Criteria voor duurzaam inkopen van Netwerken/infrastructuur, Telefoondiensten en Telefoonapparatuur Versie: 1.3 Datum: 21 januari 2010 Status: vastgesteld
Colofon Deze criteria voor duurzaam inkopen zijn ontwikkeld door Agentschap NL in opdracht van het Ministerie van VROM. Het programma DBO is een gezamenlijk initiatief van de Rijksoverheid, VNG, IPO en de UvW. Meer informatie tel. 088 602 93 00, duurzaaminkopen@agentschapnl.nl en www.agentschapnl.nl/duurzaaminkopen.
Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 1.1 Afbakening van de productgroep... 2 1.2 Status... 4 2 Markt en duurzaamheid... 5 2.1 Marktontwikkelingen... 5 2.2 Wetgeving en beleidsontwikkelingen... 6 2.3 Duurzaamheidsaspecten... 8 2.4 Overwegingen bij het opstellen van criteria... 9 3 Duurzaamheid in het inkoopproces... 12 3.1 Voorbereidingsfase (aandachtspunten)... 13 3.2 Specificatiefase (criteria)... 14 3.2.1 Kwalificatie van leveranciers... 14 3.2.2 Programma van eisen... 16 3.2.3 Gunningscriteria... 17 3.2.4 Contract... 18 3.3 Gebruiksfase (aandachtspunten)... 19 4 Meer informatie... 20 4.1 Bronnen en relevante informatie... 20 4.2 Informatiepunt Agentschap NL... 21 Bijlage 1 Energy Star-eisen voor Telefoonapparatuur... 22 Bijlage 2 Energy Star-eisen voor UPS-apparatuur... 23 Bijlage 3 CoC-eisen voor breedbandapparatuur... 25 Bijlage 4 Wijzigingen ten opzichte van vorige versie... 29 1
1 Inleiding De overheid wil concrete stappen zetten naar een duurzame samenleving en geeft zelf het goede voorbeeld. Door als overheid duurzaam in te kopen, krijgt de markt voor duurzame producten een stevige impuls. De overheden hebben voor zichzelf doelen gesteld ten aanzien van duurzaam inkopen. Om de doelstellingen te bereiken zijn duurzaamheidscriteria ontwikkeld voor een groot deel van de producten, diensten en werken die overheden inkopen. In dit document vindt u de criteria voor de productgroep Netwerken/infrastructuur, Telefoniediensten en Telefoonapparatuur. Ook vindt u in dit document aandachtspunten voor de fase vóór en ná de inkopen, achtergrondinformatie, afwegingen bij de criteria, uitwerking van de criteria in bestekteksten en uitwerking van de beoordeling van criteria. 1.1 Afbakening van de productgroep Dit document behandelt drie ICT-gerelateerde productgroepen tegelijk. Deze productgroepen hebben een samenhang met elkaar die continu aan verandering onderhevig is. Enerzijds is het mogelijk geworden alle elektronische functies (apparatuur en programmatuur) te digitaliseren. Anderzijds, als gevolg van toenemende beschikbaarheid van elektronische verbindingen en breedbandige transmissiecapaciteit in netwerken en infrastructuur, is het mogelijk om functies uit bestaande apparatuur te verwijderen, te verplaatsen en te delen. Om deze redenen is gekozen voor een gezamenlijk criteriadocument. Het onderhavige document betreft drie productgroepen: - Netwerken/infrastructuur; - Telefoonapparatuur; - Telefoniediensten. Om het de aanbestedende dienst gemakkelijker te maken worden in de onderstaande toelichting bij deze productgroepen ook de CPV-codes gegeven die van toepassing kunnen zijn op deze productgroep. Deze selectie is niet uitputtend of compleet. Het blijft de verantwoordelijkheid van de aanbestedende dienst om zelf de juiste set van CPV-codes te verzamelen, aansluitend bij de betreffende aanbesteding. Toelichting Netwerken/infrastructuur Een netwerk verzorgt de verbinding(en) tussen verschillende apparaten in een organisatie en/of daarbuiten. De mogelijke verbindingen, verbindingsvormen en achterliggende technieken zijn zeer divers en hebben de afgelopen jaren een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Het valt niet binnen het bestek van criteriaontwikkeling om een complete beschrijving op te nemen van al deze ontwikkelingen. De essentie is dat het voor de productgroep Netwerken/infrastructuur gaat om het beheer van diverse netwerkgerelateerde diensten. Het traditionele onderscheid tussen het interne netwerk (Local Area Network, LAN) en de buitenwereld (Wide Area Network, WAN) begint te vervagen. Illustratief is het virtuele lokaal netwerk (Virtual Local Area Network, VLAN) 1, dat zich voor de gebruiker gedraagt als LAN, maar zich fysiek niet op eenzelfde plaats hoeft te bevinden. Het gebeurt steeds vaker dat complete bedrijfsapplicaties zich niet meer binnen het eigen kantoorgebouw bevinden maar worden ondergebracht bij datacenters van speciaal hiervoor toegeruste leveranciers ( providers ). 1 Een VLAN bestaat uit een groep eindstations en switches die zich fysiek in één of meerdere netwerken kunnen bevinden, maar toch logisch één enkel gemeenschappelijke LAN vormen. VLAN's worden veelal gebruikt om toegang tot delen van het netwerk te beperken, los van de fysieke topologie van het netwerk. 2
Het contact tussen de werkplek en het datacenter geschiedt dan via een snelle internetverbinding. Een bekende vorm is server based computing : de applicatie wordt uitgevoerd op een centrale computer en de gebruiker maakt via internet contact met deze applicatie. Dit maakt het theoretisch mogelijk om vanaf elke plek ter wereld in te loggen. Andere voorbeelden zijn webhosting, storage, emailafhandeling en back-up-faciliteiten. In de criteria is daarom gefocust op de infrastructuur inclusief de apparatuur die hiervoor benodigd is, voor zover het mogelijk is middels de inkoop hier invloed op uit te oefenen. De criteria betreffen daarom: - Netwerkdiensten waarbij gebruik gemaakt wordt van datacenters 2. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen housing en hosting. Housing betreft het gebouw (locatie, gebouwschil) met de daarin aangebrachte installaties zoals klimaatbeheersing en stroomverzorging, inclusief UPS. Hosting betreft de housing inclusief de ICT-apparatuur (servers, opslag). Voor zowel housing als hosting zijn criteria opgesteld. Deze worden in hoofdstuk 2 nader toegelicht. Voorbeelden van relevante CPV-codes zijn: 72250000 Systeem- en ondersteuningsdiensten; 72310000 Gegevensverwerkingsdiensten; 72510000 Beheerdiensten in verband met computers; 72590000 Professionele dienstverlening in verband met computers; 72700000 Computernetwerkdiensten. - Netwerkapparatuur. Dit betreft: servers, hubs, switches en routers, en breedbandapparatuur. Deze apparatuur bevindt zich zowel binnen als buiten datacenters. De uitvoeringen waarin deze producten voorkomen is divers. De grootte wordt veelal gekenmerkt door het aantal aansluitingen. De fysieke uitvoering van kleinere apparatuur is veelal een kastje met een of meer printplaten met elektronica, voeding en aansluitingen. Apparatuur met veel aansluitingen wordt vaak uitgevoerd als rack systeem. De apparatuur is dan geschikt om op eenvoudige wijze te worden gemonteerd (geschoven) in een metalen frame rack genaamd. Breedbandapparatuur is netwerkapparatuur die diensten met een hoge transmissiesnelheid mogelijk maakt (144 kb/s of meer) 3. Voor een deel van deze apparatuur zijn criteria opgesteld. In hoofdstuk 2 wordt dit nader toegelicht. Relevante CPV-codes zijn: 32400000 Netwerken. In dit document wordt niet ingegaan op bekabeling, repeaters en alle overige niet genoemde apparatuur. Toelichting Telefoonapparatuur De levering van Telefoonapparatuur valt onder de groep CPV-codes 32500000 Telecommunicatiebenodigdheden. Dit betreft mobiele telefoons en vaste telefoons, zowel draadloos als bedraad en zowel analoog als IP-gebaseerd. Er zijn criteria opgesteld voor draadloze vaste telefoons (32552110). Er zijn geen criteria opgesteld voor mobiele telefoons en voor overige vaste telefoons. In hoofdstuk 2 wordt dit nader toegelicht. 