Samen werken aan minder psychisch verzuim Tips voor de medewerker Werkgeversvereniging voor energie, kabel&telecom, afval&milieu
Inleiding Als je niet goed in je vel zit Het overkomt ons bijna allemaal wel eens. Je zit niet goed in je vel. Je doet je werk wel, maar het loopt allemaal niet lekker. Je energie is weg. Je ziet zelfs tegen alle kleine dingen huizenhoog op. Soms is er een duidelijke oorzaak voor je gevoel. Bijvoorbeeld ziekte van je partner of van je kind, een overlijden in de naaste omgeving of een conflict op het werk. Maar soms is de oorzaak onduidelijk. En dan is het vaak lastig om aan je omgeving uit te leggen hoe je je voelt en daarvoor begrip te vragen. Of er nu wel of geen duidelijke oorzaak is, voor de meesten van ons is gewoon doorgaan en je niet aanstellen de gebruikelijke weg. en je daardoor vastloopt in je werk Maar wat als de klachten niet vanzelf weggaan? En je vastloopt in je werk? In deze brochure vind je tips over wat je in zo n situatie kunt doen. We gaan kort in op de achtergrond van stress. En op vragen als: Wat kan ik zelf doen? Wat kan mijn leidinggevende voor me betekenen? Welke hulp kan ik krijgen? Je vindt ook tips voor een gesprek met je leidinggevende over de situatie. 2 3
Achtergrond: balans en onbalans die schadelijk is. Het kan leiden tot lichamelijke klachten en ziekte, maar ook tot depressieve klachten. En uiteindelijk tot een burn-out. Daarom is het belangrijk om tijdig aan de bel te trekken. Dat kan veel ellende voorkomen! Onbalans leidt tot stress Zit je goed in je vel? En ben je gezond en fit? Dan kun je zeggen dat je in balans bent. Er is een evenwicht tussen wat je te doen hebt (belasting) en wat je aankan (belastbaarheid). Maar raakt dat evenwicht, door welke oorzaak dan ook, verstoord? Dan is er sprake van onbalans en kan er stress ontstaan. Stress is op zich een gezonde reactie op een ongezonde situatie. Het zorgt ervoor dat ons lichaam en onze geest tijdelijk meer kunnen presteren dan normaal. Zo kunnen we bepaalde situaties aan. Vergelijk het met de oermens die door het bos loopt en plotseling een beer tegenkomt. Tijdens de eerste schrik verstijft hij. Snel daarna komt er een andere reactie: vechten of vluchten? Het lichaam maakt stoffen aan, zoals adrenaline. Hierdoor kan hij tijdelijk extra goed presteren: alles moet in het werk worden gesteld om hier goed uit te komen. Als hij gevlucht is en de bedreiging is voorbij, moet hij eerst even tot rust komen. Daarna kan hij weer door met waar hij mee bezig was. En herstelt de balans zich weer. probeer dit te voorkomen Natuurlijk komen wij geen beren tegen in ons werk of thuis. Althans, niet letterlijk. Soms zien we figuurlijk wel veel beren op de weg. Meestal kan het probleem met een extra inspanning opgelost worden. Dan is er niets aan de hand. Het verhaal wordt anders als de vervelende situatie blijft bestaan, ondanks onze extra inspanningen. In dat geval houdt de stress ons in zijn greep en kun nen we niet herstellen. Dit is een situatie 4 5
Signalen die wijzen op stress sociale contacten steeds meer uit de weg gaan, meer slaap- of kalmeringsmiddelen gebruiken, verkeerde prioriteiten stellen, zich meer in details verliezen, lastige taken steeds meer uit de weg gaan, meer overuren maken. Als je last hebt van stress geef je daarover - bewust of onbewust - signalen af. Het is belangrijk dat je die signalen herkent. Bij jezelf of bij je collega s. Zodat je er op tijd iets aan kunt doen. Welke signalen zijn er? De signalen kunnen verschillen van persoon tot persoon. Ze hebben te maken met je karakter, met je lichamelijke sterke en zwakke kanten en hoe jij als persoon met spanning en stress omgaat. We onderscheiden drie soorten signalen: Lichamelijke signalen Bijvoorbeeld: slecht slapen, oververmoeid zijn, kortademig zijn, een verhoogde bloeddruk hebben, verminderde lichamelijke weerstand vertonen, vatbaar zijn voor ontstekingen, snel ziek worden, geen honger of juist een voortdurend hongergevoel hebben, gebrek aan energie hebben en allerlei fysieke klachten waarnemen zoals hoofdpijn, maagpijn, darmstoornissen of huiduitslag. Psychische of emotionele signalen Bijvoorbeeld: gejaagd, of onrustig zijn, prikkelbaar, snel geïrriteerd, emotioneel of opvliegend reageren, sombere buien hebben, weinig geduld hebben, niet meer gemotiveerd of lusteloos zijn, slecht kunnen concentreren, besluiteloosheid, onzekerheid of angst. Gedragsveranderingen Bijvoorbeeld: minder presteren, meer fouten maken, meer roken of drinken, drugs gebruiken, In het algemeen is het makkelijk om deze signalen te bagatelliseren met: ach, we hebben allemaal wel eens ergens last van. Of ze te ontkennen. Kijk eens goed of dat wel klopt. Je kunt jezelf of je collega een groot plezier doen door er toch over te praten als je denkt dat er meer aan de hand kan zijn. 6 7
