Ruimtelijk ontwerp als een medium voor integratie in rurbane omgevingen Symposium SP2SP 8 maart 2010 Elke Vanempten
Vele rollen voor ontwerp Bepaalde kwesties aankaarten en agenderen communiceren Genereren van inhoud & visie Initiëren Onderhandelen & samenbrengen van belangen Integreren van ruimtegebruiken en ruimtegebruikers mobiliseren
Focus op randstedelijke rurbane ruimte Copyright Michiel Hendryckx
Rurbaan = uitdaging voor planning en ontwerp Veelheid aan ruimtegebruiken en ruimtegebruikers Ander (territoriaal/landschaps ) schaalniveau vraagt aangepaste modellen en strategieën Belangrijk discussiepunt: integratie van ruimtegebruiken en bijgevolg ruimtegebruikers Planning en ontwerp: collectieve activiteiten die ruimte op een duurzame en kwalitatieve manier (her )ontwikkelen door interrelaties te creëren tussen verschillende activiteiten en netwerken in een gebied (Healey) Omgaan met actoren die verschillende en vaak conflicterende belangen nastreven (Sartorio) integratie = fundamenteel principe van planning en stedenbouw (Albrechts) Probleem van integratie = relevante bezorgdheid vanuit plannings en ontwerpperspectief maar slechts beperkt geëxploreerd tot hiertoe (Kidd)
Korte inhoud Onderzoekstopic: nood aan integratie van ruimtegebruiken en bijgevolg ruimtegebruikers in de rurbane ruimte Theoretisch: Rurbaan? Integratie? Hypothese: ontwerp is een goedgeplaatst medium voor integratie o.w.v. zijn focus op de ruimte zelf Hoe werkt ontwerp als een integrator? Cases: Parkbos Gent, Parc de la Deûle Lille Afsluitende vaststellingen
Rurbaan? Bebouwd gebied neemt toe (1834: 3,8% bebouwde opp, 2003: 18,8% bebouwde opp) maar nog aanzienlijke oppervlakte onbebouwd (Vlaanderen: 45% landbouw en 8% bos) En van bebouwde gebied blijft 85% onbebouwd Land cover in Belgium Bron: ESPON 1.3.2. tabel 4 p52, eigen bewerking
Rurbaan? Bron: Recollecting Landscapes
Rurbaan = stedelijk + landelijk
Waarom rurbaan? ruburbia rasterstad Zwischenstadt Middle Landscape sprawl Rural urban fringe nevelstad Cittá diffusa Vernacular landscape Landscape three
Rurbane conditie Verwante kenmerken: Ruimtelijk gefragmenteerd Mix van ongelijksoortige elementen Dynamisch Afwisseling van open en gesloten plekken Gelijktijdigheid van vele activiteiten op zelfde plek Uniformiteit en diversiteit Verwarde of soms chaotische aanzicht Aanbod van diverse, vaak uiteenlopende functies
Rurbaan = sociaal, institutioneel en ruimtelijk uitdagend
Rurbaan = sociaal, institutioneel en ruimtelijk uitdagend Woluweveld
Door schaarsheid van ruimte: gelijktijdig verschillende microwerelden (cfr. Ash Amin) Nood aan (gebiedsspecifieke) integratie van ruimtegebruiken en ruimtegebruikers Integratie = realiseren van relaties en connecties tussen verschillende ruimtelijke claims, de geassocieerde ruimtegebruiken en functies, en de actoren die deze representeren op een bepaalde ruimtelijke schaal en rond een bepaalde plek om een zekere vorm van meerwaarde te creëren (bvb concrete uitvoerbaarheid van een project, ruimtelijke kwaliteit of sociale innovatie) Hoe komt deze integratie tot stand binnen de context van een strategisch ruimtelijk project? Rurbaan = nood aan integratie
Hoe integratie tot stand brengen? Stelling: ontwerp is een goedgeplaatst medium voor integratie o.w.v. zijn focus op de ruimte zelf Design is an integrative discipline Jon Lang role and position of spatial design integration of land uses and actors rurban environment strategic spatial project
Onderzoeksvragen In welke mate vormt ontwerp een integrator van ruimtegebruiken en gebruikers in strategische projecten? Wat maakt dat ruimtelijk ontwerp een arena kan scheppen om op gebiedsspecifiek vlak integratie tot stand te brengen rond een ruimtelijke ontwikkeling met bovenlokale impact?
