NEWSLETTER VBC JANUARI 2016

Tel.: 461-1210 Fax: 461-5422 Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER VBC JANUARI 2016 1.EDITORIAL 2.ECONOMIE CBCS: Economische ontwikkelingen 2015 en vooruitzichten 2016 CTB: Facts & Figures fourth and third quarter 2015 Minimumuurlonen 2016 Verkeersveiligheid Curaçao 3.RAPPORTEN Masterplan Curaçao Information Society Abolishing Personal Income Tax Antigua and Barbuda 4.(Nieuwe)wetgeving 5.ECONOMISCHE INDICATOREN 1.EDITORIAL De Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten (CBCS) heeft eind december 2015 bekend gemaakt dat de economie in 2015 naar alle waarschijnlijkheid een reële groei van 0,2% zal realiseren. Voor 2016 verwacht de CBCS dat de economie van Curaçao met 0,5% zal groeien. Na drie opeenvolgende jaren ( 2012, 2013 en 2014) geconfronteerd geworden te zijn met een krimp is deze berichtgeving uiteraard goed nieuws. Is dit het lang verwachte en gehoopte signaal dat de economie zich nu gaat herstellen en duurzaam gaat groeien met minimaal 2-3% per jaar conform het gemiddelde in de regio? Dit is nodig omdat economische groei van minder dan 1% te marginaal is om de financieel en sociaal economische vraagstukken waarmee Curaçao kampt, structureel op te lossen. Om voornoemde vraag te kunnen beantwoorden dient rekening te worden gehouden met de hieronder samengevatte ontwikkelingen die zich manifesteren, respectievelijk aan het voltrekken zijn. - Het vertrouwen in de economie van Curaçao is volgens de CBCS nog onvoldoende hersteld getuige het feit dat de private investeringen in 2015 verder zijn afgenomen. De rapportage van de CBCS dat de groot- en kleinhandel in 2015 is gegroeid wordt door geraadpleegde representanten uit deze sectoren in twijfel getrokken. Zij hebben geen groei van om omzetten kunnen waarnemen. - De lichte groei verwachting van 0,2% is voornamelijk gebaseerd op toename van de overheidsbestedingen meer in het bijzonder de bouw van het nieuwe ziekenhuis en renovatie van het wegennet. De keerzijde van deze investeringen is dat ondanks een begrotingsoverschot, leningen gesloten moesten worden 1

waardoor de schuldquote in 2015 is toegenomen en op 42,7% is uitgekomen. Dit is hoger dan de norm van 40% die het IMF beschouwd als beheersbaar voor kleine open economieën als de Curaçaose. - Zowel de Wereldbank als het IMF heeft de mondiale economische groeiverwachtingen voor 2016 naar beneden bijgesteld terwijl de CBCS zich baseert op het uitgangspunt dat deze zal aantrekken, in ieder geval de economie van de voornaamste handelspartners van Curaçao ( Nederland en de USA). Op grond van deze punten moet worden getwijfeld of een groeicijfer van 2-3% snel gehaald zal worden. Immers vooralsnog wordt niet voldaan aan de voorwaarden om een dergelijke duurzame groei te realiseren. Een van de meest belangrijke condities is dat het vertrouwen in de economie wordt hersteld. Het is van belang dat verbetering van het investeringsklimaat hoog op de (politieke) agenda wordt geplaatst. Onder meer gaat het om zaken als deugdelijk, integer, stabiel en consistent bestuur, rechtszekerheid, een competitieve concurrentiepositie, flexibele markten, kwalitatief hoog scholing en onderwijsniveau, op niveau zijnde (arbeids)productiviteit en zo min mogelijk bureaucratie. Ook is het van belang dat perspectieven worden geboden onder meer in de vorm van concrete investeringsprojecten. De vele op schrift staande projecten o.a. revitalisering CDM, bouw Tweede Megapier, Seaport Village, storage faciliteiten Bullenbaai, bouw nieuwe Marriott Court Yard en Hard Rock hotel, verder ontwikkeling groene energie en het ITC gebeuren (Masterplan Curaçao Information Society) moeten daadwerkelijk worden uitgevoerd. De actie en daadkracht van Curaçao Airport Partners om de luchthaven faciliteiten uit te breiden dient als voorbeeld te worden genomen. Het zou goed zijn als de bestuurders en politieke partijen zich publiekelijk zouden uitspreken wat hun visie is over de knelpunten die duurzame economische groei en werkgelegenheid in de weg staan en hoe zij deze denken te kunnen oplossen. Deze aanpak is met name in een verkiezingsjaar van belang opdat het electoraat goed hierover wordt geïnformeerd waardoor zij een verantwoordelijke (politieke) keuze kunnen maken. 2.ECONOMIE CBCS: Economische ontwikkelingen 2015 en vooruitzichten 2016 Eind december 2015 heeft de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten (CBCS) een rapport uitgebracht over de economische ontwikkelingen in 2015 en de vooruitzichten voor 2016. Volgens de CBCS zal de economie van Curaçao naar alle waarschijnlijkheid een lichte groei van 0,2% realiseren in 2015. Hieronder een overzicht hoe de Curaçaose economie zich in de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. 2