2 Een definitie van een datacenter is (NEN 2008): een gebouw met de primaire functie om één of meerdere computerruimten te huisvesten, en voorzien van de hierbij horende faciliteiten. Een computerruimte is een ruimte in een gebouw met als primaire functie het huisvesten van apparatuur ten behoeve van het opslaan van gegevens, en/of verwerken van gegevens, en/of uitwisselen van gegevens met apparatuur buiten deze ruimte. Een vergelijkbare definitie wordt gegeven in (European Commission JRC 2008): the term data centres includes all buildings, facilities, offices and rooms which contain enterprise servers, server communication equipment, cooling equipment and power equipment, and provide some form of data service e.g. large scale mission critical facilities all the way down to small server rooms located in office buildings. 3 Het betreft apparatuur die in de DSLAM (Digital Subscriber Line Access Multiplexer) aanwezig is: DSL-poorten (bijvoorbeeld ADSL, VDSL) en gecombineerde poorten (bijvoorbeeld MSAN, POTS+ADSL). 3
Toelichting Telefoniediensten (vast en mobiel) De toegang tot telefonie en mobiele datavoorziening wordt als dienst ingekocht. CPV codes 64200000 Telecommunicatiediensten. Hiervoor zijn geen criteria opgesteld. In hoofdstuk 2 worden de overwegingen nader toegelicht. Relaties met andere productgroepen De productgroepen hebben relaties met de volgende productgroepen, waarvoor in een apart traject al criteria zijn of worden ontwikkeld: - hardware (PC, beeldschermen); - kantoorapparatuur ( imaging equipment : copiers, printers, faxen, scanners); - software; - gebouwen; - kabels en leidingen. Samenvattende tabel Onderstaande tabel vat met enkele trefwoorden samen voor welke productgroepen criteria zijn opgesteld. Deze criteria zijn weergegeven in hoofdstuk 3 en worden toegelicht in hoofdstuk 2. Productgroep en CPV-codes Geschiktheidseisen Selectie- criteria Minimumeisen Gunningscriteria Contractbepalingen Netwerken/infrastructuur: apparatuur (3240) Energy Star voor UPS 4 Code of Conduct voor breedbandapparatuur gebruikte of refurbished apparatuur Netwerken/infrastructuur: diensten-housing (7225, 7231, 7251, 7259, 7270) Netwerken/infrastructuur: diensten-hosting (7225, 7231, 7251, 7259, 7270) DCiE 5 DCiE 5 Bonus bij Verbetering DCiE 5 rapportage energiegebruik Telefoonapparatuur (3250) Telefoniediensten (6420) Energy Star voor draadloze telefoons (32552110) Geen criteria gebruikte of refurbished apparatuur 1.2 Status De criteria voor Netwerken/infrastructuur, Telefoniediensten en Telefoonapparatuur zijn vastgesteld. Dit document is op 21 januari 2010 voor het laatst gewijzigd. Zie voor een toelichting op de wijzigingen bijlage 4. Op de website van Duurzaam Inkopen staat de planning voor onderhoud en herziening van de criteriadocumenten. 4 UPS: Uninterruptable Power Supply, een apparaat dat bij uitval van de netspanning de stroomvoorziening van computers en andere apparatuur voor een korte tijd kan overnemen. 5 De Data Centre infrastructure Efficiency (DCiE) geeft de verhouding weer tussen het opgenomen vermogen van de IT-apparatuur in het datacenter en het totale opgenomen vermogen inclusief de bijbehorende faciliteiten. 4
2 Markt en duurzaamheid De criteria voor de productgroep Netwerken/infrastructuur, Telefoniediensten en Telefoonapparatuur zijn zorgvuldig, met raadpleging van verschillende belanghebbenden, samengesteld. Meer informatie over het algemene proces van de totstandkoming van criteria is te vinden op de website van Duurzaam Inkopen (www.agentschapnl.nl/duurzaaminkopen/criteria). In dit hoofdstuk vindt u de inhoudelijke afwegingen die geleid hebben tot de criteria voor deze productgroepen. 2.1 Marktontwikkelingen Omvang van de markt en manier van inkopen Exacte cijfers voor de omvang van de overheidsvraag van deze productgroepen zijn moeilijk te geven. Bronnen betreffen deels vertrouwelijke cijfers en deels een indeling die niet een-op-een aansluit bij de indeling van de onderhavige productgroepen. Schattingen door experts geven aan dat de jaarlijkse omzet van de rijksoverheid voor de totale ICT-uitgaven enkele miljarden euro bedraagt. Circa 20% van alle Rijksoverheid-uitgaven gaat naar ICT. Het grootste aandeel in de totale ICT-inkoop van de Rijksoverheid vormt de subgroep Software (43%), gevolgd door Telecom (34%), Hardware (18%) en Netwerken en Infrastructuur (4%). De totale omzet van de overige overheden voor deze productgroepen is van vergelijkbare omvang. De inkoop van ICT-middelen en diensten door overheden gebeurt op zeer diverse wijze. Aan de ene zijde van het spectrum wordt zowel de behoeftebepaling als de aanschaf bij één centrale tussenpersoon gelegd. Aan de andere kant van het spectrum komt het voor dat alle componenten en individuele diensten separaat worden ingekocht. Wel is bij overheden een trend te zien in de richting van gezamenlijke inkoop. Sinds 2006 bundelen bijvoorbeeld zes ministeries hun inkoopmacht bij de gezamenlijke aanbestedingen. De hier gepresenteerde criteria zijn onafhankelijk van de gekozen aanbestedingsvorm of het inkoopvolume van de aanbestedende dienst. Ontwikkelingen in Netwerken/infrastructuur Het gebruik van ICT-apparatuur (computers, audio- en videoapparatuur en mobiele telefoons) en ICT-diensten (zoals internet en digitale televisie) heeft in de afgelopen tien jaar een enorme ontwikkeling doorgemaakt (Clevers et al 2007). ICT in kantoren behelst met name dataprocessing en communicatie, welke vanaf de tweede helft van de 20e eeuw zijn intrede heeft gedaan. Op dit moment zijn alle werkplekken voorzien van apparatuur en zijn vrijwel alle denkbare processen geautomatiseerd. Twee wetmatigheden binnen de automatisering spelen een belangrijke rol. Allereerst stelt de Wet van Moore dat door technologische vooruitgang het aantal elektronische schakelingen op een computerchip ongeveer elke 18 maanden verdubbelt. Dezelfde wetmatigheid blijkt ook te ontdekken in opslagcapaciteit en de toename van de hoeveelheid data die over het internet wordt gestuurd. Ten tweede voorspelt de Wet van Gilder dat de hoeveelheid bandbreedte elke 8 maanden zal verdubbelen. Een mogelijke consequentie is een verlaging van de toch al korte economische levensduur van apparatuur 6. Voor de criteriaontwikkeling betekent dit dat het lastig is om absolute eisen te stellen aan de prestatie van apparatuur. Daarnaast kan dit voor de footprint van ICT-gebruik betekenen dat het aandeel van grondstoffen belangrijker wordt dan dat van energie. 6 Tijdens de consultatie is nog een versterkend mechanisme aan de orde gekomen. In de praktijk zijn licentiekosten van software vaak vele malen hoger dan kosten van de betreffende hardware. Dit leidt ertoe dat bij een capaciteitsuitbreiding het vervroegd vervangen van hardware goedkoper is dan het plaatsen van een extra machine die een extra licentie vereist. Gevolg is dat de traditionele omloopsnelheid van apparatuur in sommige gevallen vermindert van drie jaar naar één (!) jaar. Gevolg voor "licentiesoftware" is dat het aandeel van hardware in de totale life cycle stijgt. Open source software vertoont overigens een tegengesteld effect: daar is met name de hardware bepalend voor de kostprijs. Bij capaciteitsuitbreiding wordt meestal gekozen voor een extra machine waardoor het energiegebruik stijgt. Bij een toekomstige herziening van de criteria zal dit effect nader moeten worden onderzocht. 5
