Kind van de rekening Kinderarmoede & de doeltreffendheid van de inkomensbescherming in België Bérénice Storms Katholieke Hogeschool Kempen Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck 11-10-2011 60,0 Armoede in België,2009 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 65-25-54 55-64 < 16 16-24 % arme personen in België <16 16-24 24-54 54-65 65+ totaal 16,4 16,2 10,8 14,1 21,6 14,6 BRON: Eurostat, SILC 1
80,0 70,0 Kinderarmoede in België, 2009 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 alleenstaande < 65 koppel met 1 kind koppel met 3 of meer kinderen BRON: Eurostat SILC koppel < 65j koppel met 2 kinderen eenoudergezin % arme gezinnen alleenstaande < 65 20,5 eenoudergezin 36,9 koppel < 65j 9,5 koppel met 1 kind 8,4 koppel met 2 kinderen 8 koppel met 3 of meer kinderen 15,8 totaal 14,6 Niet handelen tegen armoede is een vorm van institutionele kindermishandeling. Peter Adriaenssens, 2008 De armoedecirkel zo vroeg mogelijk doorbreken! 2
Kinderarmoede in België Zorgen voor een menswaardig inkomen van de ouders Goede kwalitatieve diensten voor kinderen Persoonlijke ondersteuning Onderzoek naar referentiebudgetten voor een menswaardig inkomen Vraagstelling: Hoeveel middelen heeft een gezin nodig om op een menswaardige manier te participeren in onze samenleving? Doelstelling: Richtnormen ontwikkelen voor het toetsen van leefsituaties aan de menselijke waardigheid. 3
MAATSCHAPPELIJKE EN WETENSCHAPPELIJKE RELEVANTIE Behoeften aan een algemeen normensysteem voor: OCMW s Arbeidsrechtbanken Collectieve schuldenregeling Vredegerechten Nood aan wetenschappelijke norm om uitspraken te doen over: Omvang van de armoede Doeltreffendheid minimuminkomensbescherming Maatschappelijke participatie: bijhoren & bijdragen Sociale uitsluiting Gezondheid: Gezonde voeding Geschikte kleding Adequate huisvesting Gezondheidszorg en persoonlijke verzorging Rust Ontspanning Autonomie: Veilige kindertijd Betekenisvolle relaties Mobiliteit Veiligheid 4
Inhoud korven (aard, kwaliteit, hoeveelheid en prijs) Drie criteria: Gezonde levensstijl mogelijk Autonome keuzes over invulling maatschappelijke rollen Aanvaard door lageinkomensgezinnen Voorbeeld: referentiebudgetten voor niet werkenden, die huren in de private sector en in goede gezondheid verkeren (prijzen juni 2008; *1,039 voor update naar mei 2011) 5
GEZONDE VOEDING Criteria: Gezonde, evenwichtige en gevarieerde voeding (Hoge gezondheidsraad, Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie) voorkeur /middenweg: 5/2 Voorkeursproducten: goedkoopste middenwegproducten: zoveel mogelijk variatie, verantwoordbaar binnen een minimumbudget Aanvaardbaar (focusgroups) Inclusief eet-en bereidingsbenodigdheden gezonde voeding 6
Gezonde voeding Geschikte kleding Criteria: Bescherming bieden tegen alle weersomstandigheden Casual kleding, multifunctioneel Identiteit verschaffen Nieuwe kleding Ondergoed: Hoge kwaliteitseisen aan schoenen en regenkleding Lage, maar geen bodemprijzen Levensduur: kinderen (1 jaar), volwasssenen (2 jaar) Zeeman, Wibra, C&A, JBC, Brantano Inclusief: materiaal voor opbergen en onderhouden van kleding 7
Geschikte kleding Geschikte kleding 8
Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg Achterliggende principes persoonlijke verzorging: Handhaven gezondheid en bestrijden van infecties Zelfrespect ( sociale exclusie) Persoonlijke verzorging Handhygiëne Mondhygiëne Algemene hygiëne Cosmetica Voorbehoedsmiddelen Persoonlijke verzorging en adequate gezondheidszorg Achterliggende principes gezondheidszorg: Budgetten voor gezonde personen Gebruik van medische zorgen wordt bepaald door: - Behoefte - Neiging tot gebruik - Mogelijkheid tot gebruik Geen harde criteria: externe validering (Domus Medica) Gezondheidszorg: Arts, geneesmiddelen (infectieziekten, traumata, psychosociaal welzijn, preventie) Ziekenfondsbijdrage Hospitalisatieverzekering Zorgverzekering reële medische kosten! 9
10
Adequate huisvesting Criteria (geoperationaliseerd m.b.v data van de Adequate Woonsurvey 2005 door huisvesting K. Heylen (HIVA)) : Kwaliteitsvolle woning: Veiligheid en bescherming bieden Interne en externe bouwfysische kwaliteit Sanitair moet dagelijkse hygiëne toelaten Comfortniveau: badkamer (bad of douche), toilet Voldoende ruim Aantal slaapkamers: één voor ouders, één per twee kinderen van hetzelfde geslacht Woonomgeving Aanwezigheid van voorzieningen Woonzekerheid Een betaalbare prijs Adequate huisvesting Huisvestingskosten: Adequate illustratief huisvesting Mediane huurprijs van kwaliteitsvolle woningen in Vlaanderen Private huisvestingsmarkt (sociale huisvestingsmarkt) Mediane verbruikerskosten in kwaliteitsvolle woningen Overige huisvestingskosten Onderhoud (poetsen, verven, behangen, ) Herstel Hulpverlening: vertrekken van reële huisvestingskosten! 11
12
Veiligheid:veilig wonen Veiligheid Basisbankdienst Brandverzekering Familiale verzekering Preventie brandveiligheid 13
Rust en ontspanning Uitgangspunten: Gezondheid Recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing (art. 23 Belgische grondwet) Participatiedecreet Steunpunt vakantieparticipatie Rust en ontspanning: Bed en beddengoed Binnenlandse vakantie Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Tv, dvd, radio-cd 14
15
Onderhouden van relaties Mensen zijn sociale wezens: Fundamentele behoefte aan verbondenheid: identiteitsontwikkeling Wederkerige afhankelijkheid Onderhouden van relaties Vrienden- en familiebezoek GSM, computer, internetaansluiting en fototoestel Feesten Uit eten, afhaalmaaltijd Huisdieren Gezelligheid thuis Burgerverplichtingen 16
Mobiliteit Uitgangspunten: Mobiliteit noodzakelijk om verschillende maatschappelijke rollen adequaat te kunnen vervullen Decreet basismobiliteit: 90% woonzones een gegarandeerd aanbod openbaar vervoer Mobiliteit: Fiets Busabonnement Rail Pass 17
Veilige kindertijd Criteria : Opgroeien in liefde en veiligheid Nieuwe ervaringen opdoen Lof, erkenning en positieve feedback Graduele uitbreiding verantwoordelijkheden Concreet gemaakt o.b.v. Internationaal verdrag inzake de Rechten van het Kind Vlaams Jeugdbeleidsplan Deskundigen jeugdbeleid en zorg (Delphi) 18
Veilige kindertijd Concrete uitgaven: Gezinsuitstap GSM tieners Verjaardagsfeestje voor klasgenootjes Bibliotheekabonnement Deelname aan georganiseerde (verenigingsleven) en niet- georganiseerde vrijetijdsaanbod Speelgoed Cultuurparticipatie Directe onderwijskosten Uit eten/afhaalmaaltijd Zakgeld Maandelijkse kosten voor een veilige kindertijd, vb. alleenstaande ouders (niet werkend), juni 2008 19
Maandelijkse kosten voor een veilige kindertijd, vb. Koppels met kinderen (niet werkend), juni 2008 TOTAAL BUDGET, niet werkenden, gezond, private huurwoning (prijzen geïndexeerd naar mei 2011) 2241 1793 1648 1749 1347 1959 1352 1462 1605 1015 20
