Levensloop Foto: HH Toekomst Eritrese vluchtelingen in Nederland Verslag bijeenkomst 1 december
Plenair Plenair Introductie en welkom door voorzitter Samuel Tekeste, freelance adviseur en trainer Eritrese nieuwkomers. Introductie door Jeanine Brummel-Ahlaloum, programmamanager gezondheid asielzoekers en vluchtelingen en VGV: Verontrustende signalen over Eritrese nieuwkomers in zomer 2015 waren de aanleiding van deze bijeenkomst. Pharos heeft in 2015 een verkenning gedaan en op basis daarvan een factsheet Eritrese vluchtelingen gemaakt. Begin 2016 werd er in de jaarbeurs een bijeenkomst gehouden over de conclusies en aanbevelingen. Hier waren o.a. het COA, Rutgers en NIDOS bij betrokken. Het is belangrijk om kennis te verzamelen en ervaringen uit te wisselen. Daar is deze vervolgbijeenkomst ook voor bedoeld. Het rapport over de verkenning Van ver gekomen staat op de website van Pharos evenals factsheets. Introductie Marjan de Gruijter, KIS: Er is een verkenning gedaan naar Eritreeërs in Nederland, waarbij de nadruk ligt op nieuwkomers die zich recent in de gemeente hebben gevestigd. Hierbij stond de volgende vraag centraal: hoe vergaat het de Eritreeërs die recent een woning hebben gekregen? Wat gebeurt er, wat moet er gebeuren en wie is aan zet? Dit onderzoek werd uitgevoerd a.h.v. literatuurstudie en interviews met experts, vluchtelingen en mensen die met vluchtelingen werken. Uitkomsten, onderzoek en mogelijke aanbevelingen We hebben te maken met een groep jonge veerkrachtige vluchtelingen. Veelal met een lage of onvoltooide opleiding die meestal alleen Tigrinya spreekt. Sociaalmaatschappelijke problemen die Bram Tuk (Pharos) & Marjan de Gruijter aanwijzen zijn: Problemen die al deels ontstaan in de opvang. Financiële problemen & schulden (Moet hier al in het AZC aan gewerkt worden? Hetzelfde speelde destijds bij Somaliërs, die zelf aangaven dat ze informatie over financiën al in het centrum gewild hadden). Drankmisbruik (Middelengebruik is in het algemeen een probleem bij jonge asielzoekers. Oorzaken hiervoor zijn; de plotselinge vrijheid die zij ervaren, de verveling, puber-gedrag, weinig toezicht (ook sociale controle is weggevallen), stress, groepsdruk). Seksuele gezondheid en psychische klachten, sterke groepscohesie maar weinig vertrouwen (oorzaken hiervoor zijn; nare ervaringen tijdens de reis, lang verblijf in transit landen, seksueel geweld onderweg, de geen praat maar draag cultuur ). De psychische gezondheid moet nog beter in beeld worden gebracht. Welke klachten, de betekenis die zij hier zelf aan geven, bijvoorbeeld traditionele benamingen, voodoo, etc. (zie verslag workshop Evert Bloemen). 2
Plenair Eritrese vluchtelingen dragen een grote verantwoordelijkheid naar de familie. De vlucht is vaak geen individuele en bewuste keuze geweest (het individuele doel is diffuser, mensen zitten in een overlevingsmodus (hier-daar). De gesignaleerde problematiek roept de vraag op wat een gerichte aanpak is. Moet voorlichting voor Eritreeërs eerder plaatsvinden? Voorlichting in de eigen taal Tygrinya is het meest passend, alhoewel dit niet strookt met het geen-doelgroepen-beleid. Een kans is het betrekken van de oudkomers / de Eritrese gemeenschap bij voorlichtingen. Voorlichtingen integreren in de participatie- en taallessen die mensen krijgen? Gezondheidszorg/ welzijn staat momenteel erg los van de inburgering. Pharos ziet de gezondheidsvoorlichting graag geïntegreerd in het pakket van inburgering. Discussie Wie is de Eritrese gemeenschap van oudkomers en in hoeverre kunnen zij helpen bij de integratie van nieuwkomers? Per regio kan dat zeer verschillen, maar de ervaring is dat al op veel plaatsen oudkomers een rol willen spelen. Welke rol speelt religie/de