- Om het gebruik van de ICT-diensten te faciliteren is er in Nederland een betrouwbare en hoogwaardige infrastructuur ontwikkeld, op het gebied van zowel datacenters, mobiel netwerk als vast netwerk. In de periode 2002-2006 is gebleken dat het dataverkeer ruim 250 maal is toegenomen. De datacenters hebben in diezelfde periode een toename van het elektriciteitsverbruik van 75% laten zien. Deze toename is te verklaren door een hogere bezetting van de datavloer en een hogere vermogensvraag per vierkante meter datavloeroppervlak. Naar verwachting zal de komende jaren het elektriciteitsverbruik door blijven groeien. Deze groei wordt voornamelijk bepaald door initiatieven die naar verwachting zullen leiden tot de realisatie van een tiental grote datacenters (> 3000 m 2 ). Een ontwikkeling die in de nabije toekomst mogelijk al vorm kan krijgen is een verregaande virtualisatie van apparatuur en diensten 7. De combinatie van gevirtualiseerde apparatuur, gevirtualiseerde opslag en een gevirtualiseerd netwerk vormt het virtuele datacenter. Dit is een onderwerp van onderzoek bij een toekomstige herziening. Ontwikkelingen in telefonie Nederland telt momenteel vier mobiele operators met ieder een eigen netwerk. In de periode 2002-2006 is het elektriciteitsverbruik van de bijbehorende zendmasten gestegen met ruim 20%. Deze stijging is toe te schrijven aan de uitrolling van het UMTS 8 -netwerk waarbij een toename van het aantal het klanten en het gebruik per klant te zien is. Het vaste netwerk zit momenteel in een transitieperiode naar IP-technologie. Deze overgang zorgt ervoor dat verschillende delen van het fysieke netwerk (telefonie, tv en data) samengevoegd kunnen worden tot een uniform netwerk. Dit heeft als voordeel dat de diensten efficiënter aangeboden kunnen worden. Het elektriciteitsverbruik zal naar verwachting nagenoeg gelijk blijven ondanks de sterke toename van de diensten op het vaste netwerk. Telefoondiensten voor vast en mobiel zijn de laatste jaren sterk in ontwikkeling. Zo daalt het marktaandeel van vaste telefonie al jaren ten gunste van de mobiele telefonie. De inkomsten uit niet-spraakverkeer, zoals mobiel internet, namen voor alle operators toe. De totale omzet van de sector zal dit jaar niet sterk stijgen, volgens de onderzoekers. Vooral omdat toezichthouder OPTA onlangs de prijs die telecombedrijven elkaar in rekening mogen brengen voor het bellen van een vaste naar een mobiele telefoon heeft begrensd. 2.2 Wetgeving en beleidsontwikkelingen De verschillende actoren betrokken bij de onderhavige productgroepen hebben te maken met uiteenlopende wet- en regelgeving. Onderstaand overzicht geeft een selectie van relevante wetgeving en richtlijnen voor de productgroepen. - 2002/95/EG (RoHS) Richtlijn 2002/95/EG van het Europees Parlement en de Europese Raad - ook wel de RoHS directive genoemd - legt de lidstaten vanaf 1 juli 2006 een beperking op van het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen in elektrische en elektronische apparaten. Per 1 juli 2006 is in Nederland artikel 2 van het Besluit beheer elektrische en elektronische apparatuur (BEA) in werking getreden. Dit is de een-op-een-implementatie van de RoHS-richtlijn in Nederland en regelt dat de volgende stoffen niet meer mogen voorkomen in ICT-apparatuur: de zware metalen kwik, cadmium, lood en zeswaardig chroom en de brandvertragers polybroombifenylen (PBB s) en polybroomdifenylethers (PBDE s). - 2002/96/EG (WEEE) Richtlijn van het Europees Parlement en de Raad van 27 januari 2003 betreffende afgedankte elektrische en elektronische apparatuur. Deze richtlijn is in de 7 Dit verschijnsel is ook wel bekend als cloud computing. Computerkracht en ruimte wordt on-demand aangeboden. De toegang tot opslagruimte en rekenkracht is laagdrempelig en flexibel bereikbaar. Virtualisatie zorgt ervoor dat klanten realtime de automatiseringsvoorzieningen kunnen inhuren die op dat moment nodig zijn. 8 UMTS: Universal Mobile Telecommunications System. Er zijn twee typen netwerken van mobiele telefonie voor burgers: GSM en UMTS. GSM (900 MHz en 1800 MHz) is de techniek die al jaren gebruikt wordt en geschikt is voor het zenden en ontvangen van gesprekken en kleine berichten. Tegenwoordig wordt ook UMTS (2100 MHz) gebruikt. UMTS biedt meer mogelijkheden, zoals mobiel internetten en het versturen van bewegende beelden en geluid. 6
Nederlandse wetgeving geïmplementeerd middels de bij het BEA horende Regeling beheer elektrische en elektronische apparatuur (REA). De REA regelt de inzameling en verwerking van gebruikte apparatuur. De verwerking is niet gericht op hergebruik van componenten maar meer op scheiding van verschillende materiaalstromen, zodanig dat waardevolle stoffen teruggewonnen kunnen worden en er geen ongewenste stoffen terechtkomen in de te verbranden fractie. - 2005/32/EG (Ecodesign) Richtlijn van Europees Parlement en de Raad van 6 juli 2005 betreffende de totstandbrenging van een kader voor het vaststellen van eisen inzake ecologisch ontwerp voor energieverbruikende producten. De Ecodesign-richtlijn is door middel van een wijziging van hoofdstuk 9 van de Wet milieubeheer in Nederlandse regelgeving omgezet. Door middel van zogenaamde uitvoeringsmaatregelen, gebaseerd op de Ecodesign-richtlijn, stelt de Europese Commissie eisen aan het ontwerp van energieverbruikende apparaten. Een dergelijke uitvoeringsmaatregel wordt ook voor televisies verwacht. Voor wat betreft ICT-infrastructuur zijn in elk geval eisen met betrekking tot externe voedingen (external power supplies) relevant. Voor de invoering van de richtlijn in Nederland heeft VROM een klankbordgroep; hierin zitten medewerkers van VROM, EZ, Philips, FME, VNO-NCW, Agentschap NL en ICT Milieu. Verwacht wordt dat de implementatie van de richtlijn vooral invloed zal hebben op het energiegebruik van apparatuur en vooralsnog niet op andere milieurelevante aspecten. Ecodesign-eisen zijn overigens gekoppeld aan de CE-markering (zoals hierna beschreven): als er Ecodesign-eisen voor een product zijn, moet hieraan voldaan zijn om de CE-markering te mogen voeren. - Activiteitenbesluit Per 1 januari 2008 geldt dat alle inrichtingen onder de algemene regels van het