James Welling Metamorphosis 28.01... 16.04.2017 LESMAP LO/SO S.M.A.K.
Beste leerkracht, Inhoudsopgave Inleiding 3 Over S.M.A.K. 4 Hoe lees je een kunstwerk? 6 James Welling / Methamorphosis Introductie 10 1. Fotografietechniek 12 2. Spelen met licht en schaduw 19 3. Verhalen en reeksen 22 Imaginair Museum Introductie 32 Opdracht 1 Thierry De Cordier 35 Opdracht 2 Jan Fabre 37 Opdracht 3 Panamarenko 39 Najaarsprogramma 44 Met veel plezier verwelkomen we jou en je leerlingen in S.M.A.K. Dit bezoek aan de tentoonstelling James Welling...Methamorphosis. wordt hopelijk een boeiende en leerrijke uitstap voor jullie. Ter ondersteuning van jullie bezoek aan S.M.A.K. voorziet de afdeling publiekswerking van het museum een lesmap speciaal voor leerkrachten. In de map staat een korte introductietekst over S.M.A.K. en uitgebreide informatie over de tentoonstelling. Op deze manier kan jij, als leerkracht, jouw leerlingen een opstapje geven om de tentoonstelling makkelijker in een context te plaatsen. Ook staan er verwerkingsopdrachten in deze map. Ze zijn bedoeld om uit te voeren, voor, tijdens en/of na jullie bezoek. De opdrachten zijn speels opgezet en zijn kant en klaar om in de lessen te worden geïntegreerd. Op deze manier hoeft er niet veel tijd besteed te worden aan de verwerking van jullie bezoek. Dit kan tussendoor, op een luchtige manier. Het bezoek aan S.M.A.K is gratis voor jou en je leerlingen. Je kan reserveren via e-mail op boekjebezoek@gent.be of via 09 269 87 50. Mocht je nog vragen hebben neem, gerust contact met ons op. Wij wensen jou en je leerlingen een tof museumbezoek toe. Met vriendelijke groet, het team Publiekswerking Filip Van de Velde - filip@smak.be Hidde van Schie - hidde.vanschie@smak.be 2 3
Over S.M.A.K. Geschiedenis: In 1975 werd het Gentse Museum voor Hedendaagse Kunst opgericht. Het was toen gehuisvest in een deel van het Museum voor Schone Kunsten. Jan Hoet werd aangesteld als directeur. Onder zijn leiding groeide de collectie van actuele kunstwerken en kreeg het museum internationale bekendheid. Pas in 1999 kreeg het museum zijn eigen gebouw en veranderde de naam in S.M.A.K. (Stedelijk Museum voor Actuele Kunst). De missie van het museum is om actuele ontwikkelingen in de beeldende kunst te tonen. Collectie: S.M.A.K. heeft een omvangrijke collectie actuele kunst. Als je in het museum rondloopt, zie je dat niet meteen. Achter de schermen is een groot depot waar meer dan 2000 kunstwerken worden bewaard. Deze kunstverzameling geeft een beeld van de ontwikkelingen in de internationale kunst van 1945 tot vandaag. Het museum streeft met haar collectie niet naar volledigheid, het kiest daarentegen voor specifieke werken. Het museum probeert verschillende kunstenaars te volgen en werken uit verschillende perioden te verzamelen. De collectie wordt beschouwd als de belangrijkste verzameling hedendaagse kunst in Vlaanderen en heeft een uitstraling tot ver buiten de landsgrenzen. In tegenstelling tot vele andere musea, kiest S.M.A.K. niet voor een vaste opstelling voor haar collectie. Werken uit de collectie worden gepresenteerd in voortdurende wisselwerking met originele, vaak gedurfde tentoonstellingen. 4 5
Hoe lees je een kunstwerk? Kijken als een kunstenaar naar de omgeving (LO/SO) Hoe kan je er achter komen wat een kunstwerk betekent? Ben je hiervoor op ingewikkelde teksten aangewezen? Helemaal niet. Door jezelf eenvoudige vragen te stellen zoals Wat zie ik? of Zie ik wat ik denk te zien? kom je vaak heel dicht bij de betekenis van een werk. Probeer een kunstwerk altijd vanuit drie invalshoeken te bekijken: 1. Hoe is het gemaakt? Welk materiaal werd ervoor gebruikt? Wat vertellen de afmetingen ervan? (morfologisch/vormelijk) 2. Wat is er afgebeeld? Kan ik iets herkennen? Wat stelt het kunstwerk voor? (iconografisch) 3. Waarom ziet het kunstwerk er zo uit? Waarom heeft de kunstenaar het op deze manier gemaakt? Wat wil de kunstenaar uitdrukken? (iconologisch) De antwoorden op de vragen uit punt 1 en 2 kan je meestal ontdekken door het kunstwerk grondig te bekijken. Goed kunnen kijken is hierbij essentieel. Het is een vaardigheid die je kan leren en trainen. Om er in de klas rond te werken kan je met de volgende opdrachten aan de slag: Als een kunstenaar naar de omgeving kijken (LO/SO) Tekenen op basis van je geheugen (LO/SO) Persoonlijke reactie op een kunstwerk (LO/SO) Tijd: 20 minuten Materiaal: karton, twee paperclips, schaar en lat om een compositievenster te maken. Lesdoel: de leerlingen kunnen met een gerichte blik naar de omgeving kijken. Eindterm: 1. Muzische vorming - Beeld 1.3 beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren en er kritisch tegenover staan. Vakoverschrijdende eindterm: Gemeenschappelijke stam (kritisch denken) 13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; Door goed om je heen te kijken wordt je blik gescherpt. Wanneer je door de ogen van een kunstenaar rondkijkt, begrijp je beter hoe kunstwerken in elkaar zitten. Een compositievenster kan je daarbij helpen. Vroeger gebruikten kunstenaars dit handige hulpmiddel om hun compositie te bepalen voordat ze begonnen te tekenen of te schilderen. Een compositievenster maak je van twee gelijke rechte hoeken of winkelhaken uit karton. De twee winkelhaken maak je aan elkaar vast met paperclips. Samen vormen ze een rechthoek waar je doorheen kan kijken. Zo kan je in je omgeving op zoek gaan naar interessante composities. Met de paperclips kan je het venster verkleinen of vergroten. Geef je leerlingen de opdracht om hun omgeving te bekijken doorheen zo n venster. Wanneer ze interessante composities vinden, kunnen ze er een foto van nemen. 6 7