Wat kan je zelf doen als je niet lekker in je vel zit? Doe niet aan struisvogelpolitiek. Meestal gaat het probleem niet vanzelf over. Er is een grote kans dat collega s, klanten, je leidinggevende en/of anderen merken dat er iets met je aan de hand is. Ook al denk je zelf van niet. Meestal geldt: hoe eerder je er bij bent, hoe sneller en hoe beter de oplossing is. Hoe moeilijk je het ook vindt, deel je probleem met iemand die je vertrouwt. Je leidinggevende heeft natuurlijk het liefst dat iedereen gewoon gezond is en hard werkt. Toch beseft iedere leidinggevende dat we geen machines zijn die zomaar aan en uit gezet kunnen worden. Dat je soms iets extra s mag vragen van mensen. Maar ook dat mensen af en toe een extra steuntje nodig hebben. Of even ontzien moeten worden. Schroom daarom niet om je probleem te delen met je leidinggevende. Besef dat de meeste problemen met goede hulp opgelost kunnen worden. Of dat op zijn minst de klachten aanzienlijk verminderd kunnen worden. Heeft het probleem met je werk te maken en wil je dat niet met je leidinggevende bespreken? Praat dan met iemand anders binnen de organisatie. Bijvoorbeeld een collega, iemand van de OR, een HR-adviseur, een andere leidinggevende of de vertrouwenspersoon binnen de organisatie. Een alternatief is om contact op te nemen met de arbodienst of de bedrijfsarts. Iedere werkgever is wettelijk verplicht aangesloten bij een arbodienst of bedrijfsarts. En iedere medewerker heeft het recht om, zonder medeweten van de werkgever, een gesprek aan te vragen bij een bedrijfsarts, een arbodeskundige of bij een interne preventiemedewerker. Dit kan van bedrijf tot bedrijf verschillend geregeld zijn. Op de website van de werkgever of de informatiegids die je van je werkgever hebt gekregen vind je de naam en de contactgegevens van deze persoon of instantie. 8 9
Energiebronnen Stress? Volg deze vier stappen Ga stress te lijf door te doen wat energie en te laten wat energie kost Als je last hebt van stress, raden we aan de volgende kosten (tijdig) omwisselen voor taken die je graag doet geeft Aan de andere kant zijn er de energievreters. Dat vier stappen te doorlopen: of waarin je juist uitblinkt? Er zijn verschillende manieren om stress te lijf zijn de taken waar je meestal niet zo goed in bent of te gaan. Soms is het noodzakelijk dat je je op het probleem richt en de bron van de stress te lijf gaat. Een andere manier om met de stress om te gaan, is die je zinloos vindt. Kijk of ze echt noodzakelijk zijn. Misschien is er een ander in je directe omgeving die daar juist wel voldoening uit haalt? Soms ontkom 1 kijk eerst goed wat er aan de hand is. 3 laat de zaken waar je toch geen invloed op hebt rusten. je te richten op de dingen die je leuk vindt. En waar je er ook niet aan. In dat geval is het ook het beste Stress is persoonlijk. Waar de één een hekel aan heeft, Helaas zijn er altijd dingen waar je niets aan kunt je juist energie van krijgt. Een combinatie van beide om ze gewoon te accepteren. Misschien dat je vindt een ander soms erg leuk om te doen. Hoe zit dat veranderen. De energie die je daar in steekt gaat is vaak de allerbeste manier om straks weer lekker kunt regelen dat je tijdelijk even niet met dit soort bij jou? Realiseer je: discussie hierover heeft geen zin. verloren, want je krijgt er niets voor terug. Als je dit in je vel te zitten. activiteiten belast wordt tot je je weer beter voelt. Er is geen goed of fout. Accepteer hoe het is. accepteert, geeft het je rust. Wat zijn voor jou die energiebronnen? Ga eens na van welke dingen je in je werk of thuis energie krijgt. Schrijf ze op. Kijk vervolgens of je vaker dingen kunt doen waar je energie van krijgt. Meestal zijn dit de 2 Bepaal je energiebronnen. Hoe kunnen je energiebronnen vergroot worden? 4 focus vooral op de dingen die goed gaan. activiteiten waar je goed in bent, die je voldoening Bijvoorbeeld door regelmatig werkoverleg of praktische Je kracht haal je uit de activiteiten waar je goed in schenken en die je zinvol vindt. ondersteuning op het werk, zoals coaching en collegiale bent en die je zinvol vindt. ondersteuning. Misschien kun je taken die veel energie 10 11