Activiteitenbesluit vallen (met een aantal uitzonderingen). Afhankelijk van het type inrichting zijn bepaalde onderdelen van het Activiteitenbesluit van toepassing. Het Activiteitenbesluit is op zowel de Wet milieubeheer als op de Wet verontreiniging oppervlaktewateren gebaseerd. - In de telefoniemarkt is een zeer complex net van wet- en regelgeving aanwezig. Vanwege de marktmacht van grote aanbieders is er ook sprake van toezicht door de OPTA. Dit orgaan van de overheid heeft een wettelijk kader om besluiten te nemen over de ordening van de markt. Voor een overzicht van de wet- en regelgeving wordt verwezen naar de website van de OPTA 9. - De CE-markering (Conformité Européenne) is een wettelijke verplichting, die binnen de hele Europese Economische Ruimte op basis van diverse Europese richtlijnen in nationale wetgeving wordt geëist. De regelgeving die van toepassing is op ICT-apparatuur heeft met name betrekking op veiligheids-, gezondheids- en milieuaspecten van producten. Voor elektrische apparaten geldt bijvoorbeeld dat ze geen storende elektromagnetische straling mogen veroorzaken en niet gevoelig voor dergelijke straling mogen zijn. Drie ontwikkelingen die een relatie hebben met regelgeving zijn: - Binnen de ICT-sector bestaan vele normen/standaarden die eisen beschrijven waaraan apparatuur moet voldoen. Ze fungeren voornamelijk als afspraken die de onderlinge afstemming en uitwisselbaarheid van apparatuur faciliteren. Deze normen hebben onder meer betrekking op prestatiedefinities, terminologie, standaardmaten, specifieke gebruikseigenschappen en veiligheidseisen. Duurzaamheidsaspecten in de bestaande normen betreffen het elektriciteitsverbruik onder gedefinieerde omstandigheden. NEN heeft sinds kort een normcommissie 10 die zich bezighoudt met energiezuinigheid van computerruimten. - Onder leiding van de Europese Commissie is voor datacenters de Code of Conduct on Data Centres opgesteld (European Commission JRC 2008). Het doel van deze Code is het informeren en stimuleren van datacenterbeheerders en -eigenaren in het verminderen van energiegebruik. Deze Code of Conduct definieert de Data Centre infrastructure Efficiency (DCiE), die de verhouding weergeeft tussen het opgenomen vermogen van de IT-apparatuur 9 www.opta.nl 10 Het betreft normcommissie 381888 Computerruimtes en datacenters. 7
in het datacenter en het totale opgenomen vermogen inclusief de bijbehorende faciliteiten (zoals distributievermogen, UPS, koeling, pompen, etc.). De DCiE wordt uitgedrukt als percentage. Citaat uit het document (Annex B): The metric reports how much of the energy consumed by the data centre is used by the equipment that is producing useful IT services. Higher figure indicates better energy efficiency of the data centre. - Naast de Code of Conduct biedt ook de onlangs afgesloten meerjarenafspraak 11 (MJA3) aanknopingspunten om op gestructureerde manier te gaan werken aan energie-efficiency. De meerjarenafspraken energie-efficiency zijn vrijwillige maar niet vrijblijvende afspraken tussen overheid, bedrijfsleven en instellingen om de energie-efficiency te bevorderen. De afspraken vormen in feite een sectorakkoord met de industrie om te komen tot een invulling van de plannen uit het kabinetsprogramma Schoon en Zuinig en het Duurzaamheidsakkoord. Sinds juli 2008 is ook een akkoord gesloten met de ICT-sector, waarna bedrijven zich individueel kunnen aansluiten. De energie-efficiency wordt gerelateerd aan de dienstverlening in de vorm van een prestatiemaat. Naar verwachting worden de prestatiematen voor de sector in de loop van 2009 gedefinieerd. 2.3 Duurzaamheidsaspecten De relevante duurzaamheidsaspecten voor deze productgroepen betreffen: Uit verscheidende levenscyclusanalyses van ICT-apparatuur blijkt dat het energieverbruik van apparatuur in de gebruiksfase, inclusief hiervoor noodzakelijke faciliteiten zoals koeling, zorgt voor de grootste milieu-impact 12. Op steeds meer plekken wordt onderkend dat de ICTsector een substantieel aandeel heeft in het totale electriciteitsverbruik 13. Daarom zijn criteria opgesteld die zich richten op een verhoging van de energie-efficiency bij het gebruik van apparatuur. Hierbij is zoveel mogelijk aangesloten bij bestaande ontwikkelingen. Naast energieverbruik is het gebruik van energie en grondstoffen bij de productie van apparatuur een belangrijk milieu-aspect. De snelle ontwikkelingen in de sector veroorzaken een hoge omloopsnelheid van apparatuur. Daarom is een gunningscriterium toegevoegd rondom de inzet van gebruikte apparatuur. Er moet rekening mee worden gehouden dat het voor commerciële inschrijvers onaantrekkelijk kan zijn om een aanbieding te doen die op dit dit gunningscriterium hoog scoort. Immers vanuit de inschrijver geredeneerd bestaat er een reële kans dat de technische beoordelaars in dit segment liever de meest actuele apparatuur willen en dus een inschrijving met gebruikte apparatuur lager zullen waarderen. Daarom is het aan te bevelen om wanneer dit gunningscriterium wordt gehanteerd, inschrijvers de mogelijkheid te geven om een alternatieve aanbieding te doen. Sociale aspecten Behalve milieucriteria spelen ook sociale criteria een rol bij duurzaam inkopen. De sociale criteria krijgen de vorm van een inspanningsverplichting op het terrein van de mensenrechten en de vier fundamentele arbeidsnormen van de Internationale Arbeidsorganisatie (bekend als ILO), kortgezegd, vakbondsvrijheid, afschaffing van kinderarbeid, van dwangarbeid en van discriminatie op het werk. Deze sociale criteria zullen generiek gaan gelden, dat wil zeggen voor elke inkoop boven een drempelbedrag. Bij een aantal producten worden ook aanvullende sociale normen gesteld. In de kabinetsbrief van 16 oktober 2009 vindt u meer informatie over de aanpak voor de internationale sociale criteria. Juridische teksten en instructiemateriaal zijn nog in ontwikkeling. Zie de website www.vrom.nl/pagina.html?id=37669 voor de actuele stand van zaken. 11 Zie http://www.agentschapnl.nl/mja. 12 De meeste klassieke LCA-studies concluderen bij energiegebruikende apparatuur dat de milieu-impact van energieverbruik tijdens gebruik een veel grotere invloed heeft op de milieu-footprint dan de benodigde grondstoffen. Een mogelijke ontwikkeling die deze conclusies kan beïnvloeden is in 2.2 besproken. 13 Het rapport van Tebodin en Meijer (Clevers et al 2007) bevat een uitgebreide analyse van het energiegebruik. 8