kerk in de integratie van Eritrese nieuwkomers? Steunpunt voor hen, maar lastig in de Nederlandse seculiere samenleving. In het algemeen is godsdienst steunend voor vluchtelingen. Maar neem dit geen sektarische vormen aan? Hoe staat het met de psychische gesteldheid van Eritreeërs? PTSS bij Eritreeërs? Dit hebben we slecht in beeld en is ook lastig in beeld te krijgen omdat Eritreeërs hun klachten vaak niet in een concrete hulpvraag vertalen. - Signalen zijn: slecht slapen, somber zijn, terugdenken aan wat je hebt meegemaakt. Ga in gesprek - vermijd het vooral niet! Mensen educatief meenemen. - Hulpvraag laag - traumagehalte hoog. 3
Plenair - NIDOS: hulpvraag onder AMV is er wel, maar er is onvoldoende passende hulpverlening; onvoldoende cultureel sensitief specifiek voor de Eritrese groep? - Inburgering is laag intensief (2 a 3 keer per week) is in tegenstelling tot wat we allemaal willen (WRR rapport geen tijd te verliezen : pleit voor niet volgtijdig maar gelijktijdig). Teveel thuis zitten leidt tot: verveling & verergering psychische klachten. - Een onderzoek in Nijmegen naar deze problematiek onder 96 Eritrese jongens in Nijmegen komt zeer binnenkort (1 a 2 weken) uit. (Intussen verschenen. - Ook wordt de vraag gesteld of Eritrese nieuwkomers de weg naar zorg in de gemeente wel kunnen vinden? Plenaire afsluiting Er bestaat een grote handelingsverlegenheid bij zorgverleners. Blijf het gesprek aangaan en probeer te ontdekken waarom iemand weerstand biedt tegen zorg: er kunnen allerlei drijfveren zijn. Er bestaat een verband tussen zorg en welzijn, welzijn is breder: perspectief hebben en participeren maakt de behoefte aan zorg minder. Budget en een ondersteuningsaanbod voor vluchtelingen verschilt sterk per gemeente en is van veel factoren afhankelijk. Lastig om statushouders te bereiken als zij zich eenmaal gevestigd hebben. Dit kun je oplossen door samenwerking met vluchtelingenwerk, via scholen (ouders), kerken, via oudkomers, cultural mediators, sleutelpersonen. We moeten leren van fouten die voorheen met andere groepen gemaakt zijn en de inburgering nu goed neerzetten. Dit vergt een integrale aanpak & empowerment (participatie, activering). Om dit laatste te realiseren moet je de achtergrond van vluchtelingen kennen en begrijpen met welke verwachtingen en ervaringen zij in Nederland komen. Het Kennisdeel programma waar Pharos bij betrokken is, biedt mogelijkheden om lokaal/ regionaal samen te werken. https://vng.nl/onderwerpenindex/asiel/asielbeleid-en-integratie/ nieuws/gezondheidsproject-statushouders-gestart Veel aanwezigen onderschrijven het belang van een snelle en gedegen preventieve aanpak. 4
Workshops Workshop Psychische problematiek Eritreeërs, dichtbij én ver weg Evert Bloemen, arts Pharos In deze workshop kwamen onderstaande onderwerpen aan de orde door middel van een presentatie, videofragmenten en een casusbespreking. Risicofactoren Eritrese vluchtelingen hebben een aantal risicofactoren om psychische problemen te ontwikkelen. Denk bijvoorbeeld aan geweldservaringen in Eritrea of onderweg tijdens de vlucht, het verlies of gemis van familieleden, de vaak jonge leeftijd en de weinige ervaring met een complexe westerse samenleving. Dit maakt de kans op psychische problematiek groter dan gemiddeld. Daarnaast is er natuurlijk ook veerkracht en een wil om iets van het leven in Nederland te maken. Eigen ideeën vluchtelingen Bij de aanpak van psychische problemen is het allereerst van belang te kijken naar het perspectief van de vluchteling zelf. Van hen kun je horen hoe hun eigen gemeenschap en cultuur kijkt naar psychische problemen, welke woorden ze hiervoor gebruiken, met wie ze er over praten en bij wie ze eventueel om hulp vragen. Vluchtelingen zeggen dan dingen als: We kunnen moeilijk over emotionele zaken spreken, we schamen ons. We zijn bang buitengesloten te worden omdat mensen ons gek vinden. In ons land horen wij nooit iets over stress of depressie, we kennen die woorden niet. Wij hebben dan vaker pijn, of als het erger is dan wordt iemand gek of bezeten. 5
