Postadres Postbus 16200, 3500 CE Utrecht Telefoon 030-286 10 00 Fax 030-286 12 24 www.utrecht.nl Commissie Mens en Samenleving 1234AA Behandeld door M.N. Kok Doorkiesnummer 030-28 69957 E-mail michel.kok@utrecht.nl Onderwerp Stand van zaken aanpak en Bijlage(n) Plan van Aanpak Utrecht zijn we samen preventie van radicalisering Uw kenmerk Verzonden Uw brief van Bij antwoord datum, kenmerk en onderwerp vermelden Geachte dames en heren, In de besloten bijeenkomst van 17 november 2014 over het thema radicalisering is afgesproken u periodiek te informeren over ontwikkelingen en u op de hoogte te brengen als de actualiteit daarom vraagt. Na de bijeenkomst heeft u het laatste dreigingsbeeld van de NCTV (Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid) en het (landelijke) actieprogramma integrale aanpak Jihadisme ontvangen. Daarnaast heeft u via de raadsgriffier het lokaal handelingsperspectief ter inzage gekregen. In de aanloop naar de expertmeeting op 5 maart a.s. was het de bedoeling u een actueel overzicht te geven. De recente gebeurtenissen en ontwikkelingen in Utrecht, Nederland en Europa vormen voor het college aanleiding om nu al met een brief met actuele informatie over de aanpak en preventie van radicalisering te komen. Ontwikkelingen in Europa De oplopende spanning in de Europese samenleving is ook in Utrecht voelbaar, als gevolg van de terreuraanslagen in Frankrijk, de brandstichtingen bij moskeeën in Zweden, en in Nederland de uitingen op Facebook en andere social media. Tijdens de bijeenkomst op het Domplein, kort na de aanslagen in Parijs, toonde Utrecht zich als stad van saamhorigheid. De gebeurtenissen zijn voor het college aanleiding om samen met politie de bestaande contacten met onze netwerken verder te intensiveren, in het bijzonder met de Joodse gemeenschap en de Moskeebesturen. Op wijkniveau hebben er bijeenkomsten plaatsgevonden en is persoonlijk contact gelegd met vertegenwoordigers van de verschillende gemeenschappen, op allerlei niveaus. Uit deze contacten blijkt een groeiende ongerustheid binnen deze gemeenschappen. Sinds de aanslag op het Joods museum in Brussel voelt de Joodse gemeenschap zich kwetsbaar. Door de recente aanslag op de Joodse supermarkt in Parijs blijft hun gevoel van onveiligheid bestaan. Ook de moskeebesturen uiten hun zorgen. De uitlatingen op social media en de recente incidenten in diverse gemeenten in Nederland waarbij inwoners met een moslimachtergrond zonder aanleiding worden bespuugd en uitgescholden, geven aanleiding tot zorg.
U heeft uit de media vernomen dat de recente aanslagen geen aanleiding zijn voor een wijziging van het landelijke dreigingsbeeld (niveau: substantieel). Niettemin zijn we samen met politie en de verschillende gemeenschappen extra alert op signalen en hebben we zoals aangegeven het onderlinge contact geïntensiveerd. Deze alertheid zullen we voorlopig vasthouden. Door intensief contact te onderhouden met alle gemeenschappen houden we de dialoog gaande en blijven we investeren in wederzijds begrip en vertrouwen. De manier waarop we dit doen staat in het Plan van Aanpak Utrecht zijn we samen (bijgevoegd als bijlage). Aan het slot van deze brief wordt het Plan van Aanpak kort samengevat. Recent in Utrecht Op dinsdagmiddag 20 januari 2015 bracht het Landelijk Parket het bericht naar buiten dat de politie de ouderlijke woning van een 18-jarige Utrechtse jihadverdachte heeft doorzocht. Het paspoort van de Utrechter is eind vorige week aangetroffen in Verviers tijdens een anti-terreuractie. De Nederlandse politie doet onder leiding van het Landelijk Parket een strafrechtelijk onderzoek naar deze man vanwege diens vermoedelijke betrokkenheid bij terroristische misdrijven. Politie en gemeente zijn alert en houden de ouderlijke woonomgeving van de verdachte in de gaten. De gemeente en de politie hebben contact met het gezin van de verdachte, met partners uit het netwerk, zoals sleutelfiguren uit de moskee en met de toenmalige school. Wijkagenten en jongerenwerk zijn actief in de buurt aanwezig en in gesprek met bewoners. Indien nodig worden aanvullende -zichtbare en onzichtbare- veiligheidsmaatregelen getroffen. In algemene zin geldt dat strafrechtelijke interventies door het OM, zoals deze huiszoeking, pas mogelijk zijn bij verdenking van een strafbaar feit. Hiervan is in lang niet alle gevallen sprake, omdat de beweegredenen