Een blik op de praktijk: De betrokkenheid van de cliënt bij het behandelplan

Een blik op de praktijk: De betrokkenheid van de cliënt bij het behandelplan Eindverslag van het project Blik op het behandelplan, uitgevoerd in opdracht van de Centrale Cliëntenraad Altrecht

Inhoudsopgave VOORWOORD 3 1. INLEIDING 4 2. VERSCHILLENDE BLIKKEN OP HET BEHANDELPLAN 4 3. FACTOREN DIE VAN INVLOED ZIJN OP HET BETREKKEN VAN DE CLIËNT IN HET BEHANDELPLAN 5 4. HET KADER VOOR HET ONDERZOEK EN DE ONDERWERPEN DIE AAN BOD ZIJN GEKOMEN. 7 5. VRAAGSTELLING 7 6. UITVOERING VAN HET ONDERZOEK 8 7. ALGEMENE BEVINDINGEN 8 8. CONCLUSIES EN DISCUSSIEPUNTEN 10 9. AANBEVELINGEN AAN DE VERSCHILLENDE BELANGHEBBENDEN 12 10. EEN AANTAL BLIKOPENERS 13 BIJLAGE 1: DOE DE TEST: HOE BETROKKEN BENT U IN UW BEHANDELPLAN? 15 BIJLAGE 2: SCHRIJFWIJZER CLIËNTGERICHT BEHANDELPLAN 17 BIJLAGE 3: CHECKLIST VOOR CLIËNTEN 19 BIJLAGE 4: VRAGENLIJST CLIËNT EN HULPVERLENER 20 Pag. 2 van 21

Voorwoord Uit de thermometer van 2007 bleek dat één derde van de cliënten van Altrecht niet bekend is met zijn of haar behandelplan. Ook andere negatieve geluiden over het behandelplan gaven voor de centrale cliëntenraad de aanleiding een project te starten om het behandelplan nader onder de loop te nemen. Eind vorige jaar ging ik aan de slag als projectmedewerker voor de centrale cliëntenraad. Het behandelplan was voor mij een redelijk onbekend begrip. Het voordeel van een blanco start is dat je begint bij het begin en vragen stelt als wat is een behandelplan?, waarom wordt een behandelplan gemaakt? Wat is het doel, hoe wordt het behandelplan opgesteld? etc. Vragen die voor ingewijden zo vanzelfsprekend zijn, maar voor mij niet. Op de cliëntenconferentie 1 in oktober vorig jaar heb ik van cliënten veel antwoorden gekregen op mijn vragen. Toen werd duidelijk dat het behandelplan veel breder gezien moet worden dan alleen het document zelf. Het gaat vooral om de uitwisseling tussen cliënt en hulpverlener. De wens en de vraag van de cliënt moet centraal staan en de cliënt moet het ermee eens zijn. De twee belangrijkste punten die tijdens de conferentie boven tafel kwamen. Met andere woorden: het gaat in essentie om de betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan. Zoals een chinees gezegde luidt: If you tell me I might forget, If you show me I might remember, If you involve me I will adapt. - Confucius - De kennis en ervaringen die we tijdens het project hebben opgedaan, wil ik delen met een ieder die het onderwerp belangrijk vindt. Kennis delen is kennis vermenigvuldigen. Ik hoop dan ook dat de inhoud van dit rapport bijdraagt aan verdere ontwikkeling en verbetering van de betrokkenheid in het behandelplan binnen Altrecht. Voordat ik overga tot de inhoud wil ik iedereen bedanken die zich hebben ingezet ten behoeve van het project. Een speciaal dankwoord voor de afdelingen en cliënten die meegedaan hebben aan het onderzoek op hun afdeling. En natuurlijk dank ik de harde kern van de klankbordgroep. De bijeenkomsten waren prettig en inspirerend! Als laatste wil ik mijn dank betuigen aan Liselore Schickendantz (Verpleegkundig Specialist i.o). Ik heb enorm genoten van onze samenwerking tijdens de Pilot en daarna. Samen hebben we onze hersenen gekraakt over het begrip betrokkenheid in relatie tot de cliënt en de behandeling. Het schema van betrokkenheid is het resultaat. Den Dolder, oktober 2008 Mariecken Groeneveld 1 Jaarlijks organiseert de Centrale Cliëntenraad de cliëntenconferentie. Op deze bijeenkomst praten de leden van de cliëntenraden van altrecht over de ontwikkelingen op het gebied van cliëntenparticipatie. Pag. 3 van 21

1. Inleiding De centrale cliëntenraad van Altrecht beschikt sinds september 2007 over de mogelijkheid om onderwerpen rondom cliëntenbelangen projectmatig aan te pakken. Op deze manier kan vanuit cliëntenperspectief ingespeeld worden op belangrijke en overkoepelende onderwerpen rondom cliëntenbelangen en behoeften. Een van de onderwerpen die de cliëntenraad als punt van aandacht ziet, is het behandelplan. Uit diverse evaluaties (o.a. de thermometer) en reacties van cliënten blijkt dat het behandelplan onvoldoende aandacht krijgt in de behandeling. Ook wordt het behandelplan vaak eenzijdig afgehandeld. Dit is zorgwekkend omdat de betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan belangrijk is voor het effect van de behandeling en de tevredenheid van de cliënt. Een cliënt die actief betrokken wordt bij het vormgeven van de behandeling en het proces voelt zich meer verbonden met de behandeling. De cliënt voelt zich hierdoor ook zelf verantwoordelijk voor het proces en zal eerder geneigd zijn om zich hiervoor in te gaan zetten. Daarnaast bevordert de betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan de empowerment van de cliënt. Door hem actief te betrekken geef je de cliënt de mogelijkheid om capaciteiten en vaardigheden verder te ontwikkelen, grenzen te ontdekken en te verleggen. Ook draagt de betrokkenheid van de cliënt bij aan diens tevredenheid over de behandeling. Door samen de behandeling vorm te geven, worden wederzijdse verwachtingen duidelijk en kijk je samen naar de best passende behandeling. De behandeling sluit dan beter aan op de behoefte van de cliënt. Door de behandeling procesmatig te zien, blijft de hulpverlener in verbinding met de cliënt en vice versa. Het belang van betrokkenheid en de ongerustheid hierover vormde de aanleiding voor de cliëntenraad om het project blik op het behandelplan te starten. Op die manier wilde zij meer inzicht krijgen in hoe het in de praktijk gesteld is met de betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan. Het doel was om samen met vier afdelingen en cliënten de gang van zaken rondom het behandelplan te onderzoeken en van daaruit samen aan verbeteringen te werken om de betrokkenheid te vergroten. Daarnaast heeft het project op basis van de resultaten een aantal hulpmiddelen ontwikkeld die de cliëntenraden en de organisatie kunnen gebruiken om de betrokkenheid te verbeteren. De klankbordgroep, bestaande uit cliëntenraadsleden, heeft het project op de voet gevolgd en van input en adviezen voorzien. Ook de documenten, voortkomend uit dit project zijn eerst door de klankbordgroep gelezen en bekritiseerd. Wat kunt u in dit rapport lezen? Een verdieping van het onderwerp behandelplan Hoofdstuk 2 en 3. Het kader en uitvoering van het onderzoek Hoofdstuk 4, 5 en 6. De algemene ervaringen en inzichten die tijdens het project zijn verworven Hoofdstuk 7 en 8. Aanbevelingen aan de raad van bestuur, behandelteams en de cliëntenraad Hoofdstuk 9. Een aantal blikopeners om te gebruiken in de praktijk Hoofdstuk 10. 2. Verschillende blikken op het behandelplan Voordat we verder gaan met de betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan, is het goed om het behandelplan als document kort toe te lichten vanuit drie verschillende invalshoeken: juridisch-, kwaliteit- en cliëntenperspectief. De functie van het behandelplan ligt in elk perspectief net weer anders, namelijk: verantwoording, voldoen aan de kwaliteitseis/kwaliteitsborging, overeenstemming/het product van de samenwerkingsrelatie. Dit maakt het behandelplan een complex document en komt de vraag naar voren of de verschillende functies wel in één document geïntegreerd kunnen worden? In ieder geval maakt dit het werken met het behandelplan lastig. Dit blijkt ook uit de praktijk onder andere door de verschillende manieren waarop de hulpverlening met het plan werkt en hoe zij de cliënt hierin betrekken. Een definitie van het behandelplan: Een behandelplan is een onderdeel van de overeenkomst tussen patiënt en hulpverlener ten aanzien van de reden, het doel en de aard van de behandeling. (Bron: GGZkennisnet) Pag. 4 van 21

