c ;::;: I :J 3 B :J 8. i 3

1.350 allerlei andere zaken. Made moet verschillende malen van bezetter verwisseld zijn?? Het eerste vrije blad is gisteren verschenen: 'de Vrije Stem'. Hierin is opgenomen 'De Reclame'. De Vrije Stem is reeds lang, doch in kleiner formaat en alleen met het nieuws van de radio verschenen. Voortaan zal ze 2 à 3 maal per week verschijnen; vroeger dagelijks. Nu is alles gedrukt; vroeger slechts gestencild. Nog steeds geen gas, water, electriciteit of boter. Vanmiddag heb ik ruim 40 tanks met daarbij de nodige vrachtwagens en gevechtswagens naar het front zien vertrekken. Het getal 40 zegt weinig, doch als je die allemaal achter elkaar ziet voorbijtrekken, is het een geweldig grote macht. In de kerk van StJan moeten 9 voltreffers gekomen zijn. Daar de Duitsers de kerk vanuit de verte konden zien liggen en wisten, dat dat het centrum van de stad was, mikten ze daar precies op. Voor de middag nogal jagers gezien, doch na de middag zeer donker en daardoor geen meer gezien. Ma. 6 nov. Voor het eerst sedert een week weer wezen werken. Op de fabrieksterreinen ligt het vol met scherven van granaten. Er zijn rondom de fabriek verscheidene granaten neergekomen. De gashouders zijn niet beschadigd, zoals beweerd werd. De pijpenloods is getroffen, een muur van een van de kolenbunkers ook en op het nieuwe fabrieksterrein is ook een granaat gevallen. Vandaag nog geen water,electriciteit en boter. Echter wel wat gas nl.van 7-8 's morgens en van half 12 tot half een 's middags en van half 7 tot half 8 's avonds, dus 3 uur per dag. Er is vandaag veraf nogal geschoten. Ook af en toe zware dreunende slagen, waarschijnlijk bommen. Vannacht enkele zeer harde klappen. Men zegt dat dit

2 ~ 5'.1 brug één en van de spoorbrug 2 bogen in het water liggen. Middelburg en Veere werden bevrijd. St.Philipsland door de Duitsers ontruimd. Veel mensen zijn hun huizen reeds zo goed en zo kwaad als het gaat aan het repareren. Woe. 8 nov. Vorige week is Prins Bernard hier geweest!! Aan het kanaal. Er zijn nu ca. 1600 geëvacueerden uit Made en omgeving. Vanmiddag voor het eerst sedert ma. 30 oct. weer water, maar geen electriciteit en boter. Do. 9 nov. Vandaag geen nieuws gehoord. De hele dag zeer regenachtig en koud. Voor de middag veel bommenwerpers overgetrokken: onzichtbaar. Bij ons in huis (in de Kegelstraat) zijn vandaag Engelsen geweest: ze zijn echter reeds weer vertrokken. Twee oude dekens en een keukenspiegel die er nog waren blijven liggen, hebben ze gestolen. De Engelsen zijn ook geen engeltjes! (Naderhand is gebleken dat ze die spiegel en dekens slechts geleend hebben, nun het huis van Verlaat teruggevonden). Nog geen electriciteit: de PNEM te Geertruidenberg is geheel verwoest. Alles wat door handgranaten of dynamiet niet te vernielen was, hebben ze met hamers stukgeslagen. Onherstelbaar vernield. Waarschijnlijk hebben we a.s. zondag stroom van Simons. Nog steeds geen boter; we eten altijd nog allerlei variaties van appels. Vrij. 10 nov. Geen officieel nieuws gehoord. Men zegt: de Engelsen zijn in Dordrecht. Antwerpen wordt met vliegende bommen bestookt. Bericht gehad van grootmoeder en tante Anna uit Breda: daar is het huis getroffen, maar beiden zijn nog gezond.

