BASISOPLEIDING PALLIATIEVE ZORG ZATERDAG 24 JUNI 2017 1 2 De wet betreffende de rechten van de patiënt De wet inzake onbekwaamheid De wet betreffende palliatieve zorg De wet betreffende euthanasie 3 1
Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 4 Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 1. Recht op kwaliteitsvolle dienstverlening 2. Recht op vrije keuze beroepsbeoefenaar 3. Recht op informatie over de gezondheidstoestand 4. Recht op toestemming 5. Recht op inzage en afschrift patiëntendossier 6. Recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer 7. Klachtrecht 8. Recht op pijnbehandeling (24 11 2004) 9. Recht op vertegenwoordiging 5 Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 1. Recht op kwaliteitsvolle dienstverlening Zorg die beantwoordt aan zijn behoefte Patiënt heeft geen recht op zorg die (niet langer) beantwoordt aan zijn behoeften (wettelijk basis nietbehandelbeslissing) belang van DNR codering 6 2
Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 1. Recht op kwaliteitsvolle dienstverlening 2. Recht op vrije keuze beroepsbeoefenaar 3. Recht op informatie over de gezondheidstoestand Iedere patiënt heeft recht op informatie over zijn gezondheidstoestand en de vermoedelijke evolutie hiervan De patiënt heeft recht op deze informatie los van enige behandeling De patiënt mag verzoeken deze informatie niet mede te delen Patiënt kan vertrouwenspersoon aanstellen 7 8 Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 1. Recht op kwaliteitsvolle dienstverlening 2. Recht op vrije keuze beroepsbeoefenaar 3. Recht op informatie over de gezondheidstoestand 4. Recht op toestemming Iedere patiënt heeft recht toe te stemmen tot een behandeling of die te weigeren Dit geldt ook voor een zinvolle, zelfs levensreddende behandeling Toestemmen en weigeren kunnen actueel gebeuren (patiënt is nog wilsbekwaam) of op basis voorafgaande (negatieve) wilsverklaring 9 3
Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 1. Recht op kwaliteitsvolle dienstverlening 2. Recht op vrije keuze beroepsbeoefenaar 3. Recht op informatie over de gezondheidstoestand 4. Recht op toestemming 5. Recht op inzage en afschrift patiëntendossier 6. Recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer 7. Klachtrecht 8. Recht op pijnbehandeling 9. Recht op vertegenwoordiging 10 Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 1. Statuut Recht op van kwaliteitsvolle verlengd minderjarige dienstverlening onbekwaamverklaarde Recht op vrije werd keuze op 1 september beroepsbeoefenaar 2014 vervangen door 2. 3. dat Recht van op meerderjarige informatie over beschermde gezondheidstoestand persoon 4. Hierdoor Recht op wordt toestemming art.13 van de wet betreffende de 5. rechten Recht op van inzage de patiënt en afschrift overbodig. patiëntendossier 6. Wie Recht verlengd op bescherming minderjarig van of onbekwaam de persoonlijke verklaard was, behoudt levenssfeer dit statuut en de voogd blijft de 7. vertegenwoordiger Klachtrecht 8. Recht op pijn behandeling 9. Recht op vertegenwoordiging 11 Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 1. Indien Recht een op wilsonbekwame kwaliteitsvolle dienstverlening patiënt door de 2. vrederechter Recht op vrije onder keuze het beroepsbeoefenaar statuut van meerderjarige beschermde persoon is geplaatst, worden zijn rechten 3. Recht op informatie over de gezondheidstoestand als patiënt in de eerste plaats uitgeoefend door een door 4. de Recht patiënt op zelf toestemming aangewezen vertegenwoordiger. 5. Recht op inzage en afschrift patiëntendossier Is die er niet, dan wordt de bewindvoerder over de 6. persoon Recht op van bescherming deze patiënt, van benoemd de persoonlijke en gemachtigd levenssfeer door de vrederechter, bevoegd. 7. Klachtrecht Zo niet, de cascaderegeling 8. Recht op pijnbehandeling 9. Recht op vertegenwoordiging 12 4
Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 1. Recht op kwaliteitsvolle dienstverlening 2. Indien Recht eenop wilsonbekwame vrije keuze beroepsbeoefenaar patiënt door de vrederechter 3. NIET Recht onder op het informatie statuut van over meerderjarige gezondheidstoestand beschermde 4. persoon Recht is op geplaatst: toestemming De rechten van deze patiënt worden vooreerst uitgeoefend door 5. Recht op inzage en afschrift patiëntendossier een door de patiënt aangewezen vertegenwoordiger 6. Is die Recht er niet op dan bescherming geldt de cascaderegeling: van de persoonlijke samenwonende levenssfeer partner van de patiënt een meerderjarig 7. kindklachtrecht een ouder een meerderjarige broer of zus 8. zo Recht geen op vertegenwoordiger pijn behandeling of conflict: de arts treedt op als belangenbehartiger van de wilsonbekwame patiënt 9. Recht op vertegenwoordiging 13 Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 1. Recht op kwaliteitsvolle dienstverlening 2. Recht op vrije keuze beroepsbeoefenaar 3. Recht op informatie over de gezondheidstoestand 4. Recht op toestemming 5. Recht op inzage en afschrift patiëntendossier 6. Recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer 7. Klachtrecht 8. Recht op pijnbehandeling 9. Recht op vertegenwoordiging 14 Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (B.S. 26.09.2002) 15 5
Wet van 17 maart tot hervorming van de regelingen inzake de onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus die strookt met de menselijke waardigheid (B.S. 14,06,2013) Bewindvoerder alles of niets op maat van de persoon Bewindvoerder van de persoon ook voor patiënten rechten Komt vooraan in cascade bij uitoefenen patiënten rechten indien geen vertegenwoordiger door patiënt was aangeduid 16 17 Wet van 14 juni 2002 betreffende de palliatieve zorg (B.S. 26.10.2002) Art. 2. elke patiënt heeft recht op palliatieve zorg bij de begeleiding van het levenseinde. Art. 8. KB 78 van 11 november 1967 de geneeskunst omvat de geneeskunde de tandheelkunde inbegrepen uitgeoefend ten aanzien van menselijke wezens, en de artsenijbereidkunde, onder hun preventief, curatief, continu en palliatief voorkomen. 18 6
vrijwilligers Aanbod palliatieve zorg PALLIATIEVE NETWERKEN WZC THUIS Ziekenhuis Palliatieve referente Palliatief nachthotel Palliatief dagcentrum MBE Project nachtzorg KOESTER KITES PST MOC Palliatieve eenheid PALLIATIEVE NETWERKEN 19 vrijwilligers Twelve-Week Outcomes of Assessments of Mood. Temel JS et al. N Engl J Med 2010;363:733-742. J S. Temel, et al. Early Palliative Care for Patients with Metastatic Non Small-Cell Lung Cancer N Engl J Med 2010; 363:733-742 7
Wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie (B.S. 22.06.2002) 23 Waarover? 1. keuzes in verband met curatief of levensverlengend handelen: wordt een dergelijke behandeling opgestart of nagelaten, voortgezet of gestaakt? 2. keuzes in verband met palliatief handelen en symptoomcontrole: het geheel van behandelingen dat erop gericht is op een actieve wijze de levenskwaliteit en het comfort van de ongeneeslijk zieke patiënt te maximaliseren. 3. keuzes in verband met actieve levensbeëindiging, waarbij doelgericht letale medicatie wordt toegediend. Bert Broeckaert Medisch begeleid sterven: een begrippenkader. FPZV; 2006 25 3. Actieve levensbeëindiging Pijnbestrijding & Palliatieve sedatie Intentie: Symptoombehandeling Handeling: Zoveel als nodig om symptoom onder controle te krijgen (proportionaliteit) Resultaat: Symptoomcontrole (levensverkorting zelden) Middel: porportioneel Actieve levensbeëindiging & Euthanasie Intentie: Levensbeëindiging Handeling: Zoveel als nodig om leven te beëindigen Resultaat: Overlijden patiënt (per definitie) Middel: lethaal 26 8
Waarover? 3. keuzes in verband met actieve levensbeëindiging, waarbij doelgericht letale medicatie wordt toegediend. Euthanasie: opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, op diens verzoek. Hulp bij zelfdoding: opzettelijk meewerken aan een opzettelijk levensbeëindigend handelen door de betrokkene. Actieve levensbeëindiging zonder verzoek: opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, niet op diens verzoek. 27 Wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie (B.S. 22.06.2002) 28 Wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie (B.S. 22.06.2002) 29 9
Wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie (B.S. 22.06.2002) I. Algemene bepalingen II. Voorwaarden en procedures III. De wilsverklaring IV. Aangifte V. Federale Controle- en Evaluatiecommissie inzake Euthanasie = FCEE VI. Bijzondere bepalingen 30 I. Algemene bepalingen Art.2 Voor de toepassing van deze wet wordt onder euthanasie verstaan: het opzettelijk levensbeëindigend handelen door een andere dan de betrokkene, op diens verzoek zelfbeschikking versus mededogen Andere = arts 31 II. Voorwaarden en procedure Art.3 1. De arts die euthanasie toepast, pleegt geen misdrijf wanneer hij er zich van verzekerd heeft dat: - de patiënt.. 32 10