Nu volgen drie benaderingen van het behandelplan vanuit verschillende perspectieven: Het behandelplan vanuit juridisch perspectief (WGBO 2 ): Het is voor instellingen verplicht ten aanzien van onvrijwillig opgenomen patiënten een schriftelijk behandelplan op te stellen. Ten aanzien van vrijwillige patiënten is het opstellen van een behandelingsplan of een zorgplan of een begeleidingsplan uit het oogpunt van het leveren van verantwoorde zorg zeer aan te raden. Dit is dus geen wettelijke verplichting. Aan de behandelingsovereenkomst tussen een hulpverlener en de patiënt uit de WGBO wordt wettelijk niet de eis gesteld dat het schriftelijk moet zijn. Een hulpverlener is wel verplicht een dossier in te richten met betrekking tot de behandeling van de patiënt. Een behandelingsplan als een onderdeel van het dossier kan voor de hulpverlener een manier zijn om, bijvoorbeeld tegenover een rechter of een toetsend orgaan zijn handelen te verantwoorden. Het behandelplan vanuit kwaliteitsperspectief (HKZ keurmerk 3 ): De kwaliteitswet stelt dat de zorginstellingen verantwoorde zorg moeten aanbieden. Deze zorg moet doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht en afgestemd op de reële behoefte van de cliënt zijn. De organisatie van de zorg moet zodanig zijn dat deze leidt tot een verantwoorde zorg. Dit houdt onder meer in een systematische bewaking, beheersing en verbetering van de kwaliteit van zorg (Bron: Ministerie van Volksgezondheid, welzijn en sport). In de kwaliteitsrichtlijnen van het HKZ is het behandelplan opgenomen. Als norm hanteert het HKZ dat de instelling voor iedere cliënt een schriftelijk behandelplan opstelt in samenspraak met de cliënt. Het behandelplan vanuit cliëntperspectief (cliëntenraad Altrecht); De weg is het doel, zoals een oud chinees spreekwoord zegt. En dit resulteert in een gedragen behandelplan. Het behandelplan is het product van de samenwerking tussen cliënt en hulpverlener waarin overeenstemming is bereikt over het doel en de wijze waarop de behandeling wordt aangepakt. Het document vormt het gezamenlijke vertrekpunt van de behandeling en het creëert duidelijkheid over de inhoud en aanpak van de behandeling en de wederzijdse afspraken hierover. Het is het resultaat van het contact in de vorm van een (psychologisch) contract. De cliënt is het uitgangspunt. De hulpverlener houdt rekening met de vragen en wensen van de cliënt. Deze komen terug in het behandelplan. Om te kunnen instemmen, moet de cliënt goed geïnformeerd zijn over de inhoud en de eigen rol hierin, passend bij het niveau van de cliënt. Deze benadering komt expliciet tot uiting in de toegankelijkheid van het document. Met andere woorden: de cliënt herkent zich in de inhoud, begrijpt deze en staat er achter. Vanuit deze visie heeft de cliëntenraad de volgende gerelateerde standpunten geformuleerd: Het behandelplan zou een vanzelfsprekendheid moeten zijn voor de cliënt, een ingeburgerd begrip. De behandelaar helpt de cliënt met zijn behandelplan en heeft daarin een leidende en begeleidende rol. Cliënten krijgen een begrijpelijke, papieren versie van het behandelplan in een cliënt vriendelijke lay-out. De doelen in het behandelplan staan concreet beschreven. In het behandelplan staan haalbare doelen. De voorkeur gaat uit om een onderscheid te maken in korte en lange termijn doelen. In het behandelplan staan rehabilitatiedoelen opgenomen. In de behandeling wordt herhaaldelijk de link gelegd met het behandelplan en gekeken wat goed gaat en wat nog beter kan. Het behandelplan vanuit het cliëntperspectief met de bijbehorende standpunten vormen voor het onderzoek het uitgangspunt. 3. Factoren die van invloed zijn op het betrekken van de cliënt in het behandelplan Welke omstandigheden en elementen werken mee om de betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan te bevorderen? Zoals hierboven aangegeven is het behandelplan het product van de 2 Wet op geneeskundige behandelingsovereenkomst 3 HKZ Keurmerk (Harmonisatie kwaliteitsbeoordeling in de zorgsector) krijgt een organisatie als de kwaliteit van de zorg goed georganiseerd is. De organisatie moet dan aan bepaalde voorwaarden voldoen. Pag. 5 van 21

communicatie over en weer tussen hulpverlener en cliënt in de behandeling. De relatie tussen hen is dus een bepalende factor voor een gedragen behandelplan. Maar ook de beide partijen afzonderlijk en de omgeving spelen hierin een rol. De hulpverlening is bepalend voor het creëren van een klimaat voor de betrokkenheid van de cliënt. Maar ook de cliënt speelt een rol: hij moet bewust zijn van zijn invloed, hij moet het willen en kunnen. Hieronder volgt een opsomming van de belangrijkste factoren die de betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan bepalen: - De manier waarop de hulpverlener met de cliënt omgaat: bejegening. De volgende aspecten zijn hierin van belang: Duidelijkheid: transparantie, helder taalgebruik, eerlijkheid Betrokkenheid tonen: Interesse, inlevingsvermogen, inzet, beschikbaar en bereikbaar. Naast de cliënt staan: gelijkwaardigheid, samenwerken, uitnodigen. Betrouwbaarheid; nakomen van afspraken. Aansluiten bij de cliënt: ga uit van de mogelijkheden en de hulpvraag. Respect; neem de cliënt serieus. - De visie van de hulpverlener op het belang van het betrekken van de cliënt in de behandeling. Dit vormt het vertrekpunt van zijn handelen. Als het belangrijk wordt gevonden dan zal dit een plek krijgen in de benadering naar de cliënt. - De informatievoorziening (zowel mondeling als schriftelijk). De hulpverlener speelt een grote rol in het goed informeren van de cliënt, zodanig dat de cliënt een weloverwogen beslissing kan nemen over zijn behandeling. Ook moet de hulpverlener de cliënt goed informeren over zijn eigen rol in de behandeling, o.a. het recht van instemming, goede informatie, de keuze van hulpverlener, het bijstaan door derden. - Keuzemogelijkheden bieden. Door de cliënt de keuze over bepaalde aspecten van zijn behandeling voor te houden, geef je expliciet vorm aan de eigen invloed van de cliënt op de behandeling. Je biedt de cliënt ruimte om zelf beslissingen te laten nemen. - Procesmatig werken en een helder proces van de behandeling. Procesmatig werken is een manier van denken en handelen waarbij de kwaliteit van de samenwerking en de verbinding tussen de verschillende partijen voorop staat. Doordat het proces gestructureerd verloopt, zijn er duidelijke momenten waarop de cliënt kan beïnvloeden en het participeren gestructureerd een plek krijgt. Dit maakt het transparant voor zowel de cliënt als de hulpverleners onderling. - Deskundigheid van de hulpverlener. De kennis en vaardigheden met betrekking tot de cliëntengroep en het professioneel handelen. - De omgeving van de behandeling. De cliënt moet zich veilig kunnen voelen in de interactie met de hulpverlener. Ook fysieke aspecten spelen hierin een rol, bijvoorbeeld het beschikken over een ruimte waarin de cliënt en de hulpverlener rustig kunnen praten, een ruimte die ook uitnodigend is voor de cliënt en waar hij zich op zijn gemak kan voelen. - Tijd. Tijd is een schaars goed maar is van essentieel belang voor het betrekken van de cliënt in de behandeling. Aandacht geven kost tijd. Naast het gepland aandacht geven in de behandeling is het juist voor de betrokkenheid van de cliënt ook belangrijk om ongepland aandacht te kunnen geven. Zo geeft de hulpverlening gehoor aan kwesties waarmee de cliënt zit in relatie tot de behandeling en voelt de cliënt zich serieus genomen. Pag. 6 van 21

