Inhoud Introductie tot de cursus 1 Inleiding 7 2 Leerdoelen 8 3 Plaats van de cursus in de opleiding 9 4 Voorkennis 9 5 Opbouw van de cursus 9 6 Begeleiding 11 7 Tentaminering 11 8 Studeeraanwijzingen 11 9 Bij het omslag 12 6
Introductie tot de cursus 1 Inleiding Aandacht besteden aan architectuur van informatie en communicatietechnologie (ict) is geen overbodige luxe in deze tijd, het is eerder een conditio sine qua non, een onvermijdelijke voorwaarde. Een motivering hiervoor is de grote afhankelijkheid van veel organisaties van ict, de grote hoeveelheid ict die in organisaties aanwezig is en de mogelijkheden die ict biedt. De verwachting is dat deze zaken alleen maar toenemen. Er ontstaat op die manier een omvangrijk geheel aan ict voorzieningen in organisaties dat logischerwijs de volgende beleidsvragen oproept: Hoe bereikt men dat het geheel de eigenschappen heeft die men wenst? Hoe zorgt men ervoor dat het geheel beheersbaar blijft? Hoe zorgt men ervoor dat het geheel zo flexibel en dynamisch is dat men snel en goed reageren kan op nieuwe ontwikkelingen in de omgeving? Bij het beantwoorden van deze vragen speelt informatie en procesarchitectuur een wezenlijke rol. Informatie en procesarchitectuur is gedurende langere tijd geldig en het is een toetssteen bij het nemen van allerlei (ontwerp)beslissingen. Architectuur Driehoeksrelatie De Gartner Group, de smaakmaker voor het bedrijfsleven en overheid, gebruikt als definitie voor architectuur: IT architecture is a series of principles, guidelines or rules used by an enterprise to direct the process of aquiring, building, modifying and interfacing IT resources thoughout the enterprise. These resources can include equipment, software, communications, development methodologies, modeling tools and organizational structures. Daan Rijsenbrij scherpte (in Het ware gezicht van architectuur? in Informatie, november 2001) de definitie van de Gartner Group nog aan: Architectuur is een coherente, consistente verzameling principes, verbijzonderd naar uitgangspunten, regels, richtlijnen en standaarden soms vastgelegd in patterns die beschrijft hoe een onderneming, de informatievoorziening, een informatiesysteem of een infrastructuur is vormgegeven en zich voordoet in het gebruik. Architectuur wordt altijd gebruikt in de driehoeksrelatie tussen strategie, architectuur en transformatiemanagement. Bijvoorbeeld op het niveau van de onderneming is dit: de ondernemingsstrategie, de ondernemingsarchitectuur en het transformatiemanagement. Binnen het transformatiemanagement vinden de projecten plaats die de nodige veranderingen aanbrengen in het bedrijfsproces. Architectuur wordt hier gebruikt om de bedrijfstransformatie te borgen. OUN 7
Informatie en procesarchitectuur Op informatiesysteemniveau dient architectuur als hulpmiddel om de juiste, toekomstvaste informatiesystemen te bouwen. Architectuur is geen einddoel, maar een ondersteunend hulpmiddel bij (strategische) besluitvorming en (bedrijfs)transformatie, omdat het voorschrijft aan welke eisen de onderneming, de informatievoorziening, de informatiesystemen en de (technologische) infrastructuur moeten voldoen. Architectuur is een hulpmiddel om te borgen dat de onderhavige onderneming aangesloten blijft in the connected economy. De karakteristieken van die connected economy bepalen mede de eigenschappen die aan de eigen architectuur moeten worden gesteld. Het besturen van het architectuurproces (het concipiëren en onderhouden van de architectuur) vindt plaats op basis van win win relaties tussen stakeholders. Stakeholdersbelangen worden in balans gebracht op elk niveau, ondernemingsniveau en alle mogelijke tussenniveaus. Hier spelen allerlei soorten architecten hun rol. Gebieden, gezichtspunten en abstractieniveaus Afbakening begrip Binnen ict architectuur wordt een aantal gebieden, gezichtspunten, abstractieniveaus en aspecten onderscheiden. Meestal