Jaarverslag Schoolmaatschappelijk werk RSG Lingecollege Tiel 2011 Stichting Thuiszorg en Maatschappelijk werk Rivierenland Marjolein Dekker, Jolanda Bijl en Hilda van den Eerenbeemt, januari 2012
INHOUDSOPGAVE 1 Algemene inleiding 3 1.1 Inzet school maatschappelijk werk 3 1.2 Afspraken met RSG Lingecollege 3 1.3 Zorg per locatie 4 2 Cijfers en uitleg 8 2.1 Totaal aantal leerlingen op het RSG Lingecollege 8 2.2 Dossiers SMW 8 2.3 Verdeling jongens en meisjes 9 2.4 Contacten met leerlingen, ouders en andere instanties 9 2.5 Verwijzingen leerlingen 9 2.6 Problematiek leerlingen 10 2.7 Gemeenten waarbinnen leerlingen wonen 11 3 Conclusies en ontwikkelingen 12 3.1 Conclusie 12 3.2 Voorzetting inzet 12 3.3 Ontwikkelingen 12 2
1 ALGEMENE INLEIDING Voor u ligt het jaarverslag 2011 schoolmaatschappelijk werk, uitgevoerd door Stichting Thuiszorg en Maatschappelijk werk Rivierenland (STMR) op RSG Lingecollege in Tiel. 1.1 Inzet schoolmaatschappelijk werk In het jaar 2011 zijn drie maatschappelijk werkers ingezet op het RSG De locaties zijn: Rozenstraat (praktijkonderwijs), Jolanda Bijl en Marjolein Dekker pilot CJG Teisterbantlaan (VMBO) Marjolein Dekker en Hilda van den Eerenbeemt Heiligestraat (1e en 2e leerjaar TL, HAVO, VWO, Atheneum) Jolanda Bijl Inzet per locatie/contracturen De schoolmaatschappelijk werker heeft voor de locatie Rozenstraat 8 uur (480 minuten) per week beschikbaar en voor de pilot CJG 4,5 uur per 2 weken. Voor de locatie Teisterbantlaan is er standaard 8 uur per week en door uitbreiding in 2011, is er vanaf 1 januari 4,5 uur per 2 weken extra smw ingezet. Voor de locatie Heiligestraat is 8 uur per week beschikbaar. Inzet Zorg Advies teams Op iedere locatie neemt een schoolmaatschappelijk werker deel aan de ZATbijeenkomsten. Deze vinden zes keer per jaar plaats. Inzet MDT Multi Disciplinair Team Een schoolmaatschappelijk werker neemt deel aan het MDT-overleg, deze schoolmaatschappelijk werker vertegenwoordigt zowel het Lingecollege als het ROC Rivor. Inzet per jaar totaal 35 uur. 1.2 Afspraken met het RSG Lingecollege De leerlingen worden naar de schoolmaatschappelijk werker verwezen via de leerlingzorgcoördinator en/of afdelingsleider. Deze heeft dan binnenschools al overlegd met de betrokken personen of deze leerling, of deze problematiek, thuishoort bij het schoolmaatschappelijk werk of dat er een andere weg gevolgd dient te worden. Ook is al toestemming aan de ouders gevraagd voor verwijzing naar het schoolmaatschappelijk werk. De schoolmaatschappelijk werker zorgt voor terugkoppeling van het traject en de daaruit voortvloeiende acties aan de leerlingzorgcoördinator en/of afdelingsleider. De schoolmaatschappelijk werker heeft regelmatig kort overleg met de zorgcoördinatoren van de afzonderlijke locaties. Hierbij wordt de privacy van de leerling gewaarborgd door alleen relevante informatie uit te wisselen. De leerlingzorgcoördinator koppelt deze informatie, indien nodig, weer terug naar de mentoren, leerkrachten, enz. Op deze manier is de routing helder en werkt de schoolmaatschappelijk werker open en transparant. Op de Teisterbantlaan is dit overleg uitgebreid met de aanwezigheid van de counselors om zo nog meer afstemming te realiseren. Hiernaast heeft de schoolmaatschappelijk werker jaarlijks overleg met de adjunct zorg van RSG Lingecollege. In dit overleg worden geen leerlingen besproken. Dit overleg gaat over de voortgang, manier van verwijzen, verschillen tussen en wensen van de 3