Deze ideeën maken dat ook Eritreeërs weinig onderling over psychische problemen spreken. Als ze hulp vragen zal het in eerste instantie vaak over lichamelijke klachten gaan, dat is veilig en meer geaccepteerd. Dan kan een vluchteling meteen voelen of de Nederlandse hulpverlener hem of haar kan begrijpen of dat die te vertrouwen is en eventueel wel iets meer verteld wordt over psychische symptomen. Traditionele en religieuze geneeswijzen worden vaak ingezet als het om problemen gaat die lastig te begrijpen zijn en waar bovennatuurlijke krachten (van geesten, hekserij of zwarte magie) als verklaringsmodel dienen. Ook Eritreeërs hebben bij psychische problematiek regelmatig hun eigen culturele ideeën over het ontstaan en genezen van dit soort ziekten. In de transculturele psychiatrie zijn diverse cultuurgebonden ziektebeelden beschreven in een groot aantal landen, waarbij psychische symptomen en afwijkend gedrag laten zien. In Eritrea gaat het zowel bij moslims als de christenen om vormen van bezetenheid door zwarte magie die een onzichtbaar onderdeel zijn van het sociale leven in Eritrea. Buda is een dergelijk ziektebeeld, waarbij een personage of geest iemand ziek kan maken, zich uitend in bizar en vreemd gedrag. Zar is een andere vorm van zwarte magie waarbij trance en vreemde spraak op de voorgrond staan. Aanpak In de zorg voor Eritreeërs in Nederland is het van belang dat zorgprofessionals iets weten van hoe de Eritrese gemeenschap aankijkt tegen psychische klachten. Dit moet als het even kan verbonden worden met de diagnostiek zoals in Nederland gebruikelijk is. In de zorg denken hulpverleners bij vluchtelingen met psychische klachten al gauw aan traumatische ervaringen, rouw en verdriet, eenzaamheid, gemis van familie. Ook zien zij dat dit gepaard gaat met lichamelijke verschijnselen, waar makkelijker hulp voor wordt gevraagd dan voor psychische problemen, die vaak wel aanwezig zijn. Dit heeft gevolgen voor het dagelijks functioneren, waardoor iemand zich niet kan concentreren, vergeetachtig is of snel boos op de kinderen. Soms gaan mensen dan alcohol of drugs gebruiken om problematiek te verzachten, waardoor iemand sociaal of financieel kan afglijden. Vroege signalering van dit soort psychische problematiek is een zaak van iedereen die betrokken is bij de hulp en begeleiding van Eritrese vluchtelingen. Een lijst met vragen, zoals bij de Protect vragenlijst 1, kan helpen om dit systematisch uit te vragen en de ernst in te schatten. Ook kan een outreachende benadering helpen door actief op vluchtelingen af te stappen en met ze in gesprek te gaan. Dit als tegenwicht tegen hun neiging te zwijgen over psychische aspecten. Gezien de onbekendheid met en weerstand tegen de Nederlandse ideeën over psychische gezondheid is uitleg geven hierover cruciaal en wel op een bij de vluchtelingen passende manier, zowel qua taalgebruik als beeldspraken. Dit geldt overigens ook voor andere stappen, bijvoorbeeld als iemand gemotiveerd moet worden voor een verwijzing of als medicatie nodig wordt geacht. Het belang van actief worden en sport en bewegen kan niet genoeg benadrukt worden, dit helpt ook in geval van psychische problemen. Laagdrempelig vrijwilligerswerk dat aansluit bij persoonlijke wensen kan helpen iemand uit het isolement te krijgen. 1 http://www.pharos.nl/nl/kenniscentrum/algemeen/webshop/product/106/protect-instrument-voor-vroegsignalering-inde-asielprocedure 6