c ;::;: I :J 3 B :J 8. i 3

Z')$'14 We hebben vannacht nogal horen schieten, vandaag nog af en toe. Er zijn vandaag geëvacueerden uit Raamsdonksveer hier aangekomen. In de tweede gashouder op de fabriek zitten nogal wat gaten van granaatscherven. Alleen in het bovenste stuk zitten al 7 gaten. Gisteren ben ik langs het kanaal geweest. Een café dat de Duitsers bezet hadden, hebben ze in de lucht laten vliegen. Ook 2 van de 3 bruggen naar Den Hout. Die zijn intussen al tijdelijk gerepareerd. De brugwachterswoningen hebben de Moffen afgestookt. Ook ben ik gisteren naar de Bredaseweg geweest, waar de Engelsen reeds een brug aan het leggen zijn. Prachtig en snel gaat dat. Alles staal! Net een meccanodoos. Gisteren was de brug al zo goed als klaar, maar lag toen midden op de weg. Vandaag lag ze reeds over het kanaal!! Dat gaat dus zeer snel. Ze ligt heel hoog boven het water, zonder een enkele steun er onder. Ik vermoed, dat er nog aan weerszijden een oprit gemaakt moet worden. De steunen waarop de brug rust, zullen waarschijnlijk niet meer kunnen zakken. Het is echter een pracht staaltje van ingenieurskunst als je dat ziet. En zoals ik reeds zei. of beter schreef, het gaat allemaal zeer gauw in zijn werk. Hoe het zo vlug kon begrijp ik niet; ik zou graag wel eens een hele dag naar die bruggenbouw willen kijken, maar werk gaat voor. Met het eten is het ook treurig; nog steeds geen boter, altijd nog appelmoes, schijfjes appel, appels in de oven gesmoord, enz. enz. Vlees en melk zeer weinig. Vanaf maandag mag er slechts in 2 bakkerijen meer gebakken worden. Morgenavond hebben we waarschijnlijk stroom. Iedere middag omstreeks 3 uur worden de nieuwsberichten op de Markt doorgegeven. Het is ongelooflijk hoe druk het dan is. De hele markt staat stampvol met volk.

Van de Moerdijkbrug was nu nog meer vernield door de Duitsers. (

2.35& Ma. 13 nov. Vandaag hebben we de radio weer eens vooor het eerst laten spelen. Ook muziek hebben we er op gehad! Het is een genot je eigen radio weer eens volop (hard) te kunnen laten spelen, zonder bang te moeten zijn dat er buiten iets gehoord wordt. Nu het nieuws: Op 11 nov.zijn Churchill en Eden in Parijs aangekomen. Ze zijn er geweldig ontvangen. Frankrijk wordt weer een grote mogendheid. Het zal weer een eigen groot leger op de been brengen enz. Vandaag de hele dag 'vrij' geweest. Met Ben heb ik de schuur in de Kegelstraat geheel leeg geruimd. De Engelsen, die bij Verlaat in huis zitten, hebben nl. gisteren wat stook uit de schuur van ons gehaald. Na echter gewaarschuwd te zijn, dat dat huis nog bewoond zal worden, zijn ze er af gebleven. In de regen hebben we voor alle zekerheid alles maar weggebracht. Er zijn vandaag veel tanks uit Oosterhout vertrokken. Ongeveer 60. Nog veel meer zijn er doorgetrokken. Die hebben de brug ingewijd. Alles trok in noordelijke richting. Vanmiddag hebben we drie zware klappen gehoord. Over de radio vernomen, dat de Moffen weer meer bogen van de Moerdijkbrug hebben opgeblazen. Dat zullen waarschijnlijk die klappen geweest zijn. Di. 14 nov. Vanmorgen om half tien, tien uur en half 12 drie zeer zware explosies. Men zegt, dat er op het vliegveld mijnen werden opgeblazen. Er komen hier zeer binnenkort 1600 Polen. Hiervoor is overal kwartier gemaakt. Ook bij ons op de Keiweg en bij tante Jaan komen 2 Polen. Overmorgen zullen ze komen. Woe. 15 nov. Alle buitenlandse bladen houden zich bezig met de vraag Waar is Hitier? Leeft Hitier nog? In Amerika wordt