0-18 jaar > 18 jaar Vallen niet onder euthanasiewet: levenbeëindigend handelen zonder verzoek van de patiënt; hulp bij zelfdoding; pijnbestrijding met levensverkortend effect; niet starten of stopzetten van behandeling; palliatieve sedatie; (Comité bio-ethiek) 33 Handelingsbekwaam Onomkeerbaar coma terminaal niet terminaal Met wilsverklaring Zonder wilsverklaring JA JA verzoek JA wilsverklaring JA JA JA Andere arts JA 2 de arts NEE/JA NEE NEE NEE 34 Voorwaarden: patiënt (1/4) handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige bewuste patiënt; Het verzoek: vrijwillig, overwogen en herhaald niet als gevolg van enige externe druk; de patiënt zich in een medisch uitzichtloze toestand bevindt van aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden, en dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening; 35 11
Voorwaarden: patiënt (2/4) handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige bewuste patiënt; voor kinderen en jongeren tot 18 jaar: (oordeelbekwaam) Niet voor mentaal gehandicapten Dementerenden???? 36 Voorwaarden: patiënt (3/4) Het verzoek: vrijwillig, overwogen en herhaald niet als gevolg van enige externe druk; Uitdrukkelijk, ondubbelzinnig, weloverwogen, duurzaam 37 Voorwaarden: patiënt (4/4) de patiënt zich in een medisch uitzichtloze toestand bevindt van aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden, en dat het gevolg is van een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening; 38 12
Het actueel verzoek of verzoekschrift zelf opstellen, gedateerd en getekend: reflectie? (geen voorgedrukte formulieren) procedure indien niet in staat verzoek op te stellen: een door de patiënt gekozen meerderjarige (geen belang hebben bij het overlijden van de patiënt) in bijzijn van arts reden expliciet vermelden altijd herroepbaar het gebeurt! moet op schrift 39 10 tips (voor wie?) 1. Stel de E vraag niet dwingend 2. Wees verbaal begaafd, maar nederig 3. Leg de nadruk op het lichamelijk lijden 4. Doe geen beroep op de zwaarte van uw verzorging 5. Maak duidelijk dat u aan het eind van uw Latijn bent 6. Geef hobby s en plannen voor de toekomst op 7. Zorg dat uw E verzoek past in uw levensverhaal 8. Pas op met behandelweigeringen 9. Doe niet depressief 10. Stel tijdig een wilsverklaring op samen, met uw arts 40 Euthanasie bij kinderen (wet 12 03 2013) Oordeelsbekwame minderjarige Medisch uitzichtloos fysiek lijden + raadplegen van jeugdpsychiater of psycholoog (oordeelsbekwaamheid) Akkoord wettelijke vertegenwoordigers (op schrift) 41 13
42 Voorwaarden: arts (1 8) informatieverplichting gespreksverplichting raadpleging van andere arts bespreking met het verplegend team bespreking met naasten bespreking tussen patiënt en derden bijkomende procedurevoorwaarden bij niet binnen afzienbare tijd overlijden bijkomende voorwaarden arts 43 Voorwaarden arts (1/8) informatieverplichting de gezondheidstoestand de levensverwachting de euthanasie: procedure en voorwaarden Alternatieven Met de patiënt tot overtuiging komen dat. geen redelijke andere oplossing is en dat berust op volledige vrijwilligheid 44 14
Voorwaarden arts (2/8) gespreksverplichting meerdere gesprekken in functie gezondheidstoestand patiënt over een redelijke periode gespreid zich verzekeren van het aanhoudend fysiek of psychisch lijden van de patiënt en van het duurzaam karakter van zijn verzoek 45 Voorwaarden arts (3/8) raadpleging van andere arts (1) ernstige en ongeneeslijke aard? opdrachten: inzage nemen van het medisch dossier de patiënt onderzoeken aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden? verslag opstellen de behandelend arts in kennis stellen van zijn bevindingen (1) moet onafhankelijk zijn zowel t.o.v. de patiënt als de behandelend arts 46 Voorwaarden arts (4/8) bespreking met het verplegend team er moet een verplegend team bestaan regelmatig persoonlijk contact met patiënt = VPK aan het bed niet met de organisatie van de VPK 47 15
