De keuzekist, een kwestie van kiezen De keuzekist kort belicht Specifieke doelstelling In het kernprogramma voor het basisonderwijs van de afdeling Milieucommunicatie in Den Haag worden twee domeinen onderscheiden: ecologische aandachtsgebieden en relatie stad en ecologische processen. De keuzekisten zijn gewijd aan het tweede domein De elf kisten zijn bedoeld voor middenen bovenbouw van het basisonderwijs. Algemene doelstelling De keuzekisten dienen ook een aantal algemene doelen. Ze willen een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het morele denken en oordeelsvorming bij kinderen en aan de ontwikkeling van die vaardigheden die kunnen helpen om tot doordachte keuzen te komen. Het enthousiasmeren voor en het voorbereiden van kinderen op het debat rond duurzaamheid in onze democratische samenleving is een ander belangrijk doel van de kisten Dit in het kader van leren voor duurzaamheid. De negen stappen aanpak Om deze doelen te bereiken is gekozen voor aanpak in drie fasen, onderverdeeld in negen stappen. Die drie fasen zijn: waardenverheldering, waardencommunicatie en handelingsperspectief. De aanpak spreekt uit de vormgeving van de kist: drie lagen laatjes en een nummering van één tot negen. De kist leidt leerkrachten en leerlingen op deze manier als vanzelf door de negen stappen aanpak
Hulp bij de lessen In de laatjes van de kist vinden leerkracht en leerlingen de informatie die ze nodig hebben voor een stap. Er is gerekend op een groep van 36 leerlingen. Uit de koptekst van de kaarten blijkt of de kaart bedoeld is voor leerkracht of voor leerlingen. De A4-kaarten (de handleiding incl. draaiboek, de inventarislijst, de fotobladen, de knipselbladen en het werkblad) zijn opgeborgen in de map op de rug van de kist. De inhoud van een kist Een keuzekist bevat de volgende materialen: een waardenbeladen kwestie in enigerlei vorm (krantenknipsel, video, verhaal, ) fotocollages om beeld- en meningsvorming op gang te brengen. aanwijzingen voor leerkracht en leerlingen die hen door de negen stappen aanpak leiden. toegang tot het internet middels webadres (en inlog), waar leerlingen onderzoek kunnen doen naar bestaande meningen en opvattingen. een werkblad om dit onderzoek te structureren. een diskette met een verslagje van een school die de kist eerder leende, met daarin hun ideeën over de kist-kwestie. een handleiding en een inventarislijst. Tijdsinvestering en activiteiten Het doorlopen van de negen stappen kost ongeveer vijf uur, bij voorkeur te verdelen over drie dagdelen in dezelfde week. Op dag één komen de activiteiten van de eerste laag van de kist (de waardenverheldering) aan de orde. Hiervoor staat ongeveer 1½ uur. De activiteiten in laag twee (die van de waardencommunicatie) komen in een volgend dagdeel aan bod. Hiervoor staat ongeveer twee uur. Het onderzoek op internet (op de geselecteerde websites), dat in deze tweede laag aan de orde is, kan heel goed thuis worden uitgevoerd. De activiteiten van laag drie (het handelingsperspectief) vinden plaats
op dag drie en nemen ongeveer 1½ uur in beslag. De opbouw van de keuzekisten De keuzekisten zijn opgebouwd in drie lagen met daarin de negen stappen. De algemene handleiding is beperkt tot één A4, waardoor de voorbereidingstijd voor de leerkracht beperkt is. Bij elke stap hoort een instructiekaart voor de leerkracht en de leerling. Met behulp van de opdrachten die op de instructiekaarten staan, formuleren de leerlingen na een introductie, hun eigen mening. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van dilemma s. In de keuzekisten zijn dat vaak bizarre, onverwachte oplossingen, die de leerlingen prikkelen tot een reactie. Omdat het antwoord op zo n dilemma nooit helemaal goed of helemaal fout is kunnen de leerlingen vrijelijk over de door hun gekozen waarden spreken. In de keuzekist DrinkWater wordt het probleem van de verdroging van de bodem opgelost door alleen grijs water door de waterleidingen te laten stromen. Drinkwater wordt verkocht in flessen. Deze oplossing roept dan ook allerlei reacties en vragen op bij de leerlingen. De tweede laag biedt de leerlingen de mogelijkheid om deze vragen en hun ideeën te onderzoeken. De leerlingen gaan daarvoor op het internet zoeken. Hulp bij deze internetzoektocht wordt geboden door een cd-rom of een floppy uit de keuzekist. Hierop staan links naar geschikte websites, die leerlingen helpen bij het vinden van informatie. Deze helpen bij het ontwikkelen van een doordachte mening. Met de informatie van het internet maken de leerlingen een presentatie voor hun klasgenoten. Bij de presentatie moet er altijd aandacht zijn voor de reflectie op de oorspronkelijke mening van de leerlingen. Bij de derde laag gaat het erom dat de leerlingen komen tot handelen. Wat kan ik doen met de kennis over drinkwater die ik nu heb! De resultaten van hun gedachtewisseling wordt op een floppy doorgegeven naar de volgende school die de kist leent. Ter afsluiting van het gebruik van de keuzekist wordt de leerlingen gevraagd te reageren op de ideeën van de vorige school. Zo komen de leerlingen via hun eigen mening en het verzamelen van informatie, tot een bewuste keuze. Ervaringen in de klas De keuzekist DrinkWater is intensief getoetst in de klassensituatie en dat heeft geleid tot een aantal verbeteringen.