- 2557 beweerd: Hitier is dood. Andere bladen schrijven: hij heeft een keeloperatie ondergaan in Berchtesgaden. Ook van de proclamatie die zgn. door Hitier geschreven is, wordt beweerd dat ze van een ander is. Laten we hopen dat Hitier 'kapot' is en dat het Duitse volk dit spoedig weet en er zodoende een grote verandering of iets dergelijks zal plaats hebben. Vannacht veel geschoten. Zo goed als alle troepen zijn vannacht uit Oosterhout vertrokken, maar morgen komt nieuwe voorraad (die bewuste 1600 Polen). Vanmiddag veel vliegtuigen overgekomen. Do. 16 nov. Er zijn vandaag zeer veel Polen aangekomen in Oosterhout. Vanmorgen om half 12 zijn er 37 zware viermotorige bommenwerpers overgekomen. Vanmiddag enkele harde ontploffingen gehoord. Men zegt, dat er uit Breda zeer veel mensen aan het vliegveld werken. Nog steeds geen boter. Vorige week (wanneer weet ik niet precies) is oud-minister Colijn overleden. Vrij. 17 nov. De hele dag zeer regenachtig en koud weer. Voor de middag enkele zeer harde slagen. Na de middag 2 nog hardere knallen. Men zegt: op het vliegveld. Voor de middag zeer veel materiaal doorgetrokken naar het noorden. Er zijn vandaag weer vele Polen aangekomen. Ook bij ons zijn er 2 aangekomen. Het zijn zeer aardige kerels. Ze zijn erg royaal, vooral met cigaretten. Vader en ik hebben al een doosje cigaretten gekregen. Daarbij hebben we heel de avond nog van hun cigaretten gerookt. De kinderen hebben al chocolade en zuurtjes gekregen. Ook hebben we vanavond een stukje gekookte ham gehad en enkele sneden prima spierwit brood geruild voor ons donker brood. Moeder heeft een stuk palmolivezeep gehad.

2.358 Sigmund, de kleinste van de 2 Poolse soldaten die bij ons zijn ingekwartierd, woont in Warschau. Vwadec, de grootste,woont in Lublin. Ze komen vanuit België over Frankrijk, Engeland, Afrika, Roemenië en Polen! Nu komen ze rechtstreeks van het front aan de Moerdijk en zijn zeer vermoeid. Beiden zijn katholiek. Za. 18 nov. Vanmiddag zijn er ontzettend veel bommenwerpers overgekomen: richting Duitsland. Toen ze terugkwamen, werd er vanaf boven de Moerdijk op geschoten. Er is ook flink met artillerie geschoten na de middag. Met onze Polen stellen we het uitstekend. Ze zijn zeer royaal, vooral met cigaretten. Ik heb nog nooit zo veel gerookt als vandaag. Ook brengen ze af en toe etenswaren mee, zoals pap, soep, boter, enz. Er was vandaag boter te verkrijgen op de bon. We hebben voor 4 bonnen, dat is 1 pond boter gekregen. De overige 3 bonnen zullen later uitgereikt worden. Ma. 20 nov. Zeer slecht weer. Vandaag zeer veel tanks en kanonnen doorgekomen. Af en toe heel in de verte horen schieten. Vanmiddag op het gemeentehuis ons persoonsbewijs laten afstempelen. Enkele prijzen: 1 I.melk f 1,25; een ei f 1,70 en een mud aardappelen (70 kg.) f 80,- Di. 21 nov. Na de middag ben ik grootmoeder en tante Anna wezen opzoeken in Breda. De brug is namelijk weer vrij. Het huis waar ze in gewoond hebben is vernield door het opblazen van een brug vlak bij. Het was in Breda zeer druk met allerlei Engelse, Poolse en Canadese voertuigen.

- 2359 Op het kantoor van Jos Driessen, een grote NSB-er uit Breda was nog iets te zien. Met grote letters staat daar nl. op: Jos Driessen. Nu was er rond de voornaam, dus Jos, een oranje vierkant getrokken, zodanig dat de letter J was 'weggevallen'. Op het Chassé-terrein landen regelmatig Britse jagers. Juist toen ik er voorbij kwam, daalde er een, enkele tellen later steeg er weer een op, dus druk verkeer hè! Er stonden er 7 op de grond. In Breda zelf heb ik slechts weinig oorlogsschade gezien. Echter wel is de kerk aan de Driesprong geheel vernield door de Moffen. De toren is blijkbaar aan de overkant op een huis terecht gekomen; dat was namelijk geheel vernield. Vanavond met Vwadec gekaart. Ook nog een glas wijn gekregen van de Polen. Zygmunt kan niet jokeren. Die heeft de hele avond naar de radio zitten luisteren. Veel cigaretten gekregen vanavond. Woe. 22 nov. Geen nieuws van de radio gehoord. Het was te druk met kaarten vanavond en we zaten in de voorkamer, terwijl de radio in de keuken stond. Zeer slecht weer: de hele dag regen en koud. Veel tanks en wagens doorgekomen, vooral in de richting Breda. Ook in noordelijke richting. Weer veel cigaretten gerookt vanavond en veel geld verloren met kaarten. Do. 23 nov. Rond half drie vanmiddag veel bommenwerpers overgekomen. Even later hevig geschutsvuur van Britse of Poolse artillerie. Niet ver weg. Dit duurde wel enkele uren. Vanavond met Zygmunt zitten 'studeren'. Zygmunt moest Hollands leren en leerde mij Pools I?!?

