NOTHING BEATS WINNING

NOTHING BEATS WINNING Do you thrive on outsmarting your competition? Flow Traders is looking for Junior Traders with excellent mathematical and analytical skills combined with an interest in global financial markets. In this challenging position you manage and optimize our daily position in a wide range of financial products. If you want to be part of our winning team, don t hesitate to apply for the Junior Trader position via our website: www.flowtraders.com. For more information please email: careers.amsterdam@nl.flowtraders.com or call Floor de Wit on 020-7996799. Flow Traders is an international leading trading house. Amsterdam New York Singapore

02 REDACTIONEEL Inhoud 03 VAN DE VOORZITTER 08 07 AGENDA 8 ARBITRAGE 11 11 AGM AEGON 12 JACOB POTMA IN NYE 15 FLITSHANDEL 12 18 BAS HEIJINK OP BEZOEK! 22 27 UPDATE BELEGGINGSCOMMISSIE HENDRIK OUDE NIJHUIS S COLUMN 18

Beste Duitenberger, REDACTIONEEL Voor je ligt de zomer editie van de DP5. Het collegejaar 2014/2015 is alweer tot een einde gekomen. Wat ons betreft een geslaagd en leerzaam jaar met veel interessante en unieke bewegingen op de markt. Ditmaal staat de DP5 in het teken van arbitrage. Een thema dat steeds vaker in de media komt, al dat niet in positieve of negatieve zin. Denk alleen al aan het boek "Flash Boys" van Michael Lewis die met zijn bestseller de sector van flinke kritiek voorziet. Dit terwijl de handelshuizen zelf recordwinst op recordwinst blijven stapelen. Als eerste vind je in deze editie: de Van de voorzitter. Maarten Siemerink bespreekt de afgelopen activiteiten en de geeft een update over de gang van zaken binnen Duitenberg. In deze editie vind je een column waarin een handelaar van Flow Traders zijn visie geeft op arbitrage en legt enkele beginselen van arbitrage uit. Verder hebben we de afgelopen periode van een avondlezing van technisch analist Bas Heijink van ING mogen genieten, ook bekend van zijn technische analyses op iex.nl. Mike Asbroek voorziet ons in een kort verslag van deze avond en gaat kort in over de mogelijke technieken. Sven Weenink heeft namens de beleggingscommissie een stuk geschreven over laatste werkzaamheden binnen de BC. Deze DP5-editie wordt afgesloten met een column van Hendrik Oude Nijhuis. Hendrik gaat in op de problematiek die ontstaat in de eurozone door steeds verder uit elkaar drijvende economieën. Duitsland dat eigenlijk geen monetaire stimulering behoeft versus Zuid-Europa... B.S.C. DUITENBERG www.duitenberg.nl Voorzitter Maarten Siemerink Penningmeester Sven Weenink Secretaris Tim Schrijver Vicevoorzitter Arjen Goudt Activiteitencommissie Joris Boersma Universiteit Twente. Gebouw Bastille - Kamer 307 Drienerlolaan 5 Postbus 217 7522 NB Enschede Email: redactie@duitenberg.nl DUITENPLEIN 5 Juni, nr. 2, jaargang 29 Thema: Arbitrage Ik wil iedereen bedanken voor zijn inzet om deze DP5 weer mogelijk te maken. Namens de DP5-redactie wensen we je dan ook veel leesplezier en een fijne vakantie! Tim Schrijver 2

Beste Duitenbergers, DP5 VAN DE VOORZITTER Door Maarten Siemerink De zomervakantie staat al weer voor de deur. Dit betekent niet alleen dat de tentamenperiode ten einde is en dat menigeen al uitkijkt naar de toekomstige vakantie op een heerlijk vakantieoord ver verwijderd van ons koude kikkerlandje, maar ook dat de tijd is aangebroken voor de knallende zomereditie van de DP5! Ik hoop dat een ieder een goed gevoel heeft overgehouden aan de afgelopen tentamenperiode, met een lekker gevoel de vakantie tegemoet kan gaan en het afgelopen jaar samen met Duitenberg als zeer prettig heeft ervaren! Voor de mensen die in de vakantie nog even goed aan zijn of haar afstuderen moet zitten hoop ik een klein beetje steun te kunnen bieden door deze DP5 aan te reiken, met daarin o.a. een overzicht van een aantal veelbelovende activiteiten voor het nieuwe jaar! Zoals op de voorkant al vermeld staat, is het thema van deze DP5 arbitrage. Wellicht heeft menigeen al eens gehoord van de elektronische market makers als IMC en ook de bekende Amsterdamse branchegenoten Flow Traders (en Optiver). Deze drie van de grootste geautomatiseerde handelshuizen of high frequency traders ter wereld, verdienen geld door razendsnel met een minimale marge (de spread) te kopen en te verkopen. Een leuk nieuwtje, wat naar alle waarschijnlijkheid niemand ontgaan zal zijn, is de aangekondigde beursgang van Flow Traders. Zoals op de website van Flow Traders kenbaar wordt gemaakt als volgt: On 18 june 2015 we announced our intention to float on Euronext Amsterdam. Er werd al enige tijd verwacht dat Flow Traders met een formele aankondiging zou komen over de beursgang. Echter, deze aankondiging bleef uit tot donderdag 18 juni. Volgens IEX wil Flow Traders ongeveer 40 procent naar de beurs brengen, richting zowel institutionele als particuliere beleggers. Het bedrijf gaf aan dat de notering onder meer de zichtbaarheid moet vergroten en de strategie voor de autonome groei van Flow Traders zal ondersteunen. Met betrekking tot het thema arbitrage, zal in deze DP5 het thema o.a. worden beschreven in een artikel dat geschreven is 3

