Handhaving en aansprakelijkheid Overheidsaansprakelijkheid als prikkel tot optimale handhaving
regels toezicht handhaving Voldoende? Tijdig? Te streng? 1
Inhoud Rechtspraak: Rechtbank Eerste Aanleg Kortrijk, 26 januari 2004. Rechtbank Eerste Aanleg Limburg Tongeren, 3 mei 2016 Hof van Beroep Antwerpen, 1 december 2011. De burger neemt over! De substituerende milieustakingsvordering. De aansprakelijkheid van de gemeente, haar mandatarissen en aangestelden. Besluit. 2
Rechtspraak. Rechtbank eerste aanleg Kortrijk, 26 januari 2004: «flagrante overtredingen, geen maatregelen» Rechtbank eerste aanleg Limburg Tongeren, 3 mei 2016: «wat als blaffende honden toch bijten» Hof van Beroep Antwerpen, 1 december 2011: «de geur van kaas (-bereiding) niet altijd gesmaakt» 3
Rechtspraak. Flagrante overtredingen en geen maatregelen Strafrechtelijke Procedure Burgerrechtelijke Procedure 29/06/1994 Brand ontstaat in bedrijf A en slaat over naar B 29/06/1998 Corr. Kortrijk Vervolging orgaan bedrijf A Dagvaarding Gemeente + burgemeester en Vlaamse Gewest 06/10/2000 Hof van Beroep Gent Beperkte veroordeling 26/01/2004 Rb.1 Aanleg Kortrijk Veroordeling Gemeente voor de schade door het overslaan van de brand 4
Rechtspraak. Flagrante overtredingen en geen maatregelen «Het college van deskundigen dat de brand onderzocht stelt vast dat de uitbating van het bedrijf waar de brand ontstond gebeurde op een wijze die flagrant in strijd was met de verkregen milieuvergunning en dat er een duidelijk deficit was bij de ter zake bevoegde overheidsinstanties inzake de controle op en het handhavingsbeleid van de verleende vergunningen.» Hoe is de controle georganiseerd? Hebben lokale besturen de mensen en de middelen? Het preventiebeleid in de hulpverleningszones. 5
Rechtspraak. Wat als blaffende honden toch bijten? Strafrechtelijke Procedure Burgerrechtelijke Procedure 02/02/2014 Meisje aangevallen door loslopende honden 17/11/2014 Corr. Tongeren Veroordeling eigenaar honden Dagvaarding Gemeente + burgemeester en eigenaar honden. 03/05/2016 Rb.1 Aanleg Limburg Tongeren Geen aanspr. Gem. + Burgemeester 03/06/2015 Hof van Beroep Antwerpen Bevestiging veroordeling? 6
Rechtspraak. Wat als blaffende honden toch bijten Inbreuken op artikelen 133 en 135 2 Nieuwe Gemeentewet artikel 135 2 N.Gem.W. legt aan de gemeente een «inspanningsverbintnis» op m.b.t. haar veiligheidsverplichting. inhoud van de veiligheidsverplichting: voorkomen van een abnormaal gevaar, d.w.z. een toestand die het rechtmatig vertrouwen van de burger kan verschalken, en waarbij een normaal voorzichtige en redelijke overheid, in concreto, tussen beide komt. Toetsing aan de feiten : Datum van de feiten: niet bewezen dat de gemeente op de hoogte was van het uitbreken van de honden. Voorafgaande aan de feiten: evenmin een abnormale gevaarsituatie. 7
Rechtspraak. Wat als blaffende honden toch bijten Geen abonormale gevaarssituatie zijn : o Het loutere feit van een eerdere uitbraak van honden met een politieinterventie,die echter zonder voorwerp werd omdat de honden kort na de melding opgehaald waren zodat er geen gevaar meer was voor het verkeer. Oproep omwille van verkeershinder, niet agressief gedrag. o een risico op uitbrekende honden wanneer er geen conrete aanwijzingen zijn op een dreigend en imminent gevaar. Besluit : geen aansprakelijkheid van de gemeente (art.135 2 N.Gem.W.) noch van de burgemeester (art.133 N.Gem.W.) «kan van een normaal en voorzichtige burgemeester niet worden verwacht dat hij persoonlijk op de hoogte dient te zijn van eventuele gevaarlijke toestanden noch dat hij terzake een persoonlijke controleplicht heeft.» 8