Dit alles vraagt om samenwerking tussen verschillende partijen, zoals met de doelgroep zelf via familie of Eritrese sleutelpersonen, of tussen (vrijwillige) begeleiders en professionals in de eerstelijn (huisartsen, praktijkondersteuners, wijkteams). Daarbij is bewustzijn over culturele aspecten nodig. Een cultuursensitieve benadering betekent dat er bij onderling contact oog is voor de culturele eigenheid van zowel de Eritrese vluchteling als de Nederlandse context. De uitdaging zit in het met respect voor verschillen toch op zoek gaan naar een gezamenlijk gedragen aanpak. En als de vluchteling dit respect ervaart zal die ook makkelijker delen hoe er vanuit zijn gemeenschap naar psychische problemen wordt gekeken. Als je dit goed doet kom je in de zorg een heel eind met je normale handelwijze. Workshop Eritrese vluchtelingen in de gemeente Bet-El Teklemariam, cultural mediator en Marjan de Gruijter onderzoeker Kennisplatform Integratie & Samenleving In de workshop is stilgestaan bij de vraag hoe nieuwe Eritrese vluchtelingen in gemeenten kunnen worden ondersteund bij het wegwijs worden en deel gaan uitmaken van de lokale samenleving. Aan de hand van voorbeelden uit de interviews met Eritrese vluchtelingen is in beeld gebracht wat vluchtelingen ondernemen om wegwijs te worden en wat hun vragen hierbij zijn. Ingegaan werd op de vraag wat kunnen gemeenten, organisaties, professionals en burgers hierin betekenen? 7
De voornaamste conclusie uit het onderzoek is dat mensen veel ondersteuning nodig hebben bij het wegwijs worden in de buurt. Daar komt bij dat er veel miscommunicatie en onbegrip is, dit zou kunnen worden ondervangen door meer Eritreeërs in te zetten. Ook omdat mensen het vaak moeilijk vinden om hulp te vragen. Daarnaast is de woonsituatie ingewikkeld: mensen raken geïsoleerd als ze alleen wonen, maar vinden het heel lastig om met een vreemde in huis te wonen. Een aanvulling vanuit de zaal is dat het organiseren van meer informele activiteiten vaak een veiliger sfeer creëert waar mensen sneller over hun problemen praten. Een tweede belangrijke conclusie uit het onderzoek is dat mensen tijdens de inburgering vrij veel thuis zitten en niet veel doen. Ook blijkt dat er bij Eritreeërs een grote behoefte is aan a) contact met Nederlanders, en b) vrijwilligerswerk of andere activiteiten richting de arbeidsmarkt. Uit het onderzoek komt al met al: recente Eritrese statushouders komen letterlijk en figuurlijk van ver, de afstand tussen het land van herkomst en Nederland is zeer groot. Dit stelt hen en Nederland voor een grote opgave. In de praktijk blijkt dat de geboden ondersteuning onvoldoende is en dat de verplichte inburgering onvoldoende handvatten biedt om succesvol in de Nederlandse samenleving te kunnen integreren. Vanuit de zaal worden nog de volgende kwesties/knelpunten naar voren gebracht: Het belangrijkste is dat de infrastructuur in gemeenten om ondersteuning te bieden aan nieuwkomers goeddeels verdwenen is. De energie die er is bij burgers om vluchtelingen welkom te heten en te ondersteunen, wordt niet altijd optimaal ondersteund of gefaciliteerd. Dit is jammer, omdat de aandacht dan snel kan wegebben. Daarbij komt ook dat het veel lastiger blijkt om vrijwilligers te vinden die zich willen inzetten voor statushouders, dan voor asielzoekers. Ook het gebrek aan kennis bij Nederlandse instanties over Eritreeërs is een knelpunt. Daardoor is het lastig om elkaar goed te begrijpen en ontstaan er gemakkelijk misverstanden of vooroordelen over en weer. Tot slot wordt opgemerkt dat het spreken van Nederlands niet alleen voor werk belangrijk is, maar ook voor activering of vrijwilligerswerk. Vaak is het zelfs een