verschillende locaties, enz. Door dit overstijgend overleg met de adjunct zorg van RSG Lingecollege kunnen knelpunten snel gesignaleerd en opgepakt worden. Hierdoor kan er beter afgestemd worden. Vooral op het gebied van: welke leerling met welke problematiek op welk moment verwezen moet worden naar het Schoolmaatschappelijk werk en de terugkoppeling hiervan, is dit zeer belangrijk. Deze afstemming blijft erg belangrijk en noodzakelijk. Indien nodig kunnen counselors en mentoren een beroep doen op de schoolmaatschappelijk werker als het gaat om overleg en consultatie. Ook is de schoolmaatschappelijk werker laagdrempelig, informeel contact in de wandelgangen is altijd mogelijk en hier wordt ook gebruik van gemaakt. 1.3 Zorg per locatie Locatie Rozenstraat Door het ziekteverzuim van de schoolmaatschappelijk werker in 2011 /2012, zijn gedurende een korte periode niet alle uren schoolmaatschappelijk werk ingezet zoals eerder overeengekomen is. Na een periode van 2 maanden ziekteverzuim is een andere maatschappelijk werker ingezet om de uren van de vaste schoolmaatschappelijk werker over te nemen. Deze maatschappelijk werker heeft 8 preventieve huisbezoeken afgelegd, zoals afgesproken. Ouders leren hiermee de maatschappelijk werker kennen en de schoolmaatschappelijk werker verlaagt hiermee de drempel voor ouders om hulp te zoeken. School heeft door deze huisbezoeken een extra kijk op het gezin en mogelijke invloeden hiervan op de schoolprestaties. Daarnaast heeft deze maatschappelijk werker ook 8 uur per week reguliere taken van de schoolmaatschappelijk werker overgenomen. Deze taken hebben bestaan uit het voeren van hulpverleningsgesprekken met ouders en leerlingen, ondersteunen van coaches en deelname aan het ZIT en het ZAT. De ZAT bijeenkomsten zijn effectief verlopen, een aanwinst is de (pilot)deelname van het BJZ. Bij het ZIT overleg komen de orthopedagoog, de zorgcoördinator, de afdelingsleider en de schoolmaatschappelijk werker wekelijks bijeen. Hier worden de zorgleerlingen doorgenomen en actuele problemen besproken van leerlingen en een plan uitgezet voor vervolg. Deze intensieve manier van samenwerken is zeer waardevol, op deze wijze kan er adequaat en professioneel gereageerd worden op de omstandigheden waarin leerlingen, ouders en school zich bevinden. Door tijdens de terugkeer van de vaste maatschappelijk werker ook de vervanger in te zetten worden alle afgesproken uren behaald. De maatschappelijk werker die de tijdens de langdurige ziekteperiode moest worden ingewerkt, heeft ondersteuning gehad van andere schoolmaatschappelijk werkers, dit heeft een extra tijdsinvestering gekost. De schoolmaatschappelijk werkers draaien mee in het registratie/dossiersysteem Magister van de school, op deze wijze is de informatie die nodig is voor een goed sluitende leerlingenzorg geborgd en transparant. Op de Rozenstraat valt op dat er een toename is van leerlingen die extra zorg behoeven. Deze leerlingen hebben vaak een complexiteit van problemen die vaak ook 4
terug te voeren zijn op persoonlijke problemen in de sociale context. Er is steeds een bredere en integrale aanpak nodig van alle externe en interne zorg. De schoolmaatschappelijk werker werkt zeer laagdrempelig op school, korte gesprekjes met leerlingen, adhoc situaties reageren, outreachend werken en het doen van huisbezoeken. Deskundigheidsbevordering Om aan de veranderende problematiek te kunnen voldoen heeft de maatschappelijk werker in 2011 een training herstructurering ouderschap en een training huiselijk geweld gevolgd. Locatie Teisterbantlaan In het begin van het schooljaar werd er op de Teisterbantlaan een professioneel ingericht kantoor op een andere plaats in de school ter beschikking gesteld. Dit kantoor bevindt zich op de eerste verdieping in de gang van de lokalen. Deze verandering van kantoorruimte heeft invloed gehad op de zichtbaarheid van de schoolmaatschappelijk werker. Leerlingen, leerkrachten, mentoren en afdelingsleiders hebben moeten wennen aan de verhuizing van het schoolmaatschappelijk werk, waardoor het schoolmaatschappelijk werk minder makkelijk te vinden was. Onder