worden de volgende vier architectuurgebieden onderscheiden: business, informatie en kennis, informatiesystemen en applicaties, en technologische infrastructuur. Als gezichtspunten worden onder andere onderscheiden: governance en security, en als abstractieniveaus het ondernemingsniveau en het systeemniveau en mogelijkerwijs enkele niveaus daartussen. Architectuur kent tenslotte drie aspecten: constructie, structuur en beleving of vormgeving. Beleving door de gebruikers is een essentieel onderdeel van architectuur, want de informatievoorziening is bedoeld voor de gebruikers en niet voor de constructeurs. Voor de goede orde: ict architectuur zoals in deze cursus behandeld wordt, is anders dan softwarearchitectuur. Verder is het begrip architectuur dat in deze cursus gehanteerd wordt, zeker niet synoniem met het begrip structuur. 2 Leerdoelen Het algemene leerdoel en kernthema van deze cursus is het verwerven van (groei in) de volgende competenties op het gebied van ict architectuur: U moet kennis en begrip hebben van zaken die binnen het kennisgebied ict architectuur gangbaar zijn, zowel op het gebied van het product ict architectuur als het proces van het werken onder architectuur. Tevens dient u te weten en te begrijpen hoe het toetsen van ict architectuur kan verlopen. Uiteindelijk moet u in staat zijn het geleerde toe te passen in een zelf ingebrachte bedrijfscontext (op basis van deze toepassing wordt u beoordeeld voor deze cursus). Op de cursussite is een sjabloon beschikbaar voor deze toepassing. 8 OUN
Introductie tot de cursus 3 Plaats van de cursus in de opleiding De cursus informatie en procesarchitectuur maakt deel uit van de masteropleiding Computer Science. Tevens is de cursus onderdeel van de opleiding Business Process Management and IT. Voor de ict professional in het veld is deze cursus een goede manier om op een heldere en gestructureerde manier inzicht te krijgen in wat informatie en procesarchitectuur inhoudt, inclusief het toepassen hiervan in praktische situaties. Het behandelde onderwerp is een onderwerp dat tot nog toe in geen enkele cursus uit het curriculum zo uitvoerig aan bod is geweest en vereist gezien het belang van het onderwerp aparte behandeling. 4 Voorkennis De cursus maakt deel uit van een universitair curriculum en veronderstelt derhalve een voorkennis op havo/vwo niveau. Een brede kennis in de ict en het ontwikkelen van informatiesystemen is een vereiste. Ook affiniteit met informaticatoepassingen in bedrijfskundige omgevingen is gewenst. Er wordt basiskennis van begrippen uit de informatie en communicatietechnologie en (het ontwikkelen van) informatiesystemen verwacht. De cursus heeft, gezien de thematiek, relatie met het hele spectrum van ict en haar toepassingen. De kennis kunt u bijvoorbeeld opgedaan hebben in bachelorcursussen. 5 Opbouw van de cursus Blok 1: Begrip architectuur Blok 2: DYA en omgaan met DYA De opbouw van de cursus van vier blokken is in grote lijnen als volgt. In blok 1 wordt gestart met een verhaal over stedenplanning en bouwarchitectuur in Berlijn. Dit beschouwen we als een goed vertrekpunt en referentiepunt. Iedereen tenslotte heeft wel eens te maken gehad met stedenplanning of bouwarchitectuur. Er zijn opgaven toegevoegd om parallellen te trekken tussen bouwarchitectuur en ict architectuur. Vervolgens volgt een korte introductie op ict architectuur en laten we zien hoe de Amerikaanse staat Connecticut ict architectuur gebruikt om haar doelen te bereiken. Het is aan te bevelen bij de documenten van de ict architectuur van Connecticut voldoende stil te staan. Deze documenten representeren op een goede manier het concept architectuur zoals dat in deze cursus gehanteerd wordt. Daarna laten we een aantal architecten aan het woord die vertellen hoe er in de praktijk onder architectuur gewerkt wordt en wat daar zoal bij komt kijken. De onderkende architectenrollen