Waar bevinden zich de kansen in de sector?

14/4/17 Waar bevinden zich de kansen in de sector? Lezing voor Vereniging Agrarische Bedrijfsadviseurs over de Europese champignonsector Dave Marcus, Lambert van Horen 13 April 217 Uitdagende situatie voor Nederlandse champignontelers 2 1

Verdergaande consolidatie, weinig innovatie in de paddestoelensector 3 Marktvoorwittechampignons stagneert Ned. champignon aankopen (waarde) 8,5 8 7,5 Ned. Champignon aankopen (volume) 2,5 2 EUR per HH 7 6,5 6 Kg per HH 1,5 1 5,5,5 5 26 27 28 29 21 211 212 213 214 212 213 214 Source: GroentenFruithuis, 216 4 2

Consumptie in veel landen van verwerkte naar verse paddestoelen Duitse paddestoelen consumptie (kg/capita) 3,5 3 2,5 2 1,5 1,5 Fresh Processed 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216v Bron: AMI, 216 5 Consumentenvoorkeurenlopensteeds meer uiteen Groei van de hybride consument Volume Traditionele consument Source: IBM. Relatieve verkoopprijs 6 3

Goede lange-termijn-mogelijkheden Blend campagne US UK retail verkopen van paddestoelen The 2.7 million three year EU co-sponsored mushroom promotion in the UK and Ireland helps play its part by increasing sales in the target audience. The number of UK households buying mushrooms has increased by 6, and the proportion of households aged under 34 who buy mushrooms has increased by one third (Source: Kantar Worldpanel), during the three years of the More to Mushrooms, and the following first two years of the Just add Mushrooms campaign Source: Bord Bia, October, 215. 7 De food retail verandert drastisch Marge druk bij food retailers Polarisatie in UK retail (voorbeeld groente example) Discounters (Aldi + Lidl) Waitrose Sainsbury's Tesco Morrisons Co-op Asda M&S Other 2 4 6 8 1 12 14 16 Relative trade position (%) Note: includes data of Ahold, Carrefour, Colruyt, Delhaize, KeskoGrocery, Mercadona, Morrisons, Sainsbury s, Tesco. Sources: annual reports, Bloomberg, Amadeus, Kantar according to Fresh Produce Journal, Rabobank, 215 4

Online shopping is eengame changer Marktaandeelen food retailformats in West Europa 1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % 29 Online Overig Convenience Discount Supermarkten Hypermarkten 211 213 215 217 219 221 223 225 227 229 Source: Rabobank, IGD, 215 9 Online shopping beïnvloedt keten Kortere keten Groter aanbod: niches, cross selling Traditionele keten Online keten Andere verpakking en bewerking Gegevens uitwisseling 5

Nederland 2eproducent in Europa met slechts 3% van wereldproductie Country shares in European mushroom production 12 1 25 35 27 1 tonnes 8 34 26 6 31 96 99 18 9 4 13 6 7 92,5 6 7 61 69 6 2 69 2,7 62 22,7 84,2 Other Italy Germany Ireland France Spain Netherlands Poland 211 214 216v Bron: Rabobank raming. 11 Ned. telers vergroten hun schaal maar minder dan in het buitenland Champignonproductie in Nederland 35 3 25 2 15 1 5 Aantal champignontelers in NL 25 Machine harvested -44% Hand harvested -56% 2 15 1 5 Area in ha Production in thousand tonnes 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216v Bron: CBS, 216 12 6

Polen is sterk concurrerend geworden door lage kostprijs Verschil in exportprijs NL en Poland 2,4 2,2 2 EUR/kg 1,8 1,6 1,4 1,2 Export verse paddestoelen Million kg 25 2 15 1 5 1 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 NL Poland 2 22 24 26 28 21 212 214 216 Ireland Netherlands Poland Bronnen: UN-COMTRADE, GEPC, LEI Wageningen-UR, 216 13 Local-for-localcompetitionlijkt te stijgen (Re-)export van verse Ned. champignons naar land van oorsprong Productie en import UK 1 tonnes 25 2 15 1 5 1988 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 26 28 21 212 214 Production Imports Total supply Productie en import Duitsland 1 tonnes 1 8 6 4 2 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 Mushroom production Import fresh mushrooms Bronnen: LEI Wageningen-UR, Eurostat, COMEXT, DEFRA, AMI, 216. 7

