarlijks naar schatting 24.500 (3%) Limburgers zelf of in hun directe omgeving geconfronteerd worden met huiselijk geweld. Van die 24.500 worden 10.500 personen (1,3%) jaarlijks zelf slachtoffer. Copyright GGD Oostelijk Zuid-Limburg Informatie: K.J Hajema, tel. 045-5732300 hajemak@ggdozl.nl November 2004
Geslacht Leeftijd Etniciteit Opleiding Gezinssituatie Arbeidssituatie Verstedelijking Psychosociale gezondheid Ongeveer driekwart van de slachtoffers van huiselijk geweld in Limburg is vrouw (figuur 1). Ook in landelijk onderzoek in Nederland wordt meestal de conclusie getrokken dat voornamelijk vrouwen het slachtoffer worden van huiselijk geweld. In absolute aantallen bevinden de meeste slachtoffers van huiselijk geweld zich in de leeftijdsgroepen van 30 tot 49 jaar. Dit zijn ook de grotere groepen in de samenleving. Relatief gezien worden ook veel mensen in de jongere leeftijdscategorie (20 tot 29 jaar) slachtoffer. Over het algemeen kan worden gesteld dat het risico om slachtoffer te worden van huiselijk geweld afneemt naarmate men ouder wordt (figuur 1). Vaak wordt verondersteld dat huiselijk geweld meer voorkomt bij personen met een niet-nederlandse etniciteit. Dit richt zich dan met name op allochtonen van Marokkaanse en Turkse afkomst. Het aantal allochtonen dat deelneemt aan schriftelijke onderzoeken is over het algemeen klein, de resultaten moeten dan ook met voorzichtigheid bekeken worden. Er zijn aanwijzingen dat onder inwoners van Surinaamse en Antilliaanse herkomst huiselijk geweld meer voorkomt dan onder de autochtone bevolking. Er zijn géén aanwijzingen gevonden dat huiselijk geweld meer voorkomt bij Turken en Marokkanen dan bij de autochtone bevolking. De hoogst behaalde opleiding speelt een kleine rol in het risico om slachtoffer te worden van huiselijk geweld en agressie. Laagopgeleiden lopen iets meer risico om slachtoffer te worden van huiselijk geweld dan hoogopgeleiden. Ook in eerder Nederlands bevolkingsonderzoek is er geen duidelijke relatie gevonden tussen opleiding en huiselijk geweld. Een belangrijke indicator voor slachtofferschap van huiselijk geweld en agressie is de gezinssituatie (figuur 2). Alleenstaanden (gescheiden, ongehuwd) zijn in het afgelopen jaar vaker slachtoffer geworden dan personen met een vaste relatie (gehuwd, samenwonend). Met name alleenstaanden met thuiswonende kinderen worden vaak het slachtoffer van huiselijk geweld en agressie (10%). Een andere indicatie biedt de arbeidssituatie. In vergelijking met werkenden met een full-time baan (1%) komt huiselijk geweld meer voor bij personen: met een bijstandsuitkering 4% die werkloos zijn 3% die arbeidsongeschikt zijn 3% In vergelijking met gemeenten met een groot inwonertal komt huiselijk geweld iéts minder voor in kleine gemeenten. Dit verschil is echter maar klein. Groot (> 40.000) 1,6% Middelgroot (15.000-40.000) 1,3% Klein (< 15.000) 1,0% Het gaat hier om mensen die aangeven zélf slachtoffer te zijn geworden van huiselijk geweld. Een belangrijke bevinding is dat eenzaamheid, depressies en psychosociale problemen veel voorkomen bij slachtoffers en plegers van huiselijk geweld. Opvallend is dat naarmate de ernst van de problemen toeneemt, het percentage slachtoffers van huiselijk geweld in die groepen groter is (figuur 4). Waarschijnlijk ontwikkelen slachtoffers van huiselijk geweld psychosociale klachten ten gevolge van het huiselijk geweld. Aan de andere kant kunnen mensen met psychische klachten ook kwetsbaarder zijn voor huiselijk geweld.
