Schouw beschouwd Implementatie van de Flora- en faunawet in het onderhoud door derden en consequenties voor de schouw. Inleiding Ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving zoals de Flora- en faunawet (FF-wet), de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) en interne ontwikkelingen om de schouw kwalitatief te verbeteren maken het een dynamisch proces. Efficiency verbetering en vermindering van de werkdruk vanuit de schouw zijn speerpunten in het proces. Het behoud van de natuur en de zorg voor een voldoenden ecologische waterkwaliteit heeft een steeds prominentere rol bij het beoordelen van het onderhoud aan waterstaatswerken. Door de FF-wet en de implementatie van onze eigen doelstellingen is een nieuwe visie op onderhoud ontwikkeld en heeft Delfland de afgelopen jaren gewerkt aan een integrale visie op het onderhoud die rekening houdt met deze benadering. Het onderhouden van waterstaatswerken en de controle op het onderhoud wordt groene schouw genoemd. In de manier van beoordelen op de onderhoudsverplichting wordt rekening gehouden ecologische belangen. Voor het uitvoeren van onderhoudswerken is op grond van de FF-wet in veel gevallen ontheffing nodig van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Delfland heeft zich geconformeerd aan de gedragscode voor waterschappen van de Unie van Waterschappen. Dit is een generieke ontheffing voor het eigen onderhoudswerk Op basis van de gedragscode zijn werkprotocollen ontwikkeld die door LNV zijn goedgekeurd. De aanpak van onderhoudswerken is aangepast aan de werkprotocollen. De gedragscode bepaalt dat Delfland derden de ruimte moet bieden om ook binnen de verplichtingen van de FF-wet het onderhoud uit te voeren. Aanleiding Op 4 april 2008 heeft het college een drie fasen plan geaccordeerd met daarin een uitwerking van een integrale aanpak van het regulier onderhoud van waterstaatswerken. Voor een goed functionerend watersysteem is een integrale aanpak van eigen onderhoud en dat door derden een vereiste. De drie fasen zijn: 1. Aanpassen van de manier van onderhoud in het primaire boezemstelsel; 2. Aanpassen van de manier van onderhoud in het primaire polderstelsel; 3. Implementeren van de aanpassingen naar het onderhoud door derden in het secundaire stelsel. In 2010 is de derde stap aan de orde. De doorwerking naar derden is gezocht in het aanpassen van de schouwdata/perioden, zodat derden binnen de FF-wet het onderhoud kunnen uitvoeren. Iedereen wordt in zijn onderhoud gedwongen om te werken conform de verplichtingen in de FFwet. De tijd waarop het onderhoud aan waterstaatswerken plaatsvindt is in het eigen werk aangepast. In de zomer start Delfland later met het onderhoud en in het najaar eerder. Zo wordt met in achtname van de werkprotocollen voldaan aan de wet. Wanneer derden nalaten onderhoud aan waterstaatswerken uit te voeren, kan Delfland door handhavend optreden de overtreding ongedaan maken. Om dit mogelijk te maken binnen de reikwijdte van de werkprotocollen is een vervroeging van schouwdata onvermijdbaar. Onderdeel van de gedragscode is een gedegen communicatie van de gewenste perioden van onderhoud. Om het proces van een nieuwe gedragslijn in het onderhoud te introduceren bij de onderhoudsplichtigen is een communicatie traject noodzakelijk. Communicatie vindt plaats via internet en gebruikelijke vakbladen. Overheden worden rechtstreeks benaderd. Een beslispunt is de heroverweging van de gebieden waar zomerschouw plaatsvindt. Door verbetering van het watersysteem is het volledig onderhouden van de watergangen niet strikt noodzakelijk, terwijl in oude niet herstructureerde (glastuinbouw)gebieden de zomerschouw wel noodzakelijk is. Hiervoor is een nieuwe indeling gemaakt en vastgelegd op een kaart. 1
In dit document zijn de consequenties van de verschillende schouwen verder uitgewerkt en beslispunten nader toegelicht. Beslispunten 1. De zomerschouw vast te stellen voor de op kaart aangegeven waterstaatkundig kwetsbare gebieden in de 3e week van juli en de bijbehorende kaart jaarlijks door de schouwmanager te laten vaststellen en dit besluit ter visie te leggen; 2. De najaarschouw te vervroegen naar de derde volle week van oktober; 3. De diepteschouw te vervroegen naar de eerste volle week van november; 4. Vaststellen van het conform de besluiten bijgewerkte schouwprotocol met bijlagen. 2