4. Het kader voor het onderzoek en de onderwerpen die aan bod zijn gekomen. In de vorige paragraaf is het thema betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan uitgediept. Op basis van deze verdieping hebben we het volgende schema opgesteld: Figuur 1: Schema voor betrokkenheid (Groeneveld en Schickendantz) Cliënt Betrokkenheid Behandeling -In staat zijn -Willen -Mogen Hulpverlening Participeren - Deelnemen - Invloed -Toestemmen - Samenwerken Gevoel van verbondenheid - Vertrouwen - Tevredenheid -Intake -Uitvoering -Evaluatie - Effectiviteit - Empowerment - Kwaliteit - Efficiency - Bejegening - Visie - Informatie - Keuzemogelijkheden - Duidelijk proces - Deskundigheid hulpverlening - Omgeving - Tijd Behandelplan Dit schema vormt het uitgangspunt voor het onderzoek op de vier afdelingen. Het is niet de bedoeling geweest om het schema te toetsen aan de praktijk. We willen vooral onderzoeken hoe de verschillende elementen uit het schema in de praktijk tot uiting komen en waar mogelijk verbeteringen te behalen zijn. Bepaalde elementen uit het schema zoals deskundigheid, bejegening zijn doormiddel van interviews moeilijk te onderzoeken. Dit vereist een andere methode van onderzoek. Het onderzoeken en toetsen van het hele schema zou een uitgebreid, wetenschappelijk onderzoek zijn en valt daarmee buiten het blikveld van het project. Gekozen is daarom voor een pragmatische aanpak. 5. Vraagstelling Door middel van het onderzoek wil de cliëntenraad het antwoord op de volgende centrale vraag: Hoe ervaren cliënten hun betrokkenheid in de behandeling en het bijbehorende behandelplan en welke verbeteringen zijn hierin mogelijk? De onderwerpen voor het onderzoek op de verschillende afdelingen: 1. Voelt de cliënt zich betrokken in de behandeling en het behandelplan, ervaart hij invloed en hoe verloopt dit in de praktijk? Hoe geeft de hulpverlening hier invulling aan? 2. Hoe zijn de randvoorwaarden ingevuld? De visie van de hulpverlening op betrokkenheid van de cliënt in de behandeling De relatie en samenwerking tussen cliënt en hulpverlener. De informatievoorziening Het proces van de behandeling. Keuzemogelijkheden Omgeving en tijd. 3. Hoe komt de betrokkenheid terug in het behandelplan? Pag. 7 van 21

6. Uitvoering van het onderzoek In totaal zijn vier afdelingen onderzocht, zowel cliënten als hulpverleners van deze afdelingen zijn geïnterviewd. In totaal komt dit neer op: Aantal interviews met cliënten: 34 Aantal interviews met hulpverleners: 26 De vragenlijsten kunt u in bijlage 4 vinden. Deze vragenlijsten zijn gebruikt als handvat tijdens de interviews. De interviews, zowel met de hulpverleners als met de cliënten, zijn zoveel mogelijk open gehouden. Dit betekent dat het aantal thema s dat ter sprake kwam wisselde. In de interviews is tevens rekening gehouden met de gesteldheid van de cliënt. Bepaalde thema s bleken daarom in een aantal interviews niet geschikt om met de cliënten te bespreken. Ook zijn 15 behandelplannen bestudeerd. Per afdeling zijn met toestemming van het management of van de cliënten, geanonimiseerde behandelplannen bekeken. De onderzochte groep is niet representatief voor de hele Altrechtpopulatie. In eerste instantie is het geen aselecte groep. Afdelingen hebben zichzelf aangemeld, ook cliënten zijn gevraagd om mee te werken aan de interviews. (Het meedoen is op zich al een vorm van betrokkenheid). Wel is geprobeerd om verschillende soorten afdelingen in het onderzoek te betrekken om een zo n breed mogelijk beeld te krijgen. In het onderzoek zijn daarom een ambulante, gesloten en open afdeling vertegenwoordigd. Ook komen de verschillende leeftijdscategorieën in het onderzoek naar voren: jeugd, pubers, volwassenen en ouderen. Ondanks dat het onderzoek niet representatief is, is de cliëntenraad van mening dat er een goede indruk is verkregen omtrent de betrokkenheid van cliënten en het behandelplan. Tevens vormde het goede input om per afdeling specifieke verbeterpunten te signaleren. 7. Algemene bevindingen In dit hoofdstuk leest u de belangrijkste inzichten en ervaringen die tijdens het onderzoek op de afdelingen zijn ontstaan met betrekking tot bovenstaande vragen en onderwerpen. Het is niet de bedoeling om een gedetailleerde verslaglegging te geven van alle bevindingen per afdeling. Deze resultaten zijn primair bedoeld voor de afdeling om op basis hiervan eventuele verbeteringen te organiseren. Vandaar dat in dit hoofdstuk de algemene indrukken staan die de onderzoeker heeft opgedaan. Voelt de cliënt zich betrokken in de behandeling en het behandelplan? Ervaart hij invloed en hoe verloopt dit in de praktijk? Cliënten staan achter hun behandeling wanneer zij te kennen geven dat zij inspraak en invloed ervaren en/of vertrouwen hebben in de behandeling en de hulpverlening. Cliënten die gedwongen in behandeling zijn, staan bij aanvang minder achter hun behandeling maar neemt de motivatie wel geleidelijk steeds toe met als voorwaarde dat zij continu geïnformeerd en betrokken worden bij de vervolgstappen in de behandeling. Cliënten voelen zich betrokken wanneer de relatie tussen cliënt en hulpverlener goed is. Vooral serieus nemen en gehoor geven zijn hierin belangrijk. Dit uit zich in tevredenheid en vertrouwen in de behandeling. Ook is de kwaliteit van de relatie bepalend of de actieve bijdrage van de cliënt overgaat in het gevoel van betrokkenheid. Met andere woorden: Een cliënt kan invloed ervaren maar als de relatie niet goed is, voelt de cliënt zich nog steeds niet betrokken in de behandeling. Cliënten kennen globaal de inhoud van hun behandeling en doelen waaraan zij werken. Wanneer de doelen door de hulpverlening zijn aangedragen, is de client minder bereid zich hiervoor in te zetten, beklijven ze minder goed en is de vooruitgang minder dan wanneer deze de uitkomst is van de samenwerking of door de cliënt zelf zijn aangedragen. Pag. 8 van 21