door handelaren die werkzaam zijn bij Flow Traders. Bij deze wil ik iedereen dan ook veel leesplezier toewensen met deze zonnige editie! Terugkijkend op de maanden april, mei en juni zijn ook deze maanden in onze ogen succesvol verlopen. De doelstelling om elke maand minimaal één externe activiteit in de vorm van een lezing/workshop/bedrijfsbezoek, te organiseren is voor alle drie de maanden gerealiseerd. Reflecterend op de twee kernactiviteiten die zich in april hebben voltrokken, een lunchlezing van Jurgen van der Vlugt op woensdag 22 april over Cybercrime en de ALV op woensdagavond 29 april, was er voor beide veel animo en vinden wij het als bestuur goed om te zien dat er zo een grote groep zich actief betrokken voelt bij Duitenberg! Maar liefst 60 studenten hebben met volle aandacht geluisterd naar wat Jurgen van der Vlugt te vertellen had. Jurgen heeft het onder andere gehad over cybercrime in de financiële wereld, hoe dit gedaan werd, welke bedragen hier mee gemoeid gingen en hoe het voorkomen kan worden. Helaas liet de tijd het niet toe om alle vragen te beantwoorden tijdens de lezing, omdat er een college plaatsvond na de lezing. Echter, gelukkig nam Jurgen buiten de zaal nog ruim de tijd voor het beantwoorden van vragen en is hij zelfs nog even langs geweest in de Duitenberg bestuurskamer. Daarnaast werd de halfjaarlijkse algemene ledenvergadering van BSC Duitenberg bezocht door een twintigtal Duitenbergers. Maar liefst 4,5 uur werd er vergaderd over het wel en wee van de vereniging. Het bestuur trok de conclusie dat de vereniging een mooie groei ondergaat en dat het aantal actieve leden het afgelopen jaar meer dan verdubbeld is. Ook kon het bestuur met tevredenheid terugkijken op de doelstelling om iedere maand minstens één externe activiteit te organiseren (activiteiten anders dan de gewone analyseavonden). Kortom, het was een geslaagde ALV met mooie discussies en veel input vanuit de kant van de leden. Naast het serieuze gedeelte was er natuurlijk ook de ruimte voor lol. Zo moest het voltallige bestuur nog een Duitenbergje atten en werd er tot in de vroege uurtjes door gefeest in de stad! In de maand mei hebben zich twee externe activiteiten voltrokken. Op donderdag 7 mei in een bomvolle vergaderzaal 4 begon om iets tegen 19.00 uur Bas Heijink met zijn verhaal over 'technische analyse'. 4

Dhr. Heijink, als TA-analist werkzaam bij ING Investments en tevens columnist bij IEX.nl, begon de lezing met een korte intro over technische analyse en haalde al redelijk snel een aantal instrumenten uit de gereedschapskist van een technisch analist. Aan de leden werd bijvoorbeeld duidelijk uitgelegd wat een hoofd-en-schouder-patroon precies is en hoe je dergelijke patronen kunt herkennen. Om de seminar interactief te houden had dhr. Heijink een aantal voorbeelden gepresenteerd, zodat de aanwezige studenten de geleerde materie konden toepassen. De columnist gaf na de rook-/plas-/bierpauze nog een aantal interessante tips aan de jonge beleggers. Na ruim twee uur waren de studenten en dhr. Heijink dorstig en werden er een aantal biertjes gedopt. Iets verder in de maand mei, namelijk woensdag 20 mei, is Duitenberg present (met maar liefst 7 afgevaardigden) bij de aandeelhoudersvergadering van AEGON. Tijdens de vergadering hebben we ervaren hoe verschillende mensen zich, op soms lachwekkende wijze, uitten over hoe zij denken dat AEGON de afgelopen periode gepresteerd en zich gepresenteerd heeft (financieel/duurzaam/maatschappelijk). Namens Duitenberg weet Dennis de executive board van AEGON nog even het vuur aan de schenen te leggen. Dennis werd gecomplimenteerd voor zijn vraagstelling. Samenvattend, was het een erg leerzame ochtend en middag. Terugkijkend op de maand juni, heeft op woensdag 10 juni Dinand Mentink een avondlezing gehouden over social investment en beleggen via crowdfunding. Een meer uitgebreid verslag volgt later in deze DP5. Hoewel wij voor de maand juni nog graag een interessante externe activiteit in de vorm van een bedrijfsbezoek hadden willen organiseren, is dit op het laatst toch afgeketst. Gezien het feit dat andere zaken meer prioriteit genieten/genoten, zoals bestuurswerving en voorbereidingen voor de Kick-In, zijn we niet koste wat het kost gaan zoeken naar alternatieve bedrijven, maar hebben we ons gefocust op wat in onze ogen als meest belangrijk kan worden bestempeld. Hiervoor in de plaats hebben wij nog een gezellig uitstapje naar het Holland Casino georganiseerd. Als laatste wil ik een korte vooruitblik werpen op de activiteiten die al gepland staan voor het begin van het nieuwe schooljaar. De maand september bestaat uit verscheidene activiteiten om het jaar weer fris en vol goede moed te 5

beginnen. De activiteiten omvatten een basiscursus beleggen (nog niet bekend), een analyseavond (16e), een externe activiteit bij Van Lanschot Bankiers (23e) en een gezellige pokeravond (30e). De maand oktober worden gestart met de ALV (7e), gevolgd door het evenement grip op je vermogen (9e). Op 15 oktober zal Hendrik oude Nijhuis een beleggingscursus voor gevorderden verzorgen en de maand wordt afgesloten met een analyseavond (21e). Aangekomen bij de maand november, is ook deze maand al goed gevuld. We trappen af met een analyseavond (4e), gevolgd door een lezing gegeven door Cor Blankestijn (fundamenteel analist ING) op 12 november. Op 18 november zal onze welbekende analyseavond weer plaatsvinden en op 26 november zal onze key partner Flow Traders een inhousedag verzorgen! Voor de maand december geldt dat op 2 december een analyseavond zal plaatsvinden, gevolgd door een kerstborrel op 16 december. Daarnaast zal er het een ander gebeuren omtrent de CME trading challenge en zal er een lezing worden gegeven door een vertegenwoordiger van AEGON over pensioen beleggen. Kortom, genoeg reden om ook volgend schooljaar weer actief bij Duitenberg betrokken te zijn! * Bovenstaande data zijn onder voorbehoud. Het loont dus om lid te zijn, te blijven of te worden van B.S.C Duitenberg. Ben je nog geen lid en wil je meer weten? Bekijk dan onze website (www.duitenberg.nl) of kom een keer langs tijdens een analyseavond of een andere leuke activiteit. Ps. Ik wil bij deze iedereen uitnodigen om bij de Kick-In (openingsmarkt) op 19 augustus aanwezig te zijn en ons te vergezellen tijdens deze dag om zoveel mogelijk studenten kennis te laten maken met BSC Duitenberg! Zowel formeel tijdens de openingsmarkt als informeel gedurende een aantal gezellige stapavonden tijdens de Kick-In! Feel free to join! Namens het bestuur, Maarten Siemerink Voorzitter B.S.C. Duitenberg voorzitter@duitenberg.nl 6