Voorwaarden arts (5/8) bespreking met naasten enkel indien patiënt dit wenst 48 49 Voorwaarden arts (6/8) bespreking tussen patiënt en derden heeft de patiënt de gelegenheid om zijn verzoek te bespreken met de personen die hij wenst? 50 16
Voorwaarden arts (7/8) bijkomende procedurevoorwaarden bij niet binnen afzienbare tijd overlijden raadpleging tweede arts psychiater specialist in de aandoening waaraan patiënt lijdt overwegingtermijn van 1 maand 51 taken tweede arts: inzage nemen van het medisch dossier de patiënt onderzoeken aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden dat niet gelenigd kan worden? vrijwillig, overwogen en herhaald karakter van verzoek psychiatrische of cognitieve problemen? verslag opstellen de arts in kennis stellen van zijn bevindingen 52 Voorwaarden arts (8/8) bijkomende voorwaarden arts arts is vrij (art 14) advies van palliatief team? ethisch comité? collega s? familie? bewust op ogenblik uitvoering? 53 17
Voorwaarden: arts (1-8) informatieverplichting gespreksverplichting raadpleging van andere arts bespreking met het verplegend team bespreking met naasten bespreking tussen patiënt en derden bijkomende procedurevoorwaarden bij niet binnen afzienbare tijd overlijden bijkomende voorwaarden arts 54 III. De wilsverklaring Art. 4. 1. Elke handelingsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige kan voor het geval hij zijn wil niet meer kan uiten, schriftelijk in een wilsverklaring zijn wil te kennen geven dat een arts euthanasie toepast indien deze zich verzekerd heeft dat: 55 de wilsverklaring (1) hij lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke, door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoening hij niet meer bij bewustzijn is en deze toestand volgens de stand van de wetenschap onomkeerbaar is voorwaarden en procedures van de wet 56 18
de wilsverklaring (2) Vormvereisten: Schriftelijk: vastgelegd formulier belang bij registratie 2 getuigen (1 zonder materieel belang) ondertekend door patiënt, de 2 getuigen (en eventueel vertrouwenspersonen) minder dan vijf jaar geleden opgesteld of bevestigd 57 de wilsverklaring (3) Vormvereisten indien fysiek blijvend niet in staat: schriftelijk door derde (zonder materieel belang) naast de 2 getuigen (cfr supra) medisch getuigschrift als bewijs 58 taken tweede arts: inzage nemen van het medisch dossier de patiënt onderzoeken De onomkeerbaarheid van de medische toestand van de patiënt verslag opstellen de arts in kennis stellen van zijn bevindingen 59 19
IV. De aangifte Art. 5. De arts die euthanasie heeft toegepast, bezorgt binnen vier werkdagen het volledig ingevuld registratiedocument http://www.health.belgium.be/nl/documentvoor-de-registratie-van-euthanasie 60 V. De federale Controle- en Evaluatiecommissie Art. 6. 61 VI. Bijzondere bepalingen Art. 14. Het verzoek en de wilsverklaring hebben geen dwingende waarde. Geen arts kan worden gedwongen Geen andere persoon kan worden gedwongen Weigert de arts dan moet hij tijdig laten weten waarbij hij de redenen van zijn weigering toelicht. De arts die weigert moet op verzoek van de patiënt, het medisch dossier mededelen aan de arts.. 62 20
VI. Bijzondere bepalingen Art. 15. Een persoon., wordt geacht een natuurlijke dood te zijn gestorven. 63 ACTUEEL VERZOEK OM EUTHANASIE Noteer alles in dossier VERHELDERING VERZOEK HERHAALD WELOVERWOGEN VERZOEK JA BESLISSING ARTS verzoek schriftelijk advies arts VOORBEREIDEN EN UITVOEREN EN AANGIFTE wettelijke voorwaarden? verslag overleg naaste TEAM - anderen NAZORG FAMILIE TEAM -/- ZELFZORG 64 Noteer alles in dossier WILSVERKLARING EUTHANASIE VRAAGVERHELDERING HERHAALD VERZOEK JA VERZOEK BLIJFT JA BESLISSING ARTS NEE verzoek schriftelijk advies arts VOORBEREIDEN EN UITVOEREN EN AANGIFTE wettelijke voorwaarden? OPTIMALISEER PZ verslag overleg naaste TEAM - anderen NAZORG FAMILIE TEAM -/- ZELFZORG 65 21
bepaal voor jezelf je eigen grenzen zoek bij de exploratie van het verzoek ondersteuning (collega; MBE; ) gebruik registratie document als afvinklijst to do s euthanasie is geen urgentie!? papieren zijn in orde : is dit zo bij de uitvoering: blijf de regisseur zorg goed voor jezelf: debriefing.. 66 67 Pablo Ruiz Picasso. Science et charité. Barcelona. 1897. Oil on canvas. 197 x 249,5 cm. Museum Picasso, Barcelona. Estate of Pablo Picasso/Artists Rights Society (ARS), New York 68 22
69 23