Bron: CBCS *Schattingen CBCS De CBCS rapporteert voorts dat de economische groei in Curaçao in 2015 werd gedreven door een toename in de overheidsbestedingen, aangezien zowel de investeringen als de consumptie stegen. De netto buitenlandse vraag droeg ook positief bij aan de BBP-groei, doordat de daling van de importen de afname van de exporten overtrof. De private bestedingen namen echter af door een verdere daling van de investeringen. De afname van de private investeringen geeft aan dat het vertrouwen in de economie van Curaçao nog niet is hersteld. Een analyse naar sector toont aan dat de drijvers van de economische groei van Curaçao in 2015 de sectoren transport, opslag & communicatie, restaurants & hotels en groot- & kleinhandel waren. Echter, de sectoren financiële dienstverlening en bouw droegen negatief bij aan de BBP-groei. Ter zake de overheidsfinanciën signaleert de CBCS dat, hoewel sprake is van een overschot in 2015, de overheid nog immer uitdagingen kent op het gebied van de overheidsfinanciën. Om een houdbare schuldpositie te behouden is het noodzakelijk dat de overheid de snel groeiende schuldquote te beheersen. Deze is inmiddels reeds boven de norm van 40% die het IMF hanteert voor kleine en open economieën. Eind 2015 wordt verwacht dat de schuldquote 42,7% zal bedragen. De toename is toe te schrijven aan een tweetal obligatieleningen die in 2015 door de overheid zijn uitgegeven: In januari 2015 heeft de overheid van Curaçao een obligatielening uitgegeven ter waarde van NAf.245,5 miljoen ter afronding van de financiering van de constructie van het nieuwe ziekenhuis. Tevens heeft de overheid in december 2015 een obligatielening van NAf.33,3 miljoen uitgeven ten behoeve van de financiering van de verbetering van het wegennet, onderhoud en renovatie van schoolgebouwen, (waaronder installatie van zonnepanelen) en een geïntegreerd ICT-systeem voor de Belastingdienst. Hieronder een overzicht van de ontwikkelingen openbare financiën Curaçao: 3

Vooruitzichten 2016: Met betrekking tot de vooruitzichten voor 2016 is de CBCS van oordeel dat Curaçao zal profiteren van de verwachte groeiversnelling van de wereldeconomie. De CBCS verwacht dat de economie van Curaçao mede hierdoor met 0,5% zal groeien gedreven door een stijging in zowel de particuliere als de overheidsbestedingen, enigszins gematigd door een daling van de netto buitenlandse vraag. CTB: Tourism Facts & Figures fourth & third quarter 2015 FOURTH Quarter: Total Stayover 2015 YTD: 468,442 Total Stayover 2014 YTD: 454,558 4