AGENDA Planning eerste helft studiejaar 2015/2016 16 september: Eerste analyseavond collegejaar 2015/2016 23 september: Externe activiteit bij Van Lanschot bankiers 30 september: Pokeravond 7 oktober: Algemene Ledenvergadering (ALV) 15 oktober: Beleggingscursus voor gevorderden 21 oktober: Analyseavond 4 november: Analyseavond 12 november: Lezing Cor Blankestijn (fundamenteel analist ING) 18 november: Analyseavond 26 november: Inhousedag Flow Traders! 2 december: Analyseavond 16 december: Kerstborrel Als je meer wil weten over deze activiteiten, stuur dan een email naar info@duitenberg.nl Deelname is zowel voor leden als niet-leden, maar meld je aan om verder op de hoogte te worden gehouden van verdere activiteiten. 7

Arbitrage DP5 Door: gast columnist vanuit Flow Traders Veel studenten leren tijdens hun studie de term efficiënte markt hypothese. Het zeer betrouwbare Wikipedia zegt hierover het volgende: The Efficient-market hypothesis (EMH) states that it is impossible to "beat the market" because stock market efficiency causes existing share prices to always incorporate and reflect all relevant information. According to the EMH, stocks always trade at their fair value on stock exchanges, making it impossible for investors to either purchase undervalued stocks or sell stocks for inflated prices. As such, it should be impossible to outperform the overall market through expert stock selection or market timing, and that the only way an investor can possibly obtain higher returns is by purchasing riskier investments. Als alle aandelen altijd op fair value handelen en de markten efficiënt zijn, is het dan nog mogelijk om risicoloos geld te verdienen met de handel in aandelen? De EMH suggereert van niet. In wezen stelt ze dat handelsbedrijven als Flow Traders slechts kunnen bestaan door handelsposities met een bepaald risicoprofiel aan te gaan. Daarbij geldt hoe hoger de winst hoe hoger het genomen risico. Toch kan middels arbitrage risicoloos geld worden verdiend. Investopedia geeft de volgende definitie: Definition of 'Arbitrage' The simultaneous purchase and sale of an asset in order to profit from a difference in the price. It is a trade that profits by exploiting price differences of identical or similar financial instruments, on different markets or in different forms. Arbitrage kan slechts plaatsvinden als er inefficiënties in de markt zijn, wat volgens EMH onmogelijk is. Ondanks dat arbitrage als risicoloos wordt gezien zitten er wel degelijk risico s aan. De gelijktijdige aan- en verkoop van hetzelfde financiële product op 2 verschillende beurzen is bijna onmogelijk. Het aandeel X op beurs A dient te worden gehedged (offsetten van 1e transactie) op beurs B en dat kost tijd. Milliseconden weliswaar, maar het is een risico dat de 8

beoogde hedge (priceandsize) niet meer aanwezig is. Er zijn vele soorten arbitrages en de ene is risicovoller dan de andere. Bij de simpelste arbitrage van hetzelfde aandeel op twee verschillende handelsplatformen is er slechts een van. Daarnaast heb je financiële producten die op elkaar lijken zoals een derivaat een afgeleide is van een onderliggende zoals een aandeel, bond, currency etc. Hier zit een tweede risico. Er is een risico dat de hedge niet exact dezelfde pay out geeft als de onderliggende(n). Marketmakers geven bied- en laatprijzen af gebaseerd op de onderliggende waarde(n). Een transactie in het derivaat (optie, ETF, certificaat, etc) triggered doorgaans onmiddellijk een hedge in de onderliggende(n), waarbij de profit margin wordt ingelocked. Een hedge hoeft niet altijd perfect te zijn om van arbitrage te spreken. Het risico van imperfect hedgen van financiële producten wordt doorgaans door de marketmaker gerepresenteerd in een wijdere spread van bied- en laatprijzen in het financiële product. Dat arbitrages nog risicovoller kunnen zijn zien we in de film arbitrage (2012) met Richard Gere. Hedgefund magnaat Robert Miller koopt een kopermijn in Rusland die operationeel kan zijn in 6 maanden en dan koper kan leveren. Als hedge verkoopt Robert een bepaalde hoeveelheid koperfutures met levertijd 6 maanden (dit wordt niet helemaal duidelijk in de film). Op deze manier is de waardering van de kopermijn in theorie redelijk ongevoelig geworden voor de koperprijs. Maar Robert heeft pech. Door politieke instabiliteit kan de kopermijn niet ontgonnen worden. Dit is in ieder geval slecht voor de waardering van de mijn. Daarnaast gaat de future prijs van koper omhoog en krijgt hij meerdere margin calls (geld bijstorten)in beurstaal zegt men: Robert zit scheef. Eigenlijk zit Robert dubbelscheef. Heeft Robert wel goed gehedged? Is het wel een arb? Deze film toont tevens een derde risico: het liquiditeitsrisico. De kopermijn is niet wat je noemt een liquid, een makkelijk te verhandelen instrument. Veel mensen kijken argwanend naar handelshuizen. Een belangrijke oorzaak hiervan is de onbekendheid van de business. De arbs zijn bedrijfsgevoelige informatie en daarom onbekend voor de buitenwereld en belangrijker de concurrentie. Ten tweede zijn de handelshuizen redelijk winstgevend en zeker in Nederland wordt dat niet altijd gewaardeerd. Dat daarnaast de 9

winstgevendheid groter is wanneer de beurzen omlaag gaan (doordat er juist dan veel inefficiënties zijn) wordt ook als onethisch aangemerkt. Toch zijn het bedrijven als Flow Traders en haar concurrenten die de financiële markten krap en efficiënt houden door liquiditeit te verschaffen in alle marktomstandigheden. Op deze manier leveren ze een bijdrage aan de stabiliteit van het financiële systeem. Dat arbitrage anders is dan beleggen moge nu duidelijk zijn. En als de beurs omlaag gaat bedenk dan goed dat arbitrageurs doorgaans winstgevender zijn dan beleggers. Dat voorkomt mij de zoveelste uitleg op een verjaardag! 10