Nadere uitwerking Dit toelichtende document beschrijft de soorten schouw en de voorgenomen wijzigingen. Per schouwsoort wordt aangegeven wat gewijzigd wordt. Voorts worden de consequenties van de veranderingen voor wat betreft communicatie en financiën beschreven. Afsluitend is een samenvatting opgenomen. 1 De verschillende schouwen 1.1 Diepteschouw De diepteschouw van alle secundaire wateren vindt momenteel per gebied eenmaal per 8 jaar plaats in de maand februari van een betreffend jaar. Deze aanpak is gebaseerd op beleid dat in 1996 is vastgesteld. Dit beleid is in 2004 geëvalueerd en voortgezet. Volgens de FF-wet en vastgelegd in werkprotocollen kunnen baggerwerken uitgevoerd worden tussen 15 juli en 1 november. Door implementatie van de gedragscode in het eigen werk ligt de voorkeursperiode voor baggerwerk in de maanden september en oktober. Na 1 november mag baggerwerk alleen worden uitgevoerd met extra voorzorgsmaatregelen ter bescherming van beschermde soorten. Dit is voor eigen werk uitgebreid vastgelegd in goedgekeurde protocollen. Baggerwerk van derden Derden vallen niet onder de gedragscode en hebben de mogelijkheid eerder met baggerwerk te beginnen. Afhankelijk van ruimtelijke omstandigheden en teeltfasen op het land kan bijvoorbeeld in de maand augustus al worden begonnen. Vanuit de situatie dat baggerwerken in de winterperioden werden uitgevoerd is de schouwdatum in februari gepland om met de uitvoering van eventuele bestuursdwang voor het broedseizoen in maart het baggerwerk te realiseren. Met de beperkingen van de FF-wet ligt een schouwdatum van 1 november meer voor de hand. Beslispunt: De diepteschouw te vervroegen naar de eerste volle week van november 1.2 Zomerschouw De argumenten voor het uitvoeren van de zomerschouw in bepaalde gebieden zijn op enkele onderdelen gedateerd, namelijk: a. Verbetering van de waterhuishouding in oude zomerschouwgebieden; b. Onveranderde gebieden c. Stedelijk gebied Ad a. Verbetering van de waterhuishouding Veel bestaande glastuinbouwgebieden zijn gereconstrueerd en is de waterstaatkundige situatie op veel plaatsen door ruimtelijke ontwikkelingen gewijzigd. Er zijn in die gebieden grotere watergangen gegraven en aangelegde bergingen hebben de waterhuishouding sterk verbeterd waardoor een robuuster watersysteem is bereikt. Reden waarom de zomerschouw in die situaties kan worden afgebouwd. Ad.b. Onveranderde gebieden In andere nog niet herstructureerde tuinbouwgebieden is het wenselijkheid de zomerschouw te blijven voeren. Het recente verleden heeft aangetoond dat het haarvatenstelsel in oude glastuinbouwgebieden in het Westland maar ook in vergelijkbare gebieden in het Oostland voor veel problemen kan zorgen. Watergangen hebben in die gebieden veelal een meerder belang zodat het niet schonen door de één schadelijk is voor de ander. Een goede water aan- en afvoer is in deze gebieden van groot belang. Ad.c. Stedelijk gebied. In stedelijke gebieden is het van veel minder belang dat sloten vóór de zomerperiode extra worden geschoond. In stedelijke gebieden is veelal sprake van brede watergangen of waterpartijen, waardoor begroeiing niet noodzakelijkerwijs behoeft te worden verwijderd. Daarnaast is een ecologische aanblik in deze periode aantrekkelijk Om die reden wordt voorgesteld de zomerschouw in een beperkt gebied te handhaven. Aanwijzen zomerschouwgebieden 3
Om een evenwichtige zomerschouw mogelijk te maken is een nieuwe indeling met bijbehorende kaart gemaakt waarop de waterstaatkundig meest kwetsbare gebieden staan aangegeven. Door het binnen deze gebieden invoeren van een groene schouw kan verder onderscheid gemaakt worden tussen watergangen die vanwege de afmetingen buiten de zomerschouw kunnen blijven.geheel afschaffen van de zomerschouw is nu nog onverantwoord. De nieuwe kaart vormt echter de basis voor een kritische beschouwing van de onderhoudstoestand in de zomerperiode waarmee invulling wordt gegeven aan de FF-wet en de intensiteit van de schouw te laten afnemen en te vervangen door een piepsysteem. Jaarlijks dient deze kaart aan de hand van de ontwikkelingen in het