Poolse spelers zijn sterk in marketing en distributie Omzet en EBITDA-marge van Europeschebedrijven in verse champignons Opmerkingen: - Turnover is year 214, Pilzland212 - EBITDA% is average 21-214, but Pilzland 29-212, Limax only 214, and Baltic 212-214 - Differences among companies are partly due to differences in type of activities Source: Amadeus database, 216. Nederlandse champignonverwerkingstaatergoedvoor, maar Nederlandse industrie heeft een concurrerende kostprijs Belangrijkste dreiging is uitbreiding van aanbod Concurrentiezaken zijn schadelijk Boetes Prijsoorlog tussen grote spelers Prijsdrukvan food retail ConcurrentievanuitChina is beperkt, hoewelde industriein China moderniseert. Champignonverwerking in Europa Benelux cluster: Lutece(NL) 6 8 Champimer (NL) 4 Prochamp(NL) 3 FLM (NL) 2 F&F (NL) 2 Ardo(B) 5 Pinguin(B) 2 Dujardin(B) 2 ScanaNoliko (B) 2 Frans French cluster: Bonduelle 8 Geschatte productie (x 1 ton) Pools Polish cluster: Okechamp 15 Interchamp 15 Obrako 1 Spaans Spanish cluster: cluster: Ayecue& Eurochamp6 4 (Riberebro) Bron: Rabobank raming. 16 8

, Nederland is de grootsteexporteurin een verzadigde markt Export van verwerkte champignons 5 45 4 35 3 25 2 15 1 5 1 tonnes Wereldimport van verwerkte champignons 1 tonnes Other Japan NL France US Russia Germany 6 5 4 3 2 China Netherlands Spain France Poland 1 29 21 211 212 213 214 Sources: CBS, UN-Comtrade, 216 Weinig innovaties in de teelt www.limbraco.nl 9

Sector wordtgedomineerddoor geïntegreerde bedrijven, NLbedrijven blijven achter Broed, dekaarde Compost Productie Marketing, distributie, verwerking Retail, food service, food industrie Announced merger in May 216 Recente ontwikkelingen Greenyard Foods heeft aandelen van Lutèce Holding BV overgenomen (Lutèce is een wereldmarktleider in verwerkte champignons. Greenyard Foods (Euronext Brussels: GRYFO) is een wereldmarktleider in verse en verwerkte groente& fruit, bloemen, plantenentoelevering. SceltaenLutècehebben het laatstedecennium champignon smaakversterkers ontwikkeld. Deze smaakversterkers, gemaakt van voetjes e.d. kunnen in de voedingsmiddelenindustrie worden gebruikt. 2 1

Recente ontwikkelingen De grootste Nederlandse compostbedrijven (Walkro en CNC) hebben grote investeringsplannen voor uitbreiding van fase 3-capaciteit. Een flink deel van de (nieuwe) productie zal worden geëxporteerd. In samenwerkingmet bedrijven alsdto enshasta wordt ermeerenmeer Nederlandse doorgroeide compost geëxporteerd naar verre bestemmingen (Maleisië, Egypte etc.) 21 Recente ontwikkelingen Canada s top champignon producent Highline Mushrooms (Canada) is verkocht aan het Ierse voedingsmiddelenbedrijf Fyffes. OkeChamp(Polen) heeft haar Nederlandse dochter F&F (Europe) verkocht aan FLM Ingredients (Netherlands). F&F (Europe) produceert diepgevroren champignons voor Europa en Noord-Amerika. 22 11