Annual shareholder meeting AEGON By Dennis Huisman "AEGON's AGM was an excellent opportunity to further learn, not only from AEGON, but also about AGMs (annual general meetings / algemene ledenvergaderingen). It was a great privilege to participate in such an event together with BSC Duitenberg. Throughout the day, we went through multiple discussion points in the agenda addressing several firm issues shown in their annual report and were further discussed in detail at the AGM. It was remarkable how many questions were asked, mainly by the VEB, which also represented the interests of BSC Duitenberg. Furthermore we enjoyed a free lunch! We also took advantage of the opportunity to pose a question and we addressed the board members by inquiring about their Brazilian media strategy. The CEO gave an extensive explanation of our thoughtful questions. This, among coffee breaks meetings with other shareholders, photographs by the sunlight and some drinks in Amersfoort, made part of a memorable day with BSC Duitenberg. Hopefully to be repeated next year!" 11

De avonturen van Jacob in New York Door Jacob Potma Wat is een betere plaats om als Duitenberger, belegger en financial engineer te mogen wonen en werken dan New York? Juist, die is er niet. De stad die nooit slaapt, de stad van het vlugge geld, de wereldwijd leidende beurs, en onuitputbaar entertainment. Velen van jullie zullen de stad bezocht hebben als toerist; ik zal jullie dan ook onthouden van een verslag van toeristische trekpleisters. Nee, als bewoner ga je niet naar Times Square om foto s te knippen en loop je niet rond met een veel te grote camera, laat staan in de "hop-on-hop-off" bussen met doodongelukkig kijkende stelletjes en families. Ik had het privilege om van 1 augustus tot medio januari in New York te werken voor Hay Group. Een wereldwijd HR adviesbureau waar ik in Nederland al vele uren gespendeerd had op de MH Tromplaan en in de bossen van Zeist, rekenend aan pensioenen en analyseren van pensioenbeleggingen. Het kantoor bevind zich in Jersey City op exchange place, aan het water recht tegenover het WTC. Ik woonde daar vlakbij en had uitzicht over de hele stad, inclusief het dakterras en ook mijn kantoor had een fantastisch uitzicht. Een uitzicht waar ik helaas aan gewend was en mijn dakterras in Amsterdam biedt nu een zeer schrale troost. Werken en wonen in New York sleept je in een compleet ander ritme dan je in Nederland gewend bent, en dat zal ik kort met jullie delen. Hieronder volgt een aantal "lessons learned". "Lopen naar kantoor, geen slecht tochtje zo" aldus Jacob Potma 12

Les één is dat slapen overrated is. De work hard play hard mentaliteit heerst en doordat dat ik niet bij een investment banking afdeling werkte en geen killing werkuren maakte, heb ik het play hard gedeelte zonder witte substantie kunnen ervaren. Men begint niet heel vroeg met werken. Het spitsuur in de metro is rond 9 uur, en dat betekende dat als ik half9 op kantoor was, ik behoorde tot de vroege vogels. Betekent wel dat je niet voor 6 uur naar huis gaat. Gedurende de werkweek is het ook in de avonduren druk en levendig in de stad (ook buiten de tourist areas) en zelfs staan in de metro om 1 uur s nachts hoort erbij. Les twee is consumeren kan je leren. Ik had het geluk in tegenstelling tot een paar Nederlandse vrienden die stage liepen dat ik redelijk geld verdiende, helaas niet genoeg om mijn excessieve bestedingspatroon te kunnen financieren. In principe besteed je alles uit wat niet tot je core activiteiten behoort, en voor een omschrijving van core activiteiten val ik terug op werk en vertier. Van ontbijt, lunch en avondeten tot het doen van de was en het schoonmaken van je appartement, daar heb je andere mensen voor, zodat jij zelf in de avonduren in de leuke barretjes in lower eastside of op de fancy rooftop bars in midtown je veel te dure biertjes kunt genieten, je vrijdagavond kunt shinen in de club en op zaterdag kunt uitbrakken op sheep meadow in Central Park. Les drie, NY is geen typische Amerikaanse The New York Stock Exchange NYSE stad. NY is een van de meest internationale steden en het leven is Europees te noemen vergeleken met de rest van de USA. De indruk heerst dat iedereen erg gehaast is maar vergeleken met Amsterdam valt dat reuze mee. Uitstapjes naar Chicago, Boston, Washington DC en Florida hebben mij geleerd dat New York uniek is en on- Amerikaans. Hoewel een stad als Chicago enorm groot is met circa 3mln 13

inwoners, is het een stuk minder bruisend dan New York. Keerzijde is dat de mensen daar veel vriendelijker zijn. Zo werd ik door een collega in Chicago uitgenodigd voor het Thanksgiving Diner, iets wat met kerst in Nederland nooit zou gebeuren. Les vier: je bent een nobody in een stad vol nobodies. Dat betekent geenszins dat je eenzaam bent (tenzij je daar voor kiest). Velen zijn alleen naar New York getrokken voor werk, carrière, stage, studie of wat dan ook. Of het nou met uitgaan, werk of gewoon in de starbucks of metro is, als je er veel op uittrekt dan kan je het misschien met een paar goed vinden en blijf je vrienden. Tot slot vond ik het erg leuk dat een aantal Duitenbergers langs zijn geweest. Voormalig voorzitter Jan-Willem Jansen was samen met zijn familie een week de toerist aan het uithangen in New York maar kon gelukkig een avondje vrij maken om een sigaar te nuttigen in Washington Square Park. Jurjen Oud, die samen met een van onze beste middelbare school vrienden een spoedtrip maakte naar New York, om binnen 2 dagen alles te zien en daarnaast nog 2 avonden hard op stap te gaan. En niet te vergeten ras-duitenberger Jos Kosters, die op een vrijdagavond zijn ogen uitkeek in een ietwat ondergrondse uitgaansgelegenheid. Groet, Jacob Potma Kom voor analyseavonden naar de Duitenbergkamer. We zijn gevestigd in de Bastille; kamer 307. We beginnen weer na de introductieweek op 16 september. Avonden beginnen om 19:30. 14