Tekenen uit het geheugen (LO/SO) Persoonlijke reactie op een kunstwerk (LO/SO) Tijd: 15 minuten Materiaal: potlood, papier, afbeelding van een kunstwerk Lesdoel: de leerlingen kunnen aandachtig kijken met het oog op het reproduceren van een kunstwerk. Eindterm: 6. Muzische vorming - Attitudes 6.2* zonder vooroordelen naar kunst kijken en luisteren. Vakoverschrijdende eindterm: Gemeenschappelijke stam (zorgvuldigheid) 25 stellen kwaliteitseisen aan hun eigen werk en aan dat van anderen; Door je visuele geheugen te trainen ga je automatisch ook beter gaan kijken. Met deze oefening leren de leerlingen gericht kijken om zich het kunstwerk achteraf nog te herinneren. Voor deze opdracht kan je gebruik maken van de afbeeldingen uit dit lesdossier of zelf op zoek gaan in de vaste collectie van S.M.A.K. via de online databank: http://smak.be/nl/collectie/de-smak-collectie Kijk eerst samen met jouw leerlingen één minuut lang intens naar een kunstwerk. Vertel de leerlingen niet op voorhand waarom ze dit moeten doen. Na één minuut geef je ze de opdracht om zo goed mogelijk het kunstwerk na te tekenen, zonder dat ze opnieuw naar het kunstwerk kunnen kijken. Deze opdracht gaat niet over wie er het beste kan tekenen, maar wie de meeste details van het kunstwerk kan onthouden. Herhaal deze opdracht met een nieuwe afbeelding van een ander kunstwerk. Dit keer weten de leerlingen wel wat de bedoeling is. De leerlingen zullen hierdoor nu gerichter kijken. Hoe vaker je dit herhaalt, hoe meer hun kunstblik wordt getraind. Tijd: 30 minuten Materiaal: tekenmateriaal, (gekleurd) papier, tijdschriften, afbeelding van een kunstwerk Lesdoel: De leerlingen kunnen hun persoonlijke reactie op een kunstwerk delen. Eindterm: 1. Muzische vorming - Beeld 1.6 tactiele, visuele impressies, ervaringen, gevoelens en fantasieën op een beeldende manier weergeven. Vakoverschrijdende eindterm: Context 7: Socioculturele samenleving 6 gaan actief om met de cultuur en kunst die hen omringen. De betekenis van een kunstwerk reikt verder dan het materiaal en de vorm ervan. Hoe we erop reageren vertelt vaak veel over de betekenis ervan. Ook voor deze opdracht kan je gebruiken maken van de afbeeldingen in deze lesmap of zelf naar beelden op zoek gaan in de online databank van S.M.A.K.: http://smak.be/nl/collectie/de-smak-collectie Tijdens deze opdracht onderzoeken je leerlingen hoe ze op een bepaald kunstwerk reageren. Hun persoonlijke reactie en gevoel staat daarbij centraal. In tijdschriften of online gaan ze op zoek naar elementen die volgens hen het beste bij het werk passen. In een collage worden alle elementen bij elkaar gebracht. Om ze wat richting te geven, kan je gebruik maken van de volgende voorbeeldvragen: Welk woord komt als eerste in je op als je naar het kunstwerk kijkt? Welke kleur past het beste bij het kunstwerk? Als het kunstwerk een soundtrack zou hebben, welk liedje zou dan het beste kunnen dienen? Welke smaak zou het kunstwerk hebben, als je ervan zou kunnen proeven? Wat voor weerbericht past het beste bij het kunstwerk? Als het kunstwerk zich zou kunnen verplaatsen, naar welke plek zou het dan reizen? 8 9
James Welling, - Metamorphosis Inleiding De tentoonstelling Metamorphosis toont het oeuvre van James Welling ( 1951, Hartford, Connecticut) aan de hand van een uitgebreide selectie werken van de vroege jaren 70 tot nu. De laatste decennia veranderde er heel wat fundamenteels op het gebied van fotografie. Deze veranderingen zijn voelbaar in Wellings werken die zich ontplooien in het grensgebied tussen fotografie, schilderkunst, film, architectuur, sculptuur en dans. Kenmerkend zijn de zin voor experiment en de radicale stilistische diversiteit. In zijn werken verwijst James Welling uitgesproken naar de geschiedenis van de (Amerikaanse) schilderkunst. Daarnaast verweeft hij elementen uit de fotografiegeschiedenis met zijn persoonlijke biografische gegevens. Daarbij staat het debat rond auteurschap en originaliteit op de voorgrond. In S.M.A.K. wordt voor het eerst de nieuwe film Seascape (2017) getoond. Hij vormt het middelpunt van deze tentoonstelling en werd gecreëerd op basis van beelden die in de jaren 30 door Wellings grootvader werden gefilmd. James Welling kleurde ze in en zijn broer voorzag ze van een soundtrack. In de jaren 70 volgde James Welling les in het atelier van John Baldesarri. Een leuke (Engelstalige) introductie op deze belangrijke man uit de moderne kunstgeschiedenis