Total Cruise 2015 YTD: 565,844 Total Cruise 2014 YTD: 629,145 Total nights 2015 YTD: 3,847,351 Total nights 2014 YTD: 4,009,083 Total day trippers 2015 YTD: 38,208 Total day trippers 2014 YTD: 45,596 5

THIRD Quarter: Overall arrivals: Arrivals top five markets: 6

Overall nights: Occupancy: Rate: Occupancy rate third quarter 2015: 69% compare to 65% in 2014 Accommodation preferences: Average Daily Rate (ADR) and Revenue per Available room (REVPAR): 7

Financial Impact: Source: Curaçao Tourism Board (CTB) Minimumuurlonen 2016 De Minister van Sociale Ontwikkeling, Arbeid en Welzijn (SOAW) heeft in de media bekend gemaakt dat per 1 januari 2016 het minimumuurloon op Curaçao met 0,6% wordt geïndexeerd. In 2015 bedroeg de indexering 2,8%. Als gevolg van deze ontwikkeling zullen de volgende (bruto) minimumuurlonen per 1 januari 2016 van kracht zijn: Overzicht bruto minimumuurlonen per 1 januari 2016 Curaçao Leeftijd % uurloon Naƒ uurloon Naƒ 2016 2015 21 jr 100% 8,20 8,15 20 jr 90% 7,38 7,34 19 jr 85% 6,97 6,93 18 jr 75% 6,15 6,11 17/16 jr 65% 5,33 5,30 weekloon 40 uur, 21 jr > 328,00 326,00 weekloon 45 uur, 21 jr > 369,00 366,75 maandloon 40 uur, 21jr > 1420,24 1411,58 maandloon 45 uur, 21jr > 1597,77 1588,03 8

Het minimumweekloon wordt berekend door het aantal gewerkte uren per week te vermenigvuldigen met het geldende minimumuurloon. Het minimummaandloon wordt berekend door het minimumweekloon te vermenigvuldigen met 4,33 Huishoudelijk Personeel: Voor inwonend personeel mag van het minimum maandloon kost en inwoning worden afgetrokken tot een maximum van ANG 300,- per maand Voor uitwonend personeel mogen maximaal de hieronder vermelde bedragen voor verstrekte maaltijden op het loon in mindering worden gebracht: Ontbijt of brood maaltijd: ANG 1,50 per maaltijd Warme maaltijd: ANG 5,00 per maaltijd Verkeersveiligheid Curaçao Uit diverse onderzoekingen en studies blijkt dat verkeersongevallen veelal leiden tot omvangrijke maatschappelijke kosten o.a.: - Medische kosten. Deze vloeien voort uit de behandeling van slachtoffers, bijvoorbeeld kosten voor ziekenhuis, revalidatie, geneesmiddelen, aanpassingen voor gehandicapten etc; - Productieverlies. Deze kosten komen voort uit tijdelijke of blijvende arbeidsongeschiktheid alsmede uit het geheel wegvallen van de productie van overleden verkeersslachtoffers; - Materiële kosten. Schade aan voertuigen, ladingen en infrastructuur (wegen en wegmeubilair), kosten van inzet van hulpdiensten, en kosten van opstoppingen/files die ontstaan door ongevallen.; - Immateriële kosten. Hieronder vallen pijn, verdriet en verlies van kwaliteit van leven van slachtoffers en hun naasten; - Afhandelingskosten. Deze vloeien voort uit afhandeling van ongevallen en de daarbij ontstane schade door organisaties als brandweer, politie, justitie en verzekeraars. Gezien het bovenstaande zou het terecht zijn om serieus aandacht te besteden aan dit onderwerp. Hoe is het gesteld met de verkeersveiligheid op Curaçao? Uit de cijfers welke de Curaçao and Bonaire Insurance Association (CBIA) publiceert blijkt het volgende: Ontwikkeling van het aantal geregistreerde verkeersongevallen op Curaçao in de afgelopen 6 jaar: Uit onderstaande overzichten blijkt dat het aantal verkeersongevallen in de afgelopen jaren een stijgende trend vertoont. In 2015 hebben zich 12.915 verkeersongevallen voorgedaan. Per maand komt dit overeen met meer dan 1000 en per dag 35. 9