van de uitreiziger vaak onbekend zijn, moeilijk zijn te achterhalen of geen verband houden met een terroristisch motief (denk aan humanitaire motieven, de wens zich elders definitief te vestigen of familiebezoek). Ook wanneer mensen nadrukkelijk in beeld zijn binnen de lokale aanpak, biedt dat geen garantie dat deze persoon niet zal uitreizen. De nationale aanpak radicalisering Er zijn landelijk tussen het Rijk (NCTV) en de gemeenten duidelijke afspraken gemaakt op zowel nationaal als lokaal niveau over de verantwoordelijkheden binnen de aanpak radicalisering. Deze aanpak is samengevat in de vijf V s. De vijf V s staan voor Volgen, Verwijderen, Vervolgen, Verstoren en Veranderen. Deze vijf V s houden in: Op nationaal niveau: 1. Volgen (informatie verzamelen, taak AIVD) Heeft iemand vermoedelijk strafbare feiten gepleegd (meedoen aan de gewapende strijd of deelnemen aan een terroristische organisatie) dan moet dit zorgvuldig worden onderzocht. Dit is een taak van de inlichtingendiensten en de politie. 2. Verwijderen (uitzetten, taak IND) Als personen hier niet mogen zijn omdat ze niet de Nederlandse nationaliteit bezitten of indien hun paspoort is ingenomen vanwege een strafbaar feit (meedoen aan de gewapende strijd of deelnemen aan een terroristische organisatie) dan kan de IND deze personen uitzetten. 3. Vervolgen/vastzetten (opsporen, taak OM en politie) Als uit onderzoek van de inlichtingendiensten en politie blijkt (punt 1 Vervolgen) dat iemand strafbare feiten heeft gepleegd dan gaat het OM zo mogelijk over tot vervolging. 2/6
Op lokaal niveau: 4. Verstoren/ tegenhouden (tegenhouden, taak lokale partners veiligheid) Wanneer er bij iemand signalen zijn van startende radicalisering dan kan de gemeente actie ondernemen. Met lokale partners zet de gemeente in om dit startende proces te verstoren met een persoonsgerichte aanpak, door een alternatief te bieden voor het pad van radicalisering. Hierbij wordt onder andere gekeken naar de leefgebieden onderwijs, welzijn, werk, huisvesting, geestelijke en/of theologische hulpverlening. 5. Veranderen /radicaliseren (de-radicalisering, taak lokale partners veiligheid) Wanneer iemand al is geradicaliseerd dan is veranderen of de-radicaliseren de laatste mogelijkheid. Dit is zeer specialistisch werk waarbij gemeenten een beroep kunnen doen op de NCTV. Landelijke experts kunnen deze (langdurige) trajecten lokaal doorlopen. De lokale aanpak radicalisering Het tegengaan van radicalisering en polarisatie is een aanpak van lange adem. In Utrecht wordt al vele jaren geïnvesteerd in het opbouwen en onderhouden van een breed netwerk, zowel in de wijken als op stedelijk niveau. In het permanente contact met deze netwerken worden signalen besproken en oplossingen gezocht voor radicalisering. In Utrecht werken diverse partners samen om radicalisering tegen te gaan. De aanpak is beknopt als volgt weer te geven: - in het casusoverleg van de gemeente, de politie en het Openbaar Ministerie is intensief overleg met elkaar over de betrokken personen/gezinnen die in beeld zijn. - politie en gemeente zijn alert op signalen, delen die waar mogelijk en lopen die signalen consequent na. Ook andere partijen zoals sleutelfiguren van religieuze instellingen, jongerenwerk, sport- en onderwijsinstellingen worden aangezet alert te zijn op signalen van radicalisering en die met ons te delen, zodat wij maatregelen kunnen nemen. - politie en gemeente onderhouden contacten met geradicaliseerde personen, terugkeerders en/of hun familie en omgeving. Dit om de voortgang te monitoren en de interventiestrategie (eventueel met partners) te bepalen. - om risico s op radicalisering te voorkomen hanteren gemeente en politie, indien nodig, een individuele maatwerkaanpak. Die kan bestaan uit geestelijke hulpverlening, de-radicalisering, toeleiding naar werk, school, huisvesting en bijvoorbeeld schuldhulpverlening. Voorts krijgen alle betrokkenen de hulp waar iedereen in de stad recht op heeft, dus huisvesting, scholing, werk en zorg. Het is overigens uitermate ingewikkeld de vaak sterke overtuigingen van geradicaliseerde personen te beïnvloeden. Contact met Scholen Waar mogelijk maken we gebruik van de reeds opgebouwde expertise en ervaring van scholen voor het herkennen van signalen. In 2014 hebben onze gebiedsmanagers veiligheid, politie, en jongerenwerk met meerdere scholen gesproken over