Hoe geeft de hulpverlening invulling aan de betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan? In de interviews geven hulpverleners aan dit te doen door zoveel als mogelijk rekening te houden met de wensen en vragen van de cliënt. In het geval dat de cliënt niet in staat is om de eigen vragen en doelen te formuleren, zoekt de hulpverlening in de gesprekken met de cliënt naar aanknopingspunten om op die manier toch een aansluiting te vinden bij de cliënt. Ondanks dat veel hulpverleners het actief meewerken aan het eigen behandelplan als ideaalplaatje zien, blijkt dit in de praktijk niet gangbaar te zijn. Cliënten ervaren wel invloed, in meer of mindere mate, maar de hulpverlener heeft en houdt de hoofdrol. Hij inventariseert, bevraagt, zoekt aanknopingspunten en doet een voorstel in de vorm van een conceptversie. De cliënt krijgt de ruimte om hierop te reageren. Het fysieke document komt hierin op verschillende wijze aan bod. De hulpverlener evalueert in alle gevallen het behandelplan. De betrokkenheid van de cliënt en de frequentie van de evaluatie is hierin is verschillend. In de meeste gevallen wordt voorafgaand of tijdens de evaluatie de cliënt om input gevraagd. Een verslag van de evaluatie in relatie tot de behandeldoelen ervaart de cliënt als prettig. Hiermee wordt de voortgang zichtbaar gemaakt en dit geeft de cliënt houvast en de mogelijkheid om terug te lezen. Een verslag wordt niet aan iedere cliënt verstrekt. Niet in alle gevallen legt de hulpverlener tijdens de behandeling de relatie met de behandeldoelen en het behandelplan. Hoe zijn de randvoorwaarden ingevuld? De visie van de hulpverlening: Het betrekken van de cliënt blijkt een vanzelfsprekendheid te zijn voor de hulpverleners. Zij zien het als bepalende factor voor het succes van de behandeling. De voornaamste reden is het creëren van draagvlak voor de behandeling. De informatievoorziening: De informatievoorziening is lastig te doorgronden. Veel gebeurt mondeling. Over de manier waarop dit gebeurt, is de cliënt over het algemeen tevreden, in het bijzonder de psychoeducatie. De schriftelijke informatievoorziening lijkt op bepaalde punten niet effectief o.a. de informatie over rechten en plichten. Cliënten geven tevens aan dat bij aanvang veel van de informatie niet te kunnen bevatten in verband met de gesteldheid op dat moment. Het proces van de behandeling: Periodiek wordt de voortgang van de behandeling met de cliënt besproken. De werkwijze verschilt per afdeling. Ook in de manier waarop de relatie met het behandelplan wordt gelegd. Het is belangrijk dat in de evaluatie de vooruitgang zichtbaar gemaakt wordt. Dit blijkt motiverend te werken voor zowel cliënt als de hulpverlener. In de praktijk wordt hier niet overal voldoende aandacht aan besteed. De werkprocessen met betrekking tot het behandelplan blijken niet overal even transparant en duidelijk te zijn. De ene cliënt krijgt een papierenversie, de ander krijgt alleen een mondelinge toelichting. Ook het behandelplan in relatie met andere gerelateerde documenten blijkt moeilijk inzichtelijk te maken, dit geldt voor zowel cliënt als hulpverlener. Deze gerelateerde documenten zijn het rehabilitatieplan, het verpleegplan, het crisisinterventieactieplan. Keuzemogelijkheden: De keuzemogelijkheden voor de cliënt komen niet overal expliciet naar voren. De keuze in het aanbod blijkt juist wel positief te werken voor het ervaren van eigen invloed en betrokkenheid bij de cliënt. Ook blijkt in de praktijk de keuze voor een behandelaar of begeleider niet gebruikelijk te zijn. Deze kwestie komt alleen naar boven als er onvrede over de relatie met de hulpverlener ontstaat, ook dan is het niet gewoon en makkelijk om te wisselen. Dit ligt gevoelig voor zowel cliënt als hulpverlener. Omgeving en tijd: Tijd is schaars. Veel tijd gaat zitten in de administratie en reageren op urgente zaken. Dit gaat ten koste van het daadwerkelijke behandelen. Volgens de hulpverlening zou er meer tijd Pag. 9 van 21

moeten zijn om de cliënt structureel en incidenteel meer aandacht te geven en te betrekken in hun behandeling en daarmee samenhangend, het behandelplan. Uit de interviews blijkt dat de omgeving een belangrijke factor kan zijn in het bevorderen van de betrokkenheid van de cliënt. De aantrekkelijkheid van het gebouw, rustige spreekkamers verlagen de drempel en zorgen dat de cliënt zich sneller op zijn gemak voelt. Hoe komt de betrokkenheid tot uiting in het behandelplan? Het behandelplan straalt geen overeenkomst uit. Het behandelplan lijkt vooral iets te zijn van de hulpverlening; niet de overeenkomst tussen cliënt en hulpverlener of het product van de samenwerking tussen cliënt en hulpverlening. Het wordt nog te vaak gezien als middel ter verantwoording of als eis van het HKZ en te weinig als instrument of middel in de behandeling om de betrokkenheid van de cliënt te bevorderen. Ook de inhoud blijkt vooral in de taal van de hulpverlening te zijn opgesteld en wordt mondeling in begrijpelijke taal uitgelegd aan de cliënt. Cliënten vinden medische termen en afkortingen in het behandelplan lastig. Ze krijgen hierover uitleg maar deze uitleg is niet terug te vinden in het behandelplan. Veel behandelplannen zijn in telegramstijl of beknopt opgesteld en zijn onpersoonlijk. Toelichting op bepaalde kopjes ontbraken, een voorbeeld is het kopje evaluatie. In veel gevallen staat alleen de datum vermeld en ontbreekt informatie over wat het doel van de evaluatie is en wat er geëvalueerd wordt. Ook worden de verschillende behandelacties globaal en kort omschreven, bijvoorbeeld individuele gesprekken. De cliëntgerichte houding van de hulpverlening komt onvoldoende tot uitdrukking in het behandelplan. Zoals eerder aangegeven zien alle geïnterviewde hulpverleners het belang van de betrokkenheid van de cliënt in als succesfactor voor de behandeling. Toch is het behandelplan zakelijk, beknopt en bevat vaktaal. In veel gevallen is het een eenzijdig document en niet het product van het contact tussen hulpverlener en cliënt, waarin je op zijn minst zou verwachten dat het taalgebruik aansluit bij belevingswereld van de cliënt. Ongeveer de helft van de cliënten wist niet direct wat het behandelplan was. Na enige uitleg, werd het door een aantal cliënten wel herkend. Het behandelplan leeft niet onder deze groep. Dit heeft enerzijds iets te maken met de abstractheid van dit document en de manier waarop de hulpverlener hierover communiceert met de cliënt. Daarnaast staat het niet bovenaan het lijstje van de cliënt met zaken die hem op dat moment bezig houden. Veel cliënten komen verward en ziek binnen. Het behandelplan is dan niet iets dat hen bezig houdt. Dit geldt ook over informatie over rechten en plichten. Het behandelplan wordt beter onthouden wanneer de cliënt actief betrokken is in het opstellen en het evalueren van het plan. Een fysieke versie van ofwel het plan zelf of van de evaluatie ondersteunt het besef en de kennis hierover. Vooral belangrijk is de link met het behandelplan tijdens de evaluatiegesprekken. Deze link wordt in de praktijk niet altijd gelegd. 8. Conclusies en discussiepunten Het behandelplan lijkt het product van een eenmalige actie bij aanvang van de behandeling en verdwijnt vervolgens van het toneel voor de cliënt. Het behandelplan wordt onvoldoende aangehaald of erbij gepakt in de verdere behandeling. Het lijkt erop dat het behandelplan vooral een formaliteit is. Iets wat de hulpverlening volgens de procedure behoort te maken en waarmee verantwoording afgelegd kan worden. Ook is het een bruikbaar document voor de interne afstemming en onderlinge communicatie. Het behandelplan wordt vooral vanuit het juridisch- en kwaliteitsperspectief in de praktijk toegepast. Te weinig wordt het gezien als een gezamenlijke overeenkomst tussen cliënt en hulpverlener; het contract van het contact. Ondanks dat de betrokkenheid van de cliënt hoog in het vaandel staat bij de hulpverleners wordt het behandelplan te weinig expliciet ingezet als middel of instrument om invulling te geven aan de betrokkenheid van de cliënt om op die manier de empowerment te bevorderen. Dat het belangrijk is dat de cliënt achter de inhoud van zijn behandeling staat, is een vanzelfsprekendheid voor de hulpverlening. Het verkrijgen van draagvlak zit dan ook in de aanpak van de hulpverleners verweven. Het behandelplan wordt in deze dan ook gebruikt als middel om Pag. 10 van 21