voorwaarde. Als men de taal niet spreekt en als gevolg daarvan nog niet kan deelnemen aan een activeringstraject, ontstaat een vicieuze cirkel. Oplossingen In het tweede deel van de workshop is gesproken over oplossingen. In de discussie met de zaal zijn de volgende punten naar voren gekomen. Allereerst worden een aantal initiatieven genoemd die inspelen op activering, het leren van de taal, het ontmoeten van Nederlanders, en het toeleiden naar werk. Voor een deel worden deze initiatieven al aangeboden aan Eritrese statushouders en worden waardevolle ervaringen opgedaan. Een voorbeeld is Lent, bij Nijmegen, waar door VluchtelingWerk een netwerk van buurtbewoners is opgezet, die samen allerlei activiteiten organiseren. Er zijn werkgevers die een werkervaringsplaats bieden, met baangarantie, zodat men in de praktijk werknemersvaardigheden kan opdoen en de taal kan leren. 8
Facebookgroepen waar zowel vluchtelingen als buurtbewoners lid van zijn, zijn een geode manier om met elkaar in contact te komen. Pilot project Aan de slag waar vluchtelingen in groepsverband met Nederlandse vrijwilligers klussen doen zoals wilgen knotten of koffie schenken. Al vanuit het AZC beginnen. De aanpak van de gemeente Amsterdam. Daar begint met al in het AZC met een programma gericht op taalverwerving en oriëntatie. Men wordt begeleid door eigen taal ondersteuners. Voor het wegwijs maken van nieuwe Eritrese statushouders is het belangrijk om dat in de eigen taal te doen: anders wordt de informatie gewoonweg niet begrepen. Er zijn inmiddels veel mensen (met een vluchtelingen)achtergrond die dergelijke voorlichting of ondersteuning kunnen bieden. Deze zouden veel vaker moeten worden ingezet. Gemeenten en ondersteuningsorganisaties kennen de groep Eritreeërs nog onvoldoende. Voormalig vluchtelingen kunnen een belangrijke rol spelen bij het voorlichten en ondersteunen van gemeenten en organisaties, zodat zij op hun beurt de groep Eritreeërs beter kunnen bedienen. Workshop Eigen kracht van jonge Eritrese vluchtelingen Binyam Andebrhan 2 trainer/adviseur BIAND Solutions. Er zijn de laatste jaren naar schatting 12 000 Eritrese vluchtelingen naar Nederland gekomen. Hun achtergronden zijn zeer divers. Eritrese Asielzoekers 2015 2014 2013 Asiel 7359 3833 851 Herhaalde aanvraag 62 75 69 Gezinshereniging 1013 192 134 Minderjarig 1237 528 34 In 2016 t/m september: 965 (waarvan 409 AMV) Uit een recent onderzoek naar in Nijmegen verblijvende vluchtelingen blijkt dat 55% afkomstig is uit een dorp, 25% uit een provinciaal stadje en 15% uit een grote stad. Het grootste deel heeft een laag opleidingsniveau en is afkomstig van het platteland uit een zeer klein gebied midden onderin Eritrea. Zij groeiden op in een, qua leefomstandigheden, economie, technologie en communicatiemiddelen, volstrekt andere wereld. Ze zijn uit Eritrea vertrokken om aan het onderdrukkende politieke klimaat te ontsnappen en om in een vrij land hun toekomst op te bouwen. Ze zijn grofweg in te delen in vijf groepen: 2 Binyam Andebrhan, is van Eritrese afkomst en werkte bij VluchtelingenWerk Nederland, o.a. als Coördinator Helpdesk en Hoofd Asielprocedure (2002-2011). Daarna is hij overgestapt naar het Welzijnswerk (2011 t/m 2015). waar hij zich bezighield met VVE, jongerenwerk en participatie. Sinds 2016 werkt hij als zelfstandige (BIAND Solutions). Hij is trainer en adviseert instanties over begeleiding van vluchtelingen. Ook houdt hij zich bezig met sociale vernieuwing in het welzijnswerk. binyamandebrhan@gmail.com 9