radicalisering. Wat kunnen we van elkaar verwachten en wat zijn de signalen. De zogenaamde Radicx-tool is toegelicht. Dit is een hulpmiddel van de NCTV specifiek voor scholen om signalen van radicalisering te kunnen vaststellen en duiden. Hiermee kan worden gekeken welke interventies noodzakelijk zijn. Begin 2015 is er een stedelijke bijeenkomst georganiseerd met schoolbesturen van het primair en voortgezet onderwijs en het MBO in Utrecht. Het onderwerp was wat scholen en de gemeente voor elkaar kunnen betekenen op het thema radicalisering. Er is een vervolgbijeenkomst gepland waarbij we met elkaar aan de hand van casuïstiek verder kijken hoe we elkaar kunnen helpen en signalen beter 3/6
kunnen duiden. Ook is afgesproken dat het college en de schoolbesturen elkaar goed informeren en laagdrempelig contact onderhouden. Het jongerenwerk en het jeugdteam MBO 1 zullen de komende periode door middel van training inzetten op het bieden van handelingsperspectief voor medewerkers van het MBO. Over de reguliere samenwerking en informatie-uitwisseling tussen scholen, gemeente en politie zijn afspraken gemaakt in het stedelijke convenant School en Veiligheid. Dit maakt het mogelijk om signalen te delen en interventies in te zetten. Training Professionals Het versterken van lokale netwerken gaat hand in hand met het trainen van professionals die hiermee in de frontlinie worden geconfronteerd en die een rol hebben in de aanpak. In 2014 hebben 45 professionals van politie, leerplicht, jongerenwerk en hulpverlening een driedaagse training gehad over het signaleren van, gesprekken voeren met, en de aanpak van radicalisering in Utrecht. Hiermee hebben we een groep getraind die over de hele stad verspreid op dit thema kan acteren bij casussen. In 2015 zullen zo n 75 professionals van de gemeente -gebiedsmanagers veiligheid, buurtteammedewerkers, sleutelfiguren en andere hulpverleners- op vergelijkbare wijze worden getraind. Eind 2015 beschikt Utrecht dan over zo n 120 professionals die kunnen acteren op radicalisering. Waar kunnen inwoners met meldingen en signalen terecht? Alle inwoners kunnen met signalen bij gemeente, politie en wijkveiligheidspartners terecht via de reguliere kanalen, zoals het Klantcontactcentrum van de gemeente, de spoedeisende en de nietspoedeisende nummers van politie. In onze communicatie in de wijken besteden wij veel aandacht aan de bekendmaking van deze kanalen. Eén van de pijlers van de aanpak radicalisering is het investeren in lokale netwerken en het creëren van laagdrempelige contacten met wijkagenten, jongerenwerkers, gebiedsmanagers veiligheid en andere professionals met zoveel mogelijk vertegenwoordigers van de verschillende gemeenschappen. We merken dat deze investering zijn vruchten afwerpt, gezien de signalen van bewoners die ons via uiteenlopende kanalen bereiken. In dit verband moet worden benadrukt dat het versterken van onze netwerken een continue proces is en niet alleen plaatsvindt wanneer sprake is van maatschappelijke onrust. Naast het versterken van lokale netwerken onderhouden wij goed contact met het Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders (SMN) dat een landelijke hulplijn voor ouders heeft ingesteld. Deze hulplijn is in het leven geroepen om bezorgde ouders en familieleden informatie, hulp en advies te bieden. Dit is de eerste stap naar een oplossing. Hulplijnradicalisering: 06-8189 3529. Meer informatie hierover staat op http://hulplijnradicalisering.nl/. De gemeente heeft contact met SMN over deze hulplijn. In Utrecht zijn twee vertrouwenspersonen actief die namens SMN ouders te woord staan en proberen te helpen. Als de ouders dit willen dan kunnen ze de ouders in contact brengen met de gemeente voor hulpverlening. Met deze vertrouwenspersonen onderhouden we vanuit de aanpak contact. De hulplijn van SMN begeleid op dit moment één casus van bezorgde ouders in Utrecht. Omvang van de problematiek in de stad Utrecht Met betrekking tot radicalisering is het aantal casussen in Utrecht in vergelijking met andere grote steden relatief beperkt. Dit neemt niet weg dat gemeente, politie en OM deze casussen, maar ook 1 Vanuit de wens om goede jeugdhulp te bieden aan leerlingen in het MBO is eind 2013 de pilot Jeugdteam MBO gestart. Het team verleent hulp aan jongeren tot 23 jaar met psychosociale problematiek en is in de plaats gekomen voor het schoolmaatschappelijk werk (SMW). 4/6