2..360 Za. 25 nov. Vanaf heden tot 11 uur 's avonds buiten. Tot nu toe was dit 6 uur. Alle beroepsmilitairen worden verplicht zich aan te melden. Gisteren alle chauffeurs, enz. Zo. 26 nov. De Nederlandse minister-president, Prof. Dr. Gerbrandy met de minister van Justitie. de minister van Handel, Nijverheid en Scheepvaart en nog één of twee andere ministers zijn in Nederland aangekomen. Vooral voor de voedselvoorziening en de rechtspraak. De minister-president zal spoedig naar Londen terugkeren, terwijl de andere ministers langer hier blijven. Vanavond heeft de minister-president een redevoering gehouden. Vandaag veel jagers in Oosterhout. Men zegt dat generaal Montgomery in Breda is. Ma. 27 nov. Betrokken weer; toch veel vliegtuigen overgekomen. Ook veel tanks en vrachtwagens e.d. doorgekomen. De Polen die bij ons zijn ingekwartierd, zijn vandaag naar Antwerpen. In Zeeland hebben ze al voedsel en kleding uit Amerika gekregen. Alles natuurlijk beperkt en gedistribueerd. maar het begin is toch gemaakt. Di. 281istopade (Pools:november) De koningin heeft een redevoering gehouden. Hierin sprak zij over de verwoestingen en vernielingen die de Moffen overal hebben aangericht. over de terreur die er heerst in de nog bezette gebieden van Nederland, over de hulp die de bevrijders van de ondergrondsen ondervonden hebben, over de aanvoer van levensmiddelen en grondstoffen voor de bevrijde gebieden, die zo spoedig mogelijk geholpen moeten worden, over de jonge mannen die bij de geallieerden in het leger gegaan zijn, over de dappere standhouding van de Nederlandse spoorwegmannen, over de mijnwerkers, die zoveel mogelijk hun best moeten doen om de reeds bevrijde gebieden te

23b, voorzien van brandstoffen, zo nodig voor het bereiden van levensmiddelen en voor de verwarming, over de grote vervoersmoeilijkheden, over de huismoeders die het zo moeilijk hebben om zonder iets toch nog voor voedsel en onderhoud van woningen te zorgen, enfin, over de toestand in geheel Nederland. De hele dag in Oosterhout ontzettend veel materiaal doorgekomen: tanks, vrachtwagens, geschut en allerlei andere voertuigen trokken in noordelijke en ook in zuidelijke richting. Een lawaai dat alles maakte! Op een gegeven moment moest een colonne die naar het zuiden trok stoppen voor één die noordwaarts ging. Gisteren zijn er in Antwerpen 6 vliegende bommen terecht gekomen volgens onze soldaten. Woe. 29 nov. Er is veel gevlogen, vooral bommenwerpers. Evenals gisteren is er ook weer zeer veel gereden en getrokken met allerlei modellen van tanks, pantserwagens, enz. Er zijn vandaag veel Polen uit Oosterhout naar het front vertrokken. Ook de onze zijn weg. Ze hebben echter gezegd dat ze over 8 dagen weer terug zullen zijn. Nog iets over het vervoer, het grootste van alle problemen op dit moment. De gasfabriek zat zo goed als zonder kolen. Na veel heen en weer gepraat met de Engelse commandant werd goedgevonden, dat er enkele Poolse vrachtwagens met chauffeur konden worden gekregen om kolen te halen. Die moesten in Eindhoven gehaald worden. Gisteren is de directeur daar met 7 wagens naartoe geweest, evenals vandaag. 14 Vrachtwagens is nog niet veel, maar beter dan niets. Dan liggen er ook nog kolen op de suikerfabriek te Zevenbergen, die toch niet mag werken. Er is hier echter nog maar één vrachtwagen die de Moffen niet gepikt hebben. Zodoende is het zeer moeilijk om die kolen uit Zevenbergen hier te krijgen. Dat was dan alleen nog