Cradle-to-Cradle Het kabinet maakt zich sterk voor een duurzame en innovatieve samenleving. Zij ziet daarbij het Triple-P concept (People, Planet, Profit) als een breed en richtinggevend denkkader voor de duurzame ontwikkeling in de samenleving. Recent is er bovendien veel aandacht ontstaan voor het Cradle-to-Cradle concept. Dit concept zet een uitdagend toekomstbeeld neer, namelijk een menselijke samenleving die een positieve invloed heeft op het ecosysteem. Het accent verschuift daarbij van eco-efficiënt (minimaliseren van het ongewenste) naar eco-effectief (optimaliseren van wenselijke). Producten en productiesystemen worden zodanig ontworpen dat ze een nuttige functie vervullen, ook na afloop van het gebruik. Kortom een duurzame kringloopsamenleving waarin abiotische materialen telkens hoogwaardig terugkeren in de technosfeer en biotische materialen in de biosfeer. Een dergelijke benadering daagt uit tot creativiteit en innovatie en het kabinet wil het dan ook betrekken bij de uitwerking van duurzame ontwikkeling [zie Brief van Minister Cramer en minister Koenders aan de Tweede Kamer: Kabinetsbrede aanpak duurzame ontwikkeling, 16 mei 2008]. Via Duurzaam Inkopen wil de overheid ontwikkelingen die toewerken naar deze duurzame kringloopsamenleving stimuleren. Meer informatie over hoe de overheid via Duurzaam Inkopen het Cradle-to-Cradle-concept kan stimuleren staat op www.agentschapnl.nl/duurzaaminkopen. 2.4 Overwegingen bij het opstellen van criteria Deze paragraaf geeft de nadere overwegingen die zijn gevolgd bij het opstellen van de criteria voor deze productgroep, gebaseerd op de duurzaamheidsaspecten zoals beschreven in 2.3. Overwegingen bij Netwerken/infrastructuur: diensten De grootste milieueffecten van datacenters zijn gerelateerd aan energiegebruik van de ictapparatuur plus de noodzakelijke installaties, voornamelijk in de vorm van elektriciteit. Een belangrijke ontwikkeling is de in 2.1 beschreven Code of Conduct on Data Centres (European Commission JRC 2008), die onder leiding van de Europese Commissie is ontwikkeld. Het doel van deze Code is het informeren en stimuleren van datacenterbeheerders en -eigenaren in het verminderen van energiegebruik. Mogelijkheden om energie te besparen in een datacenter zijn zeer divers (bouwkundig, installatietechnisch, beheerstechnisch of door de klant te nemen). De Code of Conduct adresseert deze mogelijkheden in een lijst van best practices. Deze dienen voor dit document als aandachtspunten. De Code of Conduct bevat een maat voor de energie-efficiency van het datacenter, de Data Centre infrastructure Efficiency (DCiE), uitgedrukt als percentage. In de Code wordt de berekeningswijze toegelicht maar wordt geen minimumeis gesteld. Experts hebben tijdens de verkenning voorgesteld om een minimum DCiE te eisen van 50% om op die manier het slechtst presterende deel van de markt uit te sluiten. Dit is als minimumeis in de criteria geformuleerd. Overigens raakt dit criterium de problematiek rondom continuïteit. Als het voor de organisatie nodig is dat bij calamiteiten het datacenter direct moet doordraaien op een andere locatie, dan betekent dit dat eigenlijk altijd een dubbele capaciteit beschikbaar moet zijn die klaar staat om direct te beginnen (hot-standby), maar als alles goed loopt uiteindelijk niets hoeven te doen. Een hogere DCiE eisen in een universeel criterium is daarom als niet zinnig beoordeeld. In plaats daarvan is een selectiecriterium gedefinieerd: een betere (hogere) DCiE levert extra punten op 14. Bovendien is, in lijn met het doel van de Code of Conduct, in de criteria als contractvoorwaarde een bonusregeling opgenomen die stimuleert dat in het betreffende datacenter wordt gewerkt aan de reductie van de DCiE. De monitoringgegevens uit deelname aan de Code of Conduct of de Meerjarenafspraken energie-efficiency kunnen dienen als bewijs. Een meer volledige maat voor de efficiency van het datacenter is de Corporate Average Data center Efficiency (CADE), geïntroduceerd in (Uptime Institute and McKinsey, 2008). Deze maat combineert de meting van de energie-efficiency met de utilisatie van de IT-apparatuur in een 14 Overigens zijn er vergelijkbare maten in omloop. In (ECN 2008) is bijvoorbeeld de Energy Usage Effectiveness (EuE) gedefinieerd als de verhouding tussen het totale jaarlijkse energiegebruik van het datacenter en het jaarlijkse energiegebruik van de ICT-apparatuur. De EuE is daarmee gelijk aan de reciproke van de DCiE. 9
enkel percentage. Een hogere CADE betekent een efficiënter data center 15. Voor de samenstellende parameters zijn echter nog geen eenduidige meetmethoden beschikbaar. In de criteria is nog geen onderscheid aangebracht tussen de verschillende functionaliteiten die in het datacenter kunnen worden vervuld. Te verwachten is dat de specifieke energieverbruiken zullen varieren over de verschillende functionaliteiten (storage, email, database). Dit is een onderwerp dat in een toekomstige herziening van de criteria nader kan worden onderzocht. Een mogelijke maatregel op gebruiksniveau ligt in het efficiënter verdelen van processen over het serverpark. Middels virtualisatie-software kunnen bijvoorbeeld meerdere processen op eenzelfde server worden geconcentreerd, waardoor een deel van de apparatuur kan worden afgeschakeld en geen elektriciteit meer verbruikt. Dit heeft ook positieve gevolgen voor ruimte en koeling. Omdat het echter niet mogelijk bleek om een voldoende eenduidig en universeel toepasbaar criterium te formuleren is dit onderwerp naar de aandachtspunten verschoven. Vanuit de branche is aangegeven dat afnemers van datadiensten niet bewust zijn van de hoogte van hun energieverbruik en de mogelijkheden voor beïnvloeding hiervan. Om een eerste stap te zetten in de richting van bewustwording en om de monitoring en analyse bij de gebruiker te faciliteren is het nuttig om te beschikken over frequente meterstanden. In de criteria is daarom opgenomen dat verbruikswaarden per rack 16 worden gerapporteerd aan de aanbestedende dienst. Naast het benoemen van energie-efficiency kan worden overwogen om eisen te stellen aan de soort elektriciteit die wordt gebruikt. Hierbij kan een keuze worden gemaakt tussen duurzame groene elektriciteit en reguliere grijze elektriciteit. Duurzame elektriciteit is elektriciteit opgewekt uit natuurlijke energiebronnen die in onuitputtelijke hoeveelheden beschikbaar zijn, zoals wind, biomassa, waterkracht en zonne-energie. Duurzame energie legt daardoor geen beslag op eindige voorraden. Het opnemen van duurzame electriciteit in de criteria is onderzocht maar uit oogpunt van Europese aanbestedingsregelgeving niet altijd mogelijk. Relevant is of het soort electriciteit dat de dienstverlener gebruikt voldoende verband houdt met het voorwerp van de opdracht 17. Dit hangt af van de vraagspecificatie. Overwegingen bij Netwerken/infrastructuur: apparatuur Voor UPS-apparatuur 18 is een aparte Code of Conduct voor energieverbruik opgesteld (European Commission 2006). Deze betreft overigens alleen de UPS-apparatuur voor hoge vermogens (groter dan 10 kva). De criteria zijn hierop gebaseerd. Voor Servers is de ontwikkeling van Energy Star-criteria in een vergevorderd stadium. Energy Star is een internationaal programma voor de vrijwillige labelling van energie-efficiënte apparaten, in het leven geroepen door de US Environment Protection Agency (EPA) in 1992. Een eerste concept bevat echter nog geen concrete waarden voor het (maximale) energieverbruik. Daarom is hier aandacht aan besteed in de aandachtspunten. Overigens vallen servers onder de Energy Star-overeenkomst tussen de VS en EU en daarmee ook onder de regel dat bij aankopen van de centrale overheid (die de aanbestedingsdrempel overschrijden) tenminste de energieefficiency-eisen volgens Energy Star gehanteerd moeten worden 19. Voor servers is overwogen om een criterium op te nemen rondom maatregelen die het opgenomen vermogen beperken bij verminderde belasting, zogenaamde power management - mogelijkheden. Omdat het echter niet mogelijk bleek om een voldoende eenduidig en universeel toepasbaar criterium te formuleren is dit onderwerp naar de aandachtspunten verschoven. 