Rechtspraak. Wat als blaffende honden toch bijten Een schending van de algemene zorgvuldigheidsplicht? Artikel 1382 1383 B.W. Heeft het bestuur zorgvuldig gehandeld in zijn reactie op de eerdere uitbraak of was een meer doorgedreven zoektocht naar de eigenaar van de honden noodzakelijk? Geen onzorgvuldigheid. Rechtbank is terughoudend: bestuur heeft een beleidsvrijheid. 9
Rechtspraak. Wat als blaffende honden toch bijten Het niet optreden op basis van de milieuwetgeving. 2008 2009 : negatieve inspecties m.b.t. dierenwelzijn met correctionele veroordeling. «De mogelijkheid tot optreden op milieutechnisch vlak (met eventuele gedeeltelijke of volledige sluiting van de inrichting) maakt de beslissing niet op te treden niet noodzakelijk foutief.» 10
Rechtspraak. De geur van kaas(-bereiding) niet altijd gesmaakt 2002 Vestiging kaasfabriek Inrichting klasse 2 29/11 en 13/12/2006 Vaststelling inbreuken milieuinspectie: geurhinder 15/12/2006 Aanmaning bedrijf Vlaamse overheid 27/11/2007 Vaststelling inbreuken milieuinspectie 28/11/2007 Bevel tot sluiting + verzegeling + voorwaarden Maatregelen door bedrijf om geurhinder te verminderen 07/12/2007 Verwijderen van de zegels 14/02/2008 Rb.eerste aanleg Tongeren Dagvaarding van de burgemeester 24/04/2009 Vonnis Burgemeester wordt veroordeeld tot schadevergoeding. 01/12/2011 Hof van Beroep Antwerpen Burgemeester niet aansprakelijk 27 april 2015 Hof van Cassatie Hof van Beroep Brussel In behandeling. 11
Rechtspraak. De geur van kaas(-bereiding) niet altijd gesmaakt proportionaliteit inbreuk Besluitvorming maatregel controle Algemene Beginselen van behoorlijk bestuur Rechtbank Tongeren 05/12/2008 Schending van de hoorplicht. Provisionele schadevergoeding productieverlies + 200 morele schade /werknemer. 12
Rechtspraak. De geur van kaas(-bereiding) niet altijd gesmaakt 29/11 13/12/2006 Vaststelling inbreuken milieuinspectie 27/11/2007 Vaststelling inbreuken door milieuinspectie 15/12/2006 Aanmaning Vlaamse overheid 28/11/2007 Sluiting onderneming door burg. 07/12/2007 Verwijderen zegels 13
Rechtspraak. De geur van kaas(-bereiding) niet altijd gesmaakt Artikel 1382 BW: schending van een rechtsnorm. Art. 1382 BW. : schending van de zorgvuldigheidsnorm. «Elke andere overheid zou tot dezelfde maatregel zijn overgegaan in de omstandigheid dat een inrichting ondanks aanmaningen, klachten, gezamelijk overleg en een respijttermijn steeds niet voldeen aan de mileuvergunnings - voorwaarden. De overheid moet immers het algemeen belang nastreven en heeft hiertoe de mogelijkheid om hinderlijke inrichtingen tijdelijk te sluiten. De aanslepende geurhinder problematiek had een invloed op het milieu voor de omwonenden en voor de arbeiders in het bedrijf. Blijkbaar was een sluitingsbevel noodzakelijk om de bedrijfsleiding te dwingen adequate maatregelen te nemen, die reeds door eigen experten werden geadviseerd, maar niet met de nodige diligentie werden uitgevoerd.» 14
De burger neemt over! De substituerende milieustakingsvordering. 15
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? Milieustakingsvordering kan worden uitgeoefend door de gemeente. (Art.1 Wet van 12/01/1993) Een inwoner kan in rechte optreden in naam van de gemeente. (art.194 Gem. Decr.) Een inwoner kan, in naam van de gemeente een derde dagvaarden en daarbij de onwettelijkheid inroepen van beslisingen van de gemeente of waarover zij gunstig heeft geadviseerd. 16