:2.3b2 maar een voorbeeld om kolen hier te krijgen. Over de rest weet ik niet veel. Er zijn vandaag weer bonnen bekend gemaakt doch van alles slechts zeer weinig. Boter natuurlijk niets. 00.30 nov. Winston Churchill wordt vandaag 70 j. De haven van Antwerpen is thans ook voor grote zeeschepen weer in orde gemaakt. Er zijn reeds enkele convooien aangekomen. Een Nederlands schip is enkele dagen geleden uit Engeland vertrokken naar Zeeland met 500 ton levensmiddelen aan boord. Prins Bernard heeft deze week een bezoek gebracht aan Zeeland. In West-Zeeuws- Vlaanderen en op Walcheren heeft hij veel verwoeste steden en dorpen bezocht. Mussert woont op dit ogenblik in Almelo, op slechts 20 km van de Duitse grens. Onze Polen zitten op dit ogenblik in Made. Vanmiddag is er nogal veel van dichtbij geschoten. Er zijn vooral vanavond zeer veel bommenwerpers overgekomen. Gisteren is Generaal Eisenhouwer in Breda geweest. Generaal Montgomery is er reeds enige tijd. Er zijn vandaag of gisteren weer 6 Duitse hoofdkwartieren in Nederland met Typhoons gebombardeerd. Ook jl. zondag werden er 4 totaal vernield (o.a. van de Gestapo). Op de Tilburgse weg zijn de Engelsen weer een brug aan het bouwen. Za. 2 dec. Of ik reeds vermeld heb, dat we al verscheiden weken gas hebben van 's morgens 7 uur tot 8 uur en 's avonds van half 7 tot half 9, weet ik niet meer en doe het daarom nu nog maar. Vanaf vandaag hebben we electriciteit van ongeveer 4 uur tot 11 uur 's avonds.

2363 Ma. 4 dec. Sinds 1864 is er geen najaar meer geweest zo nat als dit jaar. In de maand nov. vooral! Na de middag zeer veel viermotorige bommenwerpers overgekomen; op de thuisreis! Hier in de omgeving wordt overal aangeplakt: 'Meldt U als oorlogsvrijwilliger!' Het heeft buitengewoon veel resultaat. Er zijn namelijk zeer veel jongens en jongemannen die zich vrijwillig opgeven. De één voor Indië, de ander bij de luchtmacht, enz. enz. In Breda bij het meldingsbureau is het de laatste dagen ontzettend druk. De brug over het Kanaal aan de Tilburgseweg waarover ik vorige week schreef, heeft er slechts een dag gelegen. Gisteren ging ik kijken en er was niets meer te zien. Veel plaatsen in de omgeving o.a. Breda, Made, Dongen, krijgen of hebben reeds extra levensmiddelen, snoep, cigaretten gehad. Wij echter nog niets. Di. 5 dec. Het is vanavond eigenlijk Sint-Nicolaas-avond of 'pakjesavond'! Wij hebben echter niets, maar dan ook niets gedaan. Alleen heeft moeder gisteren 2 lekkere broden gebakken die we vanavond gegeten hebben (van tarwemeel). Ook voor Tonnie, Paula of Sjef is het morgen geen Sinterklaas. Het is wel onnozel die kinderen zonder iets te zetten, terwijl er anderen zijn waarvoor Sinterklaas wel rijdt, maar daar er toch zo goed als niets te krijgen is en wij bovendien oorlogsslachtoffers zijn, schiet het er deze keer niet op over. Vorige week is er over de radio nog gesproken over het concentratiekamp Vugt. Het was letterlijk een perfect ingericht en voor het verschrikkelijke doel prima gemoderniseerd kamp. Als je hoort wat daar een leed geleden is en wat daar gefolterd en gekweld werd, noem je de Duitsers geen mensen meer en zou je ze tot de laatste sterveling willen uitroeien.