gebied te worden aangepast en moet de kaart een dynamisch karakter krijgen. Groene schouw Voor bepaling van de frequentie van het eigen onderhoud wordt rekening gehouden met groeistadia van vegetatie en zijn de tijdstippen van onderhoud geregeld in bestekken. Medewerkers van team OWW controleren het onderhoud zoals beschreven in bestekken. Delfland controleert jaarlijks of het onderhoud in het secundaire systeem uitgevoerd wordt. De FF-wet vraagt om een genuanceerdere blik op onderhoud en om een vertaling van de zorgplicht voor de natuur. Voor het bepalen van de noodzaak van onderhoud in de zomerperiode wordt beoordeeld of de doorstroming in het geding is. De watergangen worden naar breedte ingedeeld in drie categorieën. Van smalle naar brede watergangen. In smalle watergangen wordt minder begroeiing toegestaan dan brede watergangen. Deze categorieën zijn beschreven in het schouwprotocol. De aanpassing van de zomerschouwgebieden en de invoering van een groene schouw in die gebieden zal vanwege het karakter van de wijzigingen ter visie moeten worden gelegd. Voor derden veranderd de onderhoudsverplichting en op dit besluit kunnen belanghebbenden hun zienswijze geven. Beslispunt: De zomerschouw vast te stellen voor de op kaart aangegeven waterstaatkundig kwetsbare gebieden in de derde week van juli en de bijbehorende kaart jaarlijks door de schouwmanager te laten vaststellen en dit besluit ter vaststelling aan de VV voor te leggen en ter visie te leggen. 1.3 Najaarsschouw De schouwperiode staat vastgesteld in de tweede volle week van november. Om derden te laten voldoen aan de FF-wet dient de schouwdatum vervroegd te worden. De meest voor de hand liggende periode voor de schouw is de laatste twee weken van oktober. Het vervroegen van de schouw is gelet op de wisselende seizoensomstandigheden geen bezwaar. Beslispunt: De najaarschouw te vervroegen naar de derde volle week van oktober. 1.4 Schouw van de waterkeringen Het regulier onderhoud van waterkeringen en de schouw daarvan wordt in het programma Stevige Dijken uitgewerkt. 2 Gebiedsgericht onderzoek naar kwalificatie van watergangen. Voor de eerste twee fasen van aanpassing van tijdstippen en wijze van het eigen onderhoud is gebruik gemaakt van gegevens van door andere organisaties uitgevoerd onderzoek naar de aanwezigheid van beschermde plant- en diersoorten. De eis van deze inventarisatie is gesteld in de FF-Wet en de gedragscode. Op basis van deze inventarisatie is vastgesteld dat in het hele gebied extra beschermde soorten voorkomen. Om deze soorten voldoende te beschermen zijn de werkperioden zo gekozen dat tussen 15 juli en 1 november het krozen en zuiveren wordt uitgevoerd en (zoveel als mogelijk) in september en oktober wordt gebaggerd. Op deze wijze wordt voldaan aan de wet en geldt de gedragscode als een generieke ontheffing voor het eigen werk en zijn de onderhoudsperioden vastgelegd. Derden kunnen niet onder de gedragscode vallen omdat de werkprotocollen voor het primaire systeem niet 1:1 kunnen worden doorvertaald naar het secundaire systeem. Delfland doet een onderzoek naar het voorkomen van extra beschermde soorten in het secundaire systeem. Dit 4
onderzoek moet uitwijzen of in het secundaire systeem extra beschermde soorten voorkomen. Onderzoek door andere waterschappen wees uit dat extra beschermde soorten niet in kleine en ondiepe watergangen voorkomen. Bij afwezigheid van deze soorten in het secundaire systeem kan uitvoering van onderhoudswerk over een langere termijn uitgevoerd worden. Dit biedt derden ruimschoots de mogelijkheid om onderhoud uit te voeren in de gedachte van de FF-wet. 3 Communicatieplan De aangepaste werkwijze en de consequenties voor de schouw zullen aan derden en andere overheden en organisatie breed bekend moeten worden gemaakt. Op de website van Delfland wordt gedetailleerd ingegaan op de consequenties van wet en regelgeving. De folder Wonen aan het water is destijds in 2006 voor het eerst ten behoeve van de informatie aan derden gemaakt. De folder blijkt in de praktijk een goed middel om derden hun verplichtingen duidelijk te maken en werkt zeer verhelderend. De folder wordt aangepast aan de nieuwe ontwikkelingen. In de folder worden gevolgen en consequenties van de FF-wet uitgelegd. Uitgelegd wordt wat onder groene schouw wordt verstaan en hoe de ingeland zijn situatie kan beoordelen. In het kader van een digitale communicatie met derden, is dan ook gekozen voor een digitale folder. De folder kan door de eigen organisatie worden bijgewerkt en naar behoefte worden uitgeprint. Uit de praktijk blijkt dat derden gebaat zijn bij een papieren versie van de folder. 