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? Milieustakingsvordering Eiser Inwoner «in naam van de gemeente» Verweerder Bedrijf. De gemeente Vordering in gedwongen tussenkomst Aansprakelijkheidsrisico!!!! 17
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? Partijen: Eiser : een inwoner van de gemeente i.p.v. de gemeente (art.194 Gem. Decr.) Verweerster: een bedrijf. (eiseres in tussenkomst) Verweerster in gedwongen tussenkomst: de gemeente. 18
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? Juridische voorgeschiedenis van procedures. Voorwerp van de vordering: Een exploitatieverbod voor het bedrijf Herstel in de oorspronkelijke toestand van het perceel. ( = afbraak van een loods) 19
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? Beschikking van 5/10/2011 van de Voorzitter Rechtbank Eerste Aanleg Kortrijk Excepties betreffende de ontvankelijkheid van de vordering. Kan de gemeente deelnemen aan de procedure? De tussenkomst van de gemeente is ontvankelijk. ( Cass., 23 september 2010 en Grondwettelijk Hof 24 februari 2011). De exceptie van gewijsde arrest Hof van Beroep Gent 17.02.2006 De herstelvordering m.b.t. de loods, ingediend door de Gewestelijke Stedenbouwkundige Inspecteur werd vervallen verklaard omdat de gemeente in 2004 een vergunning had afgeleverd. Geen gezag van gewijsde want de gemeente was geen partij in deze procedure. 20
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? Beschikking van 5/10/2011 van de Voorzitter Rechtbank Eerste Aanleg Kortrijk Is er sprake van een collectief belang? Niet van toepassing op gemeente en dus op eiser. De gemeente ontleent haar belang om in rechte op te treden aan de wet. Naast de procureur des Konings, en vzw s die een collectief milieubelang beschermen wordt de mogelijkheid om een milieustakingsvordering in te stellen ook verleend aan administratieve overheden (o.m. gemeenten). Cf. art.1 van de Wet van 12 januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake de bescherming van het leefmilieu. 21
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? Beschikking van 5/10/2011 van de Voorzitter Rechtbank Eerste Aanleg Kortrijk Ten gronde. De gemeente neemt geen standpunt in/ kan geen standpunt innemen. Beoordeling en beschikking van de Voorzitter. Onwettige bestuurshandelingen ( bouw en milieuvergunningen) moeten buiten beschouwing worden gelaten (art.159 G.W.) en deze verplichting is aan geen enkele termijn onderworpen. «het belang van de gemeente om een vordering in te stellen tegen handelingen die het gevolg zijn van een eerder door de gemeente ten onrechte gegeven vergunning wordt in beginsel niet aangetast door het feit dat de gemeente zelf aan de basis ligt van de schending van het leefmilieu.» Cassatie 10 maart 2008. 22
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? Beschikking van 5/10/2011 van de Voorzitter Rechtbank Eerste Aanleg Kortrijk Ten gronde: Het bedrijf heeft geen geldige milieuvergunning. Het bedrijf heeft geen geldige bouwvergunning voor de loods. Het bedrijf met een industriële activiteit is gelegen in een zone die in het gewestplan als woongebied wordt omschreven. Beschikking: Exploitatieverbod vanaf 01/01/2015. Herstel in zijn oorspronkelijke toestand van het perceel door afbraak van de loods tegen uiterlijk 31/01/2015. 23
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? «Zou de decreetgever die zich buigt over artikel 194 gemeentedecreet, deze voor gemeenten zo gevreesde bepaling niet beter helemaal afschaffen?» Vanheuven D., Sinksenfoorvonnis: paal en perk aan substituerende milieuvordering, De Juristenkrant, 30 mei 2012, p.4, Artikel 194 van het Gemeentedecreet werd beperkt aangepast. ( wijziging bij artikel 64 Decreet van 29.06.2012) 24