De ervaringen van leerkrachten en leerlingen waren positief. De leerkrachten waren vooral blij dat er nu verantwoord gebruik gemaakt kon worden van het internet. De leerlingen bleken via de aanpak in drie lagen veel van het behandelde onderwerp te leren. Om het kiezen echt te leren moeten de leerlingen wel met verschillende keuzekisten gewerkt hebben. Dan pas kunnen ze een strategie ontwikkelen om te kiezen. Verschillende keuzekisten Er zijn nu elf kisten ontwikkeld in de thema s watergebruik, energie, verkeer en vervoer, afval, natuur in de stad, huisdieren, gebruik openbare ruimte, voedsel, stad en wereld, grondstoffen, De kisten zijn geschikt voor leerlingen vanaf groep 5. Het gebruik in lagere groepen wordt afgeraden omdat deze leerlingen nog te jong zijn om afstand te kunnen nemen van hun mening. De 11 dillema s Keuzekist Thuisdieren Het dilemma is Wanneer moet je stoppen met het knutselen aan het leven van dieren. Wanneer gaat het dierenbelang voor het mensenbelang Keuzekist Drinkwater Er wordt teveel water uit de bodem gehaald om drinkwater van te maken. Hierdoor treed verdroging van de bodem op. We moeten dus zuinig met drinkwater zijn. In een aantal landen van Europa en daarbuiten is het water uit de kraan niet geschikt om te drinken. Als je daar dat water drinkt loop je de kans om ziek te worden. Heb je dat wel eens meegemaakt? Het water uit de kraan daar is alleen geschikt om te gebruiken voor de was en de afwas en soortgelijk huishoudelijk werk. In die landen koop je drinkwater in flessen. We noemen water dat uit de kraan komt en niet drinkbaar is, grijs water. Dit water is meestal helder, maar niet zo zuiver dat je het kunt drinken
Keuzekist Windenergie Wij gebruiken veel elektriciteit. Voor van alles en nog wat. Om elektriciteit te maken gebruiken we fossiele brandstoffen (kolen, olie en gas). Die raken daardoor op. We kunnen er nog wel wat jaartjes mee doen. Er zijn nog andere manieren om aan elektriciteit te komen. Met een windmolen kun je ook elektriciteit maken. Waarom zetten we niet in elke wijk en op elk groot gebouw een windmolen neer? We hebben wind genoeg en dan hebben we minder olie, kolen of gas nodig. We kunnen dan veel langer met de fossiele brandstoffen toe. Keuzekist Speelruimte Het dilemma is dat de beschikbare ruimte met elkaar gedeeld moet worden. Er zijn dus bij de inrichting van de openbare ruimte verschillende belangen. Als er een trapveld ligt kunnen er geen honden op uitgelaten worden. Hoe verdeel je de ruimte?. Keuzekist Kouseband Het kweken van groenten en fruit in kassen kost veel brandstof. Daarbij komt dat we ook nog veel uit het buitenland halen. Dat transport kost ook veel brandstof. De verbranding van al die brandstof is niet zo best voor de natuur. Waarom eten we niet gewoon groenten van hier? Groente die niet uit de kas komt. Keuzekist 2ehands Waar gaan jouw oude spullen eigenlijk naar toe? Gooi je ze bij het afval of verkoop je ze op de vrijmarkt? Of bewaar je alles voor je zusje of broertje? Zijn er nog andere oplossingen voor jouw oude spullen? Heb je wel eens gehoord van afval scheiden? Dat is glas en papier apart houden en naar een aparte bak brengen. Of oude kleding en speelgoed bij een 2dehands winkel afgeven. Als je dat doet, geef je die spullen een tweede kans Keuzekist Spijkerbroek Veel spijkerbroeken worden gemaakt in naaiateliers in landen waar de lonen laag zijn, bijvoorbeeld in Bangladesh, Hong Kong, Zuid-Korea, China entaiwan. De naaisters moeten heel hard werken en ze werken heel veel langer dan wij. Vaak werken er kinderen mee. Die krijgen nog minder geld voor hun werk. Het zijn de kleding - bedrijven die er het meeste geld aan verdienen, zelfs al verkopen ze de broeken voor een spotprijs. Maar wat kun jij daar nu aan doen? Voortaan alleen nog maar bij Kuyichi kopen? Of misschien helemaal geen spijkerbroeken meer kopen?
Keuzekist Stadsnatuur De vraag is waarom we ons zo druk maken over de natuur in de stad. Is er in de stad eigenlijk wel natuur nodig? Buiten de stad is er toch natuur genoeg om in te spelen of te luieren! Als we het groen uit de stad weghalen, hoeven we er ook niet meer voor te zorgen. Makkelijk toch? Keuzekist Stadsvervoer Het is veel te druk met al die vervoersmiddelen in de stad. Waarom zouden we niet allemaal met de fiets gaan? Op de fiets kun je in de stad toch overal komen? Keuzekist Haring Op de knipselkaarten staat dat de vis weer terugkomt in de Noordzee als de vissers met vissen stoppen.maar waarom zouden ze stoppen? Wij kunnen toch minder vis gaan eten en de vissers kunnen toch gewoon in een andere zee gaan vissen? Meer willen weten? Wil je hierover meer weten of wil je informatie over het gebruik van de keuzekisten voor NME, neem dan contact op met Geo Burghgraaff, Dienst Stadsbeheer, afdeling Milieu en Vergunningen, Postbus 12651 2500 DP Den haag 070 3536976, e-mail g.burghgraaff@dsb.denhaag.nl. Wil je meer weten van de achterliggende theorie over waardeontwikkeling neem dan contact op met SMS in educatie, Onderwijsadvies en Implementatie José Simons en Joop Maissan Maliestraat 9 3581 SH Utrecht e-mail: bureau@smsineducatie.nl