"Flitshandel" Door: Tim Schrijver Waar vorig jaar het boek "Flash Boys" van Michael Lewis de flitshandelaren in diskrediet bracht, flitshandelaren zouden geld verdienen over de rug van de langzamere, vaak institutionele partijen, merken ze daar financieel gezien niets van. De omzetten en winsten van flitshandelaren wereldwijd blijven flink stijgen, ook in 2014. De winst van het Nederlandse IMC steeg met 30% tot 165 miljoen euro in 2014 op een omzet van 474 miljoen euro. Met zo'n 580 werknemers betekend dit een omzet van ruim 800.000 euro per werknemer. Het eveneens Nederlandse Flow Traders behaalde in 2013 zo'n 54 miljoen winst. Flow Traders is overigens van plan om naar de beurs te gaan, hiermee gaan ze een Amerikaanse partij, Virtu, achterna. Deze ging 16 april naar de beurs en haalde ruim 300 miljoen dollar op met de beursgang waarmee ze gewaardeerd worden op ruim $3 miljard. Virtu heeft een opmerkelijk track record aangezien deze Amerikaanse partij in de afgelopen 6 jaar slechts 1 dag met verlies afsloot. Naar eigen zeggen voert Virtu ruim 5 miljoen transacties per dag uit! Dat Nederland goed vertegenwoordigd is op de markt van flitshandelaren blijkt ook uit de resultaten van de in opties gespecialiseerde handelaar Optiver. Optiver publiceerde recentelijk een flinke stijging in de jaarwinst. In 2014 wist Optiver een winst van 246,9 miljoen euro binnen te halen. Volgens Optiver is dit te wijten aan gestegen volatiliteit op de beurzen, onder andere de Griekse problemen werden als oorzaak aangestipt. Juist dan profiteren flitshandelaren, die in de chaos op de markt, en waar er dus een grotere spread ontstaat, de winst van hun methodes / algoritmes kunnen maximaliseren. Ondertussen heeft de geautomatiseerde handel in de VS al meer dan 50% van het volume op de beurzen. Ondertussen neemt IMC in 2015 de titel "designated market maker" over van Goldman Sachs, waardoor er direct handelaren van Goldman overstapten naar IMC. IMC heeft hiermee tegelijkertijd de handelsrechten op 400 NYSE aandelen verkregen. Valt dit nog te rijmen met 'eerlijke' marketmaking is de vraag. Zolang de winsten van deze partijen blijven stijgen zullen alleen maar meer in 15

het nieuws komen. Het lijkt dus een kwestie van tijd voordat er weer iemand vanuit de politiek om regulering zal schreeuwen. Deze exorbitante winsten, gecombineerd met methodes die iedereen niet als even eerlijk beschouwd, leiden tot flinke kritieken (zoals in Flash Boys). Pensioenfondsen zouden moeite moeten doen om orders uit te voeren zonder dat een flitshandelaar er tussen zit en de prijs van een aandeel in zijn voordeel beïnvloed. Handelshuizen zouden voorrang hebben op de beurzen dankzij hun snellere verbindingen en dringen op deze manier voor. Is deze kritiek op handelshuizen terecht is een vraag die vaak gesteld wordt. Een van de argumenten van de handelshuizen is dat ze "liquiditeit" toevoegen aan de markt en zorgen voor lagere transactiekosten. Dit is echter een punt dat ter discussie staat. Ze voegen inderdaad liquiditeit toe (te zien aan het aantal transacties op naam van deze partijen), echter is dit liquiditeit die nergens voor nodig is. De flitshandelaar handelt voor eigen rekening, net zoals iedereen dat doet. Voor de tijd van flitshandelaren werd er toch ook niet geklaagd over een gebrek aan liquiditeit? Als een markt omlaag gaat, dan is dat niet te managen, ook niet door een handelshuis, en dan gaat de beurs hard. Er wordt voor eigen rekening gehandeld en dat is iedereen zijn goed recht. Daarbij geven pensioenfondsen aan dat liquiditeit ook 'verdwijnt' op het moment dat zij grote orders inleggen. Deze liquiditeit is er dus alleen zodra een flitshandelaar winst maakt en heeft niets met praktisch nut of toegevoegde waarde van doen. Bestaan deze partijen dan vanwege een gebrek aan regulering? Wanneer je de columns en het nieuws mag geloven wel. Door een verscheidenheid aan platformen en een toezichthouder die kampt met ondercapaciteit, is er voor flitshandelaren een gat in de markt. Een mogelijke oplossing is het installeren van een handelsplatform waarin iedereen een gelijke 'ping' heeft en waarin iedereen tegen 1 vast tarief handelt. Een ander veelgehoorde oplossing is een transactietaks. Een belasting op transacties lijkt echter onwenselijk, dit lost het probleem van verschillende toegangssnelheden (het zogenaamde voorkruipen) namelijk niet op en valt onder de noemer symptoombestrijding. 16