Wetgeving Artikel 194 Gemeentedecreet (vanaf 01/01/2013) Voorwerp van de vordering: De inwoners kunnen optreden namens de gemeente wanneer het College van burgemeester en schepenen niets doet en als gevolg van dit stilzitten het leefmilieu schade toegebracht wordt of een ernstige dreiging op schade aan het leefmilieu ontstaat. Milieuschade sensu strictu of sensu lato (ruimtelijke ordening?) Arr.GwH nr.9/2014 van 23 januari 2014: vernietiging van de in het rood aangeduide woorden: Geen aanvaardbare motivatie van het onderscheid. NB. Zie ook artikel 187 van het Prov.Decr. 25
Wetgeving Artikel 194 Gemeentedecreet (vanaf 01/01/2013) Procedurele voorwaarden: 1. Het college van burgemeeter en schepenen in gebreke te hebben gesteld in recht op te treden. Het college heeft 10 dagen tijd om zelf in rechte op te treden. 2. Zekerheidstelling aanbieden persoonlijk de kosten van het geding te dragen en in te staan voor de veroordeling tot schadevergoeding of boete wegens tergend en roekeloos geding of hoger beroep die kan worden uitgesproken. 3. Bij stilzitten van de overheid en wanneer de inwoner een procedure heeft opgestart, moet hij een afschrift van de gedinginleidende akte aan het college van burgemeester en schepenen betekenen. 26
Wetgeving Artikel 194 Gemeentedecreet (vanaf 01/01/2013) Sanctie De door de inwoner(s) ingestelde vordering is niet ontvankelijk bij: o de niet-naleving van de betekening van de ingebrekestelling; o het niet respecteren van de wachtttermijn o het niet-betekenen van het afschrift van de gedinginleidende akte 27
De milieustakingsvordering door burgers in naam van de gemeente. Een vervelende en/of ongewenste combinatie? Dringt een nieuwe aanpassing van artikel 194 Gem.Decr. zich op? De positie van de gemeente wordt verbeterd door een arrest van het Grondwettelijk Hof van 28 april 2016 (nr. 60/216) De gemeente kan deelnemen aan de procedure om de vordering van de burger(s) in haar naam, te bestrijden en haar beslissing te verdedigen. 28
De aansprakelijkheid van de gemeenten, haar mandatarissen en aangestelden. 29
De burgerlijke aansprakelijkheid van de gemeente, haar mandatarissen en aangestelden. Aansprakelijkheid Gemeente Mandataris Aangestelden Burgerlijke Aansprakelijkheid Onbeperkt Beperkt: Opzet Zware fout. Herhaalde lichte fout Beperkt: Opzet Zware fout. Herhaalde lichte fout Art.72 1 Gem.Decr. Art.18 AOW Art.2 Wet 10.02.03 30
De strafrechtelijke aansprakelijkheid van de gemeente, haar mandatarissen en aangestelden. Aansprakelijkheid Gemeente Mandataris Aangestelden Strafrechtelijke Aansprakelijkheid Immuniteit Onbeperkt Onbeperkt. Art.5 Strafwetboek Talrijke Wetsvoorstellen 31
Besluit. Handhaving vereist een proactief optreden, met respect met de rechtsregels en de beginselen van behoorlijk bestuur. De burger kijkt mee over de schouder en neemt soms over 32
Billiet C., Beginselen van behoorlijk bestuur en bestuurlijke handhaving. Evenredigheid en zuinigheid in het sanctioneringsproces., Tijdschrift voor Milieurecht, 2008, pp. 298 309. Meeus R., Te handhaven bepalingen in Europese richtlijnen, NJW, nr.223, 26 mei 2010, pp. 382 411, Van Heddeghem K., Toekomsten voor handhaven, Brussel, Politeia, 2012, 244p. Vanheuven D., Sinksenfoorvonnis: paal en perk aan subsituerende milieustakingsvordering, De Juristenkrant, 30 mei 2012, p.4 Boes M., De gemeente tegen de gemeente. De milieustakingsvordering van de gemeente tegen haar eigen beslissing., T.Gem. 2013/3, pp.159 171, 33
011 28 20 84 geert.vandenwijngaert@ethias.be