expliciet draagvlak te verkrijgen door de cliënt om akkoord te vragen op het behandelplan en blijft vervolgens bij een eenmalige actie. Herhaling vormt het geheugen. Het is dus van essentieel belang dat in de behandeling continu de link gelegd wordt met het behandelplan en de behandeldoelen. Ook begrip helpt mee aan het beklijven van het behandelplan. Toch kent het merendeel van de cliënten het behandelplan en de behandeldoelen niet. Dit kan aan twee dingen liggen: of de cliënt is de term behandelplan vergeten of de cliënten is niet actief betrokken in het behandelplan. Zoals Confucius zei: "Vertel me en ik zal het vergeten, laat me zien en ik zal het onthouden, betrek me en ik zal het begrijpen." Met andere woorden; de weg is het doel en het resultaat is het besef van het bestaan van het persoonlijke behandelplan. Om nog even terug te komen op de term behandelplan. Deze term benadrukt niet één van de belangrijkste aspecten van dit document, namelijk dat het een overeenkomst is tussen cliënt en hulpverlener. Wel geeft de term behandelplan een weg vooruit aan, en de wijze waarop. Met andere woorden de term behandelplan geeft niet direct de associatie dat het iets gezamenlijks is, waar beide partijen een verantwoordelijkheid in hebben. De term overeenkomst doet dit wel en spoort meer aan tot lezen en nodigt meer uit tot actie. In de term overeenkomst komt de gewenste tweezijdigheid van het behandelplan beter tot uitdrukking. Vanuit cliëntperspectief verdient deze term daarom de voorkeur. Overeenkomen is de weg, met andere woorden: het doel wat resulteert in een overeenkomst. Deze overeenkomst moet voor beide partijen begrijpelijk en leesbaar zijn. Om deze weg goed te bewandelen is voldoende tijd nodig. Het is een proces waarin stap voor stap samen met de cliënt de route bepaald moet gaan worden, geleidelijk en op een overzichtelijke manier. Dit vergt tijd en aandacht, ook als de wandeling is gestart. In de praktijk blijkt deze tijd schaars te zijn. Er bestaat een spanningsveld tussen bewust aandacht geven en de urgente zaken die afgehandeld moeten worden. Dit zijn o.a. de administratieve taken en (crisis)-situaties die direct de aandacht behoeven. Uit de interviews blijkt dat juist de administratieve zaken energievreters en tijdrovend zijn. Tijd die men als hulpverlener liever aan de cliënt wil besteden. Logisch want de kernkwaliteit van de hulpverlener ligt juist op het menselijke, sociale vlak. Dit is de drijfveer van de hulpverlener en hiermee en voor hen de energieleveraar. Het afhandelen van administratie staat haaks op deze kwaliteit en kost daarom voor velen energie. Een cliëntgericht behandelplan kan juist in de behandeling tijd opleveren: Een goed begin, is het halve werk! De relatie tussen de cliënt en de hulpverlener kan men zien als de bepalende factor voor het gevoel van betrokkenheid en de participatie van de cliënt. Dit blijkt uit het onderzoek duidelijk naar voren te komen. Cliënten die een goede, warme relatie ervaren staan positief tegenover de dienstverlening van Altrecht. In de praktijk komt het voor dat cliënten de relatie niet als zodanig ervaren. Toch blijkt het voor zowel cliënt als hulpverlener moeilijk te zijn om de relatie aan de kaak te stellen. Het ligt gevoelig. Iemand niet willen kwetsen of het zien als brevet van onvermogen. Met andere woorden het wordt persoonlijk gezien terwijl het heel normaal is dat twee mensen elkaar niet liggen. Het klikt nou eenmaal niet met iedereen. De keuzemogelijkheid voor een hulpverlener die beter past, zou eerder tot de keuzemogelijkheden moeten horen. Het blijkt dat afdelingen nog zoekende zijn in het vinden van een goede en prettige werkbare manier van werken in het kader van het behandelplan. Dit is volop in ontwikkeling. De ene afdeling is hier verder in dan de andere. Helderheid speelt hier een belangrijke factor in. Als alle partijen weten hoe het proces loopt en wie, wat doet en zich hier ook aan houdt, dan creëer je tijdswinst en hoef je niet achter de feiten aan te lopen of inhaalslagen te maken. Elke afdeling doet het op zijn eigen manier, ook in het gebruik van het EPD. De één efficiënter dan de ander. Het behandelplan benadrukt vooral het probleem en de stoornis. In het behandelplan wordt te weinig aandacht besteed aan het gezonde deel, aan dromen, wensen en rehabilitatiedoelen. Waarom bestaat er een apart rehabilitatieplan en een behandelplan? Juist in het kader van vraaggestuurd werken is het zinvol om deze plannen te integreren en ontwikkelgerichte doelen uit het aparte rehabilitatieplan hierin op te nemen. Eerder hebben we de vraag gesteld of de drie invalshoeken van het behandelplan wel in een document geïntegreerd kunnen worden: verantwoording, kwaliteitsborging en overeenstemming/het product van de betrokkenheid. Wij denken van wel mits men bewust is van Pag. 11 van 21

de verschillende perspectieven en deze bewust meeneemt in het proces. Alle drie de aspecten moeten elkaar aanvullen en niet tegenwerken. Als bijvoorbeeld de kwaliteitseis is dat binnen 2 weken een behandelplan gemaakt moet zijn, maar te weinig tijd vrijgemaakt kan worden om de cliënt hierin op een goede manier te betrekken dan conflicteert dit. Het moet namelijk geen doel op zich zijn. 9. Aanbevelingen aan de verschillende belanghebbenden Op basis van de bevindingen en de indrukken die zijn verkregen tijdens het onderzoek bevelen wij aan de volgende verbeteringen door te voeren: Aanbevelingen aan de Raad van Bestuur 1. Benadruk de tweezijdigheid van het behandelplan in de zin van een overeenkomst. Verander de term Behandelplan in Behandelovereenkomst. De term behandelovereenkomst straalt tweezijdigheid uit en triggert de cliënt om zijn aandeel hierin te leveren. 2. Versimpel het werken met het behandelplan en de relatie met andere plannen zoals het rehabilitatieplan, verpleegplan en het crisisinterventieactieplan. 3. Zorg voor standaardteksten in het EPD die meer uitleg geven over bepaalde zaken. Bijvoorbeeld de uitleg bij het kopje evaluatie. Een tekst wat standaard kan verschijnen en dus niet voor extra type werk zorgt. 4. Behoud het goede. De hulpverleners van Altrecht worden positief gewaardeerd om hun mensgerichtheid, inlevingsvermogen en hun inzet. Dit is een kostbaar gegeven. Laat het spanningsveld tussen tijd en hun drijfveer niet een negatieve doorslag geven om te vertrekken en creëer meer tijd voor het echt uitoefenen van hun passie. Interessant is om te onderzoeken waar de persoonlijke kwaliteiten van mensen liggen en te kijken hoe deze het best ingezet kunnen worden in relatie tot aandacht geven en de administratieve afhandeling. Ook is het zaak om te onderzoeken hoe het administratieve proces beter ondersteund en gefaciliteerd kan worden. 5. Presenteer het behandelplan in een vriendelijke en professionele format in plaats van een uitdraai mee te geven uit het EPD. Sommige afdelingen doen dit erg goed. Waarom gebeurt dit niet overal? 6. Ontwikkel ondersteunende documenten voor het werken met behandelplan zoals een schrijfwijzer, checklist, evaluatieformulier. Betrek hierin de cliëntenraad. 7. De schriftelijke informatievoorziening aan cliënten wordt verbeterd. Hierin is de fase waarin de cliënt verkeerd belangrijk. De hulpverlening is zich bewust dat eenmalige versrekking van informatie voor veel cliënten geen effect heeft en dat herhaling en toetsing belangrijk is. Dit geldt bijvoorbeeld voor de rechten en plichten, informatie over het ziekte beeld. Omdat het voor veel cliënten onoverzichtelijk is waar betrouwbare informatie te halen is, adviseren wij Altrecht om het internet hiervoor te gebruiken. Betrek hierin de cliëntenraad. 8. Maak de hulpverlening bewust van de meerwaarde van het betrekken van de cliënt in het behandelplan als instrument voor empowerment. 9. Zorg dat de rehabilitatie gedachte terugkomt in het behandelplan. Aanbevelingen aan behandelteams 10. Maak in het behandelplan onderscheid in korte en lange termijn doelen. Zo wordt het voor de cliënt concreter en geeft het behalen van een korte termijn doel positieve energie voor het vervolg. 11. Iedere cliënt krijgt een uitdraai van zijn behandelplan en de evaluatieverslagen. Mocht de cliënt hier slordig mee omgaan dan helpt de hulpverlening de cliënt hiermee. Pag. 12 van 21