komen daarna aan bod. Na deze inleiding op het product architectuur en het proces van het werken onder architectuur gaan we in blok 2 het tekstboek bestuderen. Een centrale rol hierin speelt de architectuurmethode DYA en het omgaan hiermee in de praktijk. In het werkboek is een introductie op DYA opgenomen. Deze methode speelt in het tekstboek een centrale rol. De kern van deze handleiding bestaat uit het beantwoorden van vragen die ook een rol spelen bij het uiteindelijke beoordelingsgesprek. Het blok sluit af met een opsomming van de laatste stand van zaken in 2009 betreffende DYA. OUN 9
Informatie en procesarchitectuur Blok 3: Toetsen van architectuur Blok4 facultatief: Waarheid en betekenis Praktijkwerkstuk Samenstelling cursus In blok 3 wordt ingegaan op de problematiek van het toetsen van architectuur. Het is immers gewenst dat men zich aan de kaders houdt die de architectuur stelt. Dat moet dan ook regelmatig worden getoetst. Hoe dat zou kunnen komt aan bod in blok 3. We laten eerst een voorbeeld zien van een procesarchitectuur die stamt uit de zestiende eeuw: het jezuïetenonderwijs. Vervolgens laten we zien hoe deze procesarchitectuur al in een vroeg stadium getoetst werd en of men zich hield aan de centraal gegeven instructies. Dit in gedachten houdend gaan we ons bezig houden met het vraagstuk hoe men ict architectuur zou kunnen toetsen, onder meer. door het bestuderen van een voorbeeld binnen de IND. Vervolgens plaatsen we dit in een wetenschappelijk kader binnen de logica, de zogeheten convention T van Tarski. In het praktijkwerkstuk zal van u gevraagd worden een gemotiveerd oordeel te geven over het toetsen van de architectuur bij de IND op basis van regels. In blok 4 wordt een uitstapje gemaakt naar onderdelen uit de logica en taalfilosofie zoals het verband tussen waarheid en betekenis. Het is de bedoeling van dit blok om u een oriëntatie te geven op gebieden die wellicht voor u interessant kunnen zijn om u in te verdiepen. We zijn ervan overtuigd dat de daar behandelde onderwerpen uitermate belangrijk zijn om een juiste grip te krijgen op ict architectuur. Vanwege het niveau van blok 4, omdat de basiskennis logica wellicht ontbreekt, is dit blok facultatief. U mag het bestuderen, het hoeft niet. De cursus sluit u met succes af door het met voldoende beoordeling maken van een praktijkwerkstuk. Het sjabloon hiervoor kunt u downloaden vanaf de cursussite. Het verdient aanbeveling de voorbereiding op het praktijkwerkstuk zo snel mogelijk (al aan het begin van deze cursus) door te nemen, zodat u parallel kunt werken aan de theorie in werkboek en tekstboek en het praktijkwerkstuk. De cursus bestaat uit de volgende onderdelen. 1 Een werkboek over informatie en procesarchitectuur. 2 Een tekstboek : Van den Berg, Martin & Van Steenbergen, Marlies, DYA, stap voor stap naar professionele enterprise architectuur, Den Haag, Sdu uitgevers, 2004. 3 Documenten over de ict architectuur van de staat Connecticut, te vinden op de cursussite (zie verderop onder 5). 4 Een sjabloon voor het door u te maken praktijkwerkstuk, eveneens te vinden op de cursussite. Het is belangrijk op te merken dat u een voldoende voor dit praktijkwerkstuk nodig hebt om te slagen voor deze cursus.. Het document beschrijft wat hiervoor nodig is. 5 Een cursussite op Studienet met begeleidingsinformatie, aanvullingen, weblinks en discussiegroep. Verder zullen hier allerlei soorten wetenswaardigheden rondom de cursus verschijnen, inclusief mogelijke errata en aanvullingen op de cursus en verwijzingen naar interessante links over ict architectuur. Op de cursussite zullen in de loop van de tijd ook links verschijnen naar verdiepende onderwerpen over informatie en procesarchitectuur. Deze behoren niet tot de verplichte leerstof. 10 OUN