Eveneens, als deze markt zogenaamd efficiënt is, dan zou je toch ook mogen verwachten dat exorbitante winsten behalen niet altijd voort kan duren. Dit is ook wat je zou verwachten uit de reële economieleer; exorbitante winsten duren niet eeuwig voort. Concurrentie komt dan vanzelf in een vrije markt om een deel van de winst weg te concurreren tot het punt waarop er slechts nog een marginale winst behaald wordt. Technieken die altijd winst draaien zouden logischerwijs niet (moeten) kunnen bestaan, toch lijkt het er nog niet op dat dit binnenkort gaat veranderen... In de DP5 van juni 2014 werd flitshandel in verband gebracht met de particuliere belegger. Hierin beschreven we hoe de traditionele beleggers, gebruik kunnen van automated trading. Volgens beleggingsstrateeg Frances Hudson zit de kracht van computers in hun grote rekencapaciteit. Met slimme modellen uit de kunstmatige intelligentie kan men grote hoeveelheden data onderzoeken op verbanden die de mens niet kan ontwaren. Op die manier kan je signalen van mogelijke marktverschuivingen eerder opvangen en zelfs mogelijke zwakheden in een portefeuille herkennen. Dat is volgens Hudson belangrijke input voor beleggers, die dan nog wel een kwalitatief oordeel kunnen vellen over de informatie. Het kan in zulke situaties wel gevaarlijk worden wanneer de kunstmatige intelligentie die van de mens voorbijgaat. Daarbij is het van belang om als particuliere belegger, maar wellicht ook als samenleving, om niet te veel afhankelijk te worden van algoritmisch handelen, aangezien je als mens altijd een kwalitatief oordeel kunt vellen over de situatie, iets wat bij een computer ontbreekt. Een ander interessant punt is dat van de schrikkelseconde. Op het moment van versturen is deze dag reeds voorbij maar dinsdag 30 juni wordt er weer een schrikkelseconde aan onze kalender toegevoegd. Het is de vraag hoe de systemen en algorithmes zullen reageren op het toevoegen van een seconde aan onze klok. Het toevoegen van een schrikkelseconde komt wel vaker voor, echter dit keer is dat voor het eerst tijdens een beurshandelsdag. De laatste keer dat dit tijdens een handelsdag gebeurde was in 1997, toen maakte geautomatiseerde handel nog niet zo'n groot deel uit van de handel als nu. In 2012 was er ook een schrikkelseconde, in het weekend, en dit zorgde ervoor dat websites van onder meer LinkedIn en Reddit plat gingen. 17

Technische analyse lezing Bas Heijink Door: Mike Asbroek Bas Heijink is mede bekend van zijn dagelijkse columns op iex.nl en hij is senior technisch analist bij het Investment Office van de ING. Zijn focus ligt op het vinden van kansen op de korte termijn. Hij gaf op donderdag 7 mei een lezing aan de Duitenbergers met betrekking tot technische analyses. Technische analyse is een zeer interessant onderwerp, vooral om de juiste aankoopmomenten te bepalen voor interessant bevonden aandelen. Wat opviel is dat Bas Heijink aangaf dat technische analyses niet doorslaggevend zijn voor ING Investment om de potentie van een aandeel te bepalen. De fundamentele analyse blijft doorslaggevend om wel of niet te kiezen voor een bedrijf, maar uiteraard ging Bas Heijink niet geheel uit de boeken hoe de verhouding bij ING investments er uitziet. Een opvallende uitspraak van hem was beleggen is voor korte termijn. Deze uitspraak bracht een korte, maar leuke discussie met de Duitenbergers op gang, aangezien wij van Duitenberg ons focussen op value investing. Het beleggen naar de waarde van het bedrijf op langere termijn staat in schril contrast met deze korte termijn visie. Volgens Bas Heijnk zijn de toekomst verwachtingen van de indices momenteel nog rooskleurig. We bevinden ons in een stijgende trend, echter lijkt het Bas sterk dat we zonder een correctieve tussentijdse beweging de 564 punten bereiken op de AEX. Een korte correctie beweging van 8 à 10% is dan ook zijn prognose om vervolgens de opwaartse trend voort te zetten. Op het moment van schrijven weten we inmiddels dat de correctie reeds heeft plaatsgevonden naar de 468. Vanaf de top op 18

510 is dit een correctie geweest van ruim 8%. DP5 Verder liet mister TA zien dat er ontelbaar veel methoden zijn die worden toegepast voor het maken van een technisch analyse. In deze lezing heeft hij er echter een aantal naar voren gehaald. Golden cross (koopsignaal) o Wanneer het 50-daags gemiddelde het 200-daags gemiddelde doorbreekt Diamant formatie (verkoopsignaal) o In figuur 1 zie je een duidelijke diamantformatie, dit duidt vaak op een neerwaartse trend. Figuur 1; diamantformatie Hammer(koopsignaal) o Figuur 2 de zogenaamde shooting star en hammer. Figuur 2 Hammer & Shooting star 19

Fibonaccitechniek o Een koersniveau waartoe een koersdaling of -stijging kan reiken na een "retracement". Zie figuur 3 (oranje lijnen). Hoofd-schouderpatroon o Duidt op een negatieve trendommekeer. Wel moet er bij worden vermeld dat ieder technisch analist deze data anders verwerkt en zo tot zijn eigen conclusies komt. Echter zal er altijd wel sprake zijn van samenhang zijn tussen deze resultaten. Er was sprake van "technisch weer" 20

Als afsluiter werden een aantal aandelen besproken waar Bas Heijink potentie in ziet op de korte termijn. Opmerkelijk is dat hier Air-France KLM in voorkwam, niet bepaald een aandeel welke onder de value investors erg geliefd is (wegens een gebrek aan competitief voordeel). Daarnaast de Braziliaanse bank Itau, welke op 7 mei 12,24,- noteerde en momenteel, 26juni, zo n 11,- noteert. Dus deze investering zou tot op heden nog geen winst hebben opgeleverd, mocht je zijn advies hebben opgevolgd. Mocht je geïnteresseerd zijn in de analyses van Bas Heijink dan kun je jezelf kosteloos aanmelden voor zijn technische analyse opinie door een mailtje te sturen naar bas.heijink@ing.nl en dan ontvang je wekelijks een mail met hierin recente technische analyses. 21