De regio s in Limburg vergeleken De regio s in Limburg verschillen niet erg sterk in het voorkomen van huiselijk geweld (figuur 4). In vergelijking met de regio Noord- en Midden-Limburg (totaal 2,3%; zelf 1,0%) komt huiselijk geweld meer voor in Oostelijk Zuid-Limburg (totaal 4%; zelf 1,8%). De regio s Zuidelijk Zuid-Limburg (ZZL) en Westelijke Mijnstreek (WM) verschillen niet significant van elkaar, van Noord- en Midden-Limburg (NML) of van Oostelijk Zuid-Limburg (OZL) met betrekking tot huiselijk geweld. Aanbevelingen Álle gemeenten Laagdrempelige hulpverlening Publiekscampagne Samenwerking Huiselijk geweld wordt vaak gezien als een probleem van de grote steden. In dit onderzoek is echter gebleken dat huiselijk geweld niet alleen voorkomt in grote gemeenten, maar dat het zich overal voordoet. AANBEVELING 1: Gezien de uitkomsten van dit onderzoek verdient het aanbeveling dat in alle Limburgse gemeenten dit probleem wordt aangepakt. Samenwerking van gemeenten kan helpen bij het ontwikkelen en implementeren van beleid op dit gebied. Vanuit de VNG wordt de samenwerking van gemeenten ondersteund in het project Aanpak Huiselijk Geweld. Huiselijk geweld is een groot probleem, met ernstige lange termijn gevolgen. Toch zoekt slechts een klein deel van de slachtoffers hulp. Gezien de ernstige gevolgen die huiselijk geweld kan hebben is het van belang dat meer mensen de stap naar de hulpverlening (kunnen) maken. AANBEVELING 2: het is wenselijk de adviespunten huiselijk geweld, die een centrale rol spelen in de toeleiding naar de hulpverlening, zo laagdrempelig mogelijk te maken/houden. De adviespunten moeten voor alle slachtoffers van huiselijk geweld bereikbaar zijn. De uitbreiding van het bestaande adviespunt Zuid-Limburg en de oprichting van het adviespunt in Noord- en Midden-Limburg zijn zeer belangrijke ontwikkelingen. De bekendheid van de adviespunten en het bijbehorende telefoonnummer is van groot belang. In Zuid- Limburg heeft de publiekscampagne van het adviespunt huiselijk geweld geleid tot een grote groei in het aantal telefoontjes. Deze voorbeelden geven aan dat een publiekscampagne een goed middel is om het grote publiek te bereiken en bewustzijn te vergroten. AANBEVELING 3: Gezien de effectiviteit van de publiekscampagne in het aandacht vragen voor de problematiek, en de daaruit voortvloeiende stijging van meldingen is het gewenst dat er voor Zuid-Limburg een vervolg komt, en voor Noord- en Midden-Limburg een start mee wordt gemaakt. Huiselijk geweld speelt zich af op een aantal verschillende beleidsterreinen. Dit komt naar voren doordat dit thema in de ene gemeente is ondergebracht onder Openbare orde en veiligheid, en in de andere gemeente onder Welzijn of Zorg, of in beide. Huiselijk geweld heeft componenten van deze terreinen in zich. Dit blijkt ook uit het aantal instellingen en de verschillende instellingen die zich bezighouden met huiselijk geweld. AANBEVELING 4: Een goede samenwerking en afstemming op regionaal niveau tussen de verschillende organisaties en instellingen (politie, geestelijke gezondheidszorg, huisartsen, ziekenhuizen, maatschappelijke hulpverlening, adviespunt, vrouwenopvang, etc.) is van belang om de effectiviteit van de hulp- en dienstverlening te vergroten en om huiselijk geweld tegen te gaan. AANBEVELING 5: Uit het onderzoek is gebleken dat psychische problemen en huiselijk geweld vaak samen voorkomen. Binnen de GGZ moet daarom systematisch aandacht worden besteed aan huiselijk geweld. Ook geldt andersom dat slachtoffers van huiselijk geweld die bijvoorbeeld bij het adviespunt binnen komen, ook op psychische klachten worden onderzocht. AANBEVELING 6: Ook voor andere instellingen die te maken krijgen met (mogelijke) slachtoffers van huiselijk geweld zoals ziekenhuizen, huisartsen, politie is het belangrijk zonodig te screenen danwel rekening te houden met huiselijk geweld.