vind je via deze link: https://www.youtube.com/watch?v=eu7v4gyeuxa A Brief History of John Baldessari door HENRYandREL Supermarché Bijzonder aan James Wellings oeuvre is dat hij het voortdurend herziet door in nieuwe reeksen almaar onderwerpen uit vroegere reeksen te hernemen. De opdrachten in deze lesmap dagen je leerlingen uit om te experimenteren in de voetsporen van James Welling. Ze onderzoeken enkele fotografietechnieken, spelen met verschillende beeldtalen en verdiepen zich in het vormen van reeksen. De opdrachten bespelen drie thema s: 1. Fotografietechniek 2. Spelen met licht en schaduw 3. Verhalen en reeksen De tentoonstelling is een samenwerking van S.M.A.K. Gent met Kunstforum Wien. Initiatief en concept: Martin Germann en Heike Eipeldauer. DETAIL: G19BC, 2009/2012 Serie Fluid Dynamics James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London 10 11
1. Fotografietechniek Hoe we vandaag met fotografie omspringen, verschilt enorm met de begindagen van het medium. Veel leerlingen nemen dagelijks foto s met hun smartphone. Ze zijn zich daarbij vaak niet bewust van de techniek achter foto s. James Welling past in zijn werk geregeld oudere fotografietechnieken toe en verwijst ook vaak expliciet naar de rol die fotografie in de geschiedenis van de schilderkunst heeft gespeeld. Camera Obscura (LO/SO) De meeste leerlingen kennen fotografie (vooral) in digitale vorm, vandaag de meest gangbare vorm. Leerlingen uit de hogere graden van het secundair weten vaak nog wel dat er in vroegere (analoge) fototoestellen lichtgevoelige film moest worden geplaatst die na het nemen van foto s werd ontwikkeld. Door zelf een camera obscura te maken, ontdekken je leerlingen hoe een analoge camera werkt. Tijd: 1 lesuur Materiaal:schoendoos, mesje of schaar, crêpepapier, lichtdichte stof. Lesdoel: De leerlingen onderzoeken de techniek van de fotografie Eindterm: 6. Muzische vorming - Attitudes, 6.1* blijvend nieuwe dingen uit hun omgeving ontdekken. Vakoverschrijdende eindterm: Gemeenschappelijke stam (exploreren) 8 benutten leerkansen in diverse situaties De camera obscura kan je beschouwen als de voorloper van ons huidig fototoestel. Het is Latijn voor donkere kamer en werkt volgens het principe van een verduisterde ruimte waarin langs één wand een gaatje is aangebracht dat als lens functioneert. Het licht dat hier doorheen valt op de tegenoverliggende wand laat zien wat er buiten de ruimte gebeurd. Het zichtbare beeld is ondersteboven gekeerd, net zoals bij een echte camera. Van een oude schoendoos kan je eenvoudig zelf een camera obscura maken. Zorg ervoor dat deze lichtdicht is en prik aan de voorzijde van de doos een gaatje. Dit gaatje dient zo zuiver mogelijk te zijn, met weinig gekartelde randen. Hoe zuiverder het gaatje, hoe zuiverder het beeld achteraf. Snij een rechthoek uit aan de achterzijde van de doos. Kleef tegen de opening het crêpepapier. Om het beeld te bekijken die de camera obscura maakt moet je een lichtdichte stof over de doos heen leggen. Kijk dan vanonder de stof naar het crêpepapier, zorg daarbij wel dat de stof de lens/gaatje niet bedekt. Richt de opening naar een lichtbron en kijk wat er gebeurd. Tip: wil je met de camera obscura een echte foto maken dan kan je het crêpepapier vervangen door lichtgevoelig papier. 12 13
Fotogrammen maken met scanner/kopieerapparaat (LO/SO) In zijn serie Chemical (2010-16) paste James Welling de fotogramtechniek toe. Hij inspireerde zich hiervoor op het werk van de Hongaarse kunstenaar László Moholy-Nagy (1895-1946). Een fotogram is een afdruk van een voorwerp dat in een donkere kamer rechtstreeks op lichtgevoelige papier wordt geplaatst. Wanneer je het papier met het voorwerp erop belicht, ontstaat er een fotogram, een foto van het voorwerp die zonder camera werd gemaakt. Tijd: 1 lesuur Materiaal: enkele willekeurige voorwerpen, scanner of kopieerapparaat Lesdoel: De leerlingen experimenteren met de techniek van het fotogram en kunnen daarbij verschillende composities uittesten. Eindterm: 1. Muzische vorming - Beeld 1.5 beeldende problemen oplossen, technieken toepassen en gereedschappen en materialen hanteren om beeldend vorm te geven op een manier die hen voldoet. Vakoverschrijdende eindterm: Gemeenschappelijke stam (esthetische bekwaamheid). 7 kunnen schoonheid creëren; Het effect dat je krijgt met een fotogram is sterk vergelijkbaar met het resultaat dat ontstaat wanneer je voorwerpen rechtstreeks op de glazen plaat van een scanner of kopieerapparaat plaatst en vervolgens scant of kopieert. Laat je leerlingen enkele dingen kiezen waarvan ze graag zo n scan willen maken. Ook hun handen of hun gezicht komen daarbij in aanmerking. Let er dan wel op dat ze hun ogen sluiten voor het schadelijke licht van het apparaat. Geef hen de opdracht om met dezelfde voorwerpen drie verschillende composities te maken. Bespreek achteraf welke compositie naar hun aanvoelen de meest geslaagde is. DETAIL : 50, 2008 Serie Geometric abstraction James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London 14 15