15 CADE = Facility Efficiency (FE) x Asset Efficiency (AE), waarin Facility Efficiency (FE) = (Facility Energy Efficiency) x (Facility Utilization) en Asset Efficiency (AE) = (IT Energy Efficiency) x (IT utilization) 16 Zoals in 1.1 beschreven wordt apparatuur met veel aansluitingen vaak uitgevoerd als rack -systeem. De apparatuur is dan geschikt om worden gemonteerd in een metalen frame, rack genaamd. 17 Interpretatieve mededeling van de Commissie, PB 2001, C333/12, paragraaf 1.2 en noot 22, 23. 18 UPS: Uninterruptable Power Supply, een apparaat dat bij uitval van de netspanning de stroomvoorziening van computers en andere apparatuur voor een korte tijd kan overnemen. 19 Artikel 6 Verordening 106/2008/EG. 10
Tijdens de consultatie is gesuggereerd om voor servers gebruik te maken van de SPECPowermethode 20. In de Code of Conduct wordt hier ook aan gerefereerd in de best practices. Experts beoordelen deze methode als bruikbaar maar vinden tegelijkertijd dat deze nog niet voldoende breed wordt toegepast om in een generieke eis te gieten. Voor hubs, switches en routers, modems en breedbandapparatuur is de Code of Conduct on Energy Consumption of Broadband Equipment opgesteld (European Commission 2008). De eisen uit deze Code of Conduct zijn vertaald in universele eisen voor duurzaam inkopen. Zoals eerder in dit document beschreven zorgt de hoge omloopsnelheid van apparatuur voor een relatief grote footprint op het gebied van grondstofgebruik. Een mogelijke oplossing hiervoor ligt in de inzet van gebruikte apparatuur. Volgens experts wordt dit in de huidige inkooppraktijk nauwelijks overwogen, terwijl in veel gevallen apparatuur met exact dezelfde specificaties beschikbaar is. Daarom wordt gebruikte of refurbished 21 apparatuur in de criteria extra gewaardeerd. Wel is in de consultatie vanuit diverse kanten opgemerkt dat vermeden moet worden dat oude apparatuur wordt ingezet die leidt tot een hoger energieverbruik. Daarom is het energieverbruik in het betreffende criterium expliciet geadresseerd. Tevens is tijdens de consultatie opgemerkt dat refurbishing security -consequenties kan hebben. Tot slot is aangegeven dat dit criterium wellicht meer kans van slagen heeft als de mogelijkheid wordt geboden om een alternatieve inschrijving te doen. Van vele kanten is tijdens de verkenning, maar ook in reactie op de consultatie, aangegeven dat meer aandacht moet worden geschonken aan recycling. Te denken valt aan het belonen van de inname en verwerking van apparatuur of het uitsluiten van bepaalde stoffen. Toch is dit niet in criteria vervat, omdat deze aspecten in wetgeving zijn geregeld (WEEE, RoHS respectievelijk REACH). Gezien de toenemende omloopsnelheid van apparatuur wordt aangeraden om dit onderwerp tijdens een toekomstige herziening te onderzoeken. Overwegingen bij Telefoonapparatuur Voor Telefoonapparatuur zijn er Energy Star-specificaties (Energy Star). Deze specificaties betreffen draadloze telefoons. Mobiele telefoons (GSM, UMTS, etc) en overige vaste telefoons zijn expliciet uitgesloten. In de criteria is daarom verwezen naar de Energy Star-criteria voor draadloze telefoons. Der Blaue Engel heeft specificaties voor mobiele telefoons (RAL 2008); deze criteria betreffen straling, terugname van apparaten, design for recycling, gebruikte materialen, verpakking en informatie aan de gebruiker. Een aantal van deze onderwerpen passen niet binnen de randvoorwaarden van het programma duurzaam inkopen 22. Voor design for recycling en de gebruikte materialen is overwogen om de criteria over te nemen. Er blijkt echter maar één product te zijn aangemeld in deze categorie. Daarom zijn deze criteria niet overgenomen. Alle mobiele telefoons en veel draadloze telefoons worden geleverd met een externe voeding. Dit onderwerp wordt zeer binnenkort door wetgeving geregeld: aan het no-load verbruik en de efficiency van deze voedingen zijn eisen in voorbereiding in het kader van de richtlijn Ecodesign (European commission 2008). Daarom is dit onderwerp niet in de criteria opgenomen. Tijdens de consultatie is uniformiteit in stekkers van de oplaadapparatuur aan de orde gesteld. Dit is een onderwerp waarvan de juridische impact op dit moment ook binnen Ecodesign wordt onderzocht. In afwachting van de uitslag is dit niet in de criteria opgenomen. Wellicht kan dit onderwerp in een toekomstige herziening nader worden onderzocht. Tijdens de consultatie is ook aandacht gevraagd voor coltan, een erts waaruit het metaal tantalum (Ta) wordt gewonnen. Gebruik van tantalum maakt het voor diverse elektronische onderdelen mogelijk om deze kleiner uit te voeren, iets wat met name bij mobiele toepassingen van nut is. Coltan wordt op diverse gebieden in de wereld gewonnen. Een van deze gebieden, 20 www.spec.org 21 Onder refurbished apparatuur wordt verstaan: Apparatuur waarin (esthetisch of functioneel) groot onderhoud of een kleine reparatie is verricht, waardoor het voldoet aan originele specificaties. 22 Straling betreft een gezondheidsaspect en niet zozeer een milieu-aspect. Terugname van apparaten is (zoals beschreven in 2.1) wettelijk geregeld in het BEA. Ook verpakking is wettelijk geregeld. Tot slot is het eisen van informatie aan de gebruiker beoordeeld als juridisch niet houdbaar. 11
Congo, is recent in het nieuws geweest omdat de winning niet altijd op legale wijze plaatsvindt. Gezien de randvoorwaarden van de aanbestedingsregelgeving is dit onderwerp in de criteria niet geadresseerd. Evenals bij netwerkapparatuur is in de criteria opgenomen dat gebruikte of refurbished apparatuur van telefonie recht heeft op extra punten. Overwegingen bij Telefoniediensten Ook voor Telefoniediensten zou het wenselijk zijn om een criterium op te stellen dat is gericht op de beperking van het energieverbruik. Overwogen is om de criteria voor breedbandapparatuur op te nemen, zoals die zijn weergegeven in betreffende Code of Conduct (European Commission 2008). Echter, zoals eerder beschreven, kent de telefoniemarkt een complexe structuur die in sterke mate aan verandering onderhevig is. Bovendien is er tijdens de verkenning geen eenduidige maat gevonden om het kwaliteitsniveau van de prestatie mee te kunnen kwantificeren. Onderwerpen als dekkingsgraad en kwaliteit van de verbinding zijn zodanig complex dat ze niet passen binnen de scope van duurzaam inkopen. Daarom zijn geen criteria opgesteld die het energiegebruik relateren aan de prestatie. Overige overwegingen Tijdens de verkenning is vanuit diverse kanten aangegeven dat het de voorkeur verdient om het onderwerp vergroening integraal te bezien over de gehele automatiseringsketen, tot en met eindgebruik. Dit is echter een onderwerp dat buiten de scope van de individuele productgroepen valt. Het is niet in een criterium voor duurzaam inkopen te operationaliseren. Daarom is dit onderwerp opgenomen als aandachtspunt. Sinds januari 2006 is er in Nederland een volledige producentenverantwoordelijkheid voor verpakkingen ingevoerd. In het Besluit beheer Verpakkingen, Papier en Karton is geregeld dat bedrijven zelf moeten betalen voor het ophalen en recyclen van hun afgedankte verpakkingen. Om deze reden is er geen criterium opgesteld om de hoeveelheid verpakkingsmateriaal te beperken. Omdat de afdanking en ontmanteling wordt afgedekt door de regelgeving zijn geen criteria opgesteld voor het omgaan met afgedankte apparatuur. 