Bron: CBIA/Forensys Locaties waar in 2015 de meeste verkeersongevallen zich hebben voltrokken: 10

Oorzaken verkeersongevallen: Over de oorzaken van verkeersongevallen is weinig bekend. Wel zijn enkele indicaties hierover terug te vinden in een onderzoek welke twee studenten van de Universiteit van Leiden in 2008 hebben verricht voor de Nederlands Antilliaanse Vereniging van Verzekeraars (NAVV). Samengevat komen deze neer op: - Overtredingen: o.a. door rood licht rijden, overschrijding snelheidslimiet, roekeloos rijden, rijden onder invloed van alcohol, drugs en medicijnen, foutief parkeren. - Afleiding van bestuurder: o.a. bellen, audio installatie, eten, make-up aanbrengen. - Gebrekkige infrastructuur: o.a. slechte wegen, geen duidelijke wegmarkeringen, onvoldoende verlichting, geen vangrails, verkeersborden. - Overige: o.a. onduidelijke verkeersregels ten aanzien van rotonde-rijden, verouderde opleidingen, trainingen en examens. In december 2013 heeft de Algemene Rekenkamer Curaçao (ARC) haar bevindingen inzake doelmatigheidsonderzoek naar bevordering van de veiligheid op de weg gepubliceerd. De hoofdconclusie van de ARC is dat het regeringsbeleid ter bevordering van verkeersveilig niet via een deugdelijk proces tot stand komt. Gebrek aan informatie en samenwerking bij het verwerven van inzicht in het maatschappelijk probleem en het formuleren van de beleidsdoelstelling en strategie zijn de oorzaken hiervan. Hierdoor is er weinig uitzicht op beleid dat de gewenste maatschappelijk effecten zal hebben. Het is veilig om te stellen dat zolang de aandacht voor verkeersveiligheid gering blijft het aantal verkeersongevallen zal toenemen en daarmee ook de (omvangrijke) maatschappelijke kosten. 11

3.RAPPORTEN Masterplan Curaçao Information Society The Knowledge Platform Curaçao started in 2008 with the vision to develop Curaçao as an internationally competitive, leading, respected, creative and intelligent society, enabling us to play a leading role in the region. This translates in the goal: In 2019 Curaçao is the leading information society in the Caribbean, with a well-developed knowledge economy. In October 2013 the Masterplan Curaçao Information Society has been published. In this plan the following 4 key areas and 12 goals have been identified and formulated. Below a summary of the plan. Track 1: Organizing the development of our information society We want to bring focus and organize the development of our information society. Therefore, we need to be aware of the state of our Information Society. Next, we improve our information society continuously, structurally, in cycles. Goals: 1. We are able to measure, calculate, rank and publish the state of the Information Society in Curaçao using the international measurement standard of the ICT Development Index (IDI) by end-of-year 2014 and other relevant international key-performance indicators. 2. We develop a Masterplan Information Society and update this masterplan every 3-4 years, in a multi-stakeholder model. Parties involved take ownership of the respective goals and actions when they fit within their tasks and responsibilities. 3. We are able to orchestrate and organize the development Information Society in Curaçao by founding the Council for the Information Society and the National ICT Institute. These organizations are connected to the sectors and different stakeholders, and fully aware of the needs and opportunities in society. Track 2: Paving the road with a modern Telecoms and the internet infrastructure Access to modern technology and infrastructure is a strength of Curaçao. However, the developments in the world in data consuming applications force us to continue our efforts in organizing higher download speeds, affordable internet connectivity, IPv6 readiness and higher internet penetration. We further pave the digital roads and highways for further development. Goals: 4. In 2015, 75% of households has broadband internet with at least 10 Mbps download speed. In 2020, the target will be to have 50% of households with 1 Gbps download speed. For mobile, we keep on par with international developments. 5. By 2014, the internet connectivity of Curaçao is IPv6 ready. The government is fully IPv6 capable and all operators of Curaçao can deliver IPv6 connectivity to their clients. Track 3: Digital welfare in life and work We can do better in the use of the internet for society purposes. Therefore, we need to address the supply of useful, accessible and available e-services to attract Curaçao citizens to handle more public services online. Also, the use of ICTs for education and healthcare need to rise, to let our ICT-capabilities help us in our daily lives. 12