Micro/Macro (SO) James Welling maakte een verrassende fotoreeks van aluminiumfolie. Door de folie van zo dichtbij te fotograferen leek ze van textuur te veranderen waardoor we ze niet meer (onmiddellijk) herkennen. Van zo dichtbij lijkt de folie op onaardse landschappen. Het spel dat ontstaat tussen diepte en scherpte versterkt dit gevoel. Belangrijk hierbij is dat Welling telkens zijn handen gebruikte om het materiaal vorm te geven: hij verkreukelde de folie en streek ze vervolgens opnieuw plat. Dit staat in contrast met de onpersoonlijke manier waarop een camera dingen registreert. Tijd: voorbereidende thuisopdracht, 30 minuten in de klas Materiaal: smartphone, projector, pc Lesdoel: De leerlingen kunnen gebruik maken van de mogelijkheden en beperkingen van de camera van hun smartphone. Vakoverschrijdende eindterm: Gemeenschappelijke stam (mediawijsheid) 14 gaan alert om met media Voor deze opdracht zoeken je leerlingen voorwerpen uit met een interessante structuur/textuur. Ze maken er twee foto s van: één van dichtbij (macro) en één waarop je het voorwerp in zijn geheel kan zien (micro). Beide foto s worden gemaakt met de camerafunctie van hun smartphone. Omdat de camera van een smartphone meestal geen goede zoomfunctie heeft, zal de macrofoto onscherp zijn. Stel de dubbelfoto s vervolgens tentoon in de klas. Bekijk en bespreek de composities, welke vormen er zijn verschenen etc. DETAIL : B91, 1980 Serie Aluminum Foil James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London 16 17
2. Spelen met licht en schaduw Compositie is een belangrijk begrip binnen de beeldende kunst. Niet alleen binnen de klassieke schilderkunst, maar ook bij fotografie. Het belangrijkste element van fotografie is licht. Zonder licht kan je geen foto s maken. In de reeks Light Sources (1977-2005) neemt James Welling de lichtbron letterlijk als onderwerp. Schaduwportretten (LO) In de reeks Hands worden de handen van de kunstenaar weergegeven via de fotogramtechniek. Zijn handen maakten een schaduwbeeld op lichtgevoelig papier. Doordat het schaduwbeelden zijn kan je geen diepte onderscheiden. Daardoor kan je niet zeker zijn of de handen elkaar raken of niet. Tijd: 1 lesuur Materiaal: Krijt, een zonnige dag, een lege speelplaats Lesdoel: De leerlingen kunnen een boeiende compositie vormen met behulp van gevonden schaduwen. Eindterm: 1. Muzische vorming Beeld 1.3 beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren en er kritisch tegenover staan. Trek op een zonnige dag met je leerlingen naar buiten en neem stoepkrijt mee. Om het belang van licht(bronnen) aan te tonen om dingen te kunnen zien, laat je de leerlingen zoeken naar schaduwen op een stenen ondergrond. Laat ze met stoepkrijt schaduwen omlijnen. De leerlingen kunnen hierbij ook elkaars schaduwen omlijnen. Zo ontstaat een boeiende compositie van lijnen. Eventueel kunnen bepaalde vormen worden ingekleurd. Verlaat de plek en ga na een (half) uurtje terug om de leerlingen te laten zien dat de schaduwen van plek zijn veranderd. Dit kan je een paar keer herhalen. DETAIL : 07, 1980 Serie Abstract photographsl James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London 18 19
Schaduwportretten (SO) Tijd: 30 minuten Materiaal: lichtbron die gericht kan worden, vlakke muur, fototoestel/ smartphone, klaslokaal Lesdoel: Met beperkte middelen kunnen leerlingen een boeiende licht/schaduw-compositie vormen. Vakoverschrijdende eindterm: Gemeenschappelijke stam (esthetische bekwaamheid). 7 kunnen schoonheid creëren; Tijdens deze opdracht maken je leerlingen in groepjes foto s van schaduwbeelden. Hiervoor heb je een goed verlicht lokaal met een vrije vlakke muur nodig. Met behulp van een lichtbron die gericht kan worden, bijvoorbeeld een grote lamp, creëren de leerlingen met hun silhouetten een interessant schaduwspel op de muur. Net zoals Welling kunnen ze hierbij spelen met het tweedimensionale principe van schaduwen die elkaar lijken te raken terwijl de voorwerpen of personen die de schaduwen werpen elkaar niet werkelijk raken maar enkel voor elkaar zijn geplaatst. Wanneer je leerlingen tevreden zijn over het beeld op de muur nemen ze er een foto van. Binnen elk groepje is er telkens iemand die fotografeert terwijl de anderen schaduwbeelden vormen. Hands #3, 1975 Serie Hands James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London 20 21