3 Duurzaamheid in het inkoopproces De criteria in dit document zijn verdeeld over de verschillende stappen in het inkoopproces. Meer informatie over de stappen in het inkoopproces en de manier waarop duurzaamheid daarin kan worden meegenomen, vindt u in de Handleiding Duurzaam inkopen. 12
www.agentschapnl.nl/duurzaaminkopen. Het is aan te bevelen deze handleiding te bekijken voordat u met de criteria voor deze productgroep aan de slag gaat. 3.1 Voorbereidingsfase (aandachtspunten) Elke inkoop of aanbesteding begint met het inventariseren van de behoefte van de (interne) klant. Duurzaamheid kan in deze fase meegenomen worden door te onderzoeken of de aanschaf noodzakelijk is en of er een duurzamere oplossing is voor de inkoopbehoefte. Specifieke aandachtspunten voor de inkoop van de productgroep Netwerken/infrastructuur, Telefoniediensten en Telefoonapparatuur zijn 23 : Overweeg maatregelen die ervoor zorgen dat de behoefte aan data-opslag en dataverkeer wordt beperkt. Beoordeel de noodzakelijke betrouwbaarheid en beschikbaarheid van dataverbindingen. Voor niet-kritische toepassingen kan worden volstaan met een lagere betrouwbaarheid. Dit kan samengaan met een lager energieverbruik. Overweeg de best practices zoals beschreven in (ECN 2008) of de Code of Conduct (European Commission JRC 2008). Deze beslaan de volgende onderwerpen: koeling, elektrische voeding (waaronder UPS), het gebouw, overige installaties, beheer en gebruik van het datacenter, ICT-apparatuur en monitoring van energieverbruik. Bij de analyse en monitoring van het totale energiegebruik verdient het aanbeveling om het totale energiegebruik onder te verdelen per component. Een deel van de moderne apparatuur heeft de mogelijkheid om het energiegebruik te rapporteren. Dit kan ook door intelligente Power Distributie Units (PDU s) te gebruiken die dit kunnen uitlezen. Ook zijn er slimme plugs in allerlei vormen, die eenvoudig tussen het stopcontact en de stekker van een apparaat wordt geplaatst. Er zijn systemen op de markt waarbij de verbruiksgegevens via draadloze communicatie kunnen worden verzameld en met behulp van aparte software kunnen worden geanalyseerd. Schaf server-apparatuur aan die voldoet aan de betreffende Energy Star-criteria. (Deze worden verwacht in 2010.) Overweeg een integrale benadering van de gehele keten inclusief eindgebruiker. Zorg voor een efficiënte benutting (utilization) van de hardware (server, storage, netwerk) en schakel componenten af waar mogelijk. Een benutting van de resources van meer dan 80% wordt als optimaal gezien. Er is echter nog geen officiële maatstaf voor utilization. De belangrijkste technieken die het mogelijk maken om de hardware efficiënt te gebruiken zijn: o o o Virtualisatie: het loskoppelen van informatie en programmatuur van de fysieke resources. Middels virtualisatie-software kunnen bijvoorbeeld meerdere processen op eenzelfde server worden geconcentreerd, waardoor een deel van de apparatuur kan worden afgeschakeld. Provisioning/Move technology: het geautomatiseerd en dynamisch beschikbaar stellen van fysieke resources aan data en applicaties / het zonder verstoring kunnen overhevelen van een workload van data of applicaties aan andere fysieke resources. Power management: de mogelijkheid om het energieverbruik van de hardware geautomatiseerd te managen en de hardware (zo goed als) uit te zetten. Analyseer ook het gebruik van randapparatuur. Ga bijvoorbeeld voor alle apparatuur na of het noodzakelijk is om deze van UPS te voorzien. 23 Overigens zijn op dit moment ook criteria voor software in ontwikkeling. Verwacht wordt dat veel van de aandachtspunten voor software ook bruikbaar zijn voor de onderhavige productgroepen. Aangeraden wordt om deze aandachtspunten in overweging te nemen. 13
3.2 Specificatiefase (criteria) In de specificatiefase wordt de behoefte van de (interne) klant vertaald in een aanbestedingsdocument. In deze fase worden geformuleerd: Criteria voor de kwalificatie van leveranciers. Dit kunnen uitsluitingsgronden en geschiktheidseisen zijn, ofwel eisen aan de leverancier en in een niet-openbare aanbesteding eventueel ook selectiecriteria, ofwel wensen ten aanzien van de leverancier. Een beschrijving van de minimumeisen die ten aanzien van levering, dienst of werk gesteld worden (het Programma van Eisen). Gunningscriteria, ofwel wensen voor levering, dienst of werk. Deze zijn alleen van toepassing als gekozen wordt voor het gunnen op Economisch Meest Voordelige Inschrijving. Het contract met daarin contractbepalingen. Meer informatie over de verschillende soorten criteria en de verschillende manieren van aanbesteden vindt u in de Handleiding Duurzaam Inkopen. In de gunningscriteria is, indien relevant, ook innovatie meegenomen. Innovatie is gericht op de ontwikkeling en introductie van nieuwe ideeën en producten. De criteria in dit document zijn opgesteld om de inkoper te ondersteunen bij het duurzaam inkopen van Netwerken/infrastructuur, Telefoniediensten en Telefoonapparatuur. De criteria zijn juridisch getoetst. Elke inkoop en aanbesteding is echter maatwerk. Het opstellen van een aanbestedingsdocument blijft dan ook de verantwoordelijkheid van de inkoper. 3.2.1 Kwalificatie van leveranciers Geschiktheidseisen Betreft Netwerken/infrastructuur: diensten Housing Geschiktheidseis Nr. 1 Een datacenter dat wordt aangewend voor het voorzien in data-housing, althans dat deel dat wordt aangewend voor de uitvoering van de opdracht, kent een jaargewogen Datacenter infrastructure Efficiency (DCiE) van minimaal 50%. De DCiE is het verhoudingsgetal dat bestaat uit het jaarlijkse elektriciteitsgebruik van de IT apparatuur gedeeld door het jaarlijkse elektriciteitsgebruik voor het gehele datacenter. Dit getal geeft weer welk deel van de gebruikte energie wordt gebruikt door de IT-apparatuur. Een hogere waarde betekent een betere datacenter-efficiency. Bewijsmiddelen: 1. De bij deze inschrijving te voegen verklaring van inschrijver dat aan deze minimumeis wordt voldaan. 2. Een rapport van een onafhankelijke deskundige. Toelichting voor inkoper Verificatie van bewijsmiddelen: 1. Meetrapporten van het energieverbruik van het datacenter. 2. Geen nadere verificatie. 14