Update vanuit de beleggingscommissie Door: Sven Weenink Het studiejaar is voorbij gevlogen! Een jaar waarin de beleggingscommissie achter de schermen een metamorfose is ondergaan. Door de toestroom van nieuwe leden was de beleggingscommissie genoodzaakt om voor elke analyseavond een vergaderzaal te reserveren, aangezien de Duitenbergkamer simpelweg te klein was geworden voor 20-25 (potentiële) Duitenbergers. Daarom waren, na de kerstvakantie, de vergaderzalen 4 en 5 onze vaste ruimtes om de analyseavonden te openen en om ze te sluiten door middel van presentaties. Ook heeft de beleggingscommissie zich na de kerstvakantie versterkt met twee nieuwe commissieleden. Jeroen van Beek, master-student Werktuigbouwkunde en IBA-student Louis Lammers hebben de afgelopen maanden bewezen een toevoegde waarde te zijn voor de commissie. Zo heeft de BC een nieuwe template voor de (PowerPoint)presentatie tijdens de analyseavonden. Daarnaast is er een handleiding gemaakt voor nieuwe (potentiële) leden die het analyserapport voor het eerst te zien krijgen gedurende een analyseavond. Ook zorgt een commissie met vijf leden voor meer discussies tijdens het waarderen van een aandeel. Met het oog op de internationalisering van Duitenberg is alles in het Engels vertaald, inclusief de links per hoofdstuk naar Engelse/Amerikaanse-websites. Ook zijn er speciaal voor Duitse leden een aantal Duitse website toegevoegd (zum Beispiel Finanzen.net). Door de nauwe samenwerking met de ICT-commissie worden door de B.C. gevraagde ratio's geïmplementeerd in nieuw ontwikkelde marketscanner van Duitenberg. Voor de eerste selectie van aandelen wordt in eerste instantie gekeken naar ratio s zoals, P/E, PEG, ROE, Debt-to-equity-, price to book- & price to sales ratio. Nadat er een selectie is gemaakt worden er veelal 4 of 5 aandelen geanalyseerd door de groepen tijdens de analyseavonden. De laatste drie maanden is er gekozen één of twee aandelen te selecteren uit dezelfde sector om vervolgens de (buitenlandse) peers ook te analyseren. Zo werden 22

bijvoorbeeld naast BAM en Heijmans ook de aandelen Hochtief en Vinci uitgediept. Dit zorgt ervoor dat de leden iets meer de diepte in kunnen tijdens hun 5 á 10 minuten durende presentatie. Tevens zorgt dit voor meer discussie, aangezien elk groepje zich op dezelfde markt specificeert. Voor het nieuwe studiejaar zullen dit soort sector-analyseavonden vaker op het programma staan. Gelet op ons portefeuille lijkt het alsof de beleggingscommissie dit jaar weinig actie heeft ondernomen. Het aandeel Stern dat, na een wilde rit naar de 14 euro weer is teruggevallen naar het aankoopbedrag van 12 euro, moet zijn waarde in onze portefeuille nog bewijzen. Wij hebben nog alle vertrouwen dat het bedrijf zal profiteren van de aantrekkende economie in Nederland. Daarbij vinden wij het een zeer sterk signaal dat het zich diversifieert op elektrische auto s. Minder positief was het recente nieuws dat de CFO van Stern per 1 juli ontslag heeft genomen, nadat de financieel topman eerder een andere functie kreeg aangeboden binnen het concern, maar die weigerde. De B.C. zal het aandeel in de vakantie, ondanks de lage volumes van dit aandeel, nauwlettend in de gaten houden. Hetzelfde geldt voor de aandelen Philips en BESI, twee potentiële aandelen die op de ranglijst staan om in de Duitenberg portefeuille op te nemen. Zowel technisch als fundamenteel heeft de beleggingscommissie een positief advies doorgegeven aan de Raad van Advies van de BSC. Vooral voor BESI is het nu bepalen op welke koers het aandeel wordt gekocht. Ondanks de wat minder aantrekkelijke P/E laat bijvoorbeeld de PEG ratio, waarin de toekomstige groei is verwerkt, een duidelijk beter signaal zien. Na een aantal berekeningen kwamen wij uit op een koersdoel van 35 euro, te realiseren binnen 1,5 jaar tijd. De semiconductorenmarkt loopt behoorlijk vooruit op de verwachte winsten, echter vinden wij dat BESI relatief goedkoop is t.o.v. haar concurrenten, daaraan toegevoegd heeft het nog genoeg Voor het nieuwe studiejaar heeft BSC Duitenberg al een aantal interessante activiteiten op het programma staan! Check www.duitenberg.nl voor de laatste updates. 23

groeipotentie voor de komende jaren. Voor Philips geldt in feit hetzelfde. Het heeft de lichtdivisie in de etalage staan en wilt zich volledig richten op de health care -tak. Een zeer logische stap als we naar de lange, demografische, termijn kijken. De koers is de afgelopen twee maanden niet verder gestegen vanwege aantoonbare toegenomen concurrentie in de Healthcare -business. Het koersverloop loopt op jaarbasis in de pas met dat van Europese sectorgenoten, maar is sinds het begin dit jaar achtergebleven. Maar de Griekse crisis in ons achterhoofd zien wij kansen om dit aandelen in te slaan tussen de 21,50 en 22,50 euro. Op het moment van schrijven is het aandeel gesloten op 22,95 euro. Al met al was het een studiejaar waarin de beleggingscommissie grote stappen heeft gemaakt om in de toekomst nog meer te bieden aan de leden van Duitenberg. Ondanks het Fugro-debacle en de (nog) niet renderende aandeel Stern, zien we nog genoeg groeipotentieel voor het resterende kalenderjaar. Afsluitend zijn we voor het nieuwe bestuursjaar op zoek naar nieuwe commissieleden voor de beleggingscommissie. Dus ben jij op zoek naar een leerzame functie binnen een commissie, waarbij je alle fijne kneepjes van het vak leert, stuur dan naar e-mail naar info@duitenberg.nl, zodat we met jou in gesprek kunnen gaan. Met rendementsvolle groeten! 24