Uitdagingen voor de Nederlandse paddestoelensector Lage marges in Nederland vergeleken met bedrijven buiten Europa Beperkte innovaties en investeringen Verzadigde markt voor verwerkte champignons Zwakke ketenorganisatie in de keten voor verse champignons 23 Mogelijkheden primaire sector Specialties, premium products, biologisch Innovatiein verpakking, gemaksproducten Local for-local productie in het buitenland Valorisatie van champost, voetjes e.d. Uitbreiding van marketing en promotie Alternatieveaanwending: vleesvervanging, snacks etc. Verbetering van ketenorganisatie Schaalvoordelen 24 12

Mogelijkheden toelevering en verwerking Uitbreiding export fase 3 Exportverhoging dekaarde(56% binnenlandca. 45. m3, 44% buitenland ca. 35.m3) Samenwerking toelevering in nieuwe markten(promotie, fairs, verkoop, training) 25 Ontwikkeling Ned. champignonteelt Aantal bedrijven Tot. oppervl. Gem. Oppervlakte 1.2 7. 1. 6. Aantal bedvrijen Totale teeltoppervlakte (* 1.m2) 8 6 4 5. 4. 3. 2. Bedrijfsoppervlakte(m2) 2 1. 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 214 215 216 Jaartal 26 13

Uitdagende situatie voor de bedrijfsadviseur in de champignonteelt 27 Vraagstuk bedrijfsopvolging Naar schatting heeft ongeveer een kwart van de champignonteeltbedrijven eenbedrijfsopvolger. Markt- en inkomensperspectief voor opvolger? Financierbaarheid nu én in de toekomst? Splitsing eigendom, exploitatie en familie? Financiële planning t.b.v. uittredende ondernemer(s). 28 14

Noodzakelijke investeringen Asbestsanering 224 (evt. In combinatie met zonnepanelen) Koeling(vervanging R22 in 215 voltooid?) Marketing Samenwerking& innovatie 29 Bedrijfswaardering bij overname/verkoop Onroerend goed-transactie. Waarderingen van het OG vanuit verkoopperspectief of opvolgersperspectief? Going concern waardering champignonteelt? (Bijv. 5* (genormaliseerde) EBITDA minus benodigde CAPEX?) Voor externe koper: 2de locatie op afstand versus uitbreiding nieuwbouw Alternatieve aanwendbaarheid Noodzakelijke vervangingsinvesteringen 3 15

14/4/17 Vraagstuk stoppen Naar schatting heeft ongeveer een kwart van de champignonteeltbedrijven een bedrijfsopvolger. Driekwart dus niet! (Bron: Agri Direct) Inkomenszekerheid en pensioenvoorziening Verhuur (hypotheek!), verkoop, verhuizing, gezinssituatie Financiële planning t.b.v. uittredende ondernemer(s) (fiscaliteiten) 31 Dank u voor uw aandacht dave.marcus@rabobank.nl This document has been prepared exclusively for your benefit and does not carry any right of publication or disclosure other than to Coöperatieve Rabobank U.A. ( Rabobank ), registered in Amsterdam. Neither this document nor any of its contents may be distributed, reproduced or used for any other purpose without the prior written consent of Rabobank. The information in this document reflects prevailing market conditions and our judgement as of this date, all of which may be subject to change. This document is based on public information. The information and opinions contained in this document have been compiled or derived from sources believed to be reliable, without independent verification. The information and opinions contained in this document are indicative and for discussion purposes only. No rights may be derived from any potential offers, transactions, commercial ideas et cetera contained in this document. This document does not constitute an offer or invitation. This document shall not form the basis of or cannot be relied upon in connection with any contract or commitment whatsoever.the information in this document is not intended and may not be understood as an advice (including without limitation an advice within the meaning of article 1:1 and article 4:23 of the Dutch Financial Supervision Act). This document is governed by Dutch law. The competent court in Amsterdam, The Netherlands has exclusive jurisdiction to settle any dispute which may arise out of or in connection with this document and/or any discussions or negotiations based on it. This report has been published in line with Rabobank s long-term commitment to international food and agribusiness. It is one of a series of publications undertaken by the global department of Food & Agribusiness Research and Advisory. 216 - All Rights Reserved. 32 32 16