12. Doorbreek het taboe op het switchen van hulpverlener. Benadruk de cliënt dat dit een keuzemogelijkheid is. Het bespreken van de relatie is een onderdeel van de evaluatie. 13. Zorg voor een checklist voor cliënten om zich voor te bereiden op het intakegesprek en het komen tot een behandelplan. Deze checklist stuurt de hulpverlener mee voorafgaande de intake. 14. Zet het behandelplan meer in als instrument voor cliënten voor wie dit mogelijk is. Bijvoorbeeld door samen met de cliënt het behandelplan te schrijven en op te stellen. Laat de cliënt bijvoorbeeld zelf bepaalde kopjes, zoals de hulpvraag, schrijven. 15. Zorg voor criteria waar het proces rondom het behandelplan en de inhoud aan moet voldoen. Aanbevelingen aan de cliëntenraad 16. Zet de betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan op de agenda tijdens de besprekingen met het management en de Raad van Bestuur. 17. Inventariseer de verschillende manieren waarop cliënten zelf kunnen bijdragen aan het totstandkomen en evalueren van behandelplannen, bijvoorbeeld door een checklist of een folder met tips. 18. Geef periodiek aandacht aan het thema betrokkenheid in het behandelplan en de rechten/rol van de cliënt hierin. 19. Stel vanuit de cliëntenraad de kennis en inzichten beschikbaar die met dit project zijn opgedaan aan de organisatie. De cliëntenraad kan op die manier als vraagbaak fungeren rondom dit thema. Stel de opgedane kennis en materiaal beschikbaar via het intranet. 10. Een aantal blikopeners Het ontwikkelen van hulpmiddelen om de betrokkenheid te bevorderen was één van de doelen van het project. In het vorige hoofdstuk hebben we aanbevelingen gedaan voor dergelijke hulpmiddelen. Daarnaast heeft het project ook zelf een aantal praktische hulpmiddelen ontwikkeld. In onderstaande tabel vindt u een overzicht met een beschrijving. Een aantal van deze zijn als bijlage toegevoegd aan dit document. De anderen vindt u op Altranet: Homepage >Zorg en Cliënt>Cliëntenraad >Behandelplan >Behandelplan. Hulpmiddel Uitleg Hoe toe te passen? Test: hoe betrokken bent u in uw behandelplan? Het behandelplanboekje Schrijfwijzer voor het behandelplan Een vragenlijst voor cliënten om inzicht te krijgen in hun betrokkenheid. Met tips om de betrokkenheid te verbeteren en informatie over de rechten van de cliënt. Dit boekje helpt de cliënt meer inzicht te krijgen op de eigen situatie en de behandeling en is bedoeld als hulpmiddel om de behandeling vorm te geven. De cliënt maakt hierin aantekeningen om bijvoorbeeld gesprekken voor te bereiden. Het boekje kan voor de intake aan de cliënt opgestuurd of overhandigd worden. Op basis van de bovenstaande aandachtspunten is een schrijfwijzer ontwikkeld voor hulpverleners. Deze schrijfwijzer helpt de hulpverlener om een cliëntgericht behandelplan op te stellen. Afdeling of de hulpverlener kan de test aan de cliënt voorleggen. Zo krijgt de afdeling snel inzicht in de betrokkenheid van cliënten. Daarnaast krijgt de cliënt direct relevante informatie over dit onderwerp. (Zie bijlage 1) Het behandelplanboekje is in een word document beschikbaar en kan bewerkt worden door de afdeling om aan te laten sluiten op hun cliënten. (Zie Altranet) We willen natuurlijk dat iedere hulpverlener deze schrijfwijzer gaat gebruiken. Je kunt deze schrijfwijzer onder de aandacht brengen bij divisies en afdelingen. (Zie bijlage 2) Pag. 13 van 21

Checklist voor cliënten Theoretische verdieping in het onderwerp betrokkenheid van de cliënt in het behandelplan Aandachtspunten en vragen voor de cliënt ter voorbereiding op het (intake)gesprek over het behandelplan. Uitleg over het begrip betrokkenheid in relatie tot het behandelplan en de factoren die van invloed zijn. Deze checklist kan bijvoorbeeld als bijlage meegestuurd worden bij de uitnodiging voor het intakegesprek. (Zie bijlage 3) Dit document heb ik opgesteld om zelf meer inzicht te krijgen in het onderwerp. Zie het als naslagwerk met informatie over dit onderwerp. (Zie Altranet) Pag. 14 van 21

Bijlage 1: Doe de test: Hoe betrokken bent u in uw behandelplan? De cliëntenraad vindt het belangrijk dat u betrokken bent in uw behandelplan. Dit zorgt voor een goede aansluiting op uw behoeften als cliënt. Test uw betrokkenheid met onderstaande vragen. Omcirkel het antwoord dat voor u het meest van toepassing is. Tel de cijfers die u omcirkeld heeft bij elkaar op. Aan de hand van de score krijgt u een advies. Zeer Mee oneens Mee oneens Mee eens Zeer mee eens 1. Mijn behandelplan is geschreven in duidelijke taal 1 2 3 4 2. Samen met mijn hulpverlener heb ik afspraken gemaakt. Deze afspraken zijn vastgelegd in het behandelplan. 3. Ik heb toestemming gegeven voor de hulpverlening die ik ontvang. 4. Samen met mijn behandelaar bekijk ik periodiek of de hulp werkt. Als dit nodig is wordt mijn behandelplan aangepast. 5. Ik weet dat ik altijd mijn toestemming voor de behandeling kan intrekken. 6 Mijn hulpverlener gaat uit van de vragen die ik heb en werkt aan de doelen die ik belangrijk vind. 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 7. Mijn hulpverlener geeft mij goede en duidelijke informatie 1 2 3 4 8. Ik heb een goed contact met mijn hulpverlener. 1 2 3 4 De score 25 tot 32 punten U bent het met alle beweringen eens. Met uw betrokkenheid zit het goed, houden zo! 17 tot en met 24 punten U heeft op ongeveer de helft van de beweringen aangegeven dat u het eens bent. Uw betrokkenheid kan op een aantal punten verbeterd worden. Hieronder leest u een aantal tips: Stel uw behandelplan aan de orde in uw behandelcontact en vraag om uitleg. Vraag uw behandelaar wanneer uw behandelplan geëvalueerd wordt. In deze evaluatie kunt u samen overleggen of het plan bijgesteld dient te worden. Geef aan wat u dwars zit in het contact met uw behandelaar om vervolgens samen naar een oplossing te zoeken. Mocht u dit moeilijk vinden, dan kunt u altijd een kennis of familielid meenemen om u bij te staan. Heeft u geen exemplaar van uw behandelplan? Vraag naar een kopie. U heeft recht op inzage van dossier. U heeft recht op duidelijke informatie. U kunt altijd om nadere uitleg vragen. Pag. 15 van 21