Kinderen zijn duur! Minimale kosten van een eerste kind (per maand) vergeleken met de kosten van een volwassene, prijzen juni 2008 (gezinnen zonder werkende ouders, gezinnen huren een huis op de private huisvestingsmarkt, iedereen is in goede gezondheid) En kinderen in nieuwe gezinnen zijn nog (minstens 40%) duurder! Tegemoetkomingen voor kinderen zijn niet kostendekkend Grafiek: sociale (kinderbijslag en studietoelagen) en fiscale tegemoetkomingen voor 1ste kind, als percentage van kosten volgens referentiebudgetten Bron: Cantillon, 2009 21
Kosten kinderen Het Belgische & Vlaamse systeem van sociale en fiscale tegemoetkomingen voor gezinnen met kinderen dekt bij lange na niet de kosten van het eerste kind Zelfs niet bij verhoogde kinderbijslag voor langdurig werklozen en invaliden Het tekort stijgt naarmate de kinderen ouder worden Behalve voor gezinnen met leefloon. De combinatie van leeftijdstoeslagen in de Kinderbijslag, en de maximale studietoelage voor het secundair onderwijs, blijkt voor leefloners juist voldoende om proportioneel de stijging van de kosten voor oudere kinderen op te vangen In absolute bedragen stijgt echter het tekort! Bron: Cantillon, 2009 Sociale (kinderbijslag en studietoelagen) en fiscale tegemoetkomingen voor 2de kind, als percentage van kosten volgens referentiebudgetten Bron: Cantillon, 2009 22
Kosten kinderen Systeem dekt hogere proportie kosten van tweede kind, vooral dankzij rangprogressiviteit en fiscale tegemoetkomingen Desalniettemin blijven tegemoetkomingen in de meeste situaties onvoldoende Bron: Cantillon, 2009 Beleid houdt te weinig rekening met hoge kosten van kinderen bij: Sociale en fiscale tegemoetkomingen voor kinderen Hoogte van inkomensgrenzen (voor de berekening van een huursubsidie, het omnio-statuut, de studiebeurzen, ) Bepaling van aanvullende steun, leefkosten budgetbegeiding of budgetbeheer. 23
Doeltreffendheid minimuminkomens, 2008 Niet werkenden op actieve leeftijd 2500 2000 1500 1000 500 Eigenaar, met hypotheek Huurder prive sector Huurder sociale sector Leefloon Werkloos Invaliditeit 0 Doeltreffendheid minimuminkomens Niet werkenden op actieve leeftijd Leefloon en minimumwerkloosheidsuitkering schieten tekort voor bijna alle gezinstypen Tenzij bij beperkte woonkosten door sociale huur Minimuminvaliditeitsuitkering voldoende voor alleenstaanden of alleenstaande met jonge kinderen, maar schiet tekort voor koppels en alleenstaanden met oudere kinderen (Zonder rekening te houden met ziektekosten!) Minimuminkomensbescherming voor niet werkende actieven is: Beter voor alleenstaanden dan voor koppels Minder goed naarmate kinderen ouder zijn 24
2500 1. Doeltreffendheid minimuminkomens Gezinnen met werkenden (éénverdieners) 2000 1500 1000 500 0 Eigenaar met hypotheek Huurder prive sector Eigenaar zonder hypotheek Minimumloon Doeltreffendheid minimuminkomens, 2008 Gezinnen met werkenden (éénverdieners) Minimumloon is voor alleenstaanden in sommige omstandigheden voldoende: geen kinderen én geen auto (auto= + 300*) geen hypotheek én geen auto (Eén) minimumloon is voor koppels veelal onvoldoende, tenzij bij lage huisvestingskosten en er geen auto nodig is Tekort neemt toe naarmate de kinderen ouder zijn * Alle kosten voor tweedehandswagen waarmee 20.000 km per jaar wordt gereden (in 2008) 25
Kinderarmoede bestrijden Belangrijk om zo vroeg mogelijk de armoedecirkel te doorbreken! Zorgen voor een menswaardig inkomen van de ouders MAAR OOK Goede kwalitatieve diensten voor kinderen (o.a. kinderopvang, onderwijs, sport- en jeugd- en culturele verenigingen) Persoonlijke ondersteuning Dank voor uw aandacht! Bérénice Storms Berenice.storms@khk.be 26