Ruimtelijk ontwerp? Vermogen om ruimtelijke oplossingen voor probleemopgaven te bedenken door creatie van people place relaties Creatieve, analytische activiteit die socio economische processen met ruimtelijke weerslag interpreteert, uitdrukt en legitimeert geen puur esthetische, waardevrije bezigheid maar een sociale handeling Creëert relaties tussen de fysieke, tastbare dimensie van ruimte en de sociaal esthetische, ontastbare dimensie werkt met relationele en meervoudige dimensie van ruimte resultaat = visie voor gebied die de individuele componenten bindt en die dient als basis voor discussie en communicatie tussen actoren (o.a. gebaseerd op Mandanipour, Loukaitou Sideris, Llewelyn Davies, Carmona & Tiesdell, De Meulder, De Rynck et al.)
Ruimtelijk ontwerp als een integrator? Formulate (additional) claims Actors: policy sectors inhabitants private sector Land uses: mixed urban, rural and natural uses needs agreement Represented by Design intervenes spatial structure Inherent characteristics as integrator? Context related factors
analysekader Inherent: Methodiek: workshop, design charette, typo morfologische analyse, etc. Type: landschapsontwerp, urban design, technisch ontwerp, ontwerpend onderzoek, etc. Ontwerper: achtergrond, denkkader, manier van problematiseren Inhoudelijke strategie, concept Context: Institutioneel: wettelijk kader Sociaal cultureel: mentale denkkader betrokkenen, omstandigheden Ruimtelijk: opportuniteiten site Proces: betrokken actoren, tijdstip in proces, positie en rol ontwerp, opdracht
Ontwerpopgaves in de rurbane omgeving Liveability recreation ecology Conservation Protection compensation Revival & redevelop Socioeconomic development
Sectoraal of geïntegreerd? Parkbos Gent
Parkbos Gent Voorstudie conceptueel ontwerp RUP Cfr. Leinfelder 2007
Parkbos Gent Bron: Omgeving
Parc de la Deûle Lille (FR)
Landschap als bindmiddel: Parc de la Deûle
Integrerende ontwerpstrategie Copyright JNC
Landschap als bindmiddel: Parc de la Deûle Copyright JNC & ENLM
RVW n geïntegreerde oplossing Betrekken van alle relevante actoren van bij begin project én ontwerp meerwaarde verduidelijken en expliciteren verhoogt slaagkans Openheid van betrokkenen en proces Open einde én duidelijke ontwikkelingsrichting inbouwen in ontwerp Voortbouwen op wat al aanwezig is Overdacht gebruik van bestaand instrumentarium, afwegen van rechtzekerheid en flexibiliteit
Afsluitende vaststellingen Rurbaan gebied = ruimtelijke, sociaal en institutioneel uitdagend = uitdaging voor planning en ontwerp = nood aan integratie Integratie tot stand brengen is niet evident: overdacht inzetten van welk ontwerp, op welk moment, op welke manier, om wat te doen. Nood aan innovatieve ontwerpstrategieën voor rurbane omgevingen Ruimtelijke, functionele en institutionele integratie onderling gerelateerd; te strikt sectorale aanpak vanuit dit opzicht meestal te vermijden (cfr cases)
Elke.vanempten@asro.kuleuven.be KULeuven & Erasmushogeschool Brussel Department of Architecture, Urban design and Planning (ASRO) Kasteelpark Arenberg 51 bus 2429 I (B) 3001 Heverlee Tel: +32 16 32.86.77 I Fax: +32 16 32.86.88