andere deze verhuizing is van invloed geweest op het aantal aanmeldingen bij het schoolmaatschappelijk werk. Er wordt gekeken of er een mogelijkheid bestaat om alle medewerkers een soort van pop up te tonen op het moment dat smw in de school aanwezig is. De invoer van het zorgschema en de daarbij behorende wijze van aanmelden heeft hoogst waarschijnlijk ook invloed gehad op het aantal aanmeldingen. Waar eerder een aanmelding mondeling, in de wandelgangen werd gedaan, werd dit jaar van afdelingsleiders gevraagd een formulier in te vullen. Dit heeft voor een drempel gezorgd. Gebleken is dat als dit formulier op de juiste wijze ingevuld was, de start van het traject zuiver en compleet was. Om de drempel m.b.t. aanmeldingen te verlagen zullen de smw-ers een aantal formulieren uitgeprint klaar hebben liggen op kantoor. De zorgcoördinator zal i.s.m. ons een mail versturen met als bijlage alle aanmeldformulieren, dus ook die van LPA en de schoolarts en de counselors zodat de afdelingsleider nog weer eens geattendeerd worden op dit aanbod. De schoolmaatschappelijk werkers zullen hierin ook nogmaals aangeven waarbij zij ondersteuning kunnen bieden. Voor de leerlingen die niet uit zichzelf naar de afspraken kwamen, was er de ondersteuning van een surveillant van het betreffende kernteam. De surveillant bood de schoolmaatschappelijk werker de mogelijkheid om leerlingen die een afspraak hadden, naar de schoolmaatschappelijk te brengen. Zo hoefde de schoolmaatschappelijk werker niet zelf op zoek naar de leerling en deze hulp wordt als zeer plezierig en efficiënt ervaren. Aandachtspunt hierbij is dat als de surveillant afwezig is, zij deze taak overdraagt naar een collega. Op de Teisterbantlaan werd door GGD, BJZ, LPA en schoolmaatschappelijk werker in 2011 een wezenlijke bijdrage geleverd aan het ZAT overleg. Omdat zij vaste zitting hebben binnen het ZAT overleg wordt dit multidisciplinaire overleg door de schoolmaatschappelijk werker als zeer prettig ervaren. 5
Ook op de Teisterbantlaan draait de schoolmaatschappelijk werker mee in het registratie/dossier systeem Magister van de school. Op deze wijze is de informatie die nodig is voor een goed sluitende leerlingenzorg geborgd en transparant. Vanaf januari 2011 hebben we een uitbreiding van 4,5 uur in de twee weken, daardoor konden de schoolmaatschappelijk werkers adequaat inspringen bij crisisinterventies en informatie en advies geven op de momenten waar dat nodig was. In 2011 zijn er relatief veel leerlingen doorverwezen waar sprake was problematische thuissituaties. In 2012 zal er meer aandacht gevestigd worden op de mediation-achtige insteek die wij als smw-er kunnen bieden, smw kan namelijk een brug slaan tussen school en ouders, maar soms ook tussen school en andere organisaties. In een groot aantal casussen was er ook sprake van schoolverzuim. Waar sprake is van schoolverzuim wordt er nauw samengewerkt met de leerplichtambtenaren en de jeugdarts. Op de locatie Teisterbantlaan was in 2011 een aantal eindejaarsleerlingen, waarbij er sprake was van een gebrek aan motivatie en extreem veel verzuim. In september waren de meeste van deze leerlingen uitgeschreven, je zag daardoor ook een duidelijke terugval in het aantal lopende trajecten. In 2012 zal er gekeken worden of het mogelijk is om voor deze groep leerlingen een soort themabijeenkomst te organiseren i.s.m. de decaan en de leerplicht ambtenaar van school. Voor 2012 zal er i.s.m. de zorgcoördinator bekeken worden of er behoefte is aan thema bijeenkomsten op het gebied van bijvoorbeeld pesten, agressie enz. Deskundigheidsbevordering Om aan de veranderende problematiek te kunnen voldoen heeft de maatschappelijk werker een training herstructurering ouderschap en een training huiselijk geweld gevolgd. Locatie Heiligestraat Door het