8 tot en met 16 punten U heeft bij alle antwoorden aangegeven dat u het met de uitspraak oneens bent. Het lijkt er op dat u niet voldoende betrokken bent in uw behandelplan. Bespreek de score met uw behandelaar om met elkaar te kijken naar oplossingen. Hieronder volgen een aantal weetjes over het behandelplan en uw rechten: Het behandelplan is een overeenkomst tussen u en de hulpverlening. In het behandelplan staat uw hulpvraag, de diagnose en de aanpak van de hulpverlening. Uw akkoord op het behandelplan is nodig voordat de behandeling kan starten. U kunt altijd terugkomen op uw instemming of wijzigingen in het behandelplan aanbrengen als dat nodig is. U heeft recht op begrijpelijke informatie. U kunt altijd om nadere uitleg vragen of een familielid of goede bekende mee mag nemen naar een gesprek. Het belangrijk dat u een hulpverlener heeft waarin u vertrouwen heeft. U kunt van hulpverlener veranderen. In de praktijk is dit niet altijd even eenvoudig. Twijfels over het functioneren van uw hulpverlener kunt u bespreken met uw hulpverlener zelf of met de afdelingsleiding. Pag. 16 van 21

Bijlage 2: Schrijfwijzer Cliëntgericht Behandelplan Inleiding Deze schrijfwijzer is bedoeld om hulpverleners van Altrecht te ondersteunen bij het schrijven van een praktisch, duidelijk en cliëntgericht behandelplan. Deze schrijfwijzer is ontwikkeld binnen het project Blik op het behandelplan, uitgevoerd in opdracht van de Centrale Cliëntenraad van Altrecht. Uit onderzoeken op verschillende afdeling zijn aanbevelingen naar voren gekomen en verwerkt in deze schrijfwijzer. Met dank aan de Divisie Kind, Jeugd en Gezin die specifiek voor hun eigen divisie een schrijfwijzer heeft ontwikkeld (met de input uit het project). Algemene richtlijn Het behandelplan is het product van de samenwerking tussen cliënt en hulpverlener waarin overeenstemming is of wordt bereikt over het doel en de wijze waarop de behandeling zal gaan plaatsvinden. Het behandelplan is voor zowel de cliënt als zijn/ haar hulpverleners en eventueel familieleden van de cliënt. Het behandelplan moet daarom voor alle betrokken partijen duidelijk en begrijpelijk (leesbaar) zijn, uitgaande van het niveau van de cliënt. Uitgangspunten: De cliënt krijgt zowel schriftelijk als mondeling uitleg over het behandelplan. Cliënten krijgen een begrijpelijke papieren versie van het behandelplan in een cliënt vriendelijke lay-out. Tijdens de behandeling wordt met regelmaat de link gelegd met het behandelplan en gekeken naar het te bereiken doel en de (tussentijdse) resultaten: wat gaat goed, wat blijft achter; is bijstelling van het doel noodzakelijk. Stijl Het behandelplan is een overeenkomst tussen de cliënt en zijn/ haar hulpverleners. Het is belangrijk dat de cliënt weet wat een behandelplan is en welke functie het heeft: Het bereiken van overeenstemming over de behandeling. Voeg een inleiding toe aan het behandelplan waarin kort staat wat de functie van het behandelplan is. Schrijf het behandelplan 'vanuit de cliënt'. Dat wil zeggen: bedenk wat voor de cliënt relevante informatie is en welke 'toon' aansluit bij de cliënt. Stel het behandelplan op in begrijpelijke taal en vermijd vakjargon of leg de term direct uit. Voorbeelden van jargon en afkortingen: Pte is opgenomen met IBS en RM i.v.m. een psychotische episode met auditieve hallucinaties. Pt heeft van jongs af aan temper tantrums Pt lijkt een soort self-fulfilling prophecy te etaleren Voorbeelden van begrijpelijke taal ipv medische termen: automutilatie: Zelfbeschadiging Temper Tantrums: Van jongs af aan woede aanvallen. Comorbiditeit: Meerdere stoornissen tegelijkertijd Psycho-educatie: Voorlichting over de ziekte. Telegramstijl, halve zinnen, afkortingen maken het plan onpersoonlijk, onoverzichtelijk en onduidelijk: o Noem de cliënt bij zijn/ haar naam, gebruik geen afkorting, als Clt, Cliënt, Patiënt, Pt o Maak hele zinnen met daarin een persoonlijk voornaamwoord. In plaats van Impulsen onder controle bijvoorbeeld Dhr. X heeft zijn impulsen onder controle. Pag. 17 van 21

Inhoud Kopje Problemen/hulpvraag volgens de cliënt: Gebruik zoveel mogelijk de bewoording van de cliënt in de probleemomschrijving. Vertaal de stoornis naar de beleving van de cliënt. Bijvoorbeeld: Cliënt is psychotisch en hij omschrijft dit zelf als in de war. Maak onderscheid tussen doelen op korte en doelen op lange termijn. Zo wordt het voor de cliënt concreet en overzichtelijk en geeft het behalen van een korte termijn doel positieve energie voor het vervolg. Voorzie de doelen van een eind/ streefdatum. Hierdoor geef je de tijdelijkheid aan van het cliënt zijn en dat de behandeling een begin en een eind heeft. Bij voorkeur in zo concreet mogelijke termen van zichtbaar en/of hoorbaar gedrag, bij voorkeur zelfs meetbaar: (zie hieronder) o Vermijd de term adequate Voorbeelden van doelen: o Afname van het aantal woede aanvallen o o Toename van de concentratie Ouders zullen meer de regie, met betrekking tot de problemen van hun kind, terug krijgen. Dit uit zich in: de avondmaaltijd verloopt zonder ruzie. Wees vooral duidelijk en transparant naar de cliënt. Dit voorkomt verwarring of een verkeerde interpretatie van zaken door de cliënt. Als informatie nog niet bekend is, geef dan aan waarom dit nog niet bekend is en wanneer het wel bekend wordt. Voorbeelden van onduidelijkheden: Behandeling, geschatte duur en frequentie: Hulpverlener: Actie: Actie: Langdurig BC, MW en ST begeleiding door gb Nader te bepalen Geef in het behandelplan aandacht aan het gezonde deel van de cliënt. Wat zijn kwaliteiten van de cliënt, wat gaat goed, wat kan beter, etc. Dit doet meer recht aan de cliënt als mens. Tevens biedt het houvast, perspectief voor verdere ontwikkeling en het versterken van de kwaliteiten. Codes zijn voor de meerderheid van de cliënten lastig en verwarrend. Geef uitleg over DSM- IV, de assen en de GAF score. Voorbeeldtekst: DSM-IV wordt gebruikt om een diagnose te stellen. Dit gebeurt naar 5 gezichtspunten (de assen ) o.a. het ziektebeeld, lichamelijke toestand, en het functioneren in het dagelijkse leven. De Gaf score is een van de 5 assen en geeft de mate van uw functioneren in uw sociale en beroepsmatige rol. Deze wordt aangeduid in de vorm van een score tussen 0 en 100. Beschrijf iedere actie nauwkeurig. Dus niet alleen: individuele gesprekken. Maar ook, de frequentie, de aanpak, hoeveelheid gesprekken. Geef hierbij voldoende (mondelinge en schriftelijke) uitleg aan de cliënt over de wijze waarop de behandeling vorm zal krijgen (waarom, wat, hoe, hoe lang, en met wie). Geef bij het kopje evaluatie in het behandelplan aan wat het doel is van de evaluatie en wat er geëvalueerd wordt. Voorbeelden van vage acties: Actie: Gesprekken Actie: EMDR Evaluatie: 21-12-2009 Vermeld tenminste één en/ of twee contactpersonen van de cliënt in het behandelplan. Vormgeving Zorg voor een cliënt vriendelijke vormgeving. Een print van het behandelplan uit het EPD voldoet hier niet aan. Je kunt de tekst uit het EPD exporteren naar Word en bewerken. (Mooier zou zijn als de print uit het EPD direct hieraan voldoet. Het project dit hier een aanbeveling over en hoopt dat in de toekomst verbeterd gaat worden) Pag. 18 van 21