3. Verhalen en reeksen Binnen het oeuvre van Welling worden vroegere thema s voortdurend hernomen. De kunstenaar grasduint daarbij zowel in zijn biografie als in de kunstgeschiedenis en verweeft vroegere experimenten met nieuwe beelden. Zo ontstaan verschillende reeksen die telkens een andere invalshoek onderzoeken. (in)gekleurde foto s (LO/SO) In Glass House speelt het gelijknamige gebouw van architect Philip Johnson (1906-2005) de hoofdrol. In Wellings foto s symboliseert het huis de lens van een fototoestel. Doorheen de ramen zie je de omgeving en het interieur. De kleurvlekken op de beelden zijn niet in Photoshop gecreëerd maar ontstonden door bij het fotograferen verschillende filters o.m. fotografische kleurenfilters maar ook gewone stukjes glas en plastiek voor de lens te plaatsen. Tijd: 35 minuten Materiaal: fototoestel, doorzichtig plastic, alcoholstiften of gekleurde doorschijnende folie Lesdoel: De leerlingen onderzoeken het effect van kleur en licht op de interpretatie van de omgeving. Eindterm: 6. Muzische vorming Attitudes 6.1* blijvend nieuwe dingen uit hun omgeving ontdekken. Vakoverschrijdende eindterm: Gemeenschappelijke stam (exploreren) 8 benutten leerkansen in diverse situaties; 0775, 2006 Serie Glass House / James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London Philip Johnson Glass House is a site of the National Trust for Historic Preservation Op doorschijnend plastic brengen je leerlingen met alcoholstiften kleurvlakken aan. Zorg ervoor dat het plastic niet volledig met kleur wordt bedekt. Laat ruimte vrij om naar de omgeving te kijken. Ga op zoek naar een omgeving die je interessant lijkt en waarin je het effect van de kleurvlakken wil onderzoeken. Neem foto s van de omgeving doorheen het plastic zonder dat je daarbij de randen ervan ziet. Fotografeer hetzelfde onderwerp doorheen verschillende plastic filters. Om het beeld in zijn geheel een andere kleur te geven, kan je plastic gebruiken dat al gekleurd is, bv. dat van bestekmapjes. Bespreek het effect van de extra kleuren op het gevoel dat de foto s oproepen. 22 8067, 2008 Serie Glass House James Welling Courtesy the artist and Regen Projects, Los Angeles Philip Johnson Glass House is a site of the National Trust for Historic Preservation 23
Lavender Mist, 2014 Serie Glass House James Welling Courtesy the artist and Regen Projects, Los Angeles Philip Johnson Glass House is a site of the National Trust for Historic Preservation 25
Diary/Landscapes (SO) Tijd: Thuisopdracht, 20 minuten in de klas Materiaal: fototoestel, projector om de foto s klassikaal te tonen Lesdoel: De leerlingen kunnen aan de hand van een aantal foto s de suggestie van een verhaal of verleden oproepen. Vakoverschrijdende eindterm: Gemeenschappelijke stam (mediawijsheid). 14 gaan alert om met media; Wat hebben een dagboek en een landschap met elkaar gemeen? Op de zolder van een huis van zijn familie vond James Welling oude dagboeken van zijn vaders betovergrootouders. Hij nam foto s van het dagboek op een manier die het moeilijk maken om de tekst te lezen. Wat er in het leven van zijn voorouders precies gebeurde, daar hebben we het raden naar. De foto s van het dagboek zijn gecombineerd met foto s van het landschap waar het familiehuis staat. Net zoals het dagboek vertelt de oude boom in de tuin iets over het verleden van de familie Welling. Daag je leerlingen uit om vijf foto s te nemen tijdens hun weg van of naar school. Eén van de foto s moet wat tekst tonen die ze die dag hebben geschreven. De foto s mogen met hun smartphone worden genomen. Er mag maximum 1 selfie tussen zitten, waarop ze bovendien niet volledig mogen te zien zijn. Het is de bedoeling dat ze, net zoals James Welling, iets maar zeker niet alles prijsgeven. Dit sluit aan bij het beeld van de boom die in het oeuvre van de kunstenaar steeds opnieuw opduikt. Je ziet veel van een boom maar een groot deel, zoals de wortels, blijft onzichtbaar. #A259, 1978 Serie Diary/Landscape James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London 26 Diary of Elizabeth and James Dixon (1840-41) Connecticut Landscapes Diary/Landscape # A117, 1977-86 James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London 27
Torso 3-6, 2005-2008 Serie Torso James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London 28 29 Diary of Elizabeth and James Dixon (1840-41) Connecticut Landscapes Diary /Landscape # A305, 1977-86 James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London
0123, 2015 Serie Choreograph, 2013 15, James Welling Courtesy the artist and David Zwirner, New York/London Thanks to the Untitled Dance, L. A. Dance Project and Kyle Abraham/Abraham.In.Motion 31
Het Imaginair Museum Via deze link kan je het Imaginair Museum online beluisteren: https://soundcloud.com/smak-gent/imaginair-museum-zie-jij-wat-ik-zie Het Imaginair Museum is een fantasievol luisterspel waarin drie werken uit de vaste collectie van S.M.A.K. worden voorgesteld. Na het luistermoment, dat ongeveer een kwartier duurt, kan je er met je leerlingen verschillende opdrachten rond doen. Introductie Kan je kunst alleen maar met je ogen zien? Moet je er altijd voor naar een museum of zou je ook naar kunst kunnen kijken in jouw klas? Vind jij actuele kunst ook klinken alsof het een vies beest is? Is kunst alleen maar geschikt voor ernstige mensen die in een duur chic pak elke zondag heel serieus langs stoffige schilderijen slenteren. Rond kunst en actuele kunst in het bijzonder bestaan er heel wat vooroordelen. Het is te moeilijk, raar, geldverspilling, niet mooi, of kortweg helemaal niets, voor kinderen en jongeren. De kans is groot dat jouw leerlingen uit zichzelf nog nooit een museum hebben bezocht. Nochtans is kijken naar