bredere maatschappelijke signalen in onze stad, uiterst serieus nemen. Radicaliseringsprocessen vinden echter, mede door de toegenomen aandacht voor dit thema en de overheidsinterventies, steeds meer in het verborgene plaats. Zelfs gezinsleden worden hier soms door overvallen. Met betrekking tot het aantal casussen zijn wij terughoudend in het doen van uitspraken over aantallen. Het noemen van cijfers zonder goede duiding is van geringe waarde om de omvang van de problematiek aan te geven. Vermelding van gedetailleerde informatie rondom cijfers brengt bovendien een reëel risico op herleidbaarheid van personen met zich mee. De focus op individuele casussen kan het netwerk waarvan wij afhankelijk zijn voor een effectieve aanpak, kopschuw maken. Dit kan onze aanpak en informatiepositie ondermijnen. We werken op basis van wederzijds vertrouwen. Met inachtneming van bovengenoemde belangen, bieden wij u inzicht in de grote lijnen van de problematiek. Op deze manier zijn de gegevens niet herleidbaar en wordt de vertrouwenspositie van onze contacten niet aangetast. In totaal zijn er 28 signalen binnen gekomen via reguliere kanalen en bij professionals. De signalen zijn onderzocht en besproken in het casusoverleg. Hiervan zijn 11 casussen onderdeel geworden van het casusoverleg. Van deze 28 signalen hadden 17 signalen geen betrekking op radicalisering. Deze signalen zijn in goed overleg verder opgepakt door reguliere hulpverlening. Overzicht getallen Gemeente Utrecht Uitreizigers 6 Personen die momenteel zijn vertrokken uit Utrecht (1 minderjarige) Terugkeerders 9 Personen die zijn teruggekeerd naar Utrecht (4 minderjarigen) Tegengehouden 2 Personen die weg wilden maar zijn tegengehouden Gesneuveld 2 Personen die mogelijk in het buitenland zijn gesneuveld Totaal 19 Totaal aantal personen opgenomen in het casusoverleg Casussen 11 Totaal aantal casussen/dossiers in het casusoverleg Duiding van de tabel: - Een casus staat niet gelijk aan het aantal personen. Sommige casussen bestaan uit meerdere personen, bijvoorbeeld wanneer het een gezin betreft. - Van de in totaal 19 personen zijn er 5 minderjarige kinderen (jonger dan 18 jaar) en onder de uitreizigers en terugkeerders bevinden zich ook gezinnen. - De motieven voor vertrek en terugkeer van uitreizigers zijn niet altijd bekend en houden vaak geen verband met een terroristisch motief (bijvoorbeeld humanitaire motieven, de wens zich elders definitief te vestigen of familiebezoek). - Bij elk van deze casussen is er contact met de familieleden en/of terugkeerders en is waar nodig hulpverlening (in het gezin) aanwezig. 5/6
De (middel)lange termijn: de aanpak Utrecht zijn we samen In Utrecht wordt op verschillende gebieden gewerkt aan verbinding, (vroegtijdige) signalering, begeleiding en -indien nodig en mogelijk- repressie. De actualiteit versterkt de urgentie om op lokaal niveau hier nog meer aandacht aan te besteden. Het college heeft onder de noemer Utrecht zijn we samen een aantal acties benoemd om hetgeen we al gemeentebreed doen op het gebied van preventie en verbinding te versterken en zelf daar actief een extra bijdrage aan te leveren (zie bijlage). Er is een groep inwoners die zich niet gehoord en gezien voelt. Zij voelen zich buiten gesloten. Dit biedt mogelijk een voedingsbodem voor radicalisering. Belangrijk besef is dat mensen die zich niet serieus genomen voelen, vaak geen meldingen meer doen. Zij hebben het vertrouwen verloren dat iemand hen serieus neemt. Er is ook positieve energie in de stad zoals recent bleek bij de potlodenactie. Mensen voelen de behoefte om de boodschap uit te dragen dat we als stad één zijn in verscheidenheid en dat geweld nooit het antwoord mag zijn op verschil van mening. Het kan ook een signaal zijn voor andere partijen (organisaties, bedrijven en inwoners) in de stad om nadrukkelijker een tegengeluid te laten horen. Het college wil de energie uit de stad benutten en initiatieven faciliteren die bijdragen aan het doel van verbinding in de stad en/of het tegengaan van radicalisering. Tot slot zet het college in op het betrekken van partners in de stad en het vergroten van de sense of urgency bij deze partners dat zij deel kunnen uitmaken van de verbinding, bijvoorbeeld het Utrechtse bedrijfsleven. Hoogachtend, Burgemeester en wethouders van Utrecht, de secretaris, de burgemeester, 6/6