Achtergronden per groep 1. Goede algemene ontwikkeling + opvoeding 2. Goede opvoeding + gemotiveerd *School belangrijk. 3. Goede opvoeding + onvoldoende basis + zelf vertrouwen naar school gaan 4. Eenvoudige komaf. Gezins-en leefsituatie vermoedelijk slecht. Ongemotiveerd om naar school te gaan of iets anders te doen + roken, drinken 5. Eenvoudige komaf. Gezins-en leefsituatie vermoedelijk slecht. Ontspoorde jongeren kunnen niet omgaan met regels, verplichtingen + soms agressief * Taak samenleving Wegwijs maken Extra bijlessen + basisinfo over de samenleving nodig *Motiveren + werken aan zelfvertrouwen + bij de hand nemen+ veel informatie over de samenleving en wegwijs maken *Motiveren + activeren + betrekken sociaal netwerk + mediators + bij de hand nemen + structuur en sancties, veel informatie over de samenleving en wegwijs maken Ervaren begeleiders *Activeren: Sporten + Muziek* Betrekken sociaal netwerk + mediators + bij de hand nemen+ structuur en sancties, veel informatie over de samenleving en wegwijs maken Achtergronden algemeen Vluchtreis: Trauma, overlevingsstrategie, ontvoeringen/verkrachtingen. Familie: Financiële verplichtingen, veiligheid (nareis), verwachtingen, gemis, verdriet en zorgen, gezinshereniging. Groep: Loyaliteit en afhankelijkheid, troost, rust, herkenbaarheid, geborgenheid, invloed leider en groepsleden. Land: Repressief regime, geen vrijheden, wantrouwen overheid en organisaties. Cultuur: Wij-cultuur, gezinscultuur, taboe, bescheidenheid, religie. Maar ook verschillen per persoon: Karakter, communicatie stijl, gedrag, aspiraties. Werken Wanneer Eritreeërs gevraagd wordt naar hun plannen voor de toekomst is hun antwoord: Werken. Later realiseren ze pas dat ze dan school/opleiding nodig hebben, nog weer daarna dat ze eerst de Nederlandse taal moeten leren en wat hier allemaal bij komt kijken. Voorbeelden van werkervaring die ze al kunnen hebben: Agrariër, automonteur, timmerman, kapper, leraar, elektricien, metselaar, kok, voetballer, wielrenner en verpleegkundige. Soms kiezen mensen in Nederland voor een beroep dat nog gangbaar is in Eritrea, omdat ze het gevoel hebben ooit weer terug te gaan. De meeste jongeren hebben een enorme drive om aan het werk te gaan en zijn optimistisch over hun toekomstkansen op de arbeidsmarkt, maar worden zich wel steeds meer bewust van de hoge taal- en opleidingseisen. Tegenover hun achterstanden in deze opzichten staan echter een groot doorzettingsvermogen, flexibiliteit en optimisme. 10
De optimistisch kijk Veel jongeren die vrijwilligerswerk doen Veel jongeren die een bijbaantje hebben (McDonald s, folders wegbrengen, restaurant, enz.) Veel jongeren gaan goed om met hun (taal)maatjes Veel jongeren kunnen omgaan met computers en social media Veel jongeren geven aan naar school te willen gaan en te werken. Onderzoeken Wanneer wij de ontwikkeling (integratie/participatie) van Eritrese jonge vluchtelingen willen beoordelen/volgen, wat nemen wij dan als beginpunt? Zetten wij ze af tegen jonge vluchtelingen uit Syrië of andere vluchtlanden? Of tegen Nederlandse leeftijdgenoten? Het is van belang een individueel startpunt te bepalen/vast te leggen kiezen en daarna een traject stap voor stap te starten en die ontwikkelingen goed te volgen. Hierbij realiserend dat jonge vluchtelingen met grote achterstand veel zullen moeten doen en veel steun nodig hebben meer moeten om mee te komen. Het hele leven in Nederland is leren, niet alleen de taal en het werk. Samenredzaamheid/Zelfredzaamheid Voor een groot deel begeleiden jongeren elkaar. Een valkuil bij de samenredzaamheid is dat leiders/vertegenwoordigers zelfredzaam worden omdat zij als aanspreekpunt en tolk worden gebruikt. Er moet rekening mee worden gehouden dat middelen en inzet verhoudingsgewijs meer naar mondige assertieve jongeren gaan, omdat zij om hulp kunnen/ durven vragen, waardoor de andere jongeren hierdoor achter blijven. Voorkom dit door de kwetsbare