4 Risico en financiële paragraaf In het bovenstaande wordt onder andere gestreefd naar een effectievere schouw en door kritisch te kijken naar de zomerschouw een verminderde inzet van schouwmeesters. Tevens wordt door het overgaan naar een groene schouw in bepaalde perioden meer begroeiing toegestaan in daarvoor geschikte watergangen. Dit vraagt in probleemgevallen direct optreden van medewerkers van team Toezicht en Handhaving. Organisatorisch moet aan dit systeem invulling worden gegeven door een verscherpt toezicht door Delfland. In eerste instantie zal de onderhoudsplichtige worden aangeschreven maar afhankelijk van de situatie beoordeeld Delfland of direct handelend moeten worden opgetreden. Dit vereist extra inzet. De verwachting is dat dit binnen de organisatie van de teams kan worden opgevangen maar er moet rekening mee gehouden worden dat de organisatie zwaarder wordt belast. De schouwkosten zullen vermoedelijk tegen elkaar wegvallen. De totale kosten voor externe communicatie worden geraamd op circa 10.000 Voor de uitvoering van het communicatie traject is in de begroting voor 2010 met 30.000 rekening gehouden. Bijlagen: Bijlage 1 Kaart nieuwe indeling zomerschouw 2011 Bijlage 2 Schouwprotocol met bijlagen (schema schouwdata, kleurtoets en kaart zomerschouw 2011 5
Samenvattend overzicht schouw huidig voorstel voordelen nadelen Diepteschouw Schouw volgens beleid 8 jaarlijkse cyclus. Voorbereiding schouw door WS. Voorschouw door schouwmeesters. Schouw in tweede week februari, herschouw in 1 oktober. Procedure ongewijzigd, maar de schouw in november. Onderhoud wordt uitgevoerd in een periode die voldoet aan de FF-wet. Door een ruime herstel periode te hanteren hebben derden voldoende gelegenheid het onderhoud uit te voeren. Diepte- en najaarsschouw vallen nagenoeg samen zodat zich een capaciteitsprobleem binnen de afhandeling kan voordoen. Verwacht wordt dat in een voorkomend geval gerekend kan worden op invallen door collega schouwmeesters. Zomerschouw Najaarsschouw Schouw waterkeringen Schouw vanaf 15 juli in een beperkt gebied en aangewezen watergangen. Schouw valt in 2 e volle week van november en betreft alle secundaire watergangen. Schouw in juni en oktober voorafgaande aan het onderhoud van aangelegen watergangen. Schouw wordt uitgevoerd door medewerkers WS Zomerschouw afhankelijk stellen van groeiperiode met een voorkeur voor uitvoering na 15 juli. Onderscheid maken in noodzaak tot onderhoud afhankelijk van breedte watergang, conform het schouwprotocol. Opnieuw de waterstaatkundig kwetsbare gebieden of watergangen bepalen. Schouw verplaatsen na 3 e volle week van oktober. Procedure ongewijzigd In vervolg op nieuw beleid onderhoud waterkeringen worden nieuwe criteria opgesteld waarop de waterkeringen geschouwd dienen te worden. In dat verband wordt voorgesteld de schouw te laten vallen onder de reguliere controle op de waterkeringen door WS. Onderhoud wordt uitgevoerd in de minst kwetsbare periode. De noodzaak van onderhoud wordt getoetst aan criteria schouwprotocol. Derden worden gedwongen binnen de wettelijk voorgeschreven voorkeursperiode het onderhoud uit te voeren. Er ontstaat duidelijkheid over de zaken die wel of niet getolereerd kunnen worden. Duidelijk beeld van de relatie tussen inspectie en gewoon onderhoud. Geen vaste schouwdatum waardoor schouwmeesters geen planning van hun inzet kunnen maken. In sommige gevallen kan dit gevolgen hebben dat de schouw niet in het dagelijks werk past. In de eerste jaren zullen niet alle onderhoudsplichtigen in oktober het onderhoud al uitgevoerd hebben. Afhankelijk van de wijze waarop de schouw wordt georganiseerd ontstaan personele capaciteitsproblemen. Er is ofwel een uitbreiding van het schouwteam met speciaal opgeleide schouwmeesters noodzakelijk of aanpassingen in de staande organisatie. 6