z3b4 Bij Jan de Jongh, een bekend fotograaf hier uit Oosterhout, liggen foto's van de overvliegende luchtlandingstroepen op 17 sept. jl. Ook een foto van de parade voor de koningin in 1914 of 1918, dat weet ik niet. Woe. 6 dec. De weg van Breda naar Tilburg is voor fietsers verboden vanwege het zeer drukke militaire verkeer. Dit wijst dus wel op komende operaties, dunkt mij. Do. 7 dec. Vandaag zijn onze Polen teruggekomen. Jozef Borm is vandaag uit Zeeland naar Made gekomen en bij ons aan geweest. Daar hebben ze een sinterklaaspakket gehad met spek, echte koffie, corned beef, zeep en chocolade. Jozef heeft het schip 'De Amstelstroom' gezien, dat met 500 ton levensmiddelen voor Zeeland uit Engeland is aangekomen in Terneuzen. Dagelijks zien ze daar vele grote, zeer grote schepen en convooien naar Antwerpen opstomen. Vanuit Zeeland worden aardappelen naar Limburg gebracht en dezelfde wagens brengen kolen mee terug, die voor de burgers bestemd zijn. Vrij. 8 dec. Vanmiddag vrij geweest vanwege het feest van Maria Onbevl. Ontvangenis. Kaart van Duitsland gekocht.het was ontzettend druk in Breda met geallieerde voertuigen. Zo. 10 dec. Vanmorgen een Tsjech gesproken die hier ondergedoken had gezeten. Toen die man hoorde dat hier Polen zaten, was hij zo blij dat hij iedere Pool aansprak. Tsjechisch is nl. zeer verwant met Pools.

1.~b5 Ma. 11 dec. Vandaag zijn de meeste Amerikaanse vliegtuigen sedert de hele oorlog op weg geweest naar Duitsland. 1600 Vliegende forten en Liberators met 800 jagers. Ze hebben spoorwegknooppunten Stuttgart en Giessen gebombardeerd. Hiermee waren 1600 piloten gemoeid. Vandaag vele harde ontploffingen gehoord, evenals gisteren. De Polen zeggen, dat het landmijnen zijn. Di. 12 dec. Alkmaar is vandaag aan de beurt geweest voor razzia's. In Utrecht geeft men 38 cent voor één aardappel, als het een hele grote is 50 cent. Dit vertelden 10 studenten die de rivieren overgezwommen zijn! Er zijn vandaag nieuwe bonnen bekend gemaakt, o.a. voor chocolade, Engelse biscuits, suiker, jam, boter, vet, voor kleine kinderen geconserveerde melk. Woe. 13 dec. Vanavond naar oom Sjef geweest en daar de radio gehoord. Ik heb nog niet verteld, dat ik dit vanaf de invasie (6 juni dus) tot begin sept. dagelijks gedaan heb. De radio zat toen zeer goed verborgen tussen het plafond. Degene die wilde luisteren, behoefde slechts een matje weg te schuiven, een plankje op te tillen en onder dat plankje een schakelaar om te draaien en de radio speelde. Op enkele kisten en koffers konden we zitten. Hoe dikwijls wij toen niet tegen elkaar gezegd hebben: hoe lang zal dat nog duren eer we weer gewoon vrijuit,zonder angst en in de kamer naar de radio kunnen luisteren? Slechts zelden heb ik een dag overgeslagen. Iedere avond na de uitzending moest ik bij verschillende buren, die niet in de gelegenheid waren te luisteren, verslag gaan uitbrengen. In sept. hebben we onze eigen radio teruggehaald die ook bij oom Sjef stond, evenals die van tante Jaan van de Brand en Hurkmans.