kunst helemaal niet zo moeilijk. Kijken naar kunst is een aanzet tot praten, dromen en nadenken. Kunst is een manier om te leren onderzoeken, dingen van een andere kant te bekijken en een manier om onze verbeelding aan het werk te zetten. Kijken naar actuele kunst is samen fantaseren over wat de kunstenaar met het kunstwerk wil zeggen. Het Imaginair Museum werd ontwikkeld in samenwerking met Licht en Liefde, een belangenvereniging voor blinden en slechtzienden. Ruben Nachtergaele deed de audioproductie en actrice Sara Vertongen vertolkte de gids. Het luisterspel is geschikt voor leerlingen uit de tweede en derde graad van het basisonderwijs en voor de eerste graad van het secundair onderwijs. Begeleidende opdrachten: Na een bezoek aan het Imaginair Museum bieden we een aantal verdiepende opdrachten aan. Bij elke opdracht vermelden we de doelgroep, de tijdsduur, de benodigdheden, een lesdoel en een begeleidende eindterm. Onmiddellijk na het bezoek aan het Imaginair Museum kan je een klasgesprek opstarten met de volgende vragen: - Wat hadden de leerlingen van het Imaginair Museum verwacht? - Zijn er dingen die hen verbaasden? - Hoe ervaarden ze hun bezoek aan het Imaginair Museum? - Wat viel hen tijdens het bezoek op? Met het Imaginair Museum hoef je het klaslokaal niet te verlaten om in aanraking te komen met actuele kunst. Je hoeft er zelfs niet voor te kunnen zien. Luisteren op zich kan genoeg zijn. In dit Imaginair Museum komen drie werken uit de vaste collectie van S.M.A.K. tot leven in het klaslokaal. Hiervoor heb je alleen maar een (verduisterd) lokaal en een geluidsinstallatie nodig. Een gids neemt de leerlingen mee langs drie werken. Eerst volgen de leerlingen de gids naar het dak van het museum om er De man die de wolken meet van Jan Fabre te ontmoeten. De reis wordt verdergezet naar de kelder, waar De Vogel van Thierry De Cordier staat. Ze eindigt ver buiten de grenzen van het gebouw met The Aeromodeller van Panamarenko, die hen meeneemt het luchtruim in tot ver voorbij de uiterste hoeken van de fantasie van de leerlingen Of misschien toch niet... 32 33
Opdracht 1: Thierry De Cordier De Vogel, 1988-1989 (LO) 34 Thierry De Cordier De Vogel, 1988-1989 spek, smeedijzer, urine, pleister, leer, bloem, vacht, beton, hout (plantaardig materiaal), koper, gesteente, olieverf, textiel, gemengde media en metaaldraad collectie S.M.A.K. Tijd: 1 lesuur Materiaal: karton, touw, schaar, potlood, stukken stof of oude kledij Lesdoel: De leerlingen beelden een emotie uit met hun lichaamshouding en eventuele attributen. Eindterm: 4. Muzische vorming Beweging 4.6 het inoefenen, de voorbereiding, het aanwenden van de lichaamstaal en het uitvoeren (vertoning), door henzelf en anderen, kritisch bespreken. Vakoverschrijdende eindterm: Context 2: Mentale gezondheid 7 gebruiken beeld, muziek, beweging, drama of media om zichzelf uit te drukken; Het werk De Vogel van Thierry De Cordier heeft veel verschillende titels. Onder meer De Bewaker van onze Groentetuin of Je n ai absolument rien à voire avec le XXieme siècle. Het beeldhouwwerk ziet eruit als een vogelverschrikker uit een nachtmerrie, half mens, half vogel. Het kunstwerk werd oorspronkelijk gemaakt om in de openbare ruimte van een Frans dorpje te staan, maar de dorpsbewoners vonden het te griezelig. Nu staat De Vogel in een museum, los van de plek waar hij hoort: als vogelverschrikker in een groentetuin. Zijn voeten zijn wortels waar nog aarde aanhangt. Met het kunstwerk drukte de kunstenaar uit hoe hij zich voelde. Tijdens deze opdracht beelden de leerlingen een vogelverschrikker uit en acteren ze zo verschillende emoties. Hiervoor kunnen ze gebruik maken van oude vodden/kleren om zichzelf te verkleden. Verdeel de leerlingen hiervoor in groepjes van drie. Samen moeten ze beslissen wat voor emotie ze zouden willen uitbeelden: verliefd, jaloers, verdrietig, bang, eenzaam, blij, hysterisch, woedend, zenuwachtig, gelukkig, Samen moeten ze eruit komen op welke manier je dit met je lichaam kan uitbeelden, zonder geluid of beweging. Om de emotie kracht bij te zetten kunnen ze uit karton levensgrote props knippen. Met de vodden of oude kledingsstukken kunnen ze één (of afhankelijk van de gekozen emotie twee) leerlingen aankleden. Wanneer ze over hun presentatie tevreden zijn, tonen ze het resultaat aan hun medeleerlingen. Voelen zij aan welke emotie er wordt uitgedrukt? 35