Introductie tot de cursus 6 Begeleiding De studiebegeleiding bij deze cursus is elektronisch, in hoofdzaak via e mail, nieuwsgroep en de cursussite op Studienet. Het praktijkwerkstuk wordt beoordeeld en met een cijfer gewaardeerd in een persoonlijk gesprek met de studiebegeleider. In dit gesprek wordt het laatst ingediende concept van het praktijkwerkstuk besproken. Er wordt altijd om een mondelinge toelichting gevraagd, uiteindelijk wordt er een cijfer vastgesteld. De bedoeling van dit gesprek is vierledig: controleren of u de maker bent van het document, toetsen of u de leerstof begrijpt, toetsen of de opmerkingen die u schrijft in het praktijkwerkstuk gemotiveerd zijn en daarnaast allerlei vragen om zaken toe te lichten. 7 Tentaminering Het tentamen bestaat uit het toepassen van het geleerde op het gebied van informatie en procesarchitectuur in een bedrijfskundige context, het zogeheten praktijkwerkstuk.. Introductie sjabloon doornemen Beoordeling Het is belangrijk dat u direct bij de aanvang van de cursus introductie van het sjabloon voor het praktijkwerkstuk doorneemt. Dit kunt u vinden op de cursus0site. Voor het uitvoeren van het praktijkwerkstuk moet u een organisatie kiezen waarin de diverse architectuuraspecten onderzocht kunnen worden die in de eerdere blokken van deze cursus aan de orde zijn gekomen. Het praktijkwerkstuk wordt door uw begeleider beoordeeld met een cijfer. Alle communicatie met uw begeleider over het praktijkwerkstuk verloopt in principe via elektronische post, met uitzondering van het gesprek. Nadere informatie over de manier waarop u uw begeleider kunt bereiken en algemene informatie over het werken aan het praktijkwerkstuk, treft u aan op de cursussite. Ook informatie waar en wanneer de voornoemde gesprekken plaats kunnen vinden, vindt u op de cursussite. Wij raden u dringend aan regelmatig op de website bij deze cursus na te gaan of er mededelingen zijn die u mogelijk kunnen helpen bij het voltooien van het praktijkwerkstuk. 8 Studeeraanwijzingen Probeer zo snel mogelijk in de gaten te krijgen welke producten u naar uw begeleider moet sturen. Het sjabloon voor uw werkstuk vindt u op de cursussite en kunt u daar downloaden. Op de cursussite treft u documenten aan over de ict architectuur van de staat Connecticut zoals die zijn gepubliceerd op internet. We fixeren deze architectuur, een architectuur verandert ook regelmatig. Als u dat wilt kunt u de documenten op de cursussite eens vergelijken met de actuele documenten van Connecticut die u aantreft op internet. U zult zeker verschillen constateren. Maar om te begrijpen waarover ictarchitectuur gaat is het niet nodig de meest actuele documenten te raadplegen. OUN 11
Informatie en procesarchitectuur Bij zaken die te maken hebben met ict architectuur is het onvermijdelijk dat allerlei technische ict termen aan bod komen. Het is onbegonnen werk om al deze begrippen te gaan uitleggen in deze cursus. We raden u aan om ict termen die niet bekend zijn, eventueel op te zoeken in allerlei handboeken of via internet. Het is niet de bedoeling allerlei technische termen in deze cursus te leren, het gaat erom dat u een juist beeld krijgt van wat ict architectuur en in het bijzonder informatie en procesarchitectuur inhoudt. Op de cursussite zullen enige verwijzingen opgenomen worden waar u in dit kader uw voordeel mee kunt doen. 9 Bij het omslag Op het omslag van het werkboek is een foto opgenomen die een doorkijk biedt op de Friedrichstrasse in Berlijn. U kijkt door een blokkenstructuur naar de straat bij nacht, dat is ook de motivering voor de zwarte achtergrond. De blokkenstructuur vormt een architectuurprincipe voor de Friedrichstrasse. Daarbovenop is de technische ict architectuur weergegeven zoals gehanteerd bij de Belastingdienst. De Friedrichstrasse komt ter sprake in leereenheid 1 als voorbeeld waar allerlei principes en ontwerpuitgangspunten een rol spelen. In leereenheid 1 is wordt ingegaan op de samenhang tussen informatie en procesarchitectuur en bouwarchitectuur. 12 OUN