2.3bh Do. 14 dec. Vanavond heb ik in de lucht een eigenaardigheid opgemerkt. Toen ik om kwart over 5 van kantoor kwam, zag ik in oostelijke richting een lichte streep aan de hemel. Ik sloeg er geen acht op, daar ik dacht dat het een rij sterren was die vlak onder elkaar stonden. Toen ik echter later nog eens buiten kwam, stond die streep er nog (ca. 7 uur) en nu duidelijk. Om iets voor half elf nog en nu iets langer dunkt me. Merkwaardig vind ik het. In het begin dacht ik: misschien een vliegende bom! Daar er echter geen beweging in zat is dat onmogelijk.?? Vrij. 15 dec. Het schijnsel van gisteren in de lucht is, zo men zegt, afkomstig van schijnwerpers op het vliegveld. Vandaag hebben we onze chocolade en echte koffie gehad! Morgen komen de Engelse biscuits. Ook boter en suiker. Suiker echter zeer weinig, evenals jam. De laatste 5 dagen hebben we helemaal zonder suiker gezeten. Za. 16 dec. Vannacht en vandaag zijn er nogal veel vliegende bommen over Oosterhout gekomen. Zo men zegt vannacht 11 stuks. Ik heb ze echter niet gehoord of gezien. De eerste die ik hoorde was rond tien uur 's morgens. Daarna met tussenpozen nog een stuk of zes. Overdag zijn ze niet te zien, vooral niet met mist, zoals vandaag, maar 's nachts is het net een rode bal die door de lucht suist. Het geluid dat die dingen maken, lijkt op het ronken van vliegtuigen, doch zeer onregelmatig, net of de motor defect is. Er zijn vandaag veel harde klappen geweest en dreunen als van zeer zware ontploffingen. Die soldaat van ons zegt dat er een vliegende bom op het vliegveld gevallen is. Of het waar is weet ik niet. Ik heb waarschijnlijk gehoord dat ze een vliegende bom neerschoten. Tegen half

2"367 drie hoorde ik schieten, precies zoals het afweergeschut op Gilze-Reyen vroeger deed. Slechts kort. Enige tijd later (ongeveer 2 minuten) hoorde ik een zware dreun en een ontploffing, dus ik vermoed dat het een vliegende bom geweest is, die neergeschoten werd. Laten we hopen dat er hier geen terecht komen en dat spoedig heel Nederland bevrijd is, zodat de lanceerplaatsen niet meer gebruikt hoeven te worden. Zo. 17 dec. Vannacht zijn er weer een stel vliegende bommen overgekomen met veel geweld. Vandaag 7 stuks. Hiervan heb ik er 2 gezien. De eerste bij daglicht om vijf over half één. Ik was met Ben een tijdje gaan wandelen. We waren over de nieuwe weg gegaan en zo naar het punt waar vroeger de 'Brug van Jan de Hoogh' lag. Hier zijn ze op het ogenblik weer aan het werken. Er stond ook een keet. Opeens een geronk. Ben stond achter de keet. Ik zeg: 'kom eens kijken hoe snel die jager daar aankomt'. Ik had het echter nog niet gezegd of ik zag dat het geen jager was, maar een V1. De snelheid is dus ongeveer die van een jager. Het model is eveneens als van een vliegtuig, echter met zeer kleine vleugeltjes. Het geronk is veel zwaarder en stotender. Van achter zagen we er vuur uitkomen. Voor elke ontploffing een vuurstraal, dus zeer snel achter elkaar vele vuurstralen. Men hoort ze niet van zo ver aankomen als verdwijnen. want lang nadat ze niet meer te zien zijn, hoort men het geronk nog, maar niet veel van tevoren. Als je uitrekent waar ze neerkomen kom je tot de slotsom: ongeveer 60 km. hiervandaan, dus: Antwerpen. De richting is van NNO naar ZZW. Vanavond tegen donker zagen we er ook nog een. Toen echter niets dan de vuurstraal.