ziekteverzuim van de schoolmaatschappelijk werker in 2011, zijn niet alle uren schoolmaatschappelijk werk ingezet zoals eerder overeengekomen is. Na een periode van 2 maanden is een andere maatschappelijk werker ingezet om de uren van de vaste schoolmaatschappelijk werker over te nemen. Deze maatschappelijk werker heeft 8 uur per week reguliere taken van de schoolmaatschappelijk werker over genomen. Deze taken hebben bestaan uit het voeren van hulpverleningsgesprekken met ouders en leerlingen, ondersteunen van mentoren en deelname aan het ZAT. Door tijdens de terugkeer van de vaste maatschappelijk werker ook de vervanger in te zetten worden alle afgesproken uren behaald. De schoolmaatschappelijk werkers draaien mee in het registratie/dossiersysteem Magister van de school, op deze wijze is de informatie die nodig is voor een goed sluitende leerlingenzorg geborgd en transparant. Op de Heiligestraat is er een steeds helder zorgplan, de zorg is intern helder en zichtbaar gemaakt. Iedere docent weet hoe de zorg binnen school geregeld is. Hierdoor heeft de zorg coördinator meer zicht en grip op de zorgleerlingen en of deze in begeleiding zijn en bij wie. De counselors hebben hierin een belangrijke rol en is de schoolmaatschappelijk werker in zicht als de problemen thuis gerelateerd zijn en de 6
problemen een professionele aanpak nodig heeft. Er is meer tijd geweest om de counselors te ondersteunen en te adviseren bij hun werk met leerlingen. Door de heldere verdeling van leerlingen tussen counselors en de schoolmaatschappelijk werker is de druk op het schoolmaatschappelijk werk licht afgenomen ten opzichte van het jaar 2010. Het afgelopen jaar is het overleg met de zorg coördinator wat minder frequent verlopen, dit blijft een aandachtspunt voor 2012 om meer tijd voor afstemming te realiseren. In 2011 heeft het SMW van STMR meegewerkt aan een studiedag van het RSG Lingecollege voor alle docenten van alle 3 de locaties. Twee schoolmaatschappelijk werkers hebben op deze dag workshops gegeven over de dynamische driehoek. Deze workshops werden door onder andere de goede voorbereiding met enthousiasme ontvangen, waren plezierig om te geven en hebben bijgedragen aan de zichtbaarheid van het schoolmaatschappelijk werk binnen het RSG Lingecollege. Ook op deze manier kan het schoolmaatschappelijk werk in worden gezet, ook in 2012. 7
2 CIJFERS EN UITLEG 2.1 Totaal aantal leerlingen RSG Lingecollege Locatie Aantal leerlingen Rozenstraat 143 Teisterbantlaan 910 Heiligestraat 1431 Totaal aantal leerlingen in 2010 2484 In 2009 was het leerlingenaantal: 2743 2.2 Dossiers SMW Locatie Doorlopend Uit 2010 Nieuwe aanmeldingen 2011 Afgesloten in 2011 Totaal aantal leerlingen in begeleiding in 2011 Doorlopend naar 2012 Rozenstraat 25 66 72 91 19 Teisterbant- 14 23 31 37 6 laan Heiligestraat 7 25 29 32 3 Totaal 46 114 132 160 28 Begin 2011 is STMR overgestapt naar een nieuw registratiesysteem, helaas heeft dit systeem te kampen met de nodige kinderziektes, waardoor sommige registratiecijfers niet volledig en reëel lijken te zijn. Een voorbeeld is dat casussen die tussen schoolmaatschappelijk werkers overgedragen waren, maar een keer mee geteld zijn. Ook was het helaas zo dat dit systeem erg gevoelig was voor de eerste contact datum en deze niet altijd klopte. De wijze van registreren en het invoeren van de gegevens is voor alle schoolmaatschappelijk werkers een aandachtspunt en de verwachting is dat dit in 2012 transparanter en beter zal verlopen. We zien op de locatie Rozenstraat een groot aantal nieuwe aanmeldingen in 2011. Dit aantal van 66 is inclusief de aanmeldingen (45) die zijn gedaan voor de pilot vanuit het CJG omtrent het verzuim. Er zijn dus 21 leerlingen aangemeld voor het reguliere schoolmaatschappelijk werk. Er zijn 12 leerlingen meer