Selectiecriteria Betreft Netwerken/infrastructuur: diensten - Housing Selectiecriterium nr. 1 Voor zover een datacenter dat wordt aangewend voor het voorzien in datahousing een jaargewogen Datacenter infrastructure Efficiency (DCiE) kent van meer dan 50% worden extra punten toegekend volgens de volgende formule: Aantal punten = (DCiE-50%) * [x] punten De DCiE is het verhoudingsgetal dat bestaat uit het jaarlijkse elektriciteitsgebruik van de IT apparatuur gedeeld door het jaarlijkse elektriciteitsgebruik voor het gehele datacenter. Dit getal geeft weer welk deel van de gebruikte energie wordt gebruikt door de IT-apparatuur. Een hogere waarde betekent een betere datacenter-efficiency. Bewijsmiddelen: 1. De bij deze inschrijving te voegen verklaring van inschrijver dat aan deze minimumeis wordt voldaan. 2. Een rapport van een onafhankelijke deskundige. Toelichting voor inkoper Verificatie van bewijsmiddelen: 1. Meetrapporten van het energieverbruik, van het datacenter. 2. Geen nadere verificatie. Toelichting voor de inkoper: op grond van (ECN 2008) is te verwachten dat de aangeboden DCiE zal variëren tussen 50% en 90%, zodat hiermee tussen 0 en 40*x punten zijn te behalen. Aan de inkoper wordt aangeraden om te onderzoeken of een hogere DCiE invloed heeft op de prijsvorming. Naast de criteria voor kwalificatie van leveranciers voor deze specifieke productgroep zijn er nog meer mogelijkheden om duurzaamheid mee te nemen in dit onderdeel. Meer informatie hierover vindt u in de Handleiding Duurzaam inkopen. 15
3.2.2 Programma van eisen Minimumeisen Betreft Netwerken/infrastructuur: apparatuur Minimumeis nr. 1 UPS-apparatuur voldoet aan de eisen zoals omschreven in de Code of Conduct on Energy Efficiency and Quality of AC Uninterruptable Power Systems (European Commission, Ispra 2006). De betreffende eisen zijn weergegeven in bijlage 2. Bewijsmiddelen: 1. De bij deze inschrijving te voegen verklaring van inschrijver dat aan deze minimumeis wordt voldaan, met verwijzing naar technische documentatie fabrikant. 2. Technische documentatie fabrikant. Toelichting voor inkoper De betreffende Code is te vinden op http://re.jrc.ec.europa.eu/energyefficiency/html/standby_initiative_ups.htm Verificatie van bewijsmiddelen: 1. Technische documentatie fabrikant. 2. Geen nadere verificatie. Betreft Netwerken/infrastructuur: apparatuur Minimumeis nr. 2 Breedbandapparatuur voldoet aan de eisen zoals omschreven in bijlage C.2 van de Code of Conduct on Energy Consumption of Broadband Equipment Version 3 (European Commission, 2008). De betreffende eisen zijn weergegeven in bijlage 3. Bewijsmiddelen: 1. De bij deze inschrijving te voegen verklaring van inschrijver dat aan deze minimumeis wordt voldaan, met verwijzing naar technische documentatie fabrikant. 2. Technische documentatie fabrikant. Toelichting voor inkoper De betreffende Code is te vinden op http://re.jrc.ec.europa.eu/energyefficiency Verificatie van bewijsmiddelen: 1. Technische documentatie fabrikant. 2. Geen nadere verificatie. 16
Betreft Telefoonapparatuur: draadloze telefoons voor vaste aansluiting Minimumeis nr. 3 Draadloze telefoons, bedoeld voor vaste aansluiting, voldoen aan de Energy Star-criteria zoals omschreven in bijlage 1. Bewijsmiddelen: 1. De bij deze inschrijving te voegen verklaring van inschrijver dat aan deze minimumeis wordt voldaan, met verwijzing naar technische documentatie fabrikant. 2. Technische documentatie fabrikant. Toelichting voor inkoper Verificatie van bewijsmiddelen: 1. Technische documentatie fabrikant. 2. Geen nadere verificatie. 3.2.3 Gunningscriteria Gunningscriteria Betreft Netwerken/infrastructuur: apparatuur en Telefoonapparatuur Gunningscriterium nr. 1 Voor dat deel van de te leveren apparatuur, gemeten in omzetwaarde, dat bestaat uit gebruikte of refurbished apparatuur en een energieverbruik heeft dat gelijk is aan of lager dan nieuwe apparatuur, worden voor dit onderdeel van de inschrijving maximaal [x] punten toegekend volgens onderstaande wijze. Aantal punten = aangeboden deel * [x] punten De omzetwaarde betreft de in de overeenkomst vastgelegde prijs vermenigvuldigd met de afname van de aanbestedende dienst. Refurbished apparatuur is apparatuur waarin (esthetisch of functioneel) groot onderhoud of een kleine reparatie is verricht, waardoor het voldoet aan originele specificaties. Bewijsmiddelen: 1. De bij deze inschrijving te voegen beschrijving van inschrijver in hoeverre aan dit criterium wordt voldaan. 2. Technische documentatie fabrikant. Toelichting voor inkoper Verificatie van bewijsmiddelen: 1. Technische documentatie fabrikant. 2. Geen nadere verificatie. 17
3.2.4 Contract Contractbepalingen Betreft Netwerken/infrastructuur: diensten - hosting Contractbepaling nr. 1 De aanbieder van data-hosting rapporteert driemaandelijks (of zoveel vaker als onderling wordt overeengekomen) aan de aanbestedende dienst het elektriciteitsgebruik van de apparatuur die betrokken is bij de uitvoering van de opdracht. Dit verbruik is gespecificeerd in uurlijkse waarden. Toelichting voor inkoper Deze bepaling is bedoeld om de aanbestedende dienst inzicht te geven in de de mogelijkheden om het energiegebruik van de automatiseringsactiviteiten te beïnvloeden. Aan de inkoper wordt aangeraden om de rapportagevorm in onderling overleg te specificeren, afhankelijk van wat de aanbestedende dienst met de gegevens kan en wil doen. Sommige aanbieders beschikken hiertoe over een softwareplatform. Betreft Netwerken/infrastructuur: diensten - Housing Contractbepaling nr. 2 Indien gedurende enig contractjaar een verbetering van de DCiE wordt gerealiseerd ten opzichte van de DCiE bij aanvang van het contract dan heeft de aanbieder recht op een bonus voor de daaropvolgende [contracttermijn] volgens de volgende formule: Bonus (in ) = { DCiE(verbeterd) - DCiE(aanvang contract) } * [ x ] De verbetering van de DCiE dient te worden onderbouwd door een rapport van een onafhankelijk deskundige. De DCiE is het verhoudingsgetal dat bestaat uit het jaarlijkse elektriciteitsgebruik van de IT-apparatuur gedeeld door het jaarlijkse elektriciteitsgebruik voor het gehele datacenter. Dit getal geeft weer welk deel van de gebruikte energie wordt gebruikt door de IT-apparatuur. Een hogere waarde betekent een betere datacenter-efficiency Toelichting voor inkoper Deze bepaling stimuleert de inschrijver om de jaargewogen Datacenter Infrastructure Efficiency (DCiE) te verbeteren. Om voor deze bonus in aanmerking te komen dient de DCiE bij aanvang van het contract te worden bepaald. Afhankelijk van de aard van de dienst dient de representatieve contracttermijn voor de bonus te worden bepaald. Als rapport van een deskundige kunnen onder andere de monitoringgegevens dienen zoals opgesteld in het kader van de deelname aan de MJA. of de Code of Conduct. Op grond van (ECN 2008) en de minimumeis voor de DCiE is te verwachten dat de aangeboden DCiE zal variëren tussen 50% en 90%, zodat theoretisch gezien maximaal een verbetering van 40% is te behalen. Indien bijvoorbeeld voor x de waarde 1000 wordt gekozen, dan levert deze verbetering van 40%-punt DCiE een bonus van 400. 18