Bijlage 3: Checklist voor cliënten Checklist voor Cliënten van Altrecht/ Bijlage om mee te sturen voor het intakegesprek. U bent doorverwezen naar Altrecht. Binnenkort bespreekt u uw mogelijke behandeling met een van onze behandelaars van X in een intakegesprek. Nadat vastgesteld is wat het probleem is, bepaalt u samen met uw behandelaar wat voor u de beste aanpak is. De afspraken hierover worden vastgelegd in een behandelplan. Dit is een overeenkomst tussen u en uw behandelaar. U geeft uw toestemming voor dit plan. Het is belangrijk dat u het gesprek met uw behandelaar goed voorbereidt. Praat er bijvoorbeeld met een vertrouwd iemand uit uw omgeving over. Hieronder staan een aantal vragen om over na te denken, ter voorbereiding op het gesprek met uw behandelaar. Tips ter voorbereiding op het intakegesprek: Omschrijf in uw eigen woorden de klacht of klachten waar u last van heeft. Waar heeft u naar aanleiding van deze klachten behoefte aan? Wat zou u graag willen bereiken met de behandeling? Denk goed na over de vragen die u wilt stellen. Maak voor u zelf duidelijk met welk concreet resultaat u uit het gesprek wil komen. Schrijf belangrijke dingen uit dit lijstje voor uzelf op en gebruik die als geheugensteun in het gesprek met uw behandelaar. Tips voor tijdens het gesprek: Het is van belang dat u alles wat de behandelaar vertelt, ook werkelijk begrijpt. Om uw toestemming te kunnen geven moet u de informatie goed kunnen begrijpen. Als u het niet goed begrijpt, vraag dan gerust door. Zorg dat u van de behandelaar te horen krijgt (als dit in uw geval van belang is): o Wat de aard en het doel is van de behandeling, o Wat de verwachte gevolgen en risico s ervan zijn o Welke andere mogelijkheden er zijn voor behandeling U bent degene die beslist of u de behandeling wilt. Misschien wilt u voordat u hiermee instemt overleggen met anderen of er over nadenken. Voor meer informatie kunt u ook terecht bij het informatiecentrum Geestelijke Gezondheidszorg. (adres + telefoonnummer) Maak gerust aantekeningen tijdens het gesprek. Zorg dat u de tijd krijgt om goed over de beslissing die u gaat maken, na te denken. Zorg dat u met de behandelaar afspreekt hoe u hem of iemand anders kunt bereiken om eventuele vragen die u over de behandeling heeft, beantwoord kunt krijgen. Pag. 19 van 21

Bijlage 4: Vragenlijst Cliënt en Hulpverlener Cliënt: Inleiding Altrecht heeft een cliëntenraad. De cliëntenraad behartigt de belangen van cliënten. Ook adviseert de cliëntenraad de organisatie over zaken die belangrijk zijn voor cliënten. Om te weten wat er leeft is het belangrijk om signalen van cliënten op te vangen. Soms is het nodig om nader onderzoek te doen. Vanuit de cliëntenraad is er een project gestart om te onderzoeken hoe cliënten de eigen inbreng ervaren in de behandeling. Ook willen we weten wat cliënten van het behandelplan vinden. Met de resultaten van het onderzoek willen we komen tot verbeteringen. In dit interview wil ik graag uw mening en ervaringen horen over uw behandeling en het behandelplan. Het interview wordt anoniem verwerkt. Uw naam wordt dus verder niet gebruikt en genoemd in het onderzoek. Ik ben van de cliëntenraad en dit betekent dat ik onafhankelijk ben, ik heb ook geen toegang tot uw dossier. Als u me iets niet wil vertellen dan hoeft u dit niet te doen. 1. 1a. U bent in behandeling bij Altrecht. Begrijpt u waarom u in behandeling bent? 1b. Hebben ze u verteld wat er met u aan de hand is? 1c. Begreep u deze uitleg? (heldere taal, goede informatie, eerlijkheid) 2. 2a. Met de behandeling werkt u samen met je behandelteam aan bepaalde doelen. Weet u nog welke doelen dit zijn? 2b. Heeft u deze doelen zelf bedacht? Of heeft uw behandelaar deze bedacht? 2c. Kunt u me vertellen hoe dit gegaan is? 2d. Staat u er nog steeds achter? Wilt u nog steeds werken aan deze doelen? 3. 3a. Als u het ergens niet mee eens bent, kunt u dit dan makkelijk zeggen tegen uw behandelaar? 3b. Doet uw behandelaar er dan iets mee? 3c. Voelt u zich op uw gemak bij uw behandelaar? 3d. Heeft u vertrouwen in uw behandelaar? 4. Heeft u het gevoel dat uw behandeling helpt? 5 Heeft u kunnen kiezen over dingen in uw behandeling? Zoals lokatie, medicatie, ziekenhuizen en mogelijkheden? 6. Als u hier directeur zou zijn, wat zou u dan anders doen? Of: zou je dingen anders willen? En waarom? 7. 7a. U heeft een behandelplan. Snapt u wat er in staat? Is het duidelijk voor u? 7b. Is dit iets wat u samen met de behandelaar hebt gemaakt of is dit voor u bepaald? 7c. Herkent u zichzelf in de omschrijving van uw problemen en klachten? 8 Bekijkt uw behandelaar regelmatig samen met u of de hulp werkt? Wat al goed gaat en wat nog beter gaat? 9. Weet u wat uw rechten en plichten zijn? Hebben ze u verteld wat u mag en wat u moet? 11 Bent u tevreden over uw behandeling? Voldoet de behandeling aan de verwachting? 12 Voelt u zich betrokken in de behandeling? 13 Heeft u nog vragen of opmerkingen? Hulpverlener: Inleiding Vanuit de cliëntenraad van Altrecht is het project Blik op het Behandelplan gestart. De aanleiding van dit project zijn de resultaten van de thermometer waaruit blijkt dat een groot deel van de cliënten niet op de hoogte is van zijn of haar behandelplan. Het doel van het project is het vergroten van de betrokkenheid van de cliënt in het proces van het behandelplan. Dit willen we doen door een aantal afdeling te onderzoeken wat de ervaringen en meningen zijn over dit onderwerp. Zowel van cliënten als van de hulpverlening. Op basis van de bevindingen gaan we kijken welke verbeteringen kunnen helpen om de betrokkenheid te vergroten. In dit interview wil ik graag uw mening en ervaringen horen over het behandelplan en de betrokkenheid van de cliënt hierin. Pag. 20 van 21