aangemeld dan deze 21. Helaas zijn deze door de nieuwe manier van registreren niet meer terug te vinden in het registratiesysteem. Bij deze 21 aanmeldingen zijn de preventieve huisbezoeken inbegrepen. Het aantal aanmeldingen is laag te noemen. Dit heeft grotendeels te maken met het ziekteverzuim van de vaste schoolmaatschappelijk werker, waardoor de continuïteit gedurende periodes niet gewaarborgd was. Voor 2012 zal hier met extra aandacht en zorg naar gekeken worden. Op de locatie Teisterbantlaan zien we een minder groot aantal aanmeldingen dan vorig jaar. Dit heeft, zoals eerder beschreven, te maken met; de grote uitstroom van eindejaarsleerlingen in september, de verhuizing binnen de school en de invoering van een nieuwe aanmeldprocedure binnen het zorgschema. 8
Voor 2012 wordt gewerkt aan opnieuw meer bekendheid binnen de school, door het schoolmaatschappelijk werk onder de aandacht te brengen van de afdelingsleiders. Daarnaast heeft het schoolmaatschappelijk werk aangegeven aan de zorgcoördinator welke extra producten geleverd kunnen worden om op die manier toch optimaal gebruik te kunnen maken van de uren schoolmaatschappelijk werk. Op de locatie Heiligestraat is ook een daling in de aanmeldingen te zien. Ook hier heeft dit te maken met ziekteverzuim van de vaste schoolmaatschappelijk werker. Voor 2012 is het belangrijk het schoolmaatschappelijk werk meer onder de aandacht te brengen van de mentoren/afdelingsleiders/zorgcoördinatoren en het schoolmaatschappelijk werk te continueren. 2.3 Verdeling jongens en meisjes Locatie Jongens Meisjes Totaal Rozenstraat 39 52 91 Teisterbantlaan 13 24 37 Heiligestraat 12 20 32 Totaal 64 96 160 Van de 160 verwezen leerlingen is het merendeel meisjes. 2.4 Contacten met leerlingen en ouders Locatie Totaal aantal 0-6 contacten 6-10 contacten 10 > contacten leerlingen Rozenstr. 91 77 9 5 Teisterbantl. 37 22 8 7 Heiligestraat 32 16 9 7 Totaal 160 115 26 19 Dit zijn cliëntgerichte contacten exclusief contacten met docenten en andere instellingen. 2.5 Verwijzingen leerlingen Verwezen naar: Locatie Locatie Locatie Totaal Rozenstraat Teisterbantlaan Heiligestraat AMW 0 1 1 2 Bureau 1 5 0 6 Jeugdzorg Mee 2 0 0 2 GGZ 2 1 1 4 Overige 4 3 3 10 Totaal 9 10 5 24 Dit zijn vrijwillige doorverwijzingen, soms met zachte dwang, soms ook verplicht door middel van zorgmeldingen. In de meeste situaties is er direct contact met de externe hulpverlener geweest en vond er een overdracht plaats door de schoolmaatschappelijk werker. In de meeste situaties vond er ook een terugkoppeling plaats van de hulpverlener wat betreft het behandelplan. 9
De schoolmaatschappelijk werker zorgde ook voor de overbrugging van de wachttijdperiode voordat de leerlingen in behandeling werd genomen. Er is een afname te zien in het aantal doorverwijzingen. Dit heeft te maken met de afname in aanmeldingen, maar ook met de invoer van het nieuwe registratiesysteem. In 2012 zal er met name worden gelet op de juiste invoer van doorverwijzingen. 2.6 Problematiek Problematiek Locatie Rozenstraat Locatie Teisterbantlaan Relatie met ouders 3 17 12 Motivatie/spijbelen 37 14 3 Relatie met leeftijdsgenoten 1 1 0 Verwerking 3 4 9 Identiteit 2 0 5 Psychische problemen 15 3 6 Gedragsproblemen 3 6 2 Locatie Heiligestraat Mishandeling/verwaarlozing/multi 2 1 1 problem Automutilatie 0 1 5 Misbruik (seksueel, geestelijk of 2 0 0 lichamelijk) Relatie met autoriteiten 0 0 0 Materiele problemen/schulden 0 0 0 Totaal 68 47 43 Bij de Rozenstraat is er outreachend gewerkt door middel van huisbezoeken aan ouders van eerstejaars leerlingen. Daarnaast is er een hoge score bij motivatie/spijbelen, dit is te verklaren door de pilot vanuit het CJG. Op de Teisterbantlaan is het hoogst gescoord op de relatie met ouders en motivatie/spijbelen. Het is en blijft