Goals: 6. Make the top-50 most requested government services available online by 2019. 7. Implement a national project to upgrade our education system to the 21st century, to educate the digital competences to the people of Curaçao, so that they can participate fully in the digitalized society. 8. Organize the aggregation of Healthcare Information, make systems work together, implement the Electronic Health Record. 9. Seek out ehealth opportunities with the sector. Track 4: A competitive and collaborative society We aim to be an internationally competitive society with help of technology. Therefore, we need to work together from the perspective of 'Curaçao N.V.' and organize our proposition as a country. That way, we will be able to be a competitive society and develop the economic successof our country. Goals: 10. Get Curaçao on the world map as an ICT business location. 11. Manage the preconditions for e-commerce, like a centralized and local online payment system, and updating of Curaçao's legal frameworks to support and facilitate the Information Society economy. 12. Have at least 10 percent employment share of the working population in ICT and creative industries by 2019. That means we need to add 2350 high skilled technical and creative employees extra. What is as per January 2016 the state of affairs of above Masterplan? According to a board member of the Knowledge Platform Curaçao the Masterplan is still valid, although not all goals have been achieved yet. It is the intention to update the plan this year and further work on it. Based on the masterplan the Dutch TNO has conducted an identification study and come up with quite some concrete proposals and business opportunities. Implementation of these will generate (new) economic activities and further strengthen the ICT sector. Government as well as the private sector should joint forces and seriously exploit the potential that this sector has to offer. 13

Antigua and Barbuda Is Abolishing Its Personal Income Tax Caribbean Journal 21 January 2016 Another Caribbean island will soon be without a personal income tax. Antigua and Barbuda will be abolishing its personal income tax beginning in April, the government announced this week. The personal income tax, which had been introduced in 2004, had placed a tax of 8 percent on people earning an income above $3,500. It had also levied a 15 percent tax on people who earned an income above $25,000. Effective, April 2016, Personal Income Tax will be abolished in its entirety, said Antigua and Barbuda Prime Minister Gaston Browne. Not only will it put more money in the pockets of the people, so that they can save or spend more for the benefit of the economy as whole, it will help to reestablish our country as one of the most competitive in the Caribbean and beyond. Upon taken office in 2014, Browne quickly pledged to work to make the twin-island country an economic powerhouse in the Caribbean. Antigua and Barbuda s economy grew at a 3.2 percent clip in 2015, according to preliminary estimates from the UN Economic Commission for Latin America and the Caribbean. OBSERVER, January 22, 2016 The abolition of Personal Income Tax (PIT) and contrasting increase in the Revenue Recovery Charge (RRC) from 10 to 13 per cent, is set to see a shift in the burden on taxpayers in the coming months. Prime Minister Gaston Browne in delivering the 2016 Budget Speech, on Thursday, announced that PIT will be scrapped by April, but other measures will be taken to make up for the near $40 14