jongeren ook individueel aan te spreken. Maatschappelijke begeleiding Aansluiten bij de belevingswereld en eigen kracht van de vluchteling Vanuit de ervaringen en competenties van de jonge vluchtelingen vertaling maken naar de Nederlandse beroepen en Nederlandse manier van werk vinden. Bijv. agrariër: Landbouw, akkerbouw, (glas)tuinbouw, veeteelt. Openbaar groen, moestuinen, hovenier/tuinverzorging, stadslandbouw of (stads)bosbouw. Specifieke kennis van de (achtergronden en competenties van de) vluchteling is nodig, deskundige trainers, concreet zijn en met voorbeelden (beeldend) werken, met filmpjes werken over beroepen en solliciteren, bezoeken van fabrieken en diensten. Meer concreet: beeldend, zien en ervaren. Zorg dat je ze benadert op een manier dat er ja-antwoorden komen, om zelfvertrouwen te versterken. Gebaseerd op zelfredzaamheid en eigen regie Eigen regie/keuze, hiervoor is wel kennis van de Nederlandse samenleving nodig. Voor deze kennis is voorlichting noodzakelijk. Voorlichting in eigen taal (door een trainer/voorlichter die ze vertrouwen) over de belangrijkste thema s zoals gezondheidszorg in Nederland, psychische klachten, rechtstaat/bureaucratie, omgaan met buren, zelfstandigheid/ zelfredzaamheid, eigen keuzes maken, cultuur, opvoeding, communicatie en houding. Hou bij deze voorlichtingen ook rekening met opleiding/laaggeletterdheid. Als je in Eritrea iets wil bereiken wordt dit gedaan door: contacten, corruptie, meededogen. In Nederland zijn we van de regels. Ze komen van een geen-systeemland naar een systeemland. Nederland is moeilijk te begrijpen. 11
Het doel zelfredzaamheid moet begeleid worden door: Eerst laten zien/samendoen; vluchteling laten doen/toekijken; en daarna vluchteling zelf doen. Aan de ene kant wil je dat mensen zelfredzaam dingen uitzoeken, aan de andere kant vind je het irritant wanneer iemand niet gewoon wil aannemen wat jij zegt en dingen nog nagaat bij lotgenoten. Zorg dat zowel man en vrouw betrokken wordt in het integratieproces, nodig beide uit bij instanties. Participatie/actief zijn belangrijk zoals (fulltime) scholing, sporten/muziek maken/ stage lopen/bijbaantje Integreren is moeilijk wanneer je als één bevolkingsgroep samen zit in een AZC. Wanneer men kijkt naar de integratie, wordt een groot deel bepaald door de structuur, door geld en hoe mensen worden opgevangen. Nu ziet men dat doordat ze een probleem hebben, dat ze soms grote groepen van één bevolkingsgroep samen gaan opvangen, zoals voor tijdelijke duur in Nijmegen en Wezep (http://www.volkskrant.nl/binnenland/in-wezep-voelt-kleineritrea-als-een-dwangbuis~a4425508/). Vrouwen in de opvang geven aan dat het niet lekker voelt, ze komen uit hetzelfde land, daar gelden bepaalde regels, waardoor je onderling nog in Eritrea bent. Naast steun aan elkaar zorgt het ook voor een aanhoudend collectief verdriet/ellende. Tegelijkertijd wordt er van je verwacht dat je integreert. Dit is best lastig. Juist die wij-cultuur is lastig om los van te komen. Er onstaat een soort Eritrese zuil. Daardoor is sporten/vrijwilligerswerk/gastgezin van extra belang. In Eritrea zijn hobby s minder bekend zoals wij ze kennen: gezellig kletsen, samen wandelen, hangen en slapen. Belangrijk om een doel te verbinden aan de dagbesteding: Goed voor je Nederlands, Goed om de Nederlandse samenleving te leren kennen en goed om werkervaring op te doen. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat de eerste jaren het belangrijkst zijn. Als je structuur hebt en het gaat goed in het begin, dan blijft het ook goed gaan. Als je in het begin niks doet, dan gaat het heel vaak niet goed. Samengevat is het belangrijk de Eritreeërs zelf te leren ontdekken en zelfstandig te leren denken zodat zij een eigen mening kunnen vormen. Voor communicatie met Eritreeërs Bij begeleiding gaat het om écht contact maken. Als je dat heb bereikt, hebben ze het gevoel dat je er voor ze bent en ze beschermd. Als ze dat gevoel hebben, betekent dat dat ze alles voor je doen. Want ook dat is een wij-cultuur. Door goede contacten zijn ze veel redzamer, omdat ze er vertrouwen in hebben dat de mentoren het beste met ze voor hebben en ze hier vertrouwen in hebben. Als je als hulpverlener iets niet kan, moet je ook niet zeggen dat je het kan. We willen vaak helpen maar gaan te ver. Je schept bepaalde verwachtingen die je niet na kunt komen, waardoor het vertrouwen weer beschadigd wordt. Wanneer er echt over belangrijke zaken gecommuniceerd moet worden, moet dit heel duidelijk gebeuren. Samengevat in een aantal tips: Interesse en empathie tonen, maar ook grappen maken Over dingen die herkenbaar zijn voor de jongeren praten zoals sporten, liedjes, de liefde Concreet en verhalend (met een voorbeeld) vragen/vertellen) Comfortabele setting (naast elkaar op de bank ) Niet overschatten, maar ook niet betuttelen Blijf herhalen en stap voor stap 12
Achtergronden, het waarom vertellen (i.p.v. zo doen we dat in NL) Een persoonlijke band opbouwen Betrouwbaar en loyaal zijn Inspanningsplicht gezinshereniging Gezinshereniging moet je bewijzen met overheidsdocumenten. Als je deze niet hebt, moet je wel je best doen om ze te krijgen. Dat is de inspanningsplicht. Je moet laten zien dat je via al je kanalen hebt geprobeerd om eraan te komen. Als je dit kan aantonen en het lukt niet, ligt de bewijslast bij de IND. Dan kunnen ze je helpen door middel van een DNA test of een extra gehoor. Afsluitend Het is belangrijk dat de ander zich niet altijd hulpbehoevend voelt. Door iets kleins als bijvoorbeeld als Nederlander te vragen je naam in het Tigrinya te laten opschrijven, is de ander degene die jou helpt. Als je een catering nodig hebt, zou je kunnen vragen of de groep iets wil koken. Als je de ander wat (terug)laat doen voor anderen in plaats van dat hij of zij steeds hulpbehoevend is, groeit het zelfvertrouwen. Er moet worden benadrukt dat er veel is wat ze wel kunnen, om dat zelfvertrouwen te laten groeien. Levensloop Eritreeër 0-5 5-16 Kind in gebroken gezin Vader in militaire dienst Broers in dienst Familie overleden in de oorlogen Moeder werkt voor onderhoud, soms in het buitenland Of gezin wordt door familie in het buitenland (diaspora) onderhouden Iedereen in dienst van de staat Kind als caretaker Vooral oudste kinderen worden snel verantwoordelijk Voor inkomen voorziening (akkers bewerken, vee verzorgen of winkeltje beheren) Hierdoor komt scholing in gedrag: verzuimgedrag tbv gezin Meisjes werken soms als huishoudster/ nanny bij rijke families Kinderen vanaf 14jr worden Pjdens zomer werkweken ingezet om bomen te planten, maar ook opruimen en dammen bouwen 16 17 Kind in militaire training Vanaf 16/17 jaar: laatste middelbare school jaar in het naponale trainingskamp: Sawa Bij het niet behalen van de (matriculculapve test = matric) direct door militaire dienstplicht 18 - Militair/ in dienst van de overheid Bij niet behalen van de test ga je in dienst van de overheid als militair of als civiel. Je krijgt 500 Nakfa pm (10 euro pm) en weinig vrijheid voor verlof. Als je geld hebt kun je een civiele dienst in de stad kopen. De naponale dienstplicht is officieel 18mnd. In de prakpjk is het tot nu toe oneindig. Student Bij het behalen van de test is er mogelijkheid om een studie te volgen bij diverse colleges (max. BA degree). Verhalen gaan dat studiekeuze soms onder druk worden gemaakt. Na je studie ga je alsnog in naponale dienstplicht. (Dia uit powerpoint presentatie Binyam Andebrhan) 13