lastig om een of 2 problematieken aan te wijzen bij een leerling. Er is veel sprake geweest van vermoedelijk huiselijk geweld, maar omdat dit niet met feiten onderbouwd kon worden is daar minder op gescoord. Ook (afgebroken) zwangerschappen is niet apart gescoord maar is wel het geval geweest. Op de Heiligestraat zien we dat het meest gescoord wordt op relatie met ouders en verwerking. De onderverdeling van de verschillende soorten problematiek is veranderd door het nieuwe registratiesysteem wat in 2011 is ingevoerd. Dit houdt in dat eerder gescoorde problematieken mogelijk ergens anders onder zijn gebracht. 10
2.7 Gemeenten waarbinnen leerlingen wonen Locatie Locatie Locatie Totaal Rozenstraat Teisterbantlaan Heiligestraat Tiel 63 33 29 125 Culemborg 2 0 0 2 Druten 4 0 0 4 Geldermalsen 8 0 1 9 Neerijnen 0 1 1 2 Rhenen 1 0 0 1 Vianen 0 1 0 1 West Maas en 12 0 1 13 Waal Onbekend 1 2 0 3 Totaal 91 37 32 160 11
3 CONCLUSIES EN ONTWIKKELINGEN 3.1 Conclusies Er zijn het afgelopen jaar weer een flink aantal jongeren en/of hun gezinssysteem bereikt. De docenten geven aan de samenwerking prettig te vinden, en zijn blij dat schoolmaatschappelijk werk een onderdeel op school is. Alle betrokken partijen zetten zich in om de probleemsituaties rondom de leerling in zijn/haar systeem aan te pakken en naar oplossingen te zoeken. De meerwaarde van SMW in de school heeft zich bewezen. Er is op het RSG Lingecollege (meer): deskundigheid op het gebied van gespreksvoering / methodieken, het afbakenen in tijd en aantal gesprekken, het bewaren van gepaste afstand binnen betrokkenheid; deskundigheid op het gebied van procesmatige hulpverlening; kennis van sociale kaart en verwijs(on-)mogelijkheden; bredere kennis van problematiek binnen een maatschappelijk- sociale context; deskundig in het motiveren tot hulpverlening; deskundigheid met betrekking tot het werken met systemen (b.v. kind en ouders); Men maakt gebruik van de onafhankelijke positie van het SMW binnen school, vooral in de driehoek ouder/leerling/school. De zorgstructuur zoals die op RSG Lingecollege wordt gehanteerd is stevig verankerd binnen de school. Het schoolmaatschappelijk werk heeft een duidelijke plaats ingenomen in deze zorgstructuur van de school en in het ZAT. De conclusies vanuit dit jaarverslag kunnen input zijn voor de beleidsplannen van het RSG Lingecollege. 3.2 Voortzetting inzet Voor 2012 is hetzelfde aantal uren subsidie verleend als voor 2011. Voor 2012 is met de zorgcoördinator van de locatie Teisterbantlaan besproken op welke manier het schoolmaatschappelijk werk nog meer ingezet kan gaan worden. Hierover zullen concrete afspraken worden gemaakt in 2012. Voor de Rozenstraat en de Heiligestraat is het van belang dat het schoolmaatschappelijk werk zich continueert en zich bezig gaat houden met het opnieuw profileren en het schoolmaatschappelijk werk onder de aandacht brengt van de afdelingsleiders/mentoren/zorgcoördinatoren. 3.3 Ontwikkelingen Het schoolmaatschappelijk werk wordt uitgevoerd door drie schoolmaatschappelijk werkers. Hierdoor is er bij mogelijke calamiteiten een flexibelere inzet mogelijk. Ook het team schoolmaatschappelijk werkers is uitgebreid, hierdoor is er meer mogelijk als het gaat om vervanging tijdens ziekte, overleg en kennisverbreding. De intensieve samenwerking zorgt ook voor een kwaliteitsverbetering door ieders eigen expertise en 12
kwaliteit. In samenspraak met school wordt bekeken of wenselijk is of er trainingen op school worden aangeboden onder andere: Sociale vaardigheidstraining voor leerlingen vanuit STMR. De cursus Omgaan met Pubers. Deze biedt ouders handvatten om op een constructieve wijze om te gaan met hun kind. Schoolmaatschappelijk werk is actief betrokken bij de zorgstructuur van school en adviseert hierin ook de school. 13