million in lost revenue. Twenty million of that is expected to come from the RRC increase while the difference is expected to be made up by other tax reforms. Browne asserted the change will be positive. Abolishing Personal Income Tax will increase individual disposable income, not only for consumption but investment, and this is one of the necessary steps for mass wealth creation and income redistribution, he said. The direct beneficiaries of the removal of PIT will be limited to the less than 40 per cent of the working population that Browne said earns more than EC $3,000 per month as the PIT threshold is set at $3,500. Further, the biggest winners of the PIT will be the less than 8 per cent of employees that Browne said earns more than EC $5,000 per month. Regressive taxation, must be considered in the context of the entire tax ecosystem; transfer payments and welfare support provided by government, including socialised health care, education and subsidised services the prime minister argued, adding When all these measures are taken into account, higher income earners do pay the most taxes in Antigua and Barbuda. The other measures he announced that will increase tax revenue are: the creation of a Revenue Court, adjusting corporation and business legislation to close loopholes on corporate tax avoidance; the introduction of an Unincorporated Business Tax Act; and a security bond mechanism to clamp down on the smuggling of alcohol and tobacco products. Observation: While the subject switch from direct to indirect taxes is for quite some time point of discussion on Curaçao, Antiqua and Barbuda are acting. 4.(Nieuwe)Wetgeving Beknopt overzicht recente (initiatief) wetsvoorstellen/aanpassingen op sociaaleconomisch gebied welke door de Regering dan wel als initiatief ontwerp van de Staten aan de wetgevende macht ter behandeling zijn aangeboden en waar de SER advies over dient uit te brengen (periode december 2015 t/m januari 2016). In de betreffende verslagperiode zijn de volgende ontwerp-landsverordeningen ter advisering aan de SER aangeboden: - Landsverordening fiscale faciliteiten historische binnenstad en monumenten; deze verordening strekt tot het invoeren van fiscale faciliteiten gericht op het behoud c.q. herstel van panden in het historische gedeelte van Willemstad en van monumentale panden ingeschreven in het register van beschermede monumenten. - Ontwerp landsverordening tot wijziging van de Arbeidsgeschillenverordening 1946: het betreft doorvoeren van een wijziging zodanig dat het houden van referenda om tot erkenning van vakbonden te geraken onder bepaalde omstandigheden niet nodig is. 15

5.ECONOMIC INDICATORS Foreign Exchange Position (x mln) : Dec 2015 : NAƒ 2,477 definition IMF Dec 2015 : NAƒ 2,443 Import coverage (months) Dec 2015 : 4.2 Consumer Price Index (Oct 2006 = 100) Nov 2015 :123.2 Nov 2014 :125.4 Change : -1.8 % Average inflation past 12 months : - 0.2 % Population and Employment Curaçao : 2015 2014 Total population 155,308 153,234 Employed population 61,823 59,295 Unemployed population 8,198 8,555 Labor Force 70,021 67,850 Unemployment rate 11.7% 12.6% Stay over tourism no of visitors : Dec 2015 year to date : 468.442 Dec 2014 year to date : 454.558 Change :3% Cruise tourism no. of passengers : Dec 2015 year to date: 565.844 Dec 2014 year to date : 629.145 Change: -5 % Stay over nights Dec 2015 year to date:3.847.351 Dec 2014 year to date:4.009.083 Change: -4% Shipping : Jan - Oct 2015 Jan - Oct 2014 Freight 831 784 Tanker 982 993 Cruise 191 215 Others 364 322 16

Jan- Sept 2015 Jan-Sept 2014 Cargo movements, metric tons Unloaded 451,258 443,805 Loaded 154,262 151,182 Dec 2015 Dec 2014 Total companies Commercial Register Local 24,991 24,466 International 13,451 13,902 Total 38,442 38,368 Source: Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten, Central Bureau of Statistics, Curaçao Tourism Development Foundation, Curaçao Port Authority, MEO, CHATA, Chamber of Commerce Curaçao 17