Voorlichting en preventie Monitoring Er zijn aanwijzingen dat een grote groep slachtoffer van huiselijk geweld, dit niet als zodanig herkent of onderkent. Door middel van voorlichting en training kan bewustzijn en weerbaarheid worden bevorderd. AANBEVELING 7: Het is aan te bevelen om preventie en bewustwording te bevorderen. Uit dit onderzoek blijkt dat een relatief grote groep jongvolwassenen (leeftijd 20-29 jaar) slachtoffer wordt van huiselijk geweld. Preventieprojecten voor deze leeftijdsgroep (en jonger) zijn belangrijk. Daarnaast kunnen ook andere risicogroepen doormiddel van voorlichting en preventieprojecten bereikt worden, bijvoorbeeld: alleenstaanden, mensen met een uitkering (werkloosheids-, bijstands- of arbeidsongeschiktheidsuitkering), vrouwen, allochtonen en kinderen. De risicogroepen allochtonen en kinderen komen niet direct voort uit deze rapportage, maar worden in andere onderzoeken genoemd als risicogroep. Door verschillen in opzet van verschillende onderzoeken is de totale incidentie van huiselijk geweld in Nederland niet goed vast te stellen. AANBEVELING 8: Er moet worden ingezet op een goede methode om huiselijk geweld in kaart te brengen (zoals de Vrouwenveiligheidsindex). Een combinatie van kwalitatief en kwantitatief (registraties en enquêtes) onderzoek zal nodig zijn. Wel moeten er richtlijnen worden opgesteld over de methode van onderzoek zodat er meer vergelijking kan plaatsvinden. Dit thema dient daarom in het kader van de Nationale monitor te worden uitgewerkt. Het is belangrijk dat het onderwerp huiselijk geweld ook in de toekomst deel uitmaakt van de Limburgse Gezondheidsenquête. Tevens is het belangrijk dat voor alle Limburgse regio s registratiegegevens, die betrekking hebben op huiselijk geweld, worden verzameld en verwerkt.
Figuur 1 - Percentage slachtoffers van huiselijk geweld voor mannen en vrouwen naar leeftijdscategorie 0 1% 2% 3% 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 69-75 man vrouw Figuur 2 - Percentage slachtoffers van huiselijk geweld naar gezinssituatie 12 10 8 6 4 2 0 paar zonder kind paar met kind alleenstaand zonder kind alleenstaand met kind weduw(naar)e Figuur 3 - Percentage slachtoffers naar de mate van problemen met psychosociale aspecten 7 6 5 4 3 2 1 0 geen probleem matige problemen problematisch eenzaamheid depressie psychische problemen Figuur 4 - Percentage slachtoffers van huiselijk geweld in de vier GGD regio s 5 4 3 2 1 0 Zelf NML WM OZL ZZL Zelf, gezin & omgeving
Illustratie: Paul Kusters Meer informatie: De gegevens in deze factsheet zijn afkomstig uit het rapport: Huiselijk geweld en agressie in Limburg (ISBN: 90-76523-12-6). Voor meer info kunt u terecht bij: K.J. Hajema (epidemioloog) GGD Oostelijk Zuid-Limburg Postbus 155 6400 AD Heerlen T 045-5732300, hajemak@ggdozl.nl of bij de andere Limburgse GGD en.