2.3bs Ook hebben we een stuk of zes versperringsballons gezien. Die schenen echter niet vast te zitten: ze dreven nl. snel af. Eveneens hebben we nogal veel vliegtuigen gezien. Allemaal van en naar Gilze-Reyen. Men zegt dat er vandaag 15 Duitse jagers boven het vliegveld geweest zijn. Ik geloof het echter niet. Ma. 18 dec. Vannacht en vandaag weer V1's overgekomen. Na de middag zeer veel jagers in de lucht. Om iets voor 2 een hevige knal. De één zegt: een vliegende bom door jagers neergeschoten. De ander: landmijnen die ze opblazen. Om kwart voor 5 weer een harde klap. Veel mensen hebben toen een vuurbol door de lucht zien zweven, die echter niet te horen was. Even daarna viel die vuurbal naar beneden en hoorde men een ontploffing. Di. 19 dec. Het Duitse offensief in de Ardennen vordert nog steeds. Op het meest vooruitgeschoven punt staan de Duitsers nog 30 km van Luik! Op enkele andere plaatsen is de opmars echter tot staan gebracht. In Oosterhout vannacht 13 en vandaag ongeveer 7 of 8 vliegende bommen gepasseerd. Gisteren zowel als vandaag heeft er op Oosteind een stuk geschut staan schieten in de richting Gorcum. Er staan op Oosteind nogal veel stukken zwaar geschut. Vanavond om 10 voor 5 een vliegende bom zeer laag overgekomen. Deze was juist gepasserd, toen er een hevige knal gehoord werd. Er wordt gezegd dat het die V1 was, die in het land achter de vroegere wielerbaan van de Tilburgseweg terecht kwam. Een ander zegt: achter het kanaal is hij gevallen. Bij deze ontploffing zijn veel ruiten gesneuveld, evenals gistermiddag tegen 2 uur.

23bq Na de middag werd het plotseling zeer mistig. Het was zo mistig, dat ik het vanavond niet gewaagd heb met de fiets naar Breda voor les te gaan. Ik ben tot de brug geweest en daar dit toch zeer goed bekende weg is, durfde ik niet verder, omdat het op die weg zelfs niet ging. Woe. 20 dec. De vliegende bom van gisteren is een eind achter de Zeemlederfabriek neergekomen. Vandaag is het weer druk geweest met V1's. Vanmorgen tegen 9 uur kwam er een aan, die plotseling stilviel. Dat waren enkele angstige momenten. We hebben hem echter niet horen vallen of ontploffen. Vanavond nog enkele explosies, misschien ook vliegende bommen. Vandaag zijn er veel Polen uit Breda en Oosterhout vertrokken. Men zegt: naar Den Bosch. De onze staan ingepakt en weten nog niet of ze weg moeten. Het is geweldig druk geweest vandaag met verkeer. Er zijn reeds verschillende Canadezen in Oosterhout aangekomen, ter vervanging van de Polen. Do. 21 dec. Vannacht weer enkele vliegende bommen overgekomen. Vandaag ongeveer 3. Om half één vanmiddag kwam er een zeer laag over. Dit is tot heden toe (tien uur n.m.) de laatste geweest. Gisteren is er op Den Hout een V1 neergekomen. Vlak bij een boerderij. Hiervan is de schuur geheel verwoest, de kozijnen overal uitgerukt en vele ruiten op Den Hout vernield. Vandaag zijn er weer veel Polen uit Breda en Oosterhout vertrokken. Ook de onze zijn vertrokken. Wladec en Roman van tante Jaan heb ik nog gezien. Sygmunt echter niet meer. Jammer! De één zegt: naar Dongen, de ander: naar Tilburg, Den Bosch, Nijmegen, Belgiê??

'2.3]0 Het is vandaag ontzettend, geweldig, enorm druk geweest met verkeer op de weg. Vooral na de middag zeer veel. Honderden tanks, vrachtauto's, pantserwagens, stukken geschut, enfin alle denkbare voertuigen en vervoermiddelen zijn gepasseerd. Alles vanaf de Bredaseweg door de Arendstraat over de Keiweg door de Kloosterstraat en zo over Oosteind verder de richting Dongen. Achter het kanaal stonden gisteren enkele stukken zwaar geschut opgesteld, in de buurt van Nagtzaam, zo ongeveer tussen het kanaal en de bossen met de zandbergen in. Of ze er vandaag nog staan, weet ik niet.

r -, \, I :~; IJ. \'.DOE HET ZELF' Wij.makenookvoorUallemogelijkemodellen TRAPPEN.DEUREN.KOZIJNEN Vraagvrijblijvendprijsopgave M.VAN DERAVOIRD HOUT-, BOARD-ENTRIPLEXHANDEL Keiweg 127 Telefoon(01620) 54133 4902 PC Oosterhout 18emd8c~.ppI' IjZlrwanl 11I...el sluitwerk bulallolldllljkllrtlkllll lu ook11"ii8n1c1). A. BROEDOVEN YOGI' 1001... KIoo8t8r88ruI2-008t8rh0ut - Tel. 53837 'I