Verslag Lendahand Door Sylvo Jeunink Op maandagavond 10 juni hield Dinand Mentink een enthousiaste presentatie over de start-up Lendahand. Lendahand verzorgt meso-kredieten in opkomende landen. De kredieten worden opgehaald door middel van crowdfunding, in bijvoorbeeld Nederland tegen een rente van circa 3 a 4 procent. Dit geld wordt dan uitgeleend aan partners in de ontwikkelingslanden die het op hun beurt weer uitlenen aan de lokale ondernemingen. Voor het MKB in opkomende landen is het lastig om aan financiering te komen, omdat hun geldvraag tussen een microkrediet en een bancaire lening valt, komen ze voor beide niet in aanmerking. Door middel van deze financiering kan het MKB groeien in de opkomende landen en meer banen creëren voor de lokale bevolking. Een volle zaal bij de lunchlezing van Dinand Mentink Het voordeel voor degene die geld inleggen is de rente, die hoger is dan de gemiddelde spaarrekening. Hier staat wel tegenover dat het geld minimaal 9 maanden niet opgenomen kan worden en het risico bestaat dat een lokale partner failliet gaat. Op het eind had Dinand een vraag voor het publiek. De meeste leningen van Lendahand worden gekocht door ouderen, al bestaat de organisatie zelf vooral uit jongeren. Hoe kan Lendahand de leningen voor jongeren aantrekkelijker maken? De suggestie werd gedaan om degene die meedoen met een crowdfunding project de mogelijkheid te geven om langs te komen bij het 25

project waar het geld voor gebruikt wordt. Hierdoor kun je zien waarvoor je geld is gebruikt, wat een band kan creëren met de ondernemingen en de leningen van Lendahand. Misschien gaat deze mogelijkheid er in de toekomst komen. Echter werd er ook de terechte opmerking gemaakt dat zulke projecten nu eenmaal aanspreekt bij een wat ouder, vermogend publiek wat niet direct een resultaat van zijn of haar belegging hoeft te zien. Een groep dat uiteindelijk toch meer aandacht heeft voor de sociale impact en wat meer begaan is met deze impact dan dat van rendement. Het is niet zo gek dat Lendahand zich juist op deze groep focust. Al met al een geslaagde lezing vanuit verassende hoek, met dank aan Dinand Mentink. 26

HENDRIK OUDE NIJHUIS S COLUMN Duitsland is hot (en dat is een probleem) De eurozone kampt met een probleem dat vanaf het begin al speelt. De nationale economieën verschillen sterk en van een optimaal valutagebied welk met een eenheidsmunt beter af zou zijn is geenszins sprake. Waar het huidige beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) voor sommige landen voorwaarde vormt om niet failliet te gaan, dreigt voor andere landen juist oververhitting. Duitsland: eerder zelf de zieke man De combinatie van een niet-optimaal valutagebied en monetair beleid dat voor alle eurolanden hetzelfde is vormt de oorzaak van de huidige problemen. Al in aanloop naar de monetaire unie daalden de rentes in de landen aan de rand van de eurozone tot dicht bij het renteniveau in Duitsland, de grootste economie van Europa. Zo daalde de rente in Italië van meer dan 13% in 1995 naar amper 4% in 1998. Dat was nog maar een kwart procent meer dan de Duitse rente. Deze rentedaling zorgde voor huizenbubbels in landen als Spanje en Ierland, hetgeen in die landen later voor grote problemen zorgde. Vanwaar die lage rente eerder? Dat was - opmerkelijk genoeg - vooral ingegeven door Duitsland zelf. Duitsland was eerder zelf de zieke man van Europa, kampte met hoge werkeloosheid en structurele hervormingen waren hoogstnodig. Een lage rente kwam Duitsland daarbij goed van pas. Situatie omgekeerd De situatie nu: momenteel zien we dat de eurozone juist geconfronteerd wordt met de omgekeerde variant van hetzelfde probleem. Duitsland heeft haar concurrentiekracht fors verbeterd, haar overheidsfinanciën op orde en de Duitse economie groeit al jaren harder dan de rest van de eurozone. De Duitse economie is sterk en veerkrachtig. De werkloosheid is er gedaald tot 4,8%, wat het laagste niveau is sinds de Duitse eenwording. Ter vergelijking: 27

exclusief Duitsland bedraagt het werkloosheidspercentage in de eurozone maar liefst 14,1%. Oververhitting in Duitsland? Duitse werkgevers merken dat het steeds moeilijker wordt goede werknemers te vinden. IG Metall, de grootste vakbond in Duitsland, heeft met werkgevers een akkoord gesloten over een loonsverhoging van 4,3%. De Duitse huizenmarkt zit flink in de lift en het consumentenvertrouwen was er in jaren niet zo hoog. Voor Duitsland is er momenteel geen enkele noodzaak tot grootscheepse stimuleringsoperaties. Sterker, dergelijke stimuleringsoperaties vormen voor Duitsland een niet te onderschatten risico. De ECB is momenteel actief om voor meer dan EUR 1.100 miljard staatsobligaties op te kopen. Dat stuwt de prijzen van allerlei assets zoals obligaties, huizen en aandelen. Door het stimuleringsbeleid van de ECB is de euro fors in waarde gedaald wat een extra stimulans vormt en bovendien halveerde de olieprijs het afgelopen jaar ook nog eens. Jens Weidmann, president van de Duitse Bundesbank, waarschuwde recent voor oververhitting van de Duitse huizenmarkt. En Wolfgang Schauble, de Duitse minister van Financiën, waarschuwde voor grote problemen door misallocatie van kapitaal veroorzaakt door de extreem lage rente. Voorlopig zien wij de ECB haar stimuleringsbeleid gewoon doorzetten. Echter, met steeds meer tekenen van oververhitting en oplopende inflatie zien wij in Duitsland een steeds fellere tegenstander van het ECB-beleid. Dit terwijl men in Zuid-Europa eigenlijk niet zonder het stimuleringsbeleid en bijbehorende kunstmatig lage rentes kan... --- Hendrik Oude Nijhuis, zelf oud-duitenberger, heeft zich jarenlang verdiept in s werelds beste beleggers en is auteur van de bestseller Leer beleggen als Warren Buffett. Via http://www.warrenbuffett.nl/ is dit boek, inclusief de audio-editie (!), gratis aan te vragen. 28