Wat mag ik van mijn leidinggevende verwachten? Ondersteuning om herhaling te voorkomen. Als je klachten (mede) door het werk veroorzaakt worden, kan je leidinggevende je helpen om herhaling te voorkomen. Dit doet hij door samen met jou te zoeken naar oplossingen. Zoals aanpassingen in het werk of het takenpakket, beter werkoverleg of door hulpmiddelen ter beschikking te stellen. Het is niet makkelijk om met iemand een gesprek aan te gaan als je niet lekker in je vel zit. Toch kan dit heel belangrijk zijn, omdat het erger kan voorkomen. Durf je leidinggevende om hulp te vragen. Hij kan je praktisch ondersteunen als het even niet zo lekker gaat. Bijvoorbeeld door je takenpakket tijdelijk aan te passen. Of door te zorgen voor goede begeleiding. Wat mag je nu precies verwachten van je leidinggevende als je het gesprek aangaat? Een luisterend oor. Voor je leidinggevende is het belangrijk om te weten wat er bij jou speelt. Weet hij dat niet? Dan kan hij ook geen rekening houden met jouw wensen en omstandigheden. Meedenken. Je leidinggevende kan jouw probleem niet overnemen. Hij kan wel actief meedenken bij het zoeken naar oplossingsrichtingen. Praktische hulp. Als je hulp nodig hebt, kan je leidinggevende ervoor zorgen dat die er komt. Dat kan op allerlei manieren. Bijvoorbeeld door de juiste mensen in te schakelen voor advies. Bijvoorbeeld de HR-adviseur of de bedrijfsarts. Of door financiële middelen ter beschikking te stellen voor begeleiding. Ook kan hij er voor zorgen dat je takenpakket of je rooster tijdelijk wordt aangepast. 12 13
Handvatten voor het gesprek Voorbereiding Wat wil je bereiken aan het einde van het gesprek? Denk van te voren na over de vraag: wat wil je dat je leidinggevende voor je doet? Bijvoorbeeld: gewoon begrip hebben en luisteren, even minder verantwoordelijkheden of uren krijgen, begeleiding door een (externe) coach. Zorg dat er voldoende tijd is ingeruimd voor het gesprek. Het gesprek: Er geldt voor jou vooral één ding in het gesprek: dat is dat je gewoon je eigen verhaal kwijt kunt. Je mag van je leidinggevende verwachten dat deze met een open oor luistert naar jouw verhaal. En dat hij jouw verhaal centraal stelt. Pas in tweede of derde instantie komen de gevolgen die jouw verhaal heeft voor het werk aan de orde. Praktische gesprekstips: Vraag je leidinggevende regelmatig of hij begrijpt wat jij vertelt. Laat je niet afleiden in je verhaal. Als je leidinggevende tussendoor andere zaken aan de orde stelt, geef dan aan dat je daar later in het gesprek graag op wilt ingaan, maar dat je eerst je verhaal wilt afmaken. Vraag bedenktijd als je iets niet weet. Loopt het gesprek anders dan gepland? Als je dat vervelend vindt, stel het dan aan de orde. Neem zonodig een (toilet)pauze. Gaat het toch mis? Stop het gesprek en stel een nieuwe afspraak voor. Maak aan het einde van het gesprek duidelijke afspraken. Na het gesprek Heb je gezegd wat je wilde? Is er een vervolggesprek afgesproken? Zijn er zaken die je bent vergeten, of wil je dingen corrigeren? Wanneer ga je dat doen? Maak een verslag of zorg dat het er komt en geef het eventueel voor akkoord aan de ander. Maak vervolgafspraken. 14 15
Samengevat Als je niet lekker in je vel zit of als je last hebt van stress, dan ben je niet abnormaal; is dat meestal een gezonde reactie op een ongezonde situatie; neem je dat signaal serieus. Hoe eerder je het probleem aanpakt, hoe makkelijker de oplossing is; is er veel aan te doen om ervoor te zorgen dat je je weer beter voelt; is het heel erg belangrijk dat je de situatie bespreekt met een of meerdere vertrouwde personen in je omgeving; kan je leidinggevende je helpen. Zeker als het probleem door het werk wordt veroorzaakt; focus je je vooral op de dingen waar je energie van krijgt. En probeer je de energie vreters aan te pakken. Wil je meer weten? Op het internet vind je allerlei informatie over stress klachten. Ook zijn er vragen lijstjes die je in kunt vullen om jezelf te testen. Op de web site www.wenb.nl vind je onder het kopje Gezondheid en veiligheid een overzicht van de meest interessante links en tips op dit gebied. 16 17
Notities
Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Samen werken aan minder psychisch verzuim Tips voor de medewerker Postbus 9009 6800 DL Arnhem Telefoon: 026 356 95 68 Fax: 026 356 95 60 e-mail: info@wenb.nl www.wenb.nl