Jan Fabre De man die de wolken meet, 1998 brons collectie S.M.A.K. Opdracht 2: Jan Fabre (LO) De man die de wolken meet, 1998 Tijd: 1 lesuur Materiaal: fototoestel, printer, schaar, lijmstift, papier, tijdschriften. Lesdoel: vanuit een filosofische invalshoek bedenken de leerlingen welke onmeetbare dingen ze zouden kunnen meten. Eindterm: 6. Muzische vorming Attitudes 6.1*blijvend nieuwe dingen uit hun omgeving ontdekken. Vakoverschrijdende eindterm: (kritisch denken) 13 kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; Jan Fabre staat op het dak van S.M.A.K. en probeert daar met een meetlat de wolken die voorbijzweven te meten. Jaar na jaar blijft hij zich met deze onmogelijke taak bezighouden. Je kan er een metafoor voor de kunstenaar in zien.ook die probeert het ongrijpbare in zijn kunstwerken te vangen. Tijdens deze opdracht gaan de leerlingen net als de kunstenaar op een poëtische manier te werk. Ze gaan op zoek naar een onmeetbaar iets en proberen dit in een collage te vangen. Start de opdracht met een klasgesprek waarin je bespreekt op welke manier het kunstwerk van Jan Fabre onmogelijkheid uitdrukt. Ga vervolgens op zoek naar dingen die je wel eens zou willen meten. Maak hiervan een woordspin op het bord. Deze ideeën kunnen je op weg zetten: Alle zandkorrels op het strand Hoe snel je verliefd wordt Het zachtste geluid ter wereld Bij wie doet het stoten van je kleinste teen het meeste pijn? Elke leerling kiest een onderwerp uit dat hij of zij graag eens zou willen meten. Daarna bedenken ze op welke manier dat onderwerp gemeten zou kunnen worden. Welk voorwerp zou als meetinstrument kunnen dienen? Jan Fabre gebruikte een meetlat, maar het voorwerp dat de leerlingen kiezen zou ook een alledaags gebruiksvoorwerp kunnen zijn: bv. een stukje touw, een emmer of een kussen. Voor het beeldend luik van deze opdracht nemen de leerlingen een foto van zichzelf tegenover een witte achtergrond. Ze nemen daarbij de houding aan die ze zouden moeten aannemen om het onmeetbare dat ze bedacht hebben te meten. Dit gebeurd zonder het object dat ze daarbij nodig hebben. Dit object wordt pas achteraf toegevoegd doormiddel van een collagetechniek door de foto af te drukken. Bij oudere leerlingen kan je er voor kiezen om hen het object te laten toevoegen in een fotobewerkingsprogramma. 36 14 37
Opdracht 3: Panamarenko The Aeromodeller, 1969-1971 (LO) Tijd: 1 lesuur Materiaal: karton, touw, schaar, potlood, plakband, ballonnen, lijmpistool recyclagemateriaal Lesdoel: De leerlingen gaan op zoek naar alternatieve materialen om hun idee beeldend weer te geven. Eindterm: 1. Muzische vorming Beeld 1.5 beeldende problemen oplossen, technieken toepassen en gereedschappen en materialen hanteren om beeldend vorm te geven op een manier die hen voldoet. Vakoverschrijdende eindterm: (creativiteit) 2 kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren; Wie heeft er niet al eens gedroomd over kunnen vliegen? Met The Aeromodeller werkte kunstenaar Panamarenko aan aan zijn droom om zich vrij door de lucht te kunnen voortbewegen. De sigaarvormige ballon is bijna 30 meter lang en draagt een mandje van rotan waar de kunstenaar in zou kunnen wonen. Panamarenko wou hiermee naar een kunstevenement in Nederland vliegen, maar nog voor hij kon opstijgen werd er een telegram geleverd waarin de Nederlandse politie hem de overtocht verbood. Als gevolg heeft The Aeromodeller heeft dus nooit echt gevlogen. Daarom zullen we ook nooit te weten komen of de wetenschappelijk lijkende berekeningen voor het luchtschip van Panamernko klopten. Vliegen kan de mens al langer. In 1738 vloog de eerste luchtballon en in 1903 het eerste gemotoriseerde vliegtuig. Toch blijven veel mensen ervan dromen op op een andere, avontuurlijkere manier te vliegen. Vandaag weten we ook dat vliegtuigen niet milieuvriendelijk zijn. Misschien kunnen de alternatieve vliegmachines van Panamarenko hier wel een antwoord op bieden. Laat je leerlingen op zoek gaan naar wegwerkverpakkingen die zouden kunnen dienen als bouwstenen voor een alternatief vliegtuig. Laat ze er daarna een schaalmodel van bouwen. Hiervan gaan de leerlingen een schaalmodel bouwen. Met touw, plakband en eventueel een lijmpistol verbinden ze de verschillende onderdelen met elkaar. Het is daarbij belangrijk om te onthouden dat het vliegtuig niet echt hoeft te kunnen vliegen. Panamarenko The Aeromodeller, 1969-1971 Rubber, plastic-folie, riet, hout, touw,metaal, zilveren verf en twee ventilatoren collectie S.M.A.K. 38 39
Een imaginair kunstwerk (LO) Tijd: 40 minuten Materiaal: pen, papier, fantasie Lesdoel: De leerlingen kunnen met behulp van drie zinnen een kunstwerk verzinnen zonder door praktische bezwaren beperkt te worden. Eindterm: 6. Muzische vorming Attitudes, 6.4* vertrouwen op hun eigen expressiemogelijkheden en durven hun creatieve uitingen tonen. Als je in de klas werkt rond muzische vorming wordt de creativiteit van je leerlingen begrensd door heel wat praktische bezwaren. Ze hebben niet altijd de technische vaardigheden om uit te werken wat ze in gedachten hebben, maar bovenal is er een beperking van materialen en grootte. Een kunstwerk van een kilometer lang van marmer met gouddruppels is niet uitvoerbaar, ook al kunnen ze het wel bedenken. Een imaginair kunstwerk op papier laat alle mogelijkheden open. Verloop van de opdracht Vertel je leerlingen dat ze een imaginair kunstwerk gaan maken, een kunstwerk dat alleen in hun verbeelding bestaat. Zo kunnen ze schilderen met wolken, levensgrote standbeelden van scheerschuim maken of tekeningen met zand. Alles kan en mag! De beperkingen die er anders zijn, tellen dit keer niet. Het kunstwerk kan zo fantastisch zijn als ze zelf willen. Om je leerlingen op weg te helpen kan je hen de volgende zinnen aanreiken: De titel van het kunstwerk is: Het kunstwerk is gemaakt van: Het kunstwerk staat op deze plek: Als je naar het kunstwerk kijkt, zie je: Verbeeld het Imaginair Museum in een tekening Basisonderwijs, eerste graad secundair Onderwijs Tijd: 1 lesuur Materiaal: (kleur)potlood, papier Lesdoel: De leerlingen zoeken naar een beeldende manier om een beschreven kunstwerk voor te stellen. Eindterm: 1. Muzische vorming Beeld, 1.6 tactiele, visuele impressies, ervaringen, gevoelens en fantasieën op een beeldende manier weergeven Vakoverschrijdende eindterm: Gemeenschappelijke stam (esthetische bekwaamheid) 7 kunnen schoonheid creëren; Vraag je leerlingen om uit de drie kunstwerken van het Imaginair Museum van S.M.A.K. hun favoriet te kiezen. Vraag hen om het kunstwerk te tekenen, zoals zij het in hun gedachten hebben gezien terwijl ze het luisterspel hoorden. Vraag hen om ook de plek waar het kunstwerk stond er als achtergrond bij te tekenen. Vraag ze om ook de plek waar het kunstwerk stond erbij te tekenen in de achtergrond. Bekijk daarna alle tekeningen. Je zal zien dat er heel wat verschillende interpretaties zijn ontstaan op basis van hetzelfde verhaal. Wanneer je dezelfde opdracht zou doen op basis van een kunstwerk dat jullie werkelijk in S.M.A.K. zagen, zou het effect vergelijkbaar kunnen zijn. Want ook al sta je in dezelfde ruimte naar een kunstwerk te kijken, iedereen ziet het toch weer net iets anders. Geef je leerlingen een paar minuutjes tijd om deze vragen te beantwoorden. Wanneer ze klaar zijn, mogen ze hun antwoorden in het oor van hun buurman of -vrouw fluisteren. Zo worden ze zelf even gids in hun eigen Imaginair Museum. 40 41
Wandeling in het Imaginair Klasmuseum (LO) Tijd: 30 minuten Materiaal: fantasie (basis =(de kunstwerken uit het Imaginair Museum van S.M.A.K. - zie vorige opdracht), een plek met voldoende bewegingsruimte. Lesdoel: De leerlingen kunnen een verhaal opbouwen op een muzische manier op basis van beeldende kunstwerken. Eindterm: 4. Muzische vorming Beweging 4.2 een eenvoudig bewegingsverhaal opbouwen met als vertrekpunt iets wat gehoord, gezien, gelezen, gevoeld of meegemaakt wordt. Voor deze opdracht gaan de leerlingen in groep aan het werk. Per vier bouwen ze een Imaginaire Tentoonstelling op met de zelf bedachte Imaginaire kunstwerken uit de vorige opdracht. Ze doen dit opnieuw zonder extra materiaal voorhanden.een aantal leerlingen beelden de Imaginaire Kunstwerken uit. Ze doen dit zonder attributen of andere hulpmiddelen. Ze stellen zich op als een levende beeldentuin waar de rest van de klas doorheen mag wandelen. Verloop van de opdracht: Ga voor deze opdracht naar een plek waar je leerlingen voldoende bewegingsruimte hebben. Dit kan bv. een vrij klaslokaal zijn, een turnzaal of de speelplaats. Verdeel de leerlingen in groepjes van vier. Vraag hen om samen na te denken over hoe ze hun Imaginaire Kunstwerken zouden kunnen uitbeelden. Laat je leerlingen een stilstaande pose aannemen die een kunstwerk uit het Imaginair Museum imiteert. Daarna komen de kunstwerken langzaam tot leven, beginnen ze meer en meer te bewegen tot ze opnieuw langzaam tot stilstand komen. Wanneer jullie dit een paar keer hebben geoefend, is het tijd om bezoekers te ontvangen in de levende beeldentuin. Verdeel de klas in twee. De ene helft blijft als beeldengroep staan. De andere helft bezoekt de beeldentuin in groepjes van vier. Na het bezoek worden de rollen omgekeerd. Dit was de laatste opdracht uit onze lesmap. Geïnspireerd op jullie bezoek aan S.M.A.K. kan je vanzelfsprekend ook zelf nog andere opdrachten bedenken. We hopen dat je met je klas veel plezier beleeft tijdens het uitvoeren van de opdrachten. 42 43
LENTEPROGRAMMA: Krokusvakantie: 1, 2, 3, Metamorfosie Animatiefilmatelier Waf! tijdens de krokusvakantie. De tentoonstelling Metamorphosis van James Welling, door de ogen van kinderen. 1,2,3 Maart 2017 (woe/do/vr) Paasvakantie: Animatiefilmatelier Waf! 5,6,7 April 2017 (woe/do/vr) 11,12, 13 April 2017 (di/woe/do) Leeftijd: 8 12jaar Inschrijvingen lopen via filmfestival Gent www.filmfestival.be/waf Erfgoeddag: een dag voor het gezin! Zondag 23 April 2017. Jouw verjaardagsfeestje in S.M.A.K. Samen met je vrienden en de museumgids ga je als een ware avonturier op pad door het museum. Volbreng uitdagende opdrachten en ontdek de geheimen van de kunstwerken die je op je pad kruist. Als souvenir van je onvergetelijke reis ontvang je een exclusieve groepsfoto bij jouw favoriete kunstwerk! Na de wandeling met gids kan je verder vieren in ons vernieuwde S.M.A.K.-café. Het café kan, als je dat wil, samen met Julie s House voor heerlijke cupcakes zorgen. Voor kinderen van 4 tot 12 jaar! Duur gidsbeurt: 1.5u Prijs per gids: 85 euro. Max. 15 kinderen per gids De gidsbeurt kan je boeken via: boekjebezoek@stad.gent Voor drankjes en/of versnaperingen reserveer